Kurtarma Operasyonlarında İpin Yeri

Transkript

1 İPLER İp teknikleri çok farklı kurtarma operasyonlarında ihtiyaç duyulabilecek tekniklerdir. Çok disiplinli bir kurtarma dalı olan kentsel arama kurtarma operasyonlarında da ip teknikleri zaman zaman gerekli olabilir. Bir kurtarmacı her türlü kurtarma problemine çözüm üretebilecek donanıma bilgi birikimine ve yaratıcılığa sahip olmak zorundadır. Bu rehber ip teknikleri alanında kurtarma personeline ihtiyaç duyacağı bilgileri aktarmak amacıyla hazırlanmıştır. Kurtarma Operasyonlarında İpin Yeri İp genel olarak bir emniyet malzemesidir. Duruma göre kurtarma personelinin kazazedenin veya kurtarma malzemelerinin emniyetini almak amacıyla kullanılır. İp aynı zamanda kazazedeyi tahliye etmek amacıyla da kullanılabilir. İpler son derece kullanışlı malzemelerdir. İplerin kullanımında en belirleyici unsur kurtarma personelinin yaratıcılığı ve becerisidir.tüm diğer kurtarma gereçlerinde olduğu gibi iplerdede kullanılan malzemenin kapasitesi ve teknik özellikleri iyi bilinmelidir. Kurtarmacının bu bilgilerinin eksik olması operasyonun başarısızlığına yol açacağı gibi can kayıplarına da neden olacaktır. Yapım malzemelerine göre kurtarma operasyonlarında kullanılan ipler: -Doğal lifli ipler -Sentetik ipler -Perlonlar -Çelik halatlar A)Doğal Lifli ipler Doğada bulunan pek çok madde ip yapımında kullanılabilir. Fakat en çok kullanılan maddeler manila sisal kenevir ve pamuktur. En çok tercih edilenleri ise manila ve sisal bitkilerinden yapılan iplerdir. Bu iki maddeden yapılan iplerin ağırlıkları birbirlerine yakın olur. Manila kahverengi sisal ise beyazdır. Çekerleri birbirine yakındır. Sisal ipler daha çabuk nem kapar ve daha erken deforme olur. Yapımı. Doğal bitkilerden lifler elde edilir. Bu lifler bükme yoluyla daha kalın urganlara dönüştürülür. İplikler ise gene aynı yöntemle birleştirilen ipliklerden halatın bir kolu oluşur. Genellikle üç kol birleştirilerek bir ip elde edilir. Bu tür iplere urgan ipler denir. Kullanım ve saklama kuralları -İpler saklanırken üzerinde düğüm bırakılmamalıdır. -Çalışma sırasında İpler keskin köşelerden mutlaka uzak tutulmalıdır. Zorunlu durumlarda koruyucu bir malzeme ip ile keskin köşe arasına yerleştirilmelidir. -İplerin üzerine kesinlikle basılmamalıdır. İpin liflerinin arasına giren toz zerreleri ipe zarar verir -İpe asla şok verilmemelidir -Her zaman iple uyumlu malzeme kullanılmalıdır. (örnek:ipim çapından daha dar bir makara ile

2 çalışılmamalıdır.) -İplerin temizliği üreticinin tavsiyelerine uygun olarak yapılmalıdır. -İpler kılıflarında saklanmalıdır. -İpler asla direk gün ışığına bırakılmamalıdır. -Sürüngen (özellikle fare) türünden hayvanların olduğu ortamlarda saklanmamalıdır. -İplerin karnesi mutlaka tutulmalıdır. -İpler hiçbir zaman yağ petrol asit gibi zararlı sıvılara temas ettirilmemelidir. İp kontrolü ipin dışı:(urganların dışı.) -kopmuş lifler ve aşınma -kesik -yıpranmış (yumuşak) bölgeler -yanıklar -diğer türlü deformasyona ipin içi(urganların arası) -kopmuş lifler -küf -renk değişikliği -çürümeye karşı bir uzman tarafından kontrol dilmelidir. Doğal lifli iplerin gücü Doğal lifli iplerde ipin maksimum taşıyabilirlik kapasitesi üretici tarafından belirtilmiştir. Bu değer ipe iliştirilmiş bir kimlik kartı veya şeridinde belirtilmelidir. Bu değerin 1/10'u bize güvenilir taşıma kapasitesini verir Bu bilgiye ulaşma şansımız yoksa pratik bir şekilde ipin mm cinsinden çapının sayısal karesi bize kg cinsinden güvenilir taşıma kapasitesini verir Örn: 16 mm bir ipin güvenli taşıma kapasitesi: 16x16=256 kg dır Not: Bu değer sadece yeni ipler için geçerlidir. İp eğer eskimişde kurtarma personelinin tecrübesi ipin çekerini tahmin etmekte en etkin ölçü aracıdır. Fakat genel kural kullanılmış iplerde güvenli taşıma kapasitesinin yarısını almaktır. Örn: 16 mmlik kullanılmış bir ipin güvenilir taşıma kapasitesi 16x16=256kg 256/2=128kg İp sonunu sabitleme Urgan iplerin sonu mutlaka sabitlenmelidir. Aksi takdirde ipin ucundan başlayarak lifleri açılır. bir sicim yardımıyla sabitlenebilir

