ETİKET ÜRETİMİ İÇİN DİJİTAL BASKI SİSTEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 ETİKET ÜRETİMİ İÇİN DİJİTAL BASKI SİSTEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION OF DIGITAL PRINTING SYSTEMS FOR LABEL PRODUCTION Türkün ŞAHİNBAŞKAN 1 ABSTRACT Digital printing systems that do not need any plate for printing are spreading day by day and become highly used in every branch of printing technologies. Digital printing systems have become a rapidly sought-after printing technique due to fast production, printing at desired times and printing variable data. There are basically two main digital printing technologies. The first one is the inkjet printing that prints the ink by spraying to the printing material. The second is electrophotographic printing, which enables the transfer of toner particles onto paper by way of electric charge. In addition to the advantages of digital printing, there are a number of shortcomings, especially in the case of packaging and label printing, such as spot colour printing, the choice of printing material, the speed of printing and the limitations of the dimensions. Hybrid printing systems have been developed by introducing flexo printing units in addition to digital printing for extra colour printing and printing material use. Hybrid printing systems have become the desired machines for label printing, especially due to their extra color reproduction, white ink printing required for transparent printing materials, corona, varnish printing. Key words: Label printing, digital printing, inkjet, electrophotographic. ÖZET Baskı için herhangi bir kalıba ihtiyaç duymayan dijital baskı sistemleri her geçen gün hızla yayılmakta ve basım teknolojilerinin her dalında yüksek oranda kullanılar hale gelmektedir. Dijital baskı sistemleri hızlı, üretime hızlı girebilmeleri, istenilen sayıda baskı yapabilmeleri, değişken veri basabilmeleri sayesinde hızla aranılan bir baskı tekniği haline gelmiştir. Temel olarak iki ana dijital baskı teknolojisi bulunmaktadır. Birincisi mürekkebin baskıaltı malzemesine püskürtülmesi yoluyla baskıyı gerçekleştiren inkjet baskısıdır. İkincisi ise elektrik şarjı yolu ile toner parçacıklarının kağıt üzerine aktarılmasını sağlayan elekrofotografik baskıdır. 1 Doç. Dr.,Marmara Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Basım Teknolojileri Bölümü, turkun@marmara.edu.tr 845

2 Dijital baskının avantajları yanısıra özellikle ambalaj ve etiket baskısı söz konusu olduğunda ekstra renk baskısı, baskıaltı malzemesi seçmesi, baskı hızı ve ebatlarındaki sınırlılıklar gibi bir takım eksiklikleri bulunmaktadır. Özelikle ekstra renk baskısı ve baskıaltı malzemesi kullanımı için dijital baskıya ek olarak flekso baskı üniteleri getirilerek hibrit baskı sistemleri geliştirilmiştir. Hibrit baskı sistemleri ekstra renk üretimi, transparan baskıaltı malzemeleri için ihtiyaç duyulan beyaz mürekkep baskısı, koronalama, lak baskısı gibi özellikleri sayesinde özellikle etiket baskısı için aranılan makinalar haline gelmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Etiket baskısı, dijital baskı, inkjet, elektrofotografik baskı. 1. GİRİŞ Dijital baskı genel anlamda, baskı için ayrı bir kalıp, film ya da klişeye ihtiyaç duyulmaksızın basılması istenen renkli ya da siyah beyaz işlerin, bilgisayardan direkt olarak gönderilip istenen baskıaltı malzemesine basılabildiği sisteme verilen isimdir. Son yıllarda, çok büyük sayıda dijital baskı cihazı, baskı pazarına giriş yapmıştır. Bu cihazlar yada makinalar, konvansiyonel baskı sistemlerinin yapamayacağı birçok baskı olanağını bünyesinde barındırmaktadır. Dijital baskı sistemlerinin öne çıkan en büyük özelliği küçük hacimli işleri maliyet etkin bir şekilde basabilmesidir. Bunun dışında dijital baskının, değişken veri üretebilme yeteneği, kolay güncellenebilme ve basma ile dağıtma yeteneği gibi birçok ek faydası vardır. Dijital baskı sisteminde, konvansiyonel baskı sistemlerindeki kalıp hazırlık aşaması ortadan kaldırıldığından zaman, işgücü maliyeti ile birim maliyeti yükselten ara işlemlerin ortadan kalkması sonucunda