İSTANBUL TİCARET ODASI Etüt ve Araştõrma Şubesi

Transkript

1 İSTANBUL TİCARET ODASI Etüt ve Araştõrma Şubesi NARENCİYE SEKTÖR PROFİLİ HAZIRLAYAN TALUY EMİL MAYIS 2003

2 NARENCİYE SEKTÖR PROFİLİ 1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ 1.1. Ürün Tanõmõ 1.2. Narenciye Çeşitleri 2. DÜNYA NARENCİYE PİYASASI 2.1. Üretim 2.2. Dünya Ticareti 3. TÜRKİYE NARENCİYE PİYASASI 3.1. Üretim 3.2. Dõş Ticaret İhracat İthalat 3.3. Tüketim & Pazarlama 4. SONUÇ 2

3 1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ 1.1. Ürün Tanõmõ Narenciye ürünleri olarak da adlandõrõlan turunçgiller, besin değeri yönünden büyük değer taşõyan vitamin içerikli, bol sulu ve çoğunlukla şekerli olup, taze veya işlenmiş olarak tüketilmektedir. Birçok çeşidi olan turunçgillerin en bilinen ve ekonomik önem taşõyanlarõ portakal, mandalina, limon ile greyfurttur. Turunçgillerin anavatanõ olarak Güneydoğu Asya bilinmektedir. Bol yağõşlõ ve tropikal ortamlarõn bitkileri olan turunçgiller günümüzün modern tarõm teknolojisi ile her ortamda yetişebilmektedir. Narenciye grubunu oluşturan ürünlerde bir çok element mevcuttur. Bir ton narenciye ürününde bulunan Azot, Kalsiyum, Magnezyum gibi elementlerin miktarlarõnõ gösteren tablo aşağõdadõr: ÖNEMLİ NARENCİYE ÜRÜNLERİNDE BULUNAN ELEMENTLER (gram olarak 1 ton içinde) Portakal Mandalina Limon Greyfurt Azot P 2 O K 2 O MgO CaO Kükürt Demir 3,0 2,6 2,1 3,0 Manganez 0,8 0,4 0,4 0,4 Çinko 1,4 0,8 0,7 0,7 Bakõr 0,6 0,6 0,3 0,5 Bor 2,8 1,3 0,5 1,6 Kaynak: Akdeniz İhracatçõ Birlikleri Yayõnõ,

4 1.2. Narenciye Çeşitleri Endüstri ürünlerinde olduğu gibi tarõm ürünlerinde de, özellikle uluslararasõ rekabet ortamõnda çeşitlilik çok önemlidir. Üretim miktarõ, kalite ve çeşitlilik, tarõm ürünleri pazarõndan pay almakta en belirgin faktörlerdir. Tarõm ürünleri arasõnda yaş meyve-sebze kategorisinde yer alan narenciye ürünlerinin dünyanõn tropikal kuşakta yer alan tüm bölgelerinde yüzlerce çeşidi mevcuttur. Ülkemizde en yaygõn bilinen narenciye ürünleri portakal, mandalina, limon ve greyfurttur. Bu yaygõn türlerin üretim tercihleri, iç ve dõş piyasalardaki taleplere, tüketici ihtiyaçlarõna ve iç tüketim, sanayi, ihracat gibi kullanõm alanlarõna göre şekillenmektedir. Üretim yapõlan alanõn toprak ve tohum cinsi, õsõ değişiklikleri, sulanma imkanlarõ ürün çeşitlemesine imkan tanõdõğõ gibi, gelişen teknolojiyle birlikte tarõm ürünlerinin genetik yapõlarõna yapõlan müdahaleler sayesinde insanlara sayõsõz ürün çeşidi sunulmaktadõr. Portakal, mandalina, limon ve greyfurt haricindeki türler aşağõda özetlenmiştir: Turunç: Az çeşidi olan bir meyvedir ve ülkemizde daha çok endüstriyel olarak tüketilmektedir. Etrog ve Fingered en bilinen türleridir. Turunç dõşõnda diğer narenciye ürünleri Türkiye'de bilinmemekte veya bulunmamaktadõr. Bu türler ve türevleri aşağõdadõr: Tangelolar: Mandalina ile greyfurt karõşõmõ izlenimi veren bir meyvedir. Türleri: Minneola, Nacotee, Orlando, Sampson, Seminole, Thornton. Kamkatlar: Kabuğu ile yenen ve lüks sõnõfõnda kabul edilen bir meyvedir. Türleri: Hong Kong, Marumi, Meiwa, Nagami. Laymlar: Bir çok yönden limona benzeyen bir meyvedir. Türleri: Bearss, Mexican, Tahinti, Kalamondin, Eustis Laymkat, Kusaie, Rangpur. Şadoklar: Daha çok süs bitkisi olarak kullanõlõrlar. Türleri: Mammoth, Pink, Tresca. Pummelolar: Turunçgillerin en iri olanlarõdõr. Türleri: Chandler, Reinking. Dünyada ve Türkiye'de en yaygõn turunçgil türleri* ve özellikleri aşağõdadõr: 4