3 B)Sentetik ipler Sentetik iplerin ana malzemesi naylon ve terilendir. filamanlar (ince tel) haline getirilen malzeme gerilir ve soğumaya bırakılır. Bu sıradaki gerilme oranı ipin karakteristik özelliklerini belirler. İpin gerilme seviyesi arttıkça ; gerilme kuvvetlerine karşı mukavemetide artar. Fakat esnekliği azalır.. Filamanlar bir araya getirilerik lifler oluşturulur. İpler iki türlü yapılır üç adet kalın lif bir araya getirilerek yapılan urgan ipler ve örgü ipler. Naylonun ısıya dayanımı oldukça fazladır. Bununla beraber ıslakken yük çekerleri düşer. Ayrıca asitlerle tepkimeye girerler ve bu da ipin yapısına zarar verir. Kernmantle ipler. Bir başka ip yapım tekniği kernmentel teknolojisidir. Günümüzde kurtarma operasyonlarında büyük çoğunlukla bu ipler kullanılmaktadır. Kernmantle teknolojisi bir standart haline gelmiştir.bu ipler polyamidden yapılır*- Kernmantel ipler çekirdek ve onu çevreleyen bir mantodan oluşur. Çekirdekte liflerden yapılmış bobinler vardır. Mantosu örgülü bir yapıdadır. Bu türden iplerde çekirdek yükün %70 ini çeker. Manto ise %30 luk yükü alır. Mantonun asıl işlevi çekirdekteki lifleri dış etkenlerden korumasıdır. Bu nedenle kernmantle ipler hem daha fazla çekerle sahiptir hem de daha zor yıpranırlar. Bu ipler bükülmelerin ve kıvrtılmaların yaratttığı yapısal hasarlara karşı daha dirençlidir. Kernmantle ipler ikiye aytılır. Statik kernmantle ipler ve dinamik kernmantle ipler. Statik Kernmantle ipler. Statik ipler kurtarma operasyonlarında en çok kullanılan iplerdir. Ancak %3 oranında esneyebilirler. Bu nedenle şok emici özellikleri yoktur. Bu iplere verilecek her türlü şok sistemin aşırı yüklenmesine neden olacak emniyet noktalarını fazlasıyla zorlayacaktır. Kurtarmacının Bu ipe bağlıyken yaşayacağı bir düşüş çok ciddi yaralanmalara yol açacaktır. Fakat ipin esnek olmaması kurtarma operasyonlarında bir avantaj sağlar. İpin kontrol dışında hareket etmesi (esnemesi) kurtarmacının istemeyeceği birşeydir. Statik iplerin mantosu daha kalındır. Bu özellik ipin daha dayanıklı olmasını sağlarken ipin kullanım rahatlığını düşürür. (Örn:bu iplere düğüm atmak daha zordur.) Avantajları +esnek olmaması +dayanıklı olması +gerilme kuvvetine karşı dayanımı yüksek olması Dezavantajları -şok emici özelliğinin olmaması -Kullanım güçlüğü-

4 Statik İplerin Gücü ÇAP KOPMA NOKTASI(kn) GÜVENİLİR KAPASİTE(kn) 11 MM MM 36 3,6 16 MM 45 4,5 NOT:Yukarıdaki tablo sadece fikir vermek amacıyla konmuştur.1:10 luk emniyet faktörü esas alınmıştır.üeticinin belirttiği değerler geçerlidir. İplerin gücü hesaplanırken yaşları ve ipe atılmış düğüm sayısı, nemlilik derecesi vb etkiler göz önüne alınmalıdır. Bir kurtarma operasyonunda kullanılacak bir ip *11 mm çapında *Statik ip *Kernmantle yapıda *Naylondan yapılmış *Dış etkenlere karşı korumalı *Minimum 30 KN çekeri olan Bir ip olmalıdır Kullanım ve saklama kuralları -İpler saklanırken üzerinde düğüm bırakılmamalıdır. Düğümler ipin liflerinin yapısında bozulmalara yol açar -Çalışma sırasında İpler keskin köşelerden mutlaka uzak tutulmalıdır. Zorunlu durumlarda koruyucu bir malzeme ip ile keskin köşe arasına yerleştirilmelidir. -İplerin üzerine kesinlikle basılmamalıdır. İpin mantosunun arasına giren toz zerreleri ipe zarar verir -İpe asla şok verilmemelidir -Her zaman iple uyumlu malzeme kullanılmalıdır. (örnek:ipim çapından daha dar bir makara ile çalışılmamalıdır.) -İplerin temizliği üreticinin tavsiyelerine uygun olarak yapılmalıdır. -İpler kılıflarında ve aşırı sıcak ortamlardan uzakta saklanmalıdır. -İpler asla direk gün ışığına bırakılmamalıdır. -Islak ipler kurutulurken. Gölgede ve yere değmeyecek şekilde altına koruyucu bir malzeme serilerek kurutulmalıdır. Soba yakınına veya güneşe bırakılmamalıdır -İplerin karnesi mutlaka tutulmalıdır. -İpler hiçbir zaman yağ petrol asit gibi zararlı sıvılara temas ettirilmemelidir. İp kontrolü İpin kontrolü elle ve gözle yapılır. Her kullanımdan sonra ipin mutlaka kontrol edilmesi ve gözlemlenen değişikliklerin (tahribatın) ipin karnesine kaydedilmesi zorunludur. -İpin rengindeki belirgin bozulma: Kimyasallarla temas sonucu ipin yapısındaki bozulmaları işaret ediyor olabilir. -İpin kılıfının daki yırtık. İpin çekirdeğindeki beyaz lifler gözüküyor ise ip bir daha kullanılmaz. İpin kesilmesi ve sürtünmeden kaynaklanan ısı nedeniyle olabilir. -İpin çapındaki daralma şekil değişikliği: Darbe veya sıkışma sonucunda oluşur. İpin kılıfına

