YILLARI ARASINDA KAVRAMSAL SANATIN TURKiYE DE EGiLiMLERi THE TENDENCIES ON CONCEPTUAL ART BETWEEN 2000 AND 2012 YEARS IN TURKEY

Transkript

1 Uluslararasi Hakemli Be eri Ve Akademik Bilimler Dergisi YILLARI ARASINDA KAVRAMSAL SANATIN TURKiYE DE EGiLiMLERi THE TENDENCIES ON CONCEPTUAL ART BETWEEN 2000 AND 2012 YEARS IN TURKEY Tulay GUMUgER izmir Ekonomi Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Tasarim Qah malan Ana Bilim Dali. Ozet: 1960 li yillarin sonlarinda kavramsal sanatin ortaya jikmasi sanat dunyasinda buyuk bir yanki uyandirmijtir. Kavramsal sanat uzerine jok fazla tartijmalar yapilmij ve bu tartijmalar gunumuzde de devam etmektedir. Bu yeni akim alijilagelmij ya da klasik olarak nitelendirilen sanat eseri yerine, nesneye anlam katarak fikir uzerine yogunla mijtir. Kavramsalci yaklajim uluslararasi sanat jevresinde hizla yayilmaya bajayinca, 1970 li yillarda Turkiye de etkileri gorulmeye bajlanmijtir. Genij yanki uyandiran bu akimin ulkemizde yeterli elejtiri yapilmadigi ve akademik anlamda kaynaklarin az sayida oldugu gozlemlenmijtir. Bu arajtirmada ilk once Kavramsal Sanatin ortaya jiktigi doneme deginilmij daha sonra donemleri arasinda Turkiye de ki egilimleri incelenmij ve sanatjilarin yaptigi jalijmalardan gorsel ornekler sunularak jalijma sonlandinlmijtir. Anahtar kelimeler: Kavramsal Sanat, Cagdaj Sanat, Pop Sanat Abstract: Conceptual Art Movement which began at the end of the 1960s had a great influenced in the art work. There has been many arguments made by critics on conceptual art since then. This new art movement focused on the ideas which give a meaning to object instead of ordinary or classic artwork. Conceptual approach began to spread out in the art world rapidly, it s effects has been seen in Turkey since 1970s. It has been observed that it isn t being criticized well and also there are very few documents in an academic manner. In this study, initially it was mentioned on the rising of conceptual art, afterwards its tendencies between 2000 and 2012 in Turkey were examined and, the research was completed by presenting visual examples from artist s works. Keywords: Conceptual Art, Contemporary Art, Pop Art 102

2 i.g ir i Sanat gejm ijten gunumuze surekli degijen, konujulan ve tartijilan bir konu olmujtur. insanin var oluju ile birlikte degijen toplum sanatta da farkliliklar gostermijtir. Tum bu surejlerde sanat, tarih ijerisinde bir anlatim araci olarak yer almijtir. Bir insan jabasinin urunu olan sanat topluma kultur baglaminda bir anlam kazandirmaktadir. insanlar arasinda diger alanlar ile bir denge unsuru olan sanat, gunluk yajam ijinde de barindirdigi zenginlik ile her zaman var olmujtur. Sanat akimlarinin hepsi kendinden onceki akimlara tepki olarak ortaya jikm ij, birbirlerinin etkisi altinda kalmij ve bu etkilejimler jagdaj sanata kadar devam etmijtir. Sanat ve sanatjinin arasindaki benzerlikler ve farkliliklar, sanat eseri, kullanilan obje, sanat konsepti bunlarin anlami ve amajlari sanat elejtirmenleri, sanat tarihjileri ve sanatjilar tarafindan hala tartijilmaktadir. 20.yy da yajanan savajlar, ekonomik sikintilar, politika ve endustri alanindaki ilerlemelerin negatif ve pozitif yonleriyle sanata katkida bulundugu juphesizdir. Ayni zamanda yeni dujuncelerin ve fikirlerin ortaya jikmasina neden oldugu da soylenebilir. Tum bu olujumlar ve etkilejimler ijerisinde ortaya jikan kavramsal sanat, dujunceyi sