Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri

Transkript

1 DOĞUMUNUN 770. YILDÖNÜMÜNDE Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri Editör Hacı Bayram BAŞER KASIM 2010 İSTANBUL

2 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ nin Katkılarıyla DOĞUMUNUN 770. YILDÖNÜMÜNDE ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEMPOZYUMU KASIM 2010 ALİ EMİRİ EFENDİ KÜLTÜR MERKEZİ / FATİH DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. İskender PALA Doç. Dr. Ekrem DEMİRLİ Yrd. Doç. Dr. Mustafa TATCI Dr. Semih CEYHAN Dr. Ömer TÜRKER Dr. Müjdat ULUÇAM SEKRETERYA Hanife DÖNMEZ Hacı Bayram BAŞER İLETİŞİM yunus.emre.sempozyum@gmail.com

3 Yunus Emre ve Kırgız Yunusları Dr. Bakıt MURZARAIMOV Oş Devlet Üniversitesi SBE İlahiyat Fakültesi OŞ / KIRGIZİSTAN Meşhur Türk şairi Yunus Emre nin hayatı ile ilgili fazla bilgi bulunmuyor. Fakat yazdığı eserleriyle bütün dünyada tanınmıştır. Kırgızcada Yunus Emre Aşk ve Sevgi Sultanı olarak bilinmektedir. Yunus Emre ile ilgili Kırgız dilinde ilk çıkan eser de Aşk Sultanı Yunus Emre dir. Bu kitapta Yunuz Emre nin şiirleri Kırgız diline tercüme edilmiştir. Şiirde işlenen konular genelde insan, Tanrı, Varlık Birliği, sevgi, yaşama sevinci, barış, evren, ölüm, yetkinlik, olgunluk, alçakgönüllülük, erdem, eliaçıklık gibi genellikle gerçek yaşamı ilgilendiren kavramlardır. O, bu kavramları, şiirinin bütünlüğü içinde temel öğe olarak sergilemiştir. Bununla beraber Yunus Emre nin şiirlerinde ağırlık Yaradan a aşk ve sevgi üzerinde odaklaşmıştır. Sevgi insanda birleştirici, bütünleştirici bir eğilim niteliğindedir. Yunus Emre, sevgiyi Tanrı ve onun yarattığı tüm varlıklara karşı duyulan bir yakınlık, bir eğilim diye anlar. Sevginin gereği Yüce Tanrı ya ölümsüz olana kavuşmak, onun varlığında bütünlüğe ulaşmaktır. Çünkü sevgi kendini başkasında, başkasını kendinde bulmaktır. Sevginin olmadığı yerde, öfke, kırgınlık, çözülme ve birbirinden kopukluk gibi olumsuz durumların ortaya çıkacağı belirtilmektedir. Ben bu araştırmamda konuya biraz değişik bir noktadan bakmak için aşk sultanı Yunus Emre ile Ortaçağ da ve 1800 lü yıllarda yaşamış olan Kırgız şairlerini karşılaştırmaya çalıştım. Her ne kadar bunlar değişik çağlarda yaşasalar da konuya bakış tarzları birbirlerine benzemektedir. Bunun sebebi de ortak bir kültürü paylaşmamızdır. Türk kültürünü taşıyan milletler olarak bizler aynı inancı ve aynı duyguyu paylaşmaktayız. Konuyu çok fazla uzatmadan direk karşılaştırmaya geçecek olursak; Yunus Emre Allah Deyi adlı şiirinde kâinattaki canlı cansız varlıkların kendi dillerinde Allah ı zikrettiklerini söylemektedir. Kırgızların dünyaca ünlü olan Manas destanında da Manasın kendi halkına Allah ı tanıtırken Yunus Emre nin şiirinde olduğu gibi kâinattaki varlıkları O nun yarattığı ve yaratılanların O nu zikrettiği anlatılmaktadır. Allah Deyi Şol cennetin ırmakları Akar Allah deyi deyi Çıkmış İslâm bülbülleri Öter Allah deyi deyi deyi Salınır Tuba dallar Kuran okur hem dilleri Cennet bağının gülleri Kokar Allah deyi deyi Manas destanında ise kahraman Manas ın İslâm ı kabul ettikten sonra halkına döner ve halkın arasında Allah tan konuşmaya başlar. Bunun üzerine halk, kendilerine Allah hakkında bildiklerini anlatmasını ister. Manas da şu şekilde anlatmaya başlar: Derim size Allah ı Saptırmasın bizleri Rengareng arşu alada Göller derya suu dedi Bakınız Kadir olana 29

