OTOGAZ - DÖKMEGAZ TESİSLERİ VE KATODİK KORUMA

Transkript

1 OTOGAZ - DÖKMEGAZ TESİSLERİ VE KATODİK KORUMA Giriş LPG, depolama kolaylığı ve ilk yatırım maliyetinin düşüklüğü nedeniyle Türkiye de uzun yıllardır tank sistemleri ile dökmegaz olarak kullanılmaktadır.son yıllarda LPG pazarı şekil değiştirmiş olup, LPG yoğun bir şekilde otogaz olarak tüketilmektedir.otogaz uygulamalarında tanklar ve borular kamuya açık yerlerde konuşlandırıldığından tehlikesinin daha yüksek olduğu kabul edilir ve buna bağlı olarak denetimi de oldukça sıkıdır.bu nedenle hem emniyet mesafesinden kazanım hem de güvenlik açısından toprakaltı tank ve toprakaltı boru kullanımı yaygın hale gelmiştir.tankların ve boruların toprakaltında kullanılması, katodik koruma uygulamasını da gündeme getirmiştir. Toprakaltı tank ve boru kullanımında ilgili standartlarda katodik koruma uygulaması konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) İkmal İstasyonu Karayolları Taşıtları İçin Emniyet Kuralları adlı TS No lu standardın 09/03/2001 tarihli resmi gazetede yayınlanan revizyonunun no lu maddesinde Tankların yeraltına gömülmesi durumunda yeraltında kalan boru tesisatının ve tankın katodik koruması yapılmalıdır. denilmektedir maddesinde de çelik boru kullanılmalı ve korozyona karşı korunması için uygun önlemler alınmalıdır. ifadesi vardır.benzer şekilde TS 1446 No lu Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Depolama Kuralları adlı standardın no lu maddesinde Tanklar bulunduğu mahaldeki toprak özelliklerine uygun olarak korozyona karşı korunmalıdır. denilmektedir.aynı standartta yer altı boru donanımının da korozyona karşı koruması yapılmalıdır ifadesi de vardır.

2 Metalik yapı kaplamaları Pratikte kaplama hatasını sıfıra indirebilecek bir kaplama uygulaması yoktur.kaplama malzemesi ne kadar iyi olursa olsun uygulamada mutlaka hata çıkar.malzemenin ve uygulamanın mükemmel olduğunu varsaysak dahi zamanla ortam şartları nedeniyle hata çıkacaktır. Kaplama etkinliği kavramından metalik malzemede kaplama sonrası çıplak kalan oran anlaşılmalıdır.% 95 kaplama etkinliği % 5 çıplak alana işaret eder.katodik koruma açısından kaplama kalınlığı 254 mikrondan fazla ise kaplama etkinliği %95, kaplama kalınlığı 254 mikrondan az ise % 90 olarak kabul edilir. TS 5141 No lu katodik koruma standardında çıplak metalik yapının akım ihtiyacı ile kaplama yapılmış metalik yapının akım ihtiyacı arasındaki büyük fark kaplamanın çelik yapının üzerini örttüğü alana ve kaplamanın kalitesine (Kalite de kaplama etkinliği ile ilgilidir.) bağlıdır.mükemmel bir kaplama yapılabilmiş olsaydı toprakaltı metalik yapının akım ihtiyacı sıfır (0) olurdu. Kaplama cinsi Akım ihtiyacı, (ma/m 2 ) Çıplak boru* 20-5 Sıcak bitüm kaplama Bitüm emdirilmiş tek kat sargılı kaplama Bitüm emdirilmiş tek kat cam elyaf sargılı kaplama Bitüm emdirilmiş çift kat cam elyaf sargılı kaplama Polietilen veya plastik kaplamalar * Korozif zeminler için verilen değerdir. Tablo 1.Çeşitli koruyucu kaplama yapılmış boruların ortalama akım ihtiyacı değerleri-ts 5141 Katodik koruma yukarıda bahsedilen hatalar nedeniyle uygulanır.çıplak kalan bu yüzeylerin korozyonu, elektrokimyasal reaksiyonlar yardımıyla önlenir.koyulacak anot miktarı kaplama etkinliğine bağlıdır. Katodik koruma yapılmamış bir metalik yapıda bölgesel korozyon hızı çok yüksektir ve kısa zamanda oyuklanma görülür. Katodik koruma Kaplama açıklığı Kaplama kabarması Kabarma altı tank yüzeyi Tam katodik koruma Yetersiz katodik koruma Katodik koruma yok

3 Tankların katodik koruması Tank kaplamaları fabrika ortamında yapılmaktadır ve bu nedenle kalitesi yüksektir.iyi uygulanmış bir kaplamada hata genellikle tankın nakliyesi ve çukura indirilmesi sırasında oluşur. Tank ömrü bu çıplak kısmın delinmesine kadar geçen zamandır. Bu hatalar için de katodik koruma yapıldığında tank ömrü katodik koruma ömrüyle eşdeğer olarak artar. Otogaz ve dökmegaz uygulamalarında çoğunlukla toprakaltı tanklara yetersiz ve eksik olsa da katodik koruma yapıldığı görülmektedir.her firma kendi tecrübesi ile bir takım katodik koruma planları oluşturmuştur.ancak katodik koruma planlarının,uygulama detaylarının ve kontrolünün uzman firmalarca/kişilerce yapılmaması katodik koruma etkinliğini azalttığı gibi bazen de gereğinden çok anot kullanılarak firma kaynakları boşa harcanmaktadır.buna örnek olarak tank katodik koruma planında tank kaidesi içinde bulunan çelik donatının da hesaba katılması gereğidir.bu ayrıntının atlanması sistemin ömrünü ve etkinliğini azaltır. Çıplak metal olması nedeniyle beton içindeki çelik donatı da akım çekecektir.bunun yerine tankların metal olmayan bir malzemeyle sabitlenmesi çelik donatının çektiği akımı kazandıracaktır.