5 Portakal: Aynõ tür portakallarõn çeşitli dillerde farklõ isimler almõş olduğu bilinmekle birlikte yüzün üstünde portakal çeşidi mevcuttur. Akdeniz portakalõ, kan portakalõ, göbekli portakal ve İspanyol portakalõ belli başlõ ana gruplardõr. Türkiye'de en yaygõn bilinen türler Washington ve Finike portakallarõdõr. Oval, Shamouti ve Valencia portakallarõ da Türkiye'de üretilen diğer bazõ portakal çeşitleridir. Dünyanõn çeşitli yerlerinde üretilen diğer bazõ portakal çeşitleri de aşağõdadõr: Arcadia Homosassa Australian Indian Baladi Jaffa Benny Valencia Joppa Blood Lane Late Bonanza Lue Bone Magnum Bonum Bouquet May Cadenera Madame Vinous Cara Cara Majorca Chinotto Maltaise Sanguine Circassion Maltese Continentale Maltese Oval Criolla Marquiz Delta Seedless Marss Diller Midknight Seedless Double Moro Dummit Navel Du Roi Navel Late Early Oblong Navelina Egyptian Nonpareil Enterprise Oldvini Everbearing Osceola Exquisite Oval Foster Paper Rind Gim Gong Parson Brown Hamlin Pera Hick Pineapple *Kaynak: Meyvecilik, Ziya Kütevin Prata Proteus Robertson Ruby Salustiana Sanford Blood Sanguina Sanguinelli Saul Blood Seville Seville Bitter Shamouti Skaggs St.Michael Star Caljq Stark Summernavel Tarocco Thompson Tomango Trovita Valencia Valencia Late Valencia Tropical Verna Washington Washington Sanquine White 5

6 Mandalina: Ülkemizde, portakallar kadar çok çeşitleri olan mandarin olarak da adlandõrõlan mandalinalar, portakaldan küçük narenciye meyveleri olarak bilinen tanjerinlerdendir. Minneola, Satsuma, King, Tangerona cinsleri yaygõn olarak üretilen çeşitlerdir. Mandalina çeşitleri aşağõdadõr: Ambersweet Afourer Beauty Cara China Clausellina Clemendor Clemenilla Clementine Clemenules Clemevilla Cleopatra Dancy Ellendales Encore Fairchild Fallglo Fortune Fremont Hernandina Honey Kara King Kinnow Mandarin Mandora Marisol Mediterranean Minneola Montreal Murcott Nour Nova Or Orlando Oronule Oroval Ortaline Ortanique Oneco Page Pixie Robinson Satsuma Sunburst Suntina Tambor Tangelo Tangerona Temple Topaz Vinola Wilking Willowleaf Winnola Yuzu Limon: Tadõ ekşi türdeki turunçgillerin en bilinenidir. Limonu diğer turunçgillerden ayõran en büyük özellik, diğer gõdalarla birlikte tüketilebilmesidir. Türkiye'de bir çok çeşidi üretilmekle birlikte ithal ağõ da oldukça geniştir. Diğer turunçgiller gibi pek çok kullanõm alanõ olan limon, kabuğundan küspesine kadar sanayide değerlendirilmektedir. Bazõ limon türleri aşağõdadõr. Eureka Everbearing Genoa Lisbon Meyer Otaheita Ponderosa Raugh Sicily Sweat Villafranca Greyfurt: Türkiye'de Altõntop olarak da adlandõrõlan greyfurt (grapefruit) iç tüketiminden ziyade ihracat yönüyle ön plana çõkmaktadõr. Ekşi-tatlõ-acõ karõşõmõ tadõ 6

7 olan greyfurtun ülkemizde Henderson, Rio, Ruby gibi çeşitleri üretilmektedir. Bazõ greyfurt türleri aşağõdadõr: Aurantium Desoto Duncan Foster Hall Henderson Josselyn Leonardy Manville Marsh Marsh Seedless May McCarty McKinley Pernambuco Pomelo Ray Ruby Red Blush Rio Red Rose Royal Ruby Ruby Red Star Red Star Ruby Sunrise Sweetie Triumph Walters White 2. DÜNYA NARENCİYE PİYASASI 2.1. Üretim Aşağõdaki tablodan görüleceği üzere üretim miktarõ yõllar içinde çok az değişim göstermekte olup 4 ana meyvede dünyada yõlda milyon ton arasõnda üretim gerçekleşmektedir. Diğer narenciye ürünleriyle birlikte toplam dünya üretimi 2002 yõlõnda 103 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ürün Bazõnda Dünya Narenciye Üretimi (Bin ton) Ürün Portakal Mandalina Limon Greyfurt Toplam Kaynak: FAO 2002 yõlõ itibariyle yõllõk üretimin %66'sõ portakal, %17,8'i mandalina, %11,2'si limon ve %5'i greyfurttur. Türkiye ile mukayese edildiğinde dünyanõn portakal üretim oranõ Türkiye'den %15 kadar fazla, mandalinada %6, limonda %10 azdõr. Greyfurt üretim oranõ hem dünyada hem Türkiye'de aynõdõr. 7

8 Dünya narenciye üretiminde Brezilya, ABD ve Çin ilk üç sõrayõ paylaşmaktadõr. Bu üç ülkenin toplam üretimi dünya üretiminin yarõsõna yakõnõ karşõlamaktadõr. (%43,5) Aşağõdaki tabloda dünya narenciye üretiminde ilk on ülke yer almaktadõr. ÜLKELER BAZINDA DÜNYA NARENCİYE ÜRETİMİ (Ton) Sõra Ülke Brezilya ABD Çin Meksika İspanya Hindistan İran Nijerya İtalya Arjantin Türkiye Ürün bazõnda bir değerlendirme yapõldõğõnda ise, meyve üretimine göre dünya sõralamasõ aşağõdadõr. DÜNYA PORTAKAL ÜRETİMİ (Ton) Sõra Ülke Brezilya ABD Meksika Hindistan Çin Türkiye Brezilya ve ABD, portakal üretiminde genel toplamdaki gibi ilk iki sõrayõ korurken Çin genel sõralamada 3. iken portakal üretimi sõralamasõnda 5. sõraya yerleşmiştir. Türkiye genel klasmanda 12 sõradayken portakal üretiminde 10. sõraya yükselmektedir. 8

9 DÜNYA MANDALİNA ÜRETİMİ (Ton) Sõra Ülke Çin İspanya Japonya Brezilya İran Türkiye Mandalina üretiminde Türkiye'nin dünya sõralamasõndaki yeri değişmezken, Çin portakal üretiminin iki katõ mandalina üretimi gerçekleştirerek birinci sõrada yer almõştõr. DÜNYA LİMON ÜRETİMİ (Ton) Sõra Ülke Meksika Hindistan Arjantin İran İspanya Türkiye Dünya portakal üretiminde 3. sõrada yer alan Meksika limon üretiminde ilk sõrayõ alõrken Türkiye ton ile 9. sõrada yer bulmuştur. DÜNYA GREYFURT ÜRETİMİ (Ton) Sõra Ülke ABD İsrail Çin Meksika Güney Afrika Türkiye