düşük tirajlı işlerde konvansiyonel baskı sistemlerine oranla maliyet ve zaman tasarrufu sağlamaktadır. Dijital baskı sistemlerinin diğer avantajları, yüksek kalite sağlayabilmesi, kişiye özel tek bir baskı yapılabilmesi yada değişken veri denilen yazı ve görüntülerle baskılar yapabilmesi şeklinde sıralanabilir. Basılması istenen dijital çalışmaların arşivlenmesi ve tekrar baskılar çok daha kolay olmaktadır. Prova baskılar içinde zaman kaybı olmadan, pratik olarak örnek baskı alınabilmektedir. Dijital baskı sistemlerine genel olarak bakıldığında özellikle ofset baskının dalı olan ticari tabaka baskısında hızla ayılmaktadır. Yapılan araştırmalarda broşür, kullanım kitapçığı, booklet tarzı kağıt ürünlerinin baskısı pazarında dijital baskı her sene yaklaşık %15 oranında büyüme gerçekleştirmektedir. Ambalaj sektörüne gelince dijital baskının bu büyüme hızı görülememektedir. Bunun sebebi aslında dijital baskının dezavantajları arasında olan baskı boyutunun ve film baskıaltı malzemelerine baskının sınırlı olması, ekstra renk kullanımı, baskı hızının düşük olası gibi teknolojik eksikliklerdir. Bununla beraber baskı boyutları ve hızı beklentileri, etiket sektöründe ambalajdaki gibi yüksek olmadığından özellikle yurtdışında dijital baskı makinalarının etiket baskısında kullanımı hızla artmaktadır. 846

3 2. DİJİTAL BASKI TEKNOLOJİLERİ Şekil 1 de de görüleceği üzere dijital baskının temel olarak iki ana teknolojisi vardır. Birincisi sıvı mürekkebin baskıaltı malzemesine püskürtülmesi yolu ile görüntü oluşturulması, ikincisi ise toner adı verilen plastik esaslı partiküllerin elektrik şarjı yolu ile baskıaltı malzemesine aktarılması yolu ile baskının gerçekleştirilmesidir. Gerek inkjet sistemlerde gerekse tonerli sistemlerde birbirinde farlı birçok teknoloji bulunmaktadır. Bununla beraber CMYK renkli görüntü oluşturmak için ençok Sürekli ve Drop on Demand - DoD inkjet ile Elektrofotografik baskı teknolojileri kullanılmaktadır. Diğer dijital baskı sistemleri görsellikten çok, üretim ve son kullanım tarihi, barkod gibi baskılar için kullanılmaktadır. Dijital Baskı Teknolojileri Elektrofotografi İnkjet Toz Toner Sıvı Toner Sürekli İnkjet Drop on Demand İnkjet Şekil 1. Dijital Dijital Baskı Baskı Teknolojileri. Teknolojileri İnkjet (Mürekkep püskürtmeli) Sistemler İnkjet teknolojisinde mürekkep damlacıkları, mürekkep tanklarından gelen mürekkebi püskürtmeyi sağlayan nozzle adı verilen ağızlardan baskıaltı malzemesi üzerine aktarılarak görüntü oluşturulur. Bu teknolojideki yazıcılar baskı yapabilmek için sıvı mürekkep kullanır. Etiket sektöründe pigment bazlı inkjet 1-3 Kasım mürekkepleri 2018 İSTANBUL kullanılmaktadır. / TÜRKİYE İnkjet teknolojisi Continuous/Sürekli inkjet ve Drop-on Demand (DoD) inkjet olarak iki ana kategoriye ayrılabilir. Şekil 2. Sürekli inkjet. Sürekli inkjet. 847

4 2.1.1 Sürekli (Continous) İnkjet En eski inkjet teknolojisidir, bu teknolojide mürekkep damlacıkları baskı kafasından akarken uygulanan elektrik yükleme işlemiyle belirli çaplarda mürekkep damlacıkları oluşturulur. Oluşturulan bu damlacıklar yine şarj işlemiyle kağıt üzerinde baskı yapılması istenilen bölgelere gönderilir. Baskı yapılması istenilmeyen bölgelerde ise mürekkep damlacık tutucuda (droplet capture) toplanarak yüksek basınçlı pompa vasıtasıyla mürekkep haznesine geri gönderilir. Günümüz teknolojisiyle 600 dpi ve daha yüksek çözünürlükte baskılar yapılabilmektedir. Basit modelledi ambalajlama ve şişelenmiş içecekler üzerinde yer alan son kullanma tarihlerini uygulamada en yaygın olarak kullanılmaktadır. Daha gelişmiş modelleri, bazı üretici firmalar tarafından basım üretimi amaçlı da kullanılmaktadır Drop-on- Demand (DoD) İnkjet Bu sistemde sadece görüntü olan alanlar için mürekkep damlacığı oluşturulur. Drop on demand sisteminde termal inkjet, piezo inkjet ve elektrostatik inkjet olmak üzere üç teknoloji kullanılmaktadır. Günümüzdeki üretim makinalarında bu üç teknolojiden ağırlıklı olarak piezo inkjet kullanılmaktadır. Şekil 3. Piezo inkjet. Piezoelektrik İnkjet; teknolojisinde basılması istenen noktacıklara karşılık gelen püskürtme