CAMI MERI<EZLI DIN EGITIM!

Transkript

1 YECDER I<İTAPLARI 2 o '-' CAMI MERI<EZLI DIN EGITIM! YECDER II. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZYUMU TEBLİGLERİ (9 NİSAN İSTANBUL)

2 ... DIN HIZMETLERINDE KADIN UNSURU Sedide AKBULUTn Din eğitim ve öğretimi, kapsam ve alanı itibariyle örgün ve yaygın eğitim şeklinde belirlenmiştir. Yaygın din eğitimi kapsamında İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmek ve din konusunda toplumu aydınlatmak Diyanet İşleri Başkanlığı'nın görevidir. Yaygın din eğitimi, yetişkinlere ve okul dışındakilere dini bilgiler kazandırmak ve dini anlayışları geliştirerek hayatın dini boyutunu yorumlamalarına yardımcı olmak (ı), toplum bireylerine ortak dini ve milli değerleri aşılamak, dinin kardeşlik, özveri, hoşgörü gibi ilkelerini bireylere kazandırmal< üzere değişik mekanlarda yapılan planlı ve programlı etl<inliklerin tümüdür (ı). Bu tanım içerisinde yaygın din eğitimi birimleri ve faaliyet alanlarını da şöylece sıralayabiliriz: a) Aile, b) Kur'an Kursu, c) Camiler, d) İletişim Araçları, e) Ceza ve Tutuk Evleri, f) Hastaneler, g) Yurtlar. Din Hizmeti Alan Kadın Olgusu Yaygın din eğitimi aile de başladığına göre bize düşen öncelikle ailerıin temel taşlarından arıneyi eğitmek. Zira biliyoruz ld çocuğun, doğumuyla başlayan ve aileden ayrılmaya kadar geçen süreç içerisinde en yakın eği- 77 Din Hizmetleri Uzmanı - Ankara.

3 152 Cami Merkezli Din Eğitimi timeisi annesidir. Bugünkü yanlış din olgusunun kaynağı da annelerimizden öğrendiğimiz İsrailiyat rivayetleri değil midir? İşte bu olgunun farkında olan Allah Resülü eğitim meşalesini tutuşturmuş, sahabe kadınlarıyla da uzun süre yanmaya devam etmiştir. Ne yazıktır ki bir takım yanlış yorum ve tezahürler uzun bir dönem bu meşalenin sönmesine sebep olmuştur. İlk olarak Hz. Peygamber'in, kadının din eğitimine balaşı ve tarihsel uygulamalarına göz atacak olursak ki Allah Resülü yaygın din eğitimi:p.in en kapsamlı uygulamasım bugün cami dediğimiz mescidde gerçekleştirmiştir. Bilindiği gibi İslam dini, bütün müslümanları ibadet ve eğitim ile yükümlü tutmuş, bu konuda kadın ile erkek arasında herhangi bir ayrım gözetmemiştir. Çünkü erkeğin olduğu kadar kadımn da ibadet etmeye, kendisi için gereldi olan bilgileri öğrenmeye ihtiyacı vardır. Hz. Muhammed (s.a.s) kadınların okuma yazma öğrenmelerini teşvik etmiş, hanımlarından Hafsa'ya okuma yazma öğretmek üzere Şifa b. Abdullah adlı sahabeyi görevlendirmiştir (3). el-belazurlilkmüslümanlardan olan Sad b. Eb! Vakkas'ın kızına yazı öğrettiğini kaydeder. Yine Allah Resülü, kişinin bakınakla yükümlü olduğu laz çocuklarını iyi eğitmesi halinde o kimseye Allah'ın iki kat sevap vereceğini ifade etmiştir (4). Kur'an-ı Ker1m'de kadınların camiye gidip ibadet etmeleri ve oradaki eğitim etldnliklerinden yararlanmaları ile ilgili herhangi bir kısıtlama bulunmamalctadır. Hatta Hz. Peygamber kadınların mescide gitmelerini teşvilc etmiştir. O'nun zamanında Mescid-i Nebev!'de, kadınlar vakit, cuma ve bayram namaziarına katılmışlar (s), vaaz ve sohbetlerde din ve sosyal hayatla ilgili konularda bilgiler edirımişlerdir. Kadınların cemaate katılımlarıyla ilgili Ümmü Atıyye'den gelen şu rivayet gayet açıktır. "Resülullah (s.a.s) evlenmemiş genç lozlar, örtülü ve hayız halindeki kadınlara varıncaya kadar, bizlerin bayramlarda namazgaha gelmemizi isterdi. Kadınlar erkelderin arka taraflarında durur tekbir getirmelerine uyup tekbir getirir, onlarla birlikte dua edip bayram gününün bereketini ve o günde günahlardan arınmayı umut ederlerili (6).