5 zarar verebileceği gibi çekirdektede deformasyona yol açmış olabilir. -ipte sertlik ipte gözle görülen ve elle hissedilen sertlik ve süreksizlikler. İp kontrollerinin tecrübeli biri tarafından yapılması zorunludur. Yukarıda belirtilen hasarlar varsa ipin ıskartaya çıkma zamanı gelmiş demektir. Ayrıca üreticinin tavsiye ettiği kullanım süresini aşan ipler de ıskartaya çıkarılmalıdır. Kullanım ömrü dolmuş ipleri kullanmak hasarlı ipleri kullanmak kadar risklidir. Bu nedenle ömrünü tüketen ipler envanterden çıkarılmalıdır. Dinamik İpler Dinamik İpler; statik iplerin aksine düşüşte oluşan şoku emebilmesi için dizayn edilmiş, %7 dolaylarında esnekliği olan iplerdir. Kurtarma operasyonlarında kurtarmacının tırmanması gerektiği ve ipe düşme ihtimalinin olduğu durumlarda kesinlikle dinamik özelliği olan ipler kullanılır. Dinamik ipler için en güvenilir standartları Uluslararası Dağcılık Federasyonları Birliği'nin (Union Internationale des Associations d Alpinisme) Belirlemiştir. Bu standartlar 9,8-11,6 mm arası tek ipler (single rope) için; 1.Düşme Faktörü (fall factor) testi; sabit noktadan bağlı 2,5 metre uzunluğunda ip ucuna 80 kg yük bağlanarak düşme faktörü 2 olacak şekilde 5 metrelik bir düşüş gerçekleştirilir ve ipin bu şekilde arka arkaya 5 düşüş kaldırması şart koşulur. 2.Tırmanışta oluşan bir serbest düşüşte tırmanıcıya ve emniyet noktalarına binen yük olan şok kuvveti (Impact Force) ilk düşüş için en fazla 1200 kg olmalıdır. 3.Elastikiyet testi; 80 kg yük altında 1 metre uzunluğunda ipin maksimum esnemesinin %8' den az olması gerekir. Tırmanış ipleri kalınlıklarına ve tırmanış şekline göre; 7,8-8,5 mm 8,5-9,0 mm 9,4 11 mm arası ikiz ipler, arası çift ipler arası tek ipler olarak sınıflandırılabilir. İplerin bu özellikleri ipin ucunda bulunan etiketlerde belirtilir. -yukarıda belirtildiği gibi dinamik ipler sadece kurtarmacının güvenli bir tırmanış yan geçiş yapabilmesi için kullanılır. Amacı düşme halinde kurtarmacının vücuduna şok kuvveti vermemesidir -Dinamik ipler asla kurtarma hattı kurmak için kullanılmazlar. Sabit hatlar için mutlaka statik ipler kullanılmalıdır. -Dinamik ipler kaldırma indirme sistemlerindede kullanılmazlar. Bu tür opersyonlarda sadece Statik iplar kullanılmalıdır. Sentetik bazlı iplerin en çok kullanılan türleri yukarıda belirtilmiştir. Diğer türleri -Polyester -polypropylen -polythlen -polyaramid

6 c)perlonlar Perlonlar Naylon 6 adı verilen bir malzemeden yapılırlar.. Emniyet aracı olarak kullanılan perlonları boru tipi (tubular), çift kat dikişli ve ekspres perlonu olmak üzere sınıflandırılabilir. Bu perlonların yapısına göre güçlü ve zyıf yönleri vardır. Kalın dikilmiş perlonların çekerleri ve yırtılma dayanımları fazladır. Fakat düğüm atmak da zorlaşır. Daha ince bant şeklinde olan perlonların ise yırtılma dayanımları az olmasına karşın atılan düğümer daha iyi sıkışırlar. Aynı ipler gibi kullaıldıktan sonra perlonlarda kontrol edilmelidirler. D) Çelik Halatlar Çelik halatlar kurtarma operasyonlarında sıkça kullanılan türde halatlardır. Ağır kaldırma ve çekme operasyonlarında kullanılırlar. Genellikle vinçlerle veya diğer iş makinalarıyla kullanılırlar. Çelik halatlar altı(6) adet çelik telden lif ve onları çevreleyen 19 telden oluşur. Merkezde de bir tel bulunur. Üretim sırasında çelik halatlar korozyonu ve sürtünmeyi önlemek için yağla kaplanırlar Çelik halatlar kullanılırken keskin bir şekilde bükülmemeli ve keskin küşelere sürtünmemelidir. Genel kural çapının 10 katı kadar bükülme payı bırakılmasıdır. Çelik halatlara ASLA düğüm atılmaz Bağlantı için çelik halatlara özel zincir veya prangaların kullanılması gerekir. - Teller arasındaki bağlantı yerleri kontrol edilmelidir -Yuvarlak eksenini koruyup korumadığı kontrol edilmelidir -Ezilmiş tellere dikkat edilmelidir -Halatın dolaşmamış olmasına dikkat edilmelidir -Çelik halatlar kapalı ve kuru bir ortamda korozyonu önleyecek şekilde saklanmalıdır.

7 DÜĞÜMLER a)ip SONU DÜĞÜMLERİ Adi Düğüm En basit düğümdür. İpin sonunu sabitlemek amacıyla kullanılabileceği gibi. İpin makaralardan kaymasını engellemek içinde kullanılabilir. Kimi zaman başka bir düğümde emniyet düğümü olarak kullanılır. Ayrıca İpe tutunmayı kolaylaştırmak amacıyla da kullanılabilir. Adi düğüm atılan ipin taşıma kapasitesi %55 e kadar düşer adi düğüm B)SEKİZLİ Düğümleri Sekizli çok farklı amaçlar için kullanılabilir. Her amaç için atılışı farklıdır. İp sonu düğümü olarak Adi düğümden daha büyük bir emniyet düğümü gereken yerlerde kullanılır. Adi düğümün kullanıldığı amaçların yanında ipin sabitlenen yerden kaymasını önlemek amacıyla kullanılır. Sekizli

8 Halka olarak Sekizli düğümü ile sabit bir halka elde edilebilir. Bu düğüm güvenilir bir düğümdür. çekeri yay düğümünden fazladır. Açık ve kapalı atılış biçimleri vardır. Açık sekizli Kapalı sekizli İki halkalı sekizli düğümü Bu düğüm ipin herhangi bir yerinde iki adet halka oluşturmak için kullanılır İp birleştirmek için sekizli Sekizli düğümü aynı çapta iki ipi birleştirmekte de kullanılabilir ip birleştirirken sekizli iki halkalı sekizli