uçlarındaki piezo kristale gerilim uygulanır. Piezo kristal, bu gerilimle esneme hareketi yapar ve iç kısımdaki mürekkep haznesine basınç uygulayarak, mürekkep damlasının püskürtme ucundan dışarı çıkmasını sağlar. Piezo tekniğinde kağıt üzerine uygulanış şekli sayesinde püskürtülen damlanın gerek şekli, gerekse miktarı konusunda önemli ölçüde kontrol sağlanmakta, ayrıca bu şekilde mürekkebin ısıtılmasına gerek olmaması avantaj sağlamaktadır. Zira mürekkebin yüksek ısıya dayanıklı olması zorunluluğu birçok sınırlamayı da beraberinde getirmektedir. Ayrıca daha geniş çeşitlilikte mürekkep 3 kullanabilme kabiliyetinde olmasıdır. Dezavantajı ise, baskı kafalarının pahalı olmasıdır. Günümüzde pekçok firma Piezoelektrik baskı kafaları üretmektedirler ve bu sistem yaygın olarak kullanılmaktadır. Konvansiyonel baskı sistemlerine rakip olarak geliştirilen yüksek kapasiteli inkjet baskı makinaları ağırlıklı olarak bobin kağıt ile film malzeme üzerine baskı yaparlar. Hızları kullandıkları baskıaltı malzemesine, baskı kafası ve mürekkebe göre m/d arasındadır. Baskı ebatları bobin makinalarda en 25 ila 50 cm arasındadır. Tabaka baskı yapanlar ise genel 848

5 olarak 35x50cm ve 50x70cm boyutundalardır. Ancak son gelişmeler ile 70x100cm ye çıkılmıştır. Kalınlığı mikron arasındaki baskıaltı malzemelerine baskı yapabilmektedirler. Sıvı mürekkep kullandığından dolayı baskı kalitesi yüksektir. Bununla birlikte kuşe kağıt üzerine yapılan baskılarda kalite sorunu yaşanabilmektedir. Ayrıca yüksek baskı süratlerine çıkıldığında baskı kafalarının mürekkep akışını yetiştirememesinden dolayı görüntü üzerinde yol yol izler çıkabilmektedir. 1.hamura yapılan baskıların kalitesi ise çok yüksektir. Baskı kalitesine aşağıdaki konu başlıkları altında detaylı olarak değinilecektir. Domino, Fujifilm, HP, Kodak, Screen, Xeikon, Xerox gibi birçok firmanın inkjet baskı makinaları bulunmaktadır. Makinanın kullanım amacına göre; kırma katlama, tel dikiş, amerikan cilt, kesim, özel kesim, dilme, sarma gibi baskı sonrası işlemler için üniteler online sistemle makinaya bağlanabilmektedir. Bununla beraber genel olarak baskı sonrası işlemler, baskı bittikten sonra matbaa içindeki baskı sonrası makinalarında yapılmaktadır. Bunun sebebi baskı makinasına online olarak bağlanan makinaların hızları ve baskıaltı malzemesini işleme kapasitelerinin düşük olması ve bunun sonucunda dijital baskı makinasını da yavaşlatması, normal offline makinalardan daha pahalıya mal olması sayılabilir. Bunla beraber hızlı üretimin istendiği durumlarda tercih edilmektedirler. Üretim inkjet baskı makinalarının tek, çift ve CMYK renklileri olmasının yanı sıra özellikle ambalaj etiket sektörünün ihtiyaçlarına karşılık verebilmek için hi-fi color da denilen multiclor/çok renkli 6-7 renkli olanları yanısıra, ayrıca beyaz mürekkep basan modelleride bulunmaktadır. Söz konusu makinalar, kağıt karton çeşitleri, Polietilen-PE Polipropilen-PP Polyester-PET, Etiket Malzemeleri, ve Kendinden yapışkanlı etiketlere baskı yapabilmektedirler. İnkjet baskı makinaları su bazlı ve UV bazlı olmak üzere iki ana mürekkep baskı sistemi kullanmaktadırlar. Su bazlı inkjetler kağıt karton türevlerine baskı için kullanılırken film ve PVC temelli baskıaltı malzemelerine baskı için UV bazlı mürekkepler kullanılmaktadır Su Bazlı İnkjet Makinalar Çözücüsü su olan mürekkeplerin kullanıldığı inkjet baskı makinalarıdır. Sıcak hava üfleyen fanlar vasıtası ile kurutma yapılmaktadır. Kağıt ürünleri üzerine baskı yaparlar ve iç mekan ürünlerin baskılarında kullanılırlar. Genel olarak dpi arasında çözünürlüğe sahiptirler. Ençok g/m2 arasındaki kağıtlara baskı yapsalarda 350 g/m2 basanlarıda bulunmaktadır. Direkt olarak etiket sektöründe çok fazla kullanılmasalarda karton ve kağıt etiket basımında kullanılabilmektedirler. Tabaka basanları yanısıra ağırlıklı olarak bobine basanları daha yaygındır. Tabaka olarak 50x70cm ye baskı yaparlar. Bobin baskısı yapanlar 35cm ve 50cm enindeki bobinlere baskı yaparlar. Yeni modeller arasında 60cm ila 100cm ene kadar baskı yapanları bulunmaktadır. Üretim amaçları yayıncılık olduğu için sadece CMYK baskı kafaları vardır. Bazı modeller baskı renk evrenini genişletmek için 6-7 renkli gibi çok renkli baskı sistemlerini kullanmaktadırlar. Bununla beraber beyaz mürekkep basanları bulunmamaktadır. Baskı hızları tabakada saatte x70cm civarındadır. Bobinde ise hızlar dakikada 300m ye kadar çıksada bu yüksek hızlar tek yada iki renkli baskılar için söz konusudur. CMYK yada daha fazla renk baskısında hızlar 200 hatta 150 m/dk ya düşebilmektedir. 849