4 Cami Merkezli Din Eğitiıni 153 Kadınlar, cinsiyetlerinden kaynaldanan özel durumları ile ilgili pek çok konuyu hiç çekinmeden Hz. Peygamber'e sorarak öğrenmişlerdir. O dönemin kadınlarının bu özelliğini Hz. Aişe şu sözleriyle ifade etmiştir: "Ensar kadınları ne iyi kadınlardrr; çünkü hayaj.arı dinlerini öğrenmelerine engel olmadı" (7). Hz. Peygamber yeni bir toplum inşa etme amacını, bütün müslümanların rabatıılda katılabildiği cami merkezli eğitim faaliyetleriyle gerçekleştirebilmiştir. Camide yapılan ibadetlerin aynı zamanda bir eğitim olduğunu hepimiz biliyoruz. Hz. Peygamber kendisine gelen ayetleri mescidde toplanan erkek ve kaduılara okuyar ve açıldamalarda bulunuyordu (8). Ayrıca mescidde haftanın bir günü (bazı rivayetlerde bu günün salı olduğu kaydedilir) Hz. Peygamber tarafından sadece kadırılara tahsis ediliyordu. Bu durum, Ebfı. Said el-hudri'den gelen şu rivayette ifade bulmal<tadrr. "Bir gün sahabe kadınları 'Ey Allah'ın Resfrlü erkelcierden bize meydan kalmıyor, bize özel bir gün ayırrr mısınız?', dediler. ResUluilah da onlara bir gün belirledi. Kadınlar o günde Resfrlullah'ın huzuruna gelir, o da sohbet ederdi" (9). Mescitte yapılan bu sohbetlerde elbette kadırılar sadece dinleyici konumda değillerdi arılar bazen soru soraral<, iyice arılayamadıldarı konunun açıldığa kavuşturulmasını ister ve böylece cami sohbetlerine aktif olaral< katılulardı. Bunun dışında kaduılar münferit olaral<: da Resiilullah'a gelir ona sorular sorup bilgi alırlardı. Sahabe içerisinde yirmi kadar kadın faltihin yetişmesi Hz. Peygamber döneminde kadınların cami eğitiminden ne ölçüde yararlandıldarı konusunda ipucu vermektedir (ıo). Kadınların cami eğitimi ve ilim öğrenme konusuudald etldnlilderi, Raşid Halifeler döneminde de devam etmiş ancal< Emeviler döneminden itibaren İslam'ın öngördüğü cinsiyet eşitliği prensibinden uzaldaşılaral< kadırıların sosyal, siyasal, ekonomik ve dini hayattaki yeri tekrar sorun haline gelmiştir (ıı). Zamanın bozulmasıyla fitnenin zuhur ettiği, dolayısıyle camiye gelip cemaate katılmalarının rnekruh olacağı gibi değerlendirmeler de dini söylemler arasında yer almıştır.