9 C)İP BRLEŞTİRMEKTE KULLANILAN DÜĞÜMLER CAMADAN Aynı çaptaki iki ipi birleştirmekte kullanılır. Eğer ipler kaygan veya farklı çaptaysa düğüm sıkışmaz bu nedenle düğümün nerede nasıl kullanıldığına dikkat etmek gerekir.çok kolay çözülebilen bir düğümdür. Çok iyi sıkışmaz. Bu nedenle kullanıldığı yerler doğru değerlendirilmelidir. Camadan Gemici Düğümü Gemici düğümü farklı çaptaki iki ipi birleştirmekte kullanılır. Bu düğüm iyi sıkışır ve çözmesi kolaydır. Camadan düğümüyle kıyaslandığında sıkışması daha iyidir. Ancak bu düğümün farklı çaptaki ipleri birleştirmekte kullanıldığı unutulmamalıdır. İnce ipin Kalın ipi boğması prensibine dayanır. Bu nedenle ipleri karıştırmamak gerekir. Tekli veya çiftli atılabilir. Çiftli atılırsa daha güvenilir olur. Özellikle ipin kaygan olduğu durumlarda tekli kullanılmamamlıdır.

10 Tekli gemici Çiftli gemici Çift Balıkçı düğümü iki özdeş ipi birleştirmekte kullanılır. Oldukça güvenilir bir düğümdür YAY DÜĞÜMLERİ yay düğümü Geniş kullanım alanı olan bir düğümdür ipin ucunda tek bir halka oluşturur. İnsan veya Yükindirmede kullanılabilir. Çok kolay çözülebilir. Sıkışması güvenilir değildir.

11 Çift yay Bu düğüm yay düğümü gibidir. Ancak ipin ucunda iki adet yay oluşturur. Dha sağlamdır. Bu düğüm nesneleri kaldırırken kulanılabilir..çift yay Üçlü Yay Bu düğümle üç adet yay elde edilir. Bu şekilde bir insanı kaldırabilecek bir koltuk elde edilebilir. Daha emniyetli yöntemleri kullanacak zaman olmadığında tahliye yöntemi olarak kullanılabilir.

12 Üçlü yay Kement. Genişliği ayarlanabilen bir halka oluşturmakta kullanılır. Bu düğüm erişimin zor veya hiç olmadığı noktalara yay düğümü ile ipi sabitlemek için kullanılır. Kement

13 İspanyol yayı. İpin herhangi bir noktasında atılabilir. İki adet sabirt halka oluşturur. Daha çok yuvarlak hatlı objeleri kaldırmakta kullanılır. İspanyol yayı kelebek ipin boşluğunu almak veya ip ortasında sabit bir halka oluşturmak amacıyla kullanılır. d)kazik BAĞLARI Genel olarak kazık düğümleri ipi kazık,kalas vb hızlı ve emniyetli bir şekilde sabitlemek amacıyla kullanılır.çok çeşitli atılışları vardır. Kazık Bağı İpi bir kalas çubuk vb bir yere sabitlemek amacıyla atılır. Ağır kalasları hareket ettirmek amacıyla da kullanılabilir. kazık bağı

14 Tam kazık Tam kazık en çok kullanılan kazık bağlarından biridir. İp ortasına veya ucuna ayılabilir. Ucu açık ya da kapalı kalas,boru vb objelere sabitlemek için kullanılır. Oldukça güvenilir bir düğümdür. Yarım kazık Yarım kazıkta tam kazık gibi çok kullanılan bir düğümdür. Ancak tam kazık ipi kesin olarak sabitlerken yarım kazık hareketli bırakır. Sıkışma yaratarak operatöre ipte kontrollü bir hareket imkanı sağlar. Yarım kazık teknik malzeme eksik olduğu zaman iniş amaçlı kullanılabilir. Ya da diğer kazık bağlarında başlangıç düğümü veya yardımcı düğüm olarak kullanılabilir. Yardımcı düğüm olarak yarım kazık iniş amaçlı kullanıldığında yarım kazık

15 tam kazık ve yarım kazık bağının farklı kullanılış biçimleri Telegraf bağı (telegraph hitch) Kalas ve direkleri kaldırırken kullanılabilecek oldukça sağlam bir kazık düğümüdür. telegraf bağı

16 Rolling hitch Bir ipi başka bir ipe veya bir boru direk vb bir yere sabitlemek gerektiğinde kullanılabilecek güvenli bir düğümdür. Rolling hitch Mooring Hitch Bu düğüm bir sabitleme noktasına mooring bağlanırken veya ipin bir kalas veya direğe doğru açıyla bağlanmasını sağlamak amacıyla kullanılabilir. E)PURSİK DÜĞÜMÜ İpte sürtünme yaratır ve bir nesneyi ipe sabitlemekte kullanılır. Bu düğüm ipin üzerinde hafifçe kayar ancak şok binince sıkışır, sıkışmış bir pursik düğümü sabittir oynamaz. Bu düğümle ipin herhangi bir noktasına bir emniyet unsuru sabitlenebilir aynı zamanda kurtarmacı tarafından ipte yükselmek amacıyla kullanılabilir.

17 Pursik düğümünün yükselmek için kullanılışı F)Perlon düğümü iki perlonu birleştirmek veya bir perlondan halka yapmak için kullanılır.