6 UV Bazlı İnkjet Makinalar UV İnkjet Makinalar; UV ışıkla kuruyan/kürlenen mürekkeplerin kullanıldığı inkjet baskı makinalarıdır. Dijital etiket baskısında en yoğun olarak kullanılan inkjet teknolojisi UV dijital inkjetlerdir. polietilen-pe polipropilen-pp polyester-pet, IML, metalize ile kendinden yapışkanlı etiketler gibi film ve sentetik baskıaltı malzemelere baskı yapmaktadırlar. Etiket sektörüne özel üretildikleri için CMYK renklere ek olarak turuncu-mor yada kırmızı-yeşil-mavi renkli baskı kafaları bulunmaktadır. Bu ek renklerin hangileri olacağı yada kombinasyonları üretici firmaya göre farlılık göstersede genel olarak yukarıdaki renkler kullanılmaktadır. Bu makinalarda koronalama ünitesi bulunabilmektedir. Gelişmiş modellerinde, renkli baskı kafalarına ek olarak ambalaj ve etiket baskısında ihtiyaç bulunan beyaz mürekkebi basan baskı kafasıda bulunabilmektedir. Bazı inkjet baskı makinalarında beyaz baskısı flekso ünitelerinde yapılmaktadır ancak bu üniteler genellikle, hibrit baskı makinaları adını verdiğimiz, dijital+flekso baskı makinalarında bulunmaktadır. Son yıllarda dijital baskıya olan talep nedeni ile konvansiyonel baskı makinası üreticileri ile dijital baskı makinası üreticileri arasında ortaklıklar kurulmaya başlanmıştır Elektrofotografik Baskı Sistemleri Elektrofotografi: Bu sistemin çalışması altı basamakta açıklanabilir. Birinci adımda, Işığa duyarlı baskı silindiri elektrik ile yüklenmektedir. İkinci adımda görüntü olması istenen alanlarda elektrik oranı ışık pozlamasıyla düşürülerek baskı silindiri üzerinde gizli görüntü oluşturulur. Üçüncü adımda kuru toner parçacıkları silindir üzerine aktarılır. Toner parçacıkları önceden elektrik oranı düşürülmüş olan alanlara tutunur ve basılacak olan iş görünür hale gelmiş olur. Dördüncü adımda yine elektrikle yüklenmiş olan blanket silindiri yada görüntü taşıyıcı kayış, toner parçacıklarıyla etkileşime geçerek üzerine toplar. Baskıaltı malzemesi, blanket/kayış ve elektrik yüklü kağıt transfer merdanesi arasından geçerek toner parçacıklarını üzerine alır ve baskı gerçekleşmiş olur. Beşinci adımda elektrikle yüklenmiş ön temizlik ekipmanı silindiri şartlandırarak temizlik işlemine hazırlar. LED yapılı silme çubuğuyla silindir üzerinden elektrik oranı düşürülür. Yine elektrikle yüklenmiş yumuşak fırçalarla toner parçacıkları silindir üzerinden kaldırılır. Bu adımlar ayrı baskı ünitelerinde CMYK renkler için aynı şekilde uygulanır. Altıncı ve son adımda görüntü baskı malzemesi üzerine sıcaklık ve basınç yardımıyla sabitlenir (fusing) dpi gibi yüksek çözünürlüklerde baskı yapılabilmektedir. Toz ya da sıvı tonerle çalışabilir. Elektrofotografik baskı çoğunlukla tabaka kağıt üzerine baskı yapan bir sistemdir. Ağırlıklı olarak broşür, kitap, kartvizit, kullanım kitapçığı gibi son kullanıcıya yönelik dökümanların üretilmesi amacı ile kullanılmaktadırlar. Baskı ebatları geleneksel baskı sistemlerinin kullandığı normlardan farklı ve daha küçük ebat olarak 330mm x 488mm dir. Elektrofotografik baskı sistemlerinin kalitelerinin gelişerek basık sektörüne girmesiyle birlikte bazı özellikleride sektörün ihtiyacına göre şekillenmeye başlamıştır. Günümüzde hala 33x48cm civarındaki ebatlar hakimiyetini korusada üretici firmaların banner baskı dedikleri 33x66 ile 33x106cm arasında değişen kağıt ebadına baskı yapması, mevcut makinalara ek bir kağıt besleme ünitesi takılarak ve yazılımları ile mümkün hale gelmiştir. Bununla beraber matbaacılıkta yaygın olarak kullanılan kağıt normlarından 50x70cm e, hatta 70x100cm e baskı yapan yeni modellerde üretilmeye başlanmıştır. 850