5 ~., 154 Cami Merkezli Din Eğitimi Hz. Peygamber'in Medine'de başlattığı bu sünnet, hızla büyüyen İslam coğrafyasına aynı ölçüde yansımamıştı. Dinintemel kaynağı olan Kur'an-ı Kedm ve Hz. Peygamber'in sahih sünnetine uymayan, İslam öncesi geleneğin izlerini taşıyan rivayet ve yorumların uygulamalara yansıması, İslam dünyasında kadınların eğitiminin ihmal edilmesinde önemli bir etken olmuştur. Sosyal ve kültürel hayatın uzağında kalan, okullara gönderil.m.eyerek eğitimin de dışına itilen kadınların camiye gidip ibadet ve eğitim etkinliklerine katılmaları da engellenitice toplumun yarısım oluşturan bir ldtle asrrlarca cehalete terk edilmiştir. Bu zaman zarfında her ne kadar eğitimde ve sosyal yaşamda etldn olmuş kadınlarımız olmuşsa da bu etldnliğin oram toplumun kadın sınıfım eğitecek bir düzeye ulaşamamıştır. Ülkemiz adına söylemek gereldrse uzun süren karanlık, yerini 190o'lerin Mer- Bütün bu gel-gitlere rağmen aydınlarıma süreci başlamıştrr artık. hum Ziya Paşa'nın beytindeld: başında aydınlığa brraku. İmam-hatip akllllarına kız çoculdarın da alınması, ilahiyat fakültelerinde de yer bulmalarıyla artık yeni bir dönem başlar. Ancak bu dönem de çetindir. Çünkü bu sefer de başka tartışma başlamıştrr. 'Kadın imam mı olacak yoksa müftü mü ne işi var bu okullarda?' Acıdrr ld bu söylem dindar camiamu dilinde daha revaç bulmuştur. 'Alçalrrsa nisyam beşer Alçalır beşer' ifadesi, yaşanılan toplumsal sorunlarda kendini iyice göstermişti ki kadının eğitilmesi, toplumun eğitilmesi demektir. Bu bağlamda Diyanet İşleri Başkanlığı, kadın irşad çalışmalarına bir ivme kazandrrır yılında çıkarılan Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği'nde kadın personelle ilgili olumlu değişiklllder getirilir. 1991'de 34 olan vilize sayısı 20q9'da 22ı'e çıl<arılmıştrr. Yine 1991'de 2670 olan kadın Kur'an kursu öğreticisi 2009'da 3263 olmuştur (12).

6 Cami Merkezli Din Eğitimi 155 Nüfusun yansının kadın olduğu düşünülürse bu rakamların tatmin edici olmadıkları da aşikardır. Yapılan çalışmalar daha çok kadın personele ihtiyaç olduğunu ortaya koyarken atanan Kur'an kursu öğreticileri ve vilizeler sayesinde kadın, din adına bildiklerinin doğru olmadığını, kendisini yaratana karşı sorumluluklarının neler olduğunu kavramaya çalışır. Gittiği Kur'an kursunda sadece okuyuşlarını düzeltmemiş aynı zamanda evdeld olayların okuyuşlarını da düzeltmiştir. Camide vilizeler, kursta hoca hanımlar artık evlere ulaşınaya başlamışlardır. Onlar artık sadece namazın kılınışını değil eşler arası hukuku, komşuluk ilişldlerini beşert münasebetleri vahiy ve sünnet ışığında yudumlamaya başlarlar. Kadın bunlarla yetinmez artık camiye de girmek ister. Daha önce bahsi geçen yorumlarda olduğu gibi "Ne işi var camide? Kadının ibadeti evindedir, hatta evinde de en makbul yer yatak odasıdır" diyerek yeniden cami ve cemaat dışına itilmeye çalışılmaktadır. Kur'an'da ve Hz. Peygamber'in uygulamalarında kadınların camiye gelmelerini engellemeye yönelik herhangi bir hüküm bulunmadığına göre, onların camiden ve cemaatten uzal< durmalarına dini hiçbir hüküm dayanal< gösterilemez. Kaldı ld kadınları camiden uzak tutmak, kadın erkek herkesi muhatap alan Kur'an'ın ve sünnetin ruhuna da aykırıdır. Öyleyse, "Kadznlannzzz mescidlerden menetmeyiniz." (13) buyuran Hz. Peygamber ve onu takip eden Raşid Halifeler dönemindeld kadınların cemaate katılma geleneğini telcrar canlandırmak, müslüman toplumun faydasına olacaktır. Din Hizmeti Veren Kadın Olgusu İl müftü yardımcılan, vaizeler, din hizmetleri uzmanları ve Kur'an kursu öğreticileri olarak sanırım ilk tepkileri kendi teşldlatımızdan aldık. Aldık diyorum zira göreve başladığım 2001 yılından bugüne teşkilatımız açısından büyük mesafeler kat edildi. İlk görev yerim olan Amasya'da din hizmetleri uzmanıydım, çay hizmetlerine bakan arkadaş herkesin odasına çayını verirken bana "sen şuradan ala bilirsin" der ve o dama hiç kapı vurmadan girerdi. Bunlar benim kıymetli bulduğum mesai arkadaşlarımdı. Suçları daha önce bir bayanla çalışmamak. 201ı'deyiz ve görünen şu ld bu noktada da epey ilerledik.