4 Nasibin al diye Yeru Göğü yarattı Mahlûkata mas gelen Çeşitli bitki ot veren Ayağının altında Sular nice taş nice Hepimizi kaldıran Kuruş hakkı almayan Bakmazmısın nasıl er Mahlûkatın hepisi Zikreder Rabbim der. Manas bu şiirin devamında Allah a aşk olmanın insana ayrı yaşantı kazandıracağını belirtiyor. Ve sonunda da halkın İslâm ı kabul ettiği destanda uzun uzadıya anlatılır. Yine Yunus Emre ile XIX. asırda yaşamış olan Kırgız şairlerinden Molla Kılıç ın şiirlerini karşılaştıracak olursak burada da benzerlikler bulmaktayız. Örneğin Yunus Emre nin Âhir Zaman şiiri ile Molla Kılıç ın Zar Zaman adlı şiiri benzer konular üzerinde durmaktadır. Yunus Emre nin Âhir Zaman şiiri İşidün ey ulular, Ahır zaman olusar Sağ müslüman seyrekdür, Ol da güman olusar Danışman okur tutmaz, Derviş yolun gözetmez Bu halk öğüt işitmez, Ne sarp zaman olısar Gitti beyler mürveti, Binmişler birer atı Yediğü yoksul eti, içtiğü kan olısar Ne acayip sergüzeştler, Bağrım dolu serzenişler Durmaz akar kanlı yaşlar, Aksa gerek şimden gerü. Molla Kılıç ın Zar Zaman şiiri Borçları çoğalıp, Dünyaya kanarlar. Din müslüman biliniz, Oruç namaz kılınız. Günün tükenip biterse, Yer altında kalırsın. Ölürsen yerin mezarlık, Münker Nekir var denmiş, Şeriata küfreden kaafirlere. Helalsinen mollalar, Boş şeylerle uğraşan. Şeriatın hukmünü bilir, Fakat vermezler. Allah seven mollanı, Hızır baba kolladı. Nefsini ezip öldüren, 30

5 Mekke de yapar tövbeni. Nefsin diri olursa, Molla nerden çıkadı. Ahiretin işanı, Herkese eşittir. Zikir çalıp Allah der. Gözden yaşını döker. Molla Kılıç Yunus Emre gibi âhir zamanda dindar gözüken insanların söyledikleri ile yaptıklarının bir olmadığını söylemeye çalışmıştır. Yine Yunus Emre nin Âdem Oğlu adlı şiirinde ele alınan insanların durumu ile Molla Kılıç ın ölümü unutan ve dünyaya dalan insanlar hakkında söylediği birbirine çok benzemektedir. Yunus Emre - Âdem Oğlu Miskin Âdem oğlanı, nefse zebun olmuşdur Hayvan canavar gibi, otlamağa kalmıştır Hergiz ölümün sanmaz, ölesi günin anmaz Bu dünyadan usanmaz, gaflet önin almışdur Oğlanlar öğüt almaz, yiğitler tevbe kılmaz Kocalar taat kılmaz, sarp rüzigar olmuştur Beğler azdı yolundan, bilmez yoksul halinden Çıktı rahmet gölünden, nefs gölüne dalmışdur Yunus sözi âlimden, zinhar olma zalimden Korkadurın ölümden, cümle doğan ölmüşdür. Molla Kılıç - Zar Zaman Zenginlerden hasenat yok oldu, İyiler zaalim oldu. Dertleri töhmet oldu, Din müslüman oğulları, Bir birine küs oldu. Hal böyle olurken, Zamanımız düzelmez. Ahlâkı bozuk olanlar, Beş namazı okumaz. Cana gelen ölümden, Canlı cansız kurtulmaz. diyerek iki şair de insanların günümüzdeki özellikleri üzerinde durmaktadır. Yunus Emre nin ölüm ile ilgili söyledikleri şiirlerde insanoğlu ölüm gerçeği altında birbirine eşit olduğu, birinin diğeri üzerinde hiçbir üstünlüğü olmadığı ve herkesin mezarda buluşacakları dile getirilmiştir. Bu konuda Kırgız şairleri de Yunus Emre gibi muhtelif şiirleri dile getirmiştir. Örneğin Yunus Emre nin Mezar adlı şiiri ile bir diğer Kırgız şairi olan Nurmollanın İnsanoğlu adlı şiiri biri birine mana olarak çok benzemektedir. Yunus Emre - Mezar Sabah mezarlığa vardım, Baktım herkes ölmüş yatar, Her biri çâresiz olup, Ömrünü yitirmiş yatar. Kimi yiğit, kimi koca, Kimi vezir kimi hoca, Gündüzleri olmuş gece, 31