18 DİREK VE KALASLARıN BİRLEŞTİRİLMESİ Bu düğümler kalas direk gibi unsurları sıkıca birleştirmek amacıyla kullanılır. Kullanım alanı çok geniştir. Yatay duranlara basamak dikey duranlara ise standart adı verilir Kare Yöntemi standardın basamağın altında kalan bölümüne bir tam kazık atılarak başlanır kalan uçlar birleştirilir. İpin uzun ucu şekilde gösterildiği gibi basamak ve standardı sıkıca kavrayacak şekilde 4-5 tur sarılır basamak üzernde bir tam kazık atılarak bitirilir. Diagonal bağlama - Yatay eksende iki kalasın birleştiği notadan kazık bağı atılarak başlanır. 4 dikey tur sıkıca atılır 4 yatay tur sıkıca atılır ipin boşu alındıktan sonra tam kazıkla bitirilir Paralel bağlama Direklerin arası 50 mm aralık kalacak şekilde ayarlanır direklerden birine tam kazık atılarak başlanır ve iple iki direğin etrafından yukarıya doğru 6-8 tur atılır ardından 2-3 tur dikey olarak atılır kazık bağı atılmamış olan direğin üst kısmına bir tam kazık atılarak bitirilir

19 Sekizli bağlama direkler arasında boşluk 50 mm olarak ayarlanır dışarıda kalan direklerden birine tam kzık atılarak başlanır yukarıya doğru sekiz şeklinde ip sarılır. İkinci ve üçüncü direkler arasında 2-3 tur dikey olarak atılır Tam kazık atılmayan direğin üst kısmına tam kazık atılarak düğüm bitirilir makara sistemleri MAKARALAR Kurtarma operasyonlarında makaraların yeri büyüktür. Tüm kaldırma indirme sistemlerinde makaralar kullanılır. Pek çok durumda insan hayatı bu ekipmana emanet edilir. Bu nedenle iyi tanınması gerekir. Kurtarmada kullanılacak türden makaraların hafif pratik ve sağlam olması gerekmektedir. Pratiklikten kasıt ipin herhangi bir yerinden makaraya takılması mümkün olmalıdır. Makaranın dış kısmı ipe zarar vermeyecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise makaranın çekeridir. Kurtarmada kullanılacak makaralar 1500 kg'dan daha düşük yük çekme kapasitesine sahip olmamalıdır kg ve daha fazla taşıma kapasitesi olan makaralar tercih edilmelidir. Makaralar kullanılırken boyutlarıyla orantılı iplerle kullanılmalıdır. Büyük çaptaki ipler küçük makaralara takılmamalıdır. Bu durum ipin burkulmasına neden olabilir. İplerin çapları makara seçerken göz önünde bulundurulmalıdır. Makaraların bu özelliklerinin yanında kullanılışlarına göre farklılaşmaktadır. Palanga sistemlerinde kullanılan makaralar 2-3 ip birden alabilmektedir. Bu tür makaralarda yüke veya emniyet noktasına bağlanması için bir kanca da bulunur. Fakat standart makaralar tek ip geçirilecek şekilde dizayn edilir bazı türlerinde kanca bulunmaz bu tür makaralar bir karabin yardımıyla ipe bağlanırlar Makaraları bu kadar önemli yapan çekme yönünü değiştirebilmeleri ve mekanik avantaj sağlamalarıdır. Mekanik avantaj kaldırma ve çekme sistemlerinde yükün gerçek ağırlığının bir bölümünün sistem tarafından emilmesidir. Daha az güçle daha çok iş yapmayı sağlar. Makara sistemlerinin bir diğer avantajı çok basit olmalarıdır. Yüksek teknoloji gerektiren ekipmanların olmadığı yerlerde, biraz yaratıcılıkla basit ve güvenli kaldırma ve çekme hatları kurulmasına olanak vermeleridir. Ne var ki bu sistemlerin pratikte çok iyi bilinmesi ekibin makara ve mekanik avantaj konusuna hakim olması gerekmektedir. Her ne kadar öğrenmesi basit olsa da tüm sistemlerde olduğu gibi kaldırma çekme sistemlerininde çok iyi bilinmesi sık sık pratik tekrarların yapılması gereklidir.

20

21 Mekanik avantaj Makaraların sağladığı mekanik avantajı hesaplamadan önce bir detayı belirtmek gerekir. Mekanik avantaj teorik ve gerçek olmak üzere ikifarklı şekilde değerlendirilir. Teorik hesaplamalarda ideal koşulların olduğu sürtünmesiz bir ortamın varlığı düşünülür. Ancak gerçek farklıdır. Pratikte sürtünme kuvveti hesap edilmesi gereken önemli bir faktördür. Teorik Mekanik avantaj hesaplanırken sistemdeki her dönüşü saymak yeterlidir. Uygulanacak kuvvet kaldırılacak ağırlığın dönüş sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Yani 4 dönüşlü bir sistemde uygulanacak kuvvet ağırlığın 4:1 i olması yeterlidir. Gerçek Mekanik avantaj hesaplanırken sürtünme önemli bir faktördür. İp makaradan her geçişinde sürtünme yaratacak ve bu sürtünme ağırlığa eklenecektir. Mekanik avantaj sağlamak için kurulan sistem karmaşıklaştıkça sürtünme artar,sürtünme arttıkça uygulanacak kaldırma kuvveti de artar. Sonuçta kuvvetten tasarruf etmek için kurulan sistem paradoksal biçimde ağırlığı artırır. Gerçek mekanik avantajı hesaplamak çok kolay değildir. Bir fikir vermesi açısından bazı pratik veriler göz önünde bulundurulmalıdır.sürtünme makaranın dönmesi ve ipin makaraya sürtünmesi nedeni ile oluşur. Buradaki sürtünme ağırlık arttıkça artmaktadır. Kaldırmak için uygulanacak kuvvetin bu sürtünme kuvvetini de yenmesi gerekir. ipin makaradan her geçişinde ağırlığın yaklaşık %10 u kadar sürtünme yaratacağı düşünülmelidir. Dolayısıyla tüm dönüşlerdeki sürtünme kuvveti hesaplanarak ağırlığa eklenmelidir. Örn: 2100 kg lik bir yükü 3:1 lik bir sistemde kaldırıdığımızı düşünelim. İp böyle bir sistemde en az 3 kere makaradan geçmek zorundadır. Dolayısı ile ağılığın %30u kadar sürtünme kuvveti toplam yüke eklenmelidir. 21 kn x 0,30 = 7 kn 21 kn + 7 kn = 28 kn 28 kn : 3 = 9,333 kn Görüldüğü gibi teorik olarak 7 kn bir kuvvet yükü kaldırmaya yeterken sürtünme hesaplandığında 9,3 kn luk kuvvet uyglanması gerekmektedir. Makara Sistemi Basit bir makara sistemini kurmak çok kolaydır. İki basit makarayla bu sistem çok rahat bir şekilde kurulabilir. İlk olarak yükün bineceği hat sabitlenmiş makaraya getirilir. Burada bir tur attırılarak hareketli makaraya getirilir. Buradan da geçirilirek ipin ucu tekrar çekme yönüne döndürülür. Bu sistem bize teorik 1:3 lük mekanik avantajı sağlayacaktır.

22 MAKARA SİSTEMLERİ Basit sistemler Basit bir Makara sistemi ip ve bir veya iki makaradan oluşur. Bu sistemlerin yarattığı mekanik avantajı hesaplamak çok kolaydır. Sadece hareketli makaradan dönen hatları saymak yeterlidir. Makara sistemleri Çekme ve kaldırma sistemleri olmak üzere ikiye ayrılırlar. Kaldırma sistemleri yükleri kaldırmak amacıyla kullanılır. Bir makara uygun bir yere sabitlenir. Diğer makara ise yüke sabitlenir. Burada mekanik avantaj sabit makara ile hareketli makaranın arasındaki turlarda geçen ip sayısıyla ölçülür. İpin sonu sabit makaradan geleceği için son turda mekanik avantaj sağlanmaz Güç yükün kaldırılıcağı yönün aksi istikametinde uygulanır. Çekme sistemlerinde ise durum farklıdır. Bir makara sabit bir noktaya yerleştirilir diğer bir makara ise yüke sabitlenir bu sistemde ipin sonu hareketli makaradan geleceği için son turda mekanik avantaj sağlanır. Güç çekme yönüyle aynı istikamatte uygulanır Karmaşık sistemler Karmaşık makara sistemleri bir den fazla ip ve en az iki makaradan oluşurlar. Bu sistemler iki veya daha fazla sistemin birleşmesinden oluşurlar. Bir sistem ağılığa bağlanırken diğer sistem ilk sistemin çekme vaya kaldırma hattına bağlanır.bu şekilde toplam mekanik avantaj katlanarak artar. Bu sistemlerdeki Mekanik avantajı hesaplarken karmaşık sistemi oluşturan basit sistemler ayrı ayrı hesaplanır ve birbirleriyle çarpılır. Bu tür sistemler farklı ipler kullanırlarak yapılabileceği gibi tek ip üzerine makaraları prusik düğümüyle bağlayarak ta hazırlanabilir. Bu durumda sistem biraz daha karmaşık bir hal almaktadır. Herşeyden önce sistem pursik ipleriyle ayrıldığından herhangi bir noktada pursik ipinin makaraya yaklaşması durumunda çekme veya kaldırma işlemine devam edilemez. Bu sistemlerin kaldırma gücünün hesaplanması da biraz daha dikkatli olmayı gerektirir.

23 Yandaki şekil bu sistemlere örnektir. İpteki gerilimleri sayarak tüm sistemi analiz ederek sistemin mantığını anlamak mümkündür. a)çekme hattıdır. Buraya 1 birimlik kuvvet uyguladığımızı düşünelim.prusik düğümüne(d) kadar a,b,c hatları aynı kuvvete maruz kalacaktır. d)makaranın sabitlerndiği pursik düğümüdür. Makaraya uygulanan kuvvet b ve a hatlarının toplamı kadardır yani 2 birimdir. e)sistemin yüke bağlı olan kısmındaki bir hattır. Bu hat prusik düğümü ile c hattından ayrılmıştır. E hattına uygulanan kuvvet d noktası ve c hattının toplamı kadardır. Yani 3 birimdir g) sisteme bağlı olan yüktür. Bu yükün f ve e hattının toplamı kadar olması gerekmektedir. F hattındaki yük e hattındakine eşittir. Dolayısıyla g noktasına etki eden kuvvet 6 birimdir Bu sayma yöntemine birim kuvveti yöntemi denir. Diğer türdeki sistemlerdeki mekanik avantajı hesaplamak için de kullanılabilir. EMNİYET NOKTALARI Kurtarmada emniyet noktaları çok önem taşır. Emniyet noktaları doğal veya insan yapımı olabilir. Burada tercihleri belirleyen unsurlar zaman, iş gücü ve sistemin taşıyacağı yükün ağırlığıdır. Emniyet noktalarının her birinin çekeri sistemin sahip olması gereken minimum taşıma kapasitesinin daha fazla olmalıdır. Unutulmamalıdır ki sistem en zayıf emniyet unsurunu taşıma kapasitesi kadar yük taşıyabilir. Doğal Emniyet noktaları Doğal emniyet noktaları doğada bulunan ve yük taşıyabilen objeleri içerir. Ağaçlar kayalar vb emniyet noktası olarak kullanılabilir. Doğal emniyetin en avantajlı yanı kısa zamanda ve minimum malzemeyle kurulabilmesidir. Ne var ki doğal emniyet kurulurken doğru değerlendirme yapılmalıdır. Doğa da bulunan nesneleri iyi tanımak gerekir. Objenin yükü çekebileceğinden emin olunmalıdır. Ağaçtan emniyet alınırken ağacın ölü ve güçsüz olmamasına kaya babasından emniyet alınırken ise kaya kütlesinin sağlam bir şekilde oturduğundan ya da çürük olmadığına dikkat edilmelidir. Doğal emniyetlerde her zaman yere mümkün olduğunca yakın bir eksende emniyet almak gerekir. Bu emniyet noktasını daha güvenilir kılacaktır. Bu tür emniyetlerde bir başka sorun yükün bineceüi yönü doğru belirlemektir. Doğal emniyet noktaları sağlam olsalar bile pozisyonları itibariyle kullanılmaz durumda olabilirler. Doğal emniyet alırken mümkünse ikinci ve üçüncü noktalardan destek almaktır. Örnek olarak bir yerde iki ağaç varsa tek ağaçtan değil iki ağaçtan da emniyet alınmalıdır.