7 Şekil 4. Elektrografi sisteminin temel prensibi. Marka ve modele göre bazı küçük farlılıklar olsada genel olarak 50 g/m2 ile 350 g/m2 arasındaki kağıt gramajlarına baskı yapabilmektedirler. Üretici firmalar her ne kadar kağıdın gramaj değerlerini verselerde aslında burada dikkat edilmesi gereken iki unsur vardır, birincisi baskıaltı malzemesinin kalınlığıdır. İster kağıt türevi olsun ister sentetik bazlı, dijital baskı makinasında baskıaltı malzemesin cinsi ve gramajı girildiğinde makina girilen değerlere göre önceden belirlenmiş standart değerlere göre iç ünitesindeki merdane 5 aralıklarını ayarlamaktadır. Makinanın teknik değerleri her ne kadar 300 g/m2 baskıaltı malzemesine baskı yapılabilir olduğunu yazıyor olsa da, 300 g/m2 amerikan bristol ile aynı gramaj değerindeki kuşenin kalınlıkları birbirinden farklıdır. Kalın baskıaltı malzemeleri ayarlanmış olan standart merdane aralarından geçerken problem çıkartabilmektedir. Bu sebeple uygulamada baskı makinası g/m2 baskıaltı malzemesine baskı yapabildiğini belirtse de 400 g/m2 kuşeye baskı yapabilmesine rağmen 300 g/m2 amerikan bristole baskı yapamayıp sürekli kağıt sıkıştırabilmektedir. İkinci dikkat edilmesi gereken unsur ise kağıdın Stiffness yani kağıdın bükülmeye karşı gösterdiği dirençtir. Baskıaltı malzemesi merdaneler arasından geçerken, özelliklede arka yüze baskı yaparken kağıdı çok fazla bükmektedir. Eğer baskıaltı malzemesi bükülmeye yüksek derecede mukavemet gösteriyorsa makina aktarımı gerçekleştiremeyecek ve malzemeyi makina içinde sıkıştıracaktır. Sıkışma gerçekleşmese bile eğer iki yüze birden baskı gerçekleşecekse özellikle arka yüzde kayma problemi olması çok yüksek ihtimaldir. Bu sebeplerden dolayı dijital baskı makinası yatırımı düşünülürken sıklıkla kullanılan baskıaltı malzemelerinin sadece gramajlarının değil, kalınlıklarının ve stiffness değerlerininde göz önüne alınması gerekmektedir. Elektrofotografik tabaka baskı makinalarının hızları ortalama olarak dakikada 80 ile 150 A4 arasında değişmektedir. Giriş seviyesi olarak tabir edilen düşük hızdaki makinaların fiyatlarıda daha uygundur. Yüksek kapasiteli makinalara geçtikçe fiyat büyük oranda artış göstermektedir. Etiket sektöründe kullanılan makinalar ağırlıklı olarak bobine basan makinalar olsada yukarıda anlatılan tabaka baskı makinaları özellikle ofset baskının hakim olduğu tekstil ve benzeri ürünlerin etiketlerinde kullanılan kuşe, karton gibi baskıaltı malzemelerinin üretiminde yay- 851

8 gın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Etiketlerin yayıncılık ve ticari ofset ürünlerinin baskısı gibi büyük ebatlarda olmaması, sistemin ebat ve hız problemini önemsiz kılmakta, diğer baskı sistemlerine göre avantajlı hale getirmektedir. Ülkemizde de etiket sektöründe ilk edinme maliyetleri ucuz olduğu için giriş seviyesi tabaka baskı elektrofotografik baskı makinaları yaygınlaşmaktadır. Bobine baskı yapan elektrofotografik makinalara gelindiğinde ise gerek endüstriyel matbaacılık, gerek yayıncılık, gerekse etiket sektöründe özellikle Avrupa ve Amerika da 2000 lerin başından beri kullanılmakta ve hızla yaygınlaşmaktadır. Tek yada iki renkli baskı makinalar yayıncılık ve mailing sektöründe kullanılmakta, etiket söktöründe ise full renkli tabir edilen CMYK baskı yapan makinalar yaygındır. Ambalaj ve etiket sektörünün ihtiyaçlarına karşılık verebilmek için bu makinalarda da CMYK+ renk uygulamaları bulunmaktadır. Yine bu sebepten dolayı özellikle bobine basan makinalar ile yüksek kapasiteli tabaka makinalarında beşinci hatta altıncı bir toner ünitesi bulunmaktadır. Bu üniteler ekstra renk, opak beyaz, clear toner denilen ve görsel olarak lak efekti veren transparan toner basabilmektedir. Ekstra renk olarak kırmızı, yeşil, mavi, turuncu ve mor renkler bulunmaktadır. Konvansiyonel baskı sistemlerindeki pantone renkler kadar çok seçenek ne yazık ki yoktur. Opak beyaz baskısı yapabilmeleri etiket ve ambalaj açısından oldukça önem taşımaktadır. Bu sayede transparan malzemelere baskı için ihtiyaç duyulan opsiyon karşılanmış olmaktadır. Yukarıdaki seçeneklere ek olarak yeni üretilen bazı modellerde metalize gümüş veya altın toner