10 ABD çok büyük bir farkla ve dünya üretiminin yarõsõnõ karşõlayarak birinci sõrada yer alõrken Türkiye'nin üretim seviyesi çok olmasa da 7. sõrada yer almõştõr. AVRUPA BİRLİĞİ Avrupa Birliği'nde bir yõlda üretilen turunçgil miktarõ dünyanõn %10'u kadardõr ve bu üretim seviyesi yõllar içinde çok az farklõlõklar göstermektedir. Aşağõdaki tabloda AB ülkelerinde yõllara göre gerçekleşen turunçgil üretim miktarlarõ gösterilmektedir. AB Narenciye Üretimi (Bin ton) Ürün Portakal Mandalina Limon Greyfurt Toplam Kaynak: FAO Narenciye ürünleri üretim oranõnda portakal üretim oranõ %58 ile Türkiye ve dünya rakamlarõnõn arasõnda yer almaktadõr. Mandalina üretim oranõ %24, limon üretim oranõ da %16'dõr. Greyfurt üretimi yok denecek kadar azdõr. (binde 5) 2.2. Dünya Ticareti Dünyada ticaret hacimleri ülkelerin ekonomik güçleriyle bağlantõlõ olarak gelişse de tarõmda durum farklõdõr. Tarõm ürünlerinin üretimi ülkelerin potansiyellerinden ziyade iklim koşullarõna bağlõdõr. Bu sebeple narenciye ihracatõnõn belirli ülkelerde öne çõkmasõnõn sebebi bu ülkelerin iklimlerinin narenciye üretimine uygun olmasõndan kaynaklanmaktadõr. Bu bölümde ürün ve ülke bazõnda narenciye dõş ticareti (2001) ele alõnmaktadõr. (Kaynak:FAO) 10

11 PORTAKAL İhracat İthalat Sõra Ülke (1.000 $) Sõra Ülke (1.000 $) 1 İspanya Almanya ABD Fransa G. Afrika Cum Hollanda Yunanistan İngiltere Hollanda Çin+Hong Kong Fas Japonya Avustralya Belçika İtalya Kanada TÜRKİYE Rusya Mõsõr İspanya MANDALİNA İhracat İthalat Sõra Ülke (1.000 $) Sõra Ülke (1.000 $) 1 İspanya Almanya Fas Fransa TÜRKİYE İngiltere Hollanda ABD Çin+Hong Kong Kanada İtalya Hollanda Suriye Polonya ABD İtalya Fransa Belçika Arjantin Rusya

12 LİMON İhracat İthalat Sõra Ülke (1.000 $) Sõra Ülke (1.000 $) 1 İspanya Japonya Arjantin ABD ABD Almanya TÜRKİYE Fransa Hollanda Polonya G. Afrika Cum Hollanda Belçika İngiltere Meksika İtalya İtalya Rusya Şili Kanada GREYFURT İhracat İthalat Sõra Ülke (1.000 $) Sõra Ülke (1.000 $) 1 ABD Japonya İsrail Fransa Hollanda Hollanda Belçika Belçika G. Afrika Cum Almanya TÜRKİYE İngiltere İspanya Kanada Arjantin İtalya Kõbrõs Rum K Polonya Fransa Çin+Hong Kong Tablolardan anlaşõlacağõ üzere, üretimde önde gelen ülkeler ihracatta da (sõralarõ değişik olmakla birlikte) ön sõralarda yer almaktadõr. Bununla birlikte Meksika ve Arjantin gibi Latin Amerika ülkeleri, Japonya ve Çin gibi Uzakdoğu ülkeleri üretimde büyük pay sahibi ise de mallarõnõn çoğu iç pazarda tüketilmekte ve ihracatta aynõ düzeyde pay alamamaktadõr. İhracatta İspanya başõ çekmektedir. En belirgin özellik, Akdeniz ülkelerinin ihracattaki tartõşõlmaz üstünlüğüdür. Suriye ve Fas dahil olmak üzere Akdeniz ürünlerinin dünya çapõnda (ihracat) beğenilen ürünler olmasõnõn sebebi, daha önce de belirtildiği üzere Akdeniz ikliminin narenciye ürünleri için en ideal iklim olmasõdõr. 12

13 3-TÜRKİYE NARENCİYE PİYASASI 3.1. Üretim Dünya turunçgiller üretiminde ülkemiz önemli üretici ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Genel bir değerlendirme yapõldõğõ takdirde Türkiye; Brezilya, ABD ve Çin'in ilk üç sõrada yer aldõğõ dünya üretim sõralamasõnda genellikle ilk ülke arasõna girmektedir. Türkiye'nin tarõm ve orman alanlarõnõn %39,6'sõ meyve ağacõ alanõdõr. Toplam meyve üretiminin ise %16,6'sõ turunçgillerdir. Kesin bir kayõt olmamakla birlikte yaklaşõk hektarlõk narenciye alanõnõn hektarõnda portakal, hektarõnda mandalina, hektarõnda limon ve hektarõnda greyfurt ve diğer turunçgillerin ekiminin yapõldõğõ tahmin edilmektedir. Türkiye'de resmi rakamlarla yaklaşõk 30 milyon turunçgil ağacõ bulunmakta olup bu rakamõn yarõya yakõnõ (%44) portakal ağacõdõr. %20 %3 %44 %33 Portakal Mandalina Limon Greyfurt Turunçgil ağaçlarõnõn sayõlarõ değerlendirilirken, meyve veren ve meyve vermeyen ağaç sayõlarõ esas alõnmaktadõr. Meyve vermeyen ağaçlar ise henüz meyve verecek olgunluğa gelmemiş olan ağaçlardõr. 13