24 İnsan yapımı emniyet noktaları Doğal emniyet noktalarının olmadığı yerlerde (özellikle kentsel kurtarma operasyonlarında) Kurtarmacıların emniyet sistemini kendilerinin hazırlaması gerekebilir. Bu tip durumlarda iki farklı yöntem uygulanır. Kurtarmacılar ya kendi aletleriyle bir emniyet noktası oluştururlar, yada çevredeki sağlam yük çekebilecek objelerden yararlanırlar. Mümkünse çevredeki objeleri kullanmak zamanı oldukça kısaltacaktır. Ancak doğal emniyet noktalarında olduğu gibi burada da doğru değerlendirme yapmak gerekir. Kapılar, masalar, dolaplar, koltuklar, direkler kolonlar hepsi emprovize emniyet noktası olarak kullanılabilir.bu emniyet noktaları insan yapısı emniyet noktalarıyla ortak ta kullanılabilir. Bunların da güvenilir olmadığı veya hiç olmadığı ortamlarda emniyet noktasını kurtarmacıların hazırlaması gerekir. Bu noktaların oluşturulması için kullanılan en yaygın teknikler burada belirtilmiştir. Kazıklar Çelik yada tahta kazıklar emniyet noktası olarak kullanılabilir. Emniyet noktasının taşıyıcılığı belirli unsurlara bağlıdır. Bunlar:-kazıkların uzunluğu, çapı ve malzemesi -toprağın durumu -kazığın açısı ve derinliği -sistemi emniyet noktasına bağlayan hattın açısı Tahta kazıklar 1,5 metre uzunluğunda ve en az 7,5 cm çapında olmalıdır. 1 m kadar toprağa gömülmelidir. Yükün bineceği yönün aksi istikametinde açı verilerek eğik bir şekilde gömülmelidir. Birden fazla kazık kullanmak emniyet noktasının taşıyıcılığını artıracaktır. Yük ağırsa veya zemin güvenilir değilse birden fazla kazık kullanmak gerekir. Bu yöntemde kazıklar arka arkaya 1-2 m arayla yerleştirilir. ilk kazığın tepesinden minimum 180 mm altına tam kazık atılarak başlanır. İkinci kazığın toprağa en yakın yerinden döndürülerek 46 tur atılır. İkinci kazığın üst noktasına tam kazık atılır. İki kazık arasında oluşan hattın arasına bir çubuk sokulur be bu çubuk döndürülerek bağlantı sıkılaştırılır. Daha sonra çubuk yere yerleştirilir. Artan ip arada kalan hattın üzerine tam kazık atılmasıyla da aynı sonuç elde edilir eğer 3 adet kazık varsa aynı prosedür 2-3 kazıklar için de uygulanır. Eğer ip yoksa iki kazık birbirine bir tahta çakılarak tutturulabilir. Bu durumda tahta iplerde olduğu gibi ilk kazın üst kısmına ikincinin alt kısmına sabitlenmelidir

25 Eğer yük çok ağırsa ve bu sisteminde taşıyabileceği düşünülmüyorsa o zaman kazık sayısı artırılır. Yan yana iki veya üç kazık çakılabilir. Bu durumda taşıma kapasitesi artacaktır. Yüke en yakın olan kazığın en çok yük çekeceği düşünülürse en kuvvetli olanın da o kazık olması gerekir. Dolayısı ile bu kazıktan başlayarak diğer kazıklar da ikinci kazıkla desteklenir. Önemli olan ilk kazığın en kuvvetli olmasıdır.

26 Bu tip kazık emniyetleri bi kütük veya kalasla kombinasyon oluşturduğunda çok daha fazla yük çekebilir. Bu sistemin mantığı kazıkların kütüğe destek olması ve yerle daha geniş bir temas sağlanmasıdır. 5 adet 1x1 sistem yan yana yukarıda belirtildiği gibi kurulur. Kazıkların paralel olması çok önemlidir. Kütük hepsine temas etmelidir. Daha sonra kurtarma hattı kütüğe bağlanır. Kütük yerine başka malzemede kullanılabilir önemli olan yükün çekilebilecek olmasıdır.