bulunmaktadır. Yaldız tonerin üzerine diğer CMYK tonerler basıldığında metalik bir efekt yaratmak mümkün olmaktadır. Şekil 5. Beyaz toner baskısı ve kullanım şekilleri. Bobine baskı yapan makinalarda da baskı yapılabilen kağıt gramajları ve kalınlıkları tabaka makinalardakiler ile benzerlik gösterirler. Bununla beraber bazı yüksek kapasiteli marka ve modellerde kalınlık mikronlara kadar çıkabilmektedir. Kağıt enleride yine tabaka basan makinalardakiler gibi genellikle 330 mm dir. Bununla beraber özellikle yüksek kapasiteli bazı modellerde baskıaltı malzemesi eni mm ye ulaşabilmektedir. Baskı hızlarına gelince, ful renkli işleri dakikada minimum 17m ile maksimum 30m hızında basabilmektedirler. Elekrofotografik baskı sistemlerinde toneri kağıda sabitlemek için yapılan fusing işlemi C 0 gibi yüksek ısılar kullanıldığından dolayı plastik, PVC gibi sentetik malzemelerin kullanımı sınırlıdır. Ancak elektrofotografik baskı için üretilmiş özel ürünler kullanıla- 852

9 bilmektedir. Bu nedenle elektrofotografik baskı sisteminde genellikle kendinden yapışkanlı kağıt ve türevi etiketlerin baskısı yapılmaktadır. Sıvı Tonerli Elektrofotografik Baskı Makinaları: Sistem elektrofotografik sistemle temelde aynı olmakla birlikte baskıyı oluşturan toner toz olarak değil bir sıvı içinde dispers edilerek kağıda aktarılmaktadır. Toner parçacıkları konsantre bir biçimde sıvı içinde kartuşlarda baskı makinasına takılır. Drum üzerinde görüntü oluşturulmak istendiği zaman bu konsantre sıvı toner özel bir solüsyon ile baskıya hazır hale getirilip druma aktarılır. Tonerin sıvı içinde hazırlanması daha küçük partiküller halinde kullanılmasına imkan verir. Böylelikle yüksek çözünürlük ve netlikte sonuçlar almak mümkündür. Sıvı tonerli elektrofotografik baskı sisteminde fusing işleminin olaması sayesinde de etiket ve ambalaj sektöründe kullanılan PP, PVC, PE türevi birçok malzemeye rahatlıkla baskı yapılabilmektedir. Bobin baskısı yapılan modeller günümüzde yaygın şekilde sektörde etiket üretimi için kullanılmaktadır. Bu sistemde de tabakaya ve bobine basan olmak üre iki türde makina çeşidi bulunmaktadır. Tabaka makinalar diğer sistemlerdeki gibi ticari baskı, yayıncılık gibi sektöre hizmet vermek amacı ile geliştirilmiştir. Ebatlar genel olarak 33x48cm olsada son çıkan modellerde50x70cm ve 70x100cm ebadında olanlar mevcuttur. Büyük ebatlar özellikle karton ambalaj sektöründe kullanılmaktadır. 600 mikrona kadar kalınlıktaki kağıtlara baskı yapabilmektedirler. Hızları kullandıkları renk adedine göre saatte 3500 ila 4500 arasında değişmektedir. Bobin baskı makinaları hem kağıda hem sentetik baskıaltı malzemelerine baskı yapabilmektedir. Etiket sektörü düşünüldüğünde ise en yaygın kullanılan modeli 34cm eninde 450 mikron kalınlıkta baskıaltı malzemesine baskı yapmaktadır. Baskı hızları ise full renkli 30m/d ile tek yada iki renkli baskıda 60m/d ya kadar çıkabilmektedir. Bütün Indigo modellerinde CMYK renklere ek olarak altı yada yedi renkli baskılar opsiyonel olarak bulunmaktadır. Altı renk CMYK+turuncu+mor, yedi renk ise CMYK+turuncu+mor+yeşil şeklindedir. Ekstra renk olarak gümüş, floresan pembe, güvenlik baskısı için görünmez sarı ve mavi renkler bulunmaktadır. Ayrıca HP IndiChrome Ink Mixing System (IMS) denilen sistem ile turuncu, mor, yeşil, refleks mavi, rodamin kırmızı, parlak sarı, transparan ve CMYK mürekkepler kullanılarak spot renk üretilebilmektedir. Film baskıaltı malzemelerine tutunmayı sağlamak amacı ile baskı ünitesi öncesinde koronalama ve primer üniteleri opsiyonel olarak bulunmaktadır. Böylelikle emici olmayan yüzeyler üzerine baskı yapmak mümkün olmaktadır. Kişisel -Küçük Dijital Baskı Sistemleri: Daha düşük kapasiteli yada bireysel üretimler için veyahut yüksek ilk edinim maliyetleri istemeyen ve düşük miktarda dijital baskı yapacak etiket üreticileri ile ürünlerinin etiketlemesini kendileri yapmak isteyen butik üreticililer için mantıklı ve ekonomik çözümlerdir. Ağırlıklı olarak elektrofotografik baskı sistemini kullansalarda inkjet modellerinde bulunmaktadır. Bilinen masaüstü yazıcılara küçük bir açma ve sarma ünitesi entegre edilerek yapılan makinalardır. Enleri 9cm den 20cm ye kadar olan modelleri vardır. Hızları genel olarak 5-17m/d arasındadır. Bazı pahalı modellerde beyaz toner yada mürekkep ünitesi bulunsada genrellikle sadece CMYK baskı yapabilirler. Ağırlıklı olarak kendinden yapışkanlı etiket üretiminde kullanılmaktadırlar. PE, PET, PP üzerine baskı yapabilen modellerde bulunmaktadır. Fiyatları dolar arasında değişmektedir Hibrit Baskı Teknolojileri 853