14 Toplam Ağaç Sayõlarõ (Bin adet) Ürün Portakal Mandalina Limon Greyfurt Toplam : Meyve veren ağaç, 2:Meyve vermeyen ağaç Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yõllõğõ, 2001 Meyve Veren Ağaç Sayõlarõ (Bin adet) Portakal Mandalina Limon Greyfurt Turunçgil üretimi mevsimden mevsime iklim koşullarõna bağlõ olarak değişmekte olup ortalama %2-3'lük bir artõş göstermektedir. Yõllara göre üretim miktarlarõnõ gösteren tablo aşağõdadõr: 14

15 TÜRKİYE NARENCİYE ÜRETİMİ (Bin Ton) Yõllar Portakal Mandalina Limon Greyfurt Toplam Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ Verileri Toplam ağaç sayõsõnda %44'lük paya sahip olan portakal, yõllara göre çok az bir değişim göstermekle birlikte toplam üretimin yarõsõ kadar paya sahiptir. (2001'de %51) Aşağõdaki tabloda toplam narenciye üretiminde ürünlerin payõ gösterilmektedir: %5 %21 %23 %51 Portakal Mandalina Limon Greyfurt Başka bir deyişle her dört meyveden ikisi portakal, biri mandalina, biri de limondur. Tarõm İl Müdürlükleri'nin 2002/2003 mevsimi tahmini rekoltelerine göre olumsuz mevsim şartlarõ sebebiyle limon ve greyfurt hanicindeki ürünlerin üretiminde düşüş beklenmektedir. Aşağõdaki tabloda Türkiye genelinde üretici birliklerince (Mersin, Adana, Antakya, Antalya, İzmir) tahmin edilen rekolte miktarlarõ gösterilmektedir: 15

16 2002/2003 Narenciye Tahmini Rekoltesi (Ton) Ürün 2002/2003 Tahmini Rekolte Portakal Limon Mandalina Greyfurt Toplam Kaynak: Akdeniz İhracatçõ Birlikleri Greyfurt ve limonun performansõnõn 2003 yõlõnda diğer ürünlere göre daha iyi durumda olmasõ ihracat talebinden kaynaklanmaktadõr Dõş Ticaret Dõş ticarette ürün tanõmlarõnõn ülkeden ülkeye farklõlõk göstermesinin önlenmesi amacõyla ortak bir ürün tanõm sistemi oluşturulmuştur. Türkiye de tarihinden itibaren yürürlüğe giren Armonize Mal Tanõmõ ve Kodlama Sistemi Uluslararasõ Sözleşmesi nde yer alan Armonize Sistem Nomanklatürü ne göre narenciye ürünlerinin Gümrük Giriş Tarife Cetvelindeki sõnõflandõrmasõ aşağõdadõr: G.T.İ.P. Ürünün Tanõmõ 0805 Turunçgiller (taze veya kurutulmuş) Portakal --Tatlõ, taze Kan portakalõ veya yarõ kan portakalõ ---Diğerleri ----Vaşington (Navels), Navalines, Navelates, Salustianas, Vermas, Valencia lates, Maltese, Samuti (Shamoutis), Ovalis, Trovita ve Hamlins Vaşington Şamuti Diğerleri Diğerleri Diğerleri 16