27 DEADMAN Doğru yapıldığı taktirde taşıma kapasitesi çok yüksektir. Oldukça güvenilir bir emniyet türüdür.bu nedenle uzun süreli çalışma yapılacak istasyonlarda tercih edilebilir. Burada yükü taşıyan emniyet unsurunun (kütük kalas tekerlek vb) taşıma kapasitesi kadar ipin yer ile yaptığı açı da önemlidir. Açı ne kadar düşükse ipteki gerilim o kadar az olacaktır. -İlk olarak yükü taşıyacak emniyet malzemesine uygun bir çukur açılmalıdır.çukur açılırkan emniyet hattının ne yönde olacağına dikkat edilmelidir. Eğer yük çok ağırsa çukur da derinleştirilmelidir. Daha sonra çukurun dibinden yaklaşık 15 derecelik bir açıyla çekme yönünde bir kanal kazılır. Bu kanal ipin geçmesi içindir. -daha sonra ip takoz olarak kullanılacak emniyet malzemesine bağlanır. Bu malzemenin yuvarlak hatlı olması avantajdır. Kurtarma hattından gelen ip takozun altından geçirilerek bir tur attırılır ve ipin ucu ana ip hattına şekildeki gibi sabitlenir. Buradaki amaç yük bindiğinde takozun aşağıya doğru dönme hareketi yaparak daha çok sıkışmasıdır. -Bir kurtarmacı emniyet olarak sürekli deadmeni gözlemelidir. Bu şekilde emniyet noktasındaki olası bozulmalar zamanında farkedilebilir. BOLTLAR Boltlar sert kayalara veya betonarme yapılara çakılır. Sağlam yerleştirilmiş bir bolt güvenilir bir emniyet noktasıdır.boltlar kaya veya beton içine yerleşen halka veya kancalardır. İlk olarak uygun genişlikte ve derinlikte bir delik açılmalı ardından bolt deliğe yerleştirilmelidir. Boltun ucu çevrildikçe içerdeki kısım genişler ve sıkışır. Tam olarak sıkıştıktan sonra bolt yerinden çıkmaz. Emniyet istasyonu kurmak Emniyet istasyonu emniyet noktalarının beraber kullanılmasıyla oluşur. Bir istasyon genellikle ana hattın üzerindeki yükü çeker. Ana hat başka emniyt noktalarından da sabitlenebilir. Ancak istasyon her zaman en önemli emniyet unsurudur. İstasyon kurarken belirli unsurları göz önünde bulundurmak gerekir. Kurtarmanın yapılacağı ortam,risk faktörü zaman sınırı uygulanacak emniyet noktasının seçilmesinde önemli yer tutar. Kurtarmanın her safhasında olduğu gibi hangi emniyet noktasının kurulacağını belirlemek kurtarcının değerlendirmesine bağlıdır.

28 Teorik olarak bir istasyon an az üç farklı noktadan emniyet alınarak kurulmalıdır. Burada yük dağılımına dikkat edilmelidir. Emniyet noktaları birbirlerini destekleyecek biçimde kurulmalıdır. Bir emniyet noktası kaybedildiğinde diğer noktalar sistemi tutabilmelidir. Yani her emniyet noktası sistemi taşıyabilecek kadar güçlü olmalıdır. Ne var ki pratikte zaman önemlidir. Bu nedenle pek çok durumda tek noktadan emniyet almak gerekebilir. Tek noktadan emniyet alındığı takdirde bu bu noktanın çok iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi sağlam ağaçlar, sağlam kaya babaları kullanılabilir veya bir adet emniyet noktası yapılabilir. Tek noktadan emniyet almak mümkün olmadığında yük iki noktaya dağıtılabilir. Söz konusu durumda yukarıda belirtilenin aksine emniyet noktaları tek başlarına yükü taşıyamazlar yük bu emniyet noktalarına dağıtılır. Emniyet noktalarının birleştirilmesi İstasyon kurulmasında emniyet noktalarının birleştirilmesi çok önemlidir. Yük dağılımını efektif bir şekilde sağlamak için emniyet noktalarında açıların çok iyi bilinmesi gerekir. İki emniyet noktasının istasyonla birleşme açısı emniyet noktalarına binen yükü doğrudan etkiler bu açı doğru hesaplanmazsa emniyet noktalarına binen yük toplam yükten fazla bile olabilir. Örnek vermek gerekirse 120 derecelik bir açıda emniyet noktalarının bağlantıları birbirleri üzerinde öyle gerilim yaratacaklar ki her bir emniyet noktasına binen yük sistemin toplam yüküne eşit olacak ve yük paylaşımı olmayacaktır. 45 derecelik bir açıda ise emniyet noktalarına binen yük toplam yükün yarısı kadar olacaktır. Ne var ki birbirine çok yakın ve farklı emniyet noktaları bulmak zordur. İki emniyet noktası alınacağı zaman bunların farklı merkezlerden olması gerekir. (örn:aynı ağacın iki dalı kullanılmamalıdır.)

29 Yukarıdaki şema açılar ve bu açıların yarattığı gerilimleri göstermektedir. Bu veriler emniyet noktaları arasındaki yük dağılımını hesaplamakta kullanılabileceği gibi kaldırma operasyonlarında objenin kaldırma sistemine bağlanması sırasında göz önünde bulundurulmalıdır. Emniyet noktaları birleştirilirken ip kullanılabilir. Ancak çoğunlukla perlonlar ve karabinler kullanılır. Perlon ve karabinlerle emniyet noktaları birleştirilir ve ip istasyona başka bir karabinle bağlanır. Çeşitli emniyet alma teknikleri

30 KARABİNALAR Emniyet noktaları birleştirilirken karabinler kullanılır. Karabinler sistemin iki unsurunu bağlamak amaçlı kullanılır. Emniyet noktalarını ipleri makaraları kurtarmacıyı ve kazazedeleri bağlarken ipten sonra en çok kullanılan malzemedir. Karabinler kurtarma standartlarına uygun olmalıdır. İplerde olduğu gibi uıaa standardına sahip karabinler kurtarmada kullanılabilir. Karabinler kullanılırken kapıları mutlaka kilitlenmelidir. Aksi takdirde bazı durumlarda kapıları açılabilir. Karabinlere yük verilirken doğru eksende verilmelidir. Enine değil boyuna yük çekmek için tasarlanmışlardır. Aksi uygulandığında taşıma kapasiteleri düşer.

31 Aşağıdaki durumlarda karabinlerin kapısı kendiliğinden açılabilir. -Kapı gergin bir ipe veya perlona yaslandığında -kapı bir taşa yaslandığında Karabinlerin kapısı kilitlendikten sonra yarım tur geri çevrilmelidir. Bu karabinin üzerinden yük kalktıktan sonra kitli kalmasınmı engelleyecektir. Yüksekten düşen karabinler ıskartaya çıkarılmalıdır.