10 Hibrit baskı sistemleri adından da anlaşılacağı üzere içinde birden fazla baskı yöntemini birleştirmiş sistemlerdir. Dijital baskı sistemlerinden öncede ofset-flekso, flekso-serigrafi, gravür-flekso gibi hibrit baskı sistemleri bulunmaktaydı. Dijital baskının sektöre girmesi ile birlikte dijital ile hibrit makinalar ortaya çıkmaya başladı. Günümüzde özellikle esnek ambalaj ve etiket sektörü için hibrit makina üretimi oldukça yaygınlaşmıştır. Dijital baskının dezavantajlarını gidermek, flekso ve gravür baskıda ise bulunmayan esnekliği sağlamak amacı ile hibrit makinalar talep görmeye başlamışlardır. Etiket sektörü için en yaygın üretilip kullanılan hibrit makina cinsleri flekso-inkjet yada flekso-elektrofotografik baskı makinalarıdır. Birçok flekso etiket baskı makinası üreticisi hibrit baskı makinaları da üretmeye başlamışlardır. Hibrit makalardaki flekso ünitelerinde genellikle beyaz mürekkep, primer, ekstra renk ve lak baskısı yapılmaktadır. CMYK baskı ise dijital üniteye bırakılmıştır. Bazı hibrit sistemlerde her ne kadar ekstra renk basılsa da dijital ünitede CMYK+RGB+Beyaz gibi çok renkli üniteler bulunmaktadır. Hibrit makinalar dijital baskı makinalarında olduğu üzere, sadece baskı ünitelerinden oluşabildiği gibi çıkış ünitesi olarak kesim, dilme, ayıklama ünitelerini barındırabilmektedir. Üretici firmalar hibrit baskı makinalarını birçok farklı kombinasyonda üretebilmekte, müşteriden gelen isteklere göre makina ünite ve özelliklerini ayarlayıp satışa sunabilmektedir. Hibrit makinalar incelendiğinde ençok beyaz mürekkep ve lak için flekso baskı ünitesi, korona ünitesi konduğu görülmektedir. Ters ve düz baskı ihtiyaçlarına uygun olarak dijital baskı ünitesinin önüne ve arkasına beyaz mürekkep için flekso ünitesi konmaktadır. Normalde pekçok dijital baskı sistemi beyaz mürekkep yada toner basabilsede daha yoğun ve örtücü bir beyaz için flekso baskı istenebilmektedir. Beyaz mürekkep örtücü ve yoğun olduğundan dolayı inkjet kafalarındaki nozılları/ağızları tıkayabilmektedir. Bu sebeple çok iyi bakımlarının yapılması gerekmektedir. Flekso beyaz baskısı sayesinde bu fazladan uğraş gereksinimi ortadan kalkmaktadır. Beyaz toner baskısı ise bazı malzemelerde yeterli örtücülüğü sağlayamayabildiğinden yine flekso baskıya başvurulabilmektedir. Şekil 6. Dijital hibrit baskı makinasılarındaki konfigürasyon örnekleri. Hibrit makinalarda flekso ünitelerinin olması dijital baskının avantajlarını bir miktar ortadan kaldırsada sadece beyaz mürekkep baskısı için flekso klişesi yapıldığını, CMYK için yapılmadığını düşünülürse, hem klişe masrafından, hem üretim zamanından hemde işçilikten kar 854

11 edildiği görülecektir. Eğer lak ve ekstra renk basılması isteniyorsa yine dört rengin kalıbının hazırlanması gerekmediği için üreticiye avantaj sağlayacaktır. Ayrıca hibrit makinaların sadece dijital üniteleri yada sadece flekso üniteleri kullanılabilmektedir. Bütün bunlar hibrit makinalara yüksek derecede esnek çalışma imkanı tanımaktadır. 3.SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER Dijital baskı sistemleri Avrupa ve Amerika daki insan ve çevre sağlığı gereklilikleri, hızlı ve esnek üretim talebi, ürün çeşitliliği ihtiyacı sebebi ile özellikle son 10 yılda teknolojik olarak hızla gelişmiş ve sektörümüze girmiştir. Mevcut makinalara bakıldığında elektrofotografik ve inkjet sistemlerin yaygınlaştığı görülmektedir. Özellikle inkjet sistemlerin basit teknolojileri kullanım alanlarını genişletmerine ve özellikle endüstriyel baskı için ön plana çıkmalarına imkan tanımaktadır. Dijital baskının avantajları, hızlı üretim, kalıp ihtiyacı duymaması, işçilikten ve maliyetlerden