6 Karanlığa girmiş yatar. Vardım onların katına, Baktım ecel heybetine, Ne yiğitler muradına, Daha ermemiş yatar. Nicelerin bağrın deler, Kurtlar üstünde gezeler, Gepegencecik tâzeler, Gül gibice solmuş yatar. Yarı kalmış tüm işleri, Dökülmüş inci dişleri, Dağılmış sırma saçları, Hep yerlere düşmüş yatar. Çürüyüp durur tenleri, Hakka ulaşmış canları, Görmez misin sen bunları? Nöbet bize gelmiş yatar. Nurmolla - İnsanoğlu Güne hakim insanız, Nankör nefis neteriz. Ecel gelip gün bitse, Dünyadan bir gün geçeriz. Avvalinde kim geçti, Hazreti Musa geçti. Allahın mucizesi, Göğe çıkıp İsa geçti. Hazreti İdiris diri, Geçti dünyadan. Tü dediğin tükürük Haram ölmek makürük. Deyip geçti Maşürüp.. Bu dünyadan kim geçti, Bizim yüce peygamber Muhammed geçti dünyadan. Oğlum diye İbrahim, İsmail geçti dünyadan. Adem ata bir zaman Ölen ölüm değilmi, İnsan için bu ölüm, Miras kalan değilmi. Karanlık kabre girende, Bağırırsan baban yok. Haykırırsan anan yok. Kaçacaksan delik yok. Bakacaksan deşik yok. Çaresizce duranda, Ankir Münkir gelecek, 32

7 Sorusunu verecek. Cevabını vermezsen Demir ile dövecek. diyerek iki şair de bu dünyanın geçici olduğunu ve herkesin bir gün bu dünyadan ölüp gideceğini söylemeye çalşmıştır. Dünya hayatına aldanıp ölümü unutanlara ise peygamberlerin bile öldüklerini örnek vererek ölümü hatırlatmaya çalışmıştır. Yine XIX. yüzyılda yaşamış olan Kırgız şairlerinden bir diğeri Molla Niyaz (ö. 1923) Yunus Emre nin Mezar adlı şiirine benzer şekilde insanın öldükten sonraki hayatını şöyle tasvir ediyor. Bu yalancı dünyadan Ölüp gitsen bir günü Hepsı kalır burada Bağlanırsın oraya, yani ahirete kabir hayatına. Orada Pazara mal satmak yok Rahat uyup yatmak yok, Ata binip dönmek yok, Evine dönüp gelmek yok, Hatun çocuk sevmek yok, Değerli olan bu başın, Kara yere koyulur, Etin derin soyulur, İki gözün oyulur, Kara saçın dökülür, Toprak dolar gözüne, Boy posunu pas yapar, Etini kurda aş yapar. Yavmul ceza ağır gün, Cennet kılsın yerini, Cemalini gösterip, Af eylesin barçeni, Azabı ağır dozahtan, Rabbim bizi kurtarsın. Sonuç olarak şunu diyebiliriz ki Yunus Emre ile yukarıda bahsedilen Kırgız şairleri ortak kültürü ve ortak inancı paylaştıkları için geride kalan nesillere aktarmaya çalıştıkları miras aynı olmaktadır. İnsanlara İslâm ı anlatmak ve onu yaşantı haline dökmek ve nasıl dökeceğini öğretmek onların ele aldığı ana konuların başında gelmektedir. 33