17 Mandarin (Tanjerin ve Satsuma dahil), Klemantin, Vilking, ve benzeri turunçgil melezleri Klemantin --Monreale ve Satsuma Monreale Satsuma Mandarin ve Vilking Tanjerin --Diğerleri King Diğerleri Limon (Citrus limon, Citrus limonum) ve tatlõ limonlar (Citrus aurantifolia) Limon (Citrus limon, Citrus limonum) Tatlõ limonlar Greyfurt ve Pamelo Diğerleri Diğer taze turunçgiller Diğer kurutulmuş turunçgiller İhracat Türkiye'de narenciye üretiminin yaklaşõk %10'u ihraç edilmektedir yõlõnda 210 milyon dolarlõk ihracat rakamõna ulaşõlmõştõr. Bu ihracatõn en büyük kõsmõ 74 milyon dolarla limonda gerçekleşmiştir. Limonu 70 milyon dolarla mandalina, 46 milyon dolarla portakal ve 19 milyon dolarla greyfurt izlemektedir. Aşağõdaki tabloda yõllar ve ürünler itibariyle Türkiye'nin narenciye ihracat rakamlarõ yer almaktadõr: TÜRKİYE'NİN NARENCİYE İHRACATI Ürün Miktar (1.000 ton) Değer (1.000 $) * * Portakal Mandalina Limon Greyfurt

18 Toplam Kaynak: DTM, * Ocak-Ağustos Diğer turunçgil çeşitleriyle birlikte 2002 yõlõnõn ilk 8 ayõnda Türkiye toplam 117 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştirmiştir. Üründen ürüne değişmekle birlikte en çok ihracat yapõlan ülkeler Rusya, Almanya, Hollanda, Ukrayna, Romanya ve Suudi Arabistan'dõr. Aşağõdaki tablolarda 2002 yõlõnõn ilk sekiz ayõ itibariyle ürünlere göre en çok ihracat yapõlan ülkeler yer almaktadõr. Türkiye'nin Portakal İhracatõ (1.000 $) Sõra Ülke 2002 (Ocak-Ağustos) 1 Rusya Ukrayna Romanya S. Arabistan Hollanda Türkiye'nin Mandalina İhracatõ (1.000 $) Sõra Ülke 2002 (Ocak-Ağustos) 1 Rusya S. Arabistan Ukrayna Romanya Almanya Türkiye'nin Limon İhracatõ (1.000 $) (Tatlõ limon dahil) Sõra Ülke 2002 (Ocak-Ağustos) 1 Rusya S. Arabistan Ukrayna Romanya

19 5 Yunanistan Türkiye'nin Greyfurt İhracatõ (1.000 $) Sõra Ülke 2002 (Ocak-Ağustos) 1 Rusya Romanya İngiltere Polonya Almanya 768 Tablolardan anlaşõlacağõ üzere dört üründe de ilk beş sõrada bulunan ülkeler hemen hemen aynõdõr. Diğer %37 Rusya %29 Romanya %9 Ukrayna %11 S.Arabistan %14 Grafikte yer alan 4 ülkenin ihracat toplamõ, Türkiye'nin toplam ihracatõnõn %63'ünü teşkil etmektedir. Rusya ise tek başõna toplam ihracatõn %30'unu almaktadõr. Rusya ayrõca portakal ihracatõnõn %44'ünü, mandalina ihracatõnõn %19'unu, limon ihracatõnõn %27'sini ve greyfurt ihracatõnõn %17'sini karşõlamaktadõr İthalat Türkiye, bir çok tarõm ürününde olduğu gibi narenciye ithalatõna da fazla ihtiyaç duymamaktadõr yõlõnõn ilk 8 ayõnda çoğunluğu portakal olmak üzere 47 bin ton narenciye ürünü ithal ederken bu ürünlere 6 milyon dolar ödemiştir. 19

20 Bu ürünlerin tamamõna yakõn miktarõnõ Kuzey Kõbrõs Türk Cumhuriyeti'nden ithal eden Türkiye yalnõzca limon ithalatõnõ farklõ ülkelerden gerçekleştirmiştir. Çok az miktarlarda olmakla birlikte Arjantin, Güney Afrika, Yunanistan ve S. Arabistan'dan limon, Portekiz'den de portakal ithal edilmiştir. Aşağõdaki tabloda Türkiye'nin çeşitlerine göre turunçgil ithalatõ yer almaktadõr. (2002*) Ürün Miktar (ton) Değer ($) Portakal Mandalina Limon Greyfurt Diğer Toplam Kaynak: DTM * Ocak-Ağustos 3.3. Tüketim & Pazarlama Türkiye'de narenciye ürünlerin ne kadarõnõn iç pazarda tüketildiği bilinmemekle beraber, toplam üretimin %60'õnõn iç pazarda tüketildiği, %25'inin ihraç edildiği ve %15'inin sanayi ürünü (meyve suyu, reçel, vb.) olarak kullanõldõğõ tahmin edilmektedir. %15 %25 %60 İç Tüketim İhracat Sanayi Ancak bazõ dönemlerde sanayi kullanõm oranõ %25'lere yükselmekte, buna mukabil iç tüketim oranõ düşmektedir. Önde gelen narenciye üreticisi ülkeler genelinde de iç tüketim oranõnõn %50'nin altõnda olduğu, ihracat payõnõn %30'un, sanayi payõnõn da %20'nin üzerinde olduğu bilinmektedir. 20