tasarruf, kişiye özel değişken data basabilme imkanı, çok farklı yeni ürün çeşitliliği, yüksek renk yönetim desteği, farklı ve geniş renk evreni baskısı, çevre atık ve işçi sağlığı için konvansiyonel sistemlerden daha güvenli olması sayılabilir. Dezavantajlarına gelirsek, baskı ebadı ve hız, ekstra renk baskısının sınırlı olması, baskıaltı malzemesindeki sınırlılıklar sayılabilir. Ayrıca zemin baskısındaki büyük alanların baskısında stabil renk dağılımının sağlanamayabilmesi, dalgalanmalar gözükebilmesi, geniş alanlardaki degrade baskılarda renk geçişlerinin bozulabilmesi sayılabilir. Bu problemlerden kaçınabilmek için grafik tasarım aşamasında geniş zeminler ve degrade geçişler yerine fligran resim ve kullanılabilir. Dijital baskının dezavantajlarından kaçınıp imkanlarından yararlanmak ve konvansiyonel baskının yararlı taraflarınıda kullanabilmek için hibrit makinalar geliştirilmiştir. Dijital baskının henüz çözülememiş sorunları bu şekilde giderilmiş ve ortaya daha kuvvetli üretim makinaları çıkmıştır. Dijital baskının söz konusu dezavantajları giderilene kadar hibrit makinalar sektörde uzunca bir süre daha hizmet vermeye devam edecektir. Bütün bu avantajlarının yanında gerek dijital gerekse hibrit makinalar Türkiye pazarında Avrupa, Amerika ve Uzakdoğu pazarına göre zayıf kalmışlardır. Bunun en büyük sebebi maliyetlerdir. Birinci olarak ilk edinme maliyetleri düşünüldüğünde eş değer bir dijital yada hibrit makina ile konvansiyonel bir etiket makinası arasındaki fark neredeyse yarı yarıyadır. Her ne kadar eşdeğer görülen makinalarda bile hibrit ve dijital sistemler konvansiyonellere göre daha verimli olsalarda aradaki fark sanayicilerimizi ciddi olarak düşündürmektedir. Bununla beraber piyasadaki değişen ihtiyaç ve talepler bazı üretimler için dijital makinaları mecbur hale getirdiğinde firmalar giriş seviyesi makinaları tercih etmektedirler. İkinci maliyet konusu ise birim başına olan maliyetlerdir, yani sayfa yada etiket başına olan maliyetler. Toner ve inkjet mürekkep fiyatları flekso, ofset, gravür mürekkeplerinin fiyatlarından daha yüksek olduğundan parça başı maliyetleri daha yüksek olmaktadır. Avrupadaki işçilik ve çevre vergilerindeki yükseklik sebebi ile parça başı maliyet artık konvansiyonel baskıda daha yüksek çıkmaktadır. Ülkemizde ise bu giderler daha düşük olduğundan henüz maliyetlerde istenildiği kadar düşüş olmamıştır. Bununla beraber etiket ürününün boyutları düşünüldüğünde birim maliyetleri arasında çok büyük bir fark ortaya çıkmamaktadır. Ayrıca firmalar her geçen gün toner ve mürekkep fiyatlarını düşürmektedirler. 855

12 Günümüzdeki müşteri ihtiyaçları, farklılaşma talepleri doğrultusunda daha farklı ve özel etiket ürünleri tasarlayıp üretme ihtiyacı artık bir piyasa gerçeğidir. Bu gerçeğin dışında kalmamak için etiket firmalarının dijital baskıya önem vermeleri gerekmektedir. Hemen çok yüksek yatırımlar yapmadan giriş seviyesi makinalar ile hem teknolojiyi tanıyıp öğrenmek hemde pazarlama sistemini kurmak firmanın geleceği açısından yarlı olacak, rekabet imkanını geliştirecektir. 5. KAYNAKLAR Hoffman M.: Digital Printing Technology and Printing, Oce Printing Company, Almanya, (2005). Kipphan H.: Handbook of Prit Media Technologies and Production Methods, Springer - Verlag Berlin Heidelberg, Almanya, (2001). Gençoğlu, E.N.; Şimşeker, O.; Özdemir, L.: Flekso Baskı Sistemi, İstanbul, Türkiye (2009). Altay, B.N.: Dijital Baskı Sisteminde Kullanılan Baskıaltı Malzemelerinin Renk Evrenine Etkisinin Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2010). Johnson, H.: Mastering Digital Printing, Muska&Lipman, USA, (2002). ( ). Köse, E.: Renk Yönetiminde Kullanılacak Dijital Prova SistemleriVe Monitör Görüntülerindeki Seçim Kriterlerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (2006). Şahinbaşkan, T.; Gençoğlu, E.N.: Basım Sektöründe Renk ve Renk yönetimi İstanbul, (2010). Karal Şirin, Baskı Sistemlerine Göre Dijital Prova Sistemi Seçim Kriterlerinin Belirlenmesi Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2010) (2018). (2018). (2018). (2018). (2018). (2018). (2018). (2018). (2018). 856