7 156 Cami Merkezli Din Eğitimi Bir başka husus vaaza gittiğimiz camilerde imam arkadaşlarımız çoğu zaman duyuru yapmaktan imtina eder, ayıp olmasın diye de hanımlarıyla ikramda bulunmaya çalışırlar. Oysa bize göre ilaarn karşımızda bulacağımız cemaattir. Bir de hacı amcalar... Bazen cemaatten bazen de cami derneğinden hacı amcalar... 'Kadından hoca olur mu?' diye yüzüroüze söyleyen hacı amcalar... Ezandan önce gelmişse içerde de bayanların vaazı bitmemişse söylenmeye başlamışlardır. Zaten üşüdüğü ve ayaklarını istediği gibi uzatamadığı için rahatsız olan teyzel er de ne yapacaklarını şaşırırlar. Öyleyse ne yapılmalı ki tarih boyunca ibadet yeri olmanın yanında din eğitiminin merkezi olan camileri bugün de aynı misyona kavuşturmalı ve kadınla buluşturmalı? Bu sorunun cevabı olabilecek birkaç öneriyi paylaşacal< olursak; İletişim ve teknoloji alanında hızlı gelişmelerin yaşandığı günümüzde bireylerin ilgi istek ve ihtiyaçları karşılanmalı, din hizmeti verilecek mekanların aydınlık, havadar, ısıtma ve soğutma sistemi mevcut, projektör gibi görsel materyalierin olduğu ortamlar haline getirilmeli. Özellikle halkın yoğun ilgisini çeken, Ankara'da Kocatepe, Hacıbayram; İstanbul'da Sultanahmet, Süleymaniye, Fatih, Eyüp Sultan gibi camilerin müştemilatında hanımıara ayrılan bir oda olmalı. Mesai saatlerinde görevlendirilecek bayan elemanlarla kadın cemaatin daha yalanlık oluşturacağı, sorunlarını paylaşacağı hocahanımı nerede bulacağından da emin olacağı yerler oluşturulmalı. Şehir içerisinde ortak bir buluşma yapılacaksa buluşma adresleri ve işaret noktaları camiler olmalı ki genç bayan cemaati de camiyle tanışık hale getirmeli. Halen faaliyetlerini sürdüren cami dernekleri bünyesine kadın üyeler de katılmalı. Dernek faaliyetleri sadece caminin ihtiyaçlarını teminde değil, cemaatin mahalleyle bütünleşmesini sağlayacak faaliyetlerde bulunmalı.

8 Cami Merkezli Din Eğitimi 157 Cami derneklerinde (kadınların da olduğu) komisyonlar oluşturmalı. Örneğin; hasta, taziye ve kutlama komisyonu, ihtiyaç sahiplerini ve ihtiyaçları tespit komisyonu, bu hizmetleri devam ettirecek cami spansorları komisyonu, v.b. Yaz ayları köye, yaylaya, yazlığa tatile giden cemaatlerimiz için gezici irşad ekipleri oluşturulmalı (gezici kütüphane, gezici sağlık hizmeti gibi). Cami eksenli dediğimiz bu irşad hizmetinde mahallelerde var olan sitelerin toplantı salonları kullanılabilmeli. Yine mahallelerimizde ev sohbetleri düzenlenıneli (doğru din anlayışı ile ve ehilldmselerle). Bilindiği gibi Mekke'de Erkarn'ın evi, Hz. Ebu Bekir'in evi, Ben u Zafir'in evi. Medine'de de Esad b. Zürare, Sad b. Heysem'in evi eğitim merkezi olarak kullanılmıştır. Bibliyografya ı. Cemal Tosun, Din ve Kimlik, T.D.V Yayını, 1993, s Hüseyin Yılmaz, "Yaygın Din Eğitim Kurumları ve Toplumsal Barış", C.Ü.İ.F.Dergisi c.v, sayı 2. 3 İbn Hanbel, Müsned, VI, Buhar!, "İlim". s. Buhar!, "Salat", 2; "İdeyn", 7 6. İbn Hanbel, Müsned, VI, Buhar!, "İdeyn", İbn İshak, Muhammed, es-sfre. (thk. M. Hamidullah), Konya, Esra Yayınları, Buhar!, "İlim", Hamidullah, M., İslam Peygamberi (çev. S. Tuğ), Ankara, Yeni Şafak Yayınları, 2003.

9 158 Cami Merkezli Din Eğitimi 11. Erdoğan, M., İsliimHukukundaAhkiimznDeği.şmesi, İstanbul, M.Ü. ilahiyat Falmitesi Yayınları, Kadın ve Aileye Yönelik Çalışmalar, DİB Din Hizmetleri Daire Başkanlığı, Buhar!, "Nikah", 116. :=..,