21 Üretilen ürünün tamamõ piyasaya girememekte, belirli bir bölümü yemeklik tohumluk gibi gereksinimler için kullanõlmaktadõr. Bu gereksinimler için ayrõlan paydan geri kalan kõsõm ürün ise pazarlanmaktadõr. Bir ürünün gereksinimler ayrõldõktan sonra kalan kõsmõna pazarlanma oranõ denilmekte olup, DİE verilerine göre bu oranlar greyfurtta %96.84, limonda %96.51, mandalinada %95.35, portakalda %92.18 ve turunçta %70.50'dir. Turunçgiller belli bölgelerde üretildiği gibi satõşa da aynõ bölgelerden sunulmaktadõr. Türkiye'de satõşa sunulan ürünlerin % 86.6'sõ İçel, Adana, Antalya ve Hatay'da gerçekleşmektedir. Aşağõdaki tabloda narenciye ürünlerinin hangi illerde ve ne oranda satõldõğõ gösterilmektedir: Sõra Şehir % Sõra Şehir % 1 İçel Balõkesir Adana Rize Antalya Trabzon Hatay Artvin Muğla Giresun İzmir Çanakkale Aydõn Ordu Osmaniye 0.84 Narenciye ürünlerinin perakende satõş fiyatlarõna bakõldõğõnda ise limonun bir yõlda iki kat pahalandõğõ görülmektedir. Aşağõda narenciye ürünlerinde bir yõlda meydana gelen fiyat değişiklikleri görülmektedir. Ürün adõ Mart 2002 (TL) Mart 2003 (TL) Değişim (%) Limon ,7 Mandalina ,4 Portakal ,6 4. SONUÇ 21

22 Türkiye, Akdeniz iklimini barõndõran zengin coğrafi özelliği sayesinde narenciye ürünleri için ideal bir ülke konumundadõr. Kaliteli ve bol ürün çeşitlemesine gidildiği takdirde ihracatta İspanya gibi büyük gelir sağlayabilir. Bununla birlikte bir çok üründe olduğu gibi narenciye ürünlerindeki verimlilik istenilen düzeyde değildir. Daha kaliteli ürünler almak, ihracat payõnõ arttõrmak, tarõmda narenciyeye yönelik istihdamõ arttõrmak ve sektörü sanayiye de ürün temin etmesi sebebiyle çok daha verimli hale getirmek için bazõ tedbirler alõnmalõdõr. Sektörde verimliliği arttõrmak ve istenilen düzeye ulaştõrmak için mevcut sorunlara çözüm getirilmesi gerekmektedir. Narenciye sektöründe özellikle mevsim ve iklim şartlarõ sebebiyle belirli bir standart yakalanamamaktadõr. Tespit edilen sorunlar aşağõda belirtilmiştir: - Verim düşüklüğü, - Fiyatlardaki hõzlõ artõş, - Sektörün bir çatõ altõnda birleşmemesi, - Ürünlerin dağõtõmõnda yaşanan problemler. - Su kaynaklarõnõn yeterince verimli kullanõlamamasõ, - Belirlenmiş bir narenciye politikasõ bulunmamasõ, - Nakliye, depolama ve pazarlamada koordinasyonsuzluk. - Teknolojinin imkanlarõndan yeterince faydalanõlmamasõ, - Ürün çeşitlemesinde yeterince çalõşma yapõlmamasõ. KAYNAKÇA - İGEME, Yaş Meyve-Sebze Sektörü - Export Dergisi, Ocak-Şubat DİE Tarõm İstatistikleri Özeti, 1997, 1998, 1999, 2000, DİE Türkiye İstatistik Yõllõğõ, DPT, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ, Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ Verileri, Export Dergisi, Finansal Forum, Temmuz AKİB, Turunçgillerde Damla Sulama ve Gübreleme, Meyvecilik, Ziya Kütevin 22