4 İzole flanş kitlerinin doğru yerlere ve doğru şekilde yerleştirilmesi ve akım kaçırmaması da tank katodik koruma sisteminin etkinliği açısından önemlidir.aksi takdirde akım,gereksiz yere sahada bulunan tüm metalik yüzeylere de (Boru destekleri,pompa şaseleri v.b.) ulaşacaktır. Bu ve benzeri nedenlerle katodik korumanın önemi küçümsenmemelidir. Unutulmamalıdır ki; delinen bir tankın onarımının,kaybedilen malın ve firmanın saygınlığının değeri katodik koruma bedelinden çok daha yüksektir. Tüketim hatları Tank sisteminin bir uzantısı olan toprakaltı boru devreleri ise sadece kaplama yapılarak korozyona karşı koruma sağlanmaya çalışılmaktadır.bu nedenle boru hatlarında delinme ile sık karşılaşılmaktadır. TS No lu standardın 09/03/2001 tarihli resmi gazetede yayınlanan revizyonunun maddesinde çelik çekme boru kullanılması belirtilmektedir.türkiye de polietilen kaplı çelik çekme boru üretilmediği için toprakaltına tesis edilen borular korozyon bantı olarak bilinen polietilen bantlarla sarılmaktadır.bu bant uygulamasında ise şantiye koşullarında yeterli gerdirme ve bindirme yapılamamaktadır.sıcak kaplamalarda da şantiye koşulları sağlıklı uygulamayı engellemektedir.her iki sistemde de sağlıklı uygulama yapılabilse de boru hattının kanala indirilmesi ve üzerine kum/toprak konulması sırasında kaplamanın hasarlanması önlenememektedir. Kaplama işleminde korozyon açısından en kritik bölümler olan kaynak bölgelerinde ise kaynak dikişi,dirsekli dönüş, tee bağlantılar nedeniyle düzgün kaplama yapılamamaktadır.kaynak sonucu oluşan kaynak dikişinin hemen yanındaki ısının tesiri altında kalan bölge korozyon açısında en riskli bölgedir ve kaplaması düzgün yapılamadığı için delinmeler ağırlıkla bu bölgede meydana gelmektedir.kısaca korozyon açısından tesisatın yumuşak karnı bu bölgelerdir.

5 Kaynak bölgelerinin kaplanması test sonrası yapılmakta ve son işlem olarak görülmektedir.bu nedenle bu bölgelere kolay uygulanabilen ve işçilik hatalarını minimuma indiren malzemeler kullanılmalıdır.özel içi yapışkanlı kaplamalar bu uygulama için kullanılabilecek iyi kalite bir malzemedir.kaplama için kuvvet gerektirmemesi,kaplama etkinliğinin yüksek oluşu,kaplama sonrası boru metali ve kaplama malzemesi arasında polietilen kaplı doğalgaz borusunda olduğu gibi bir lak tabakası oluşturması bu malzemenin avantajlarıdır.çelik çekme boruların tamamında bu malzeme kullanılabilir. Tüketim hattı katodik koruması Katodik koruma kaplama hatalarına-eksikliklerine karşı yapılmaktadır. Kaplama etkinliği kavramı buna işaret etmektedir. Bu nedenle kaplama ne kadar iyi olursa olsun toprakaltına döşenen bir metalik yapının katodik korumasının yapılması şarttır.tüketim hattı izole flanş ve/veya izole manşonlarla katodik koruma yapılmayan kısımlardan ayrılmalıdır. Tüketim hatlarında görülen bir başka sıkıntı da kaçak akım nedeniyle boru hatlarında oluşan delinmedir.bilindiği üzere dispenserler 220 Volt altenatif akımla çalışmaktadır.ancak dispenser içindeki beyin doğru akım ile çalışmaktadır.dispenser topraklamasındaki herhangi bir hata durumunda, akım boru hattı üzerinden akmaktadır.1 Amper lik bir doğru akım bir yılda yaklaşık 9 kg demir çözer.bir başka deyişle 1 amperlik akım 1 yılda yaklaşık 3 metre 1 inçlik boruyu çözecektir.akım çıkışının çok küçük bir noktadan olacağı düşünülürse tahribatın boyutu daha iyi anlaşılabilir.bu nedenle katodik koruma planının,uygulama detaylarının ve kontrolünün uzman kişilerce yapılması gereklidir.bir izole flanş kitinin eksikliği veya akım kaçırması tüm katodik koruma sisteminin başarısızlığına yol açabilir.

6 LPG firmalarının üzerine düşen görev, kaplama etkinliğini mümkün olduğunca arttırmak, katodik korumayı standartlara uygun olarak yapmaktır.katodik koruma planının uzmanlarca yapılması hem sistemin etkinliğini hem de yerleştirilen anotların ömrünü arttıracaktır. LPG gibi patlayıcı/parlayıcı bir maddenin depolanmasındaki kurallara uymakta ufak bir ihmal, geri dönülmesi imkansız sonuçlara neden olabilir. Okan İşdaş NACE CP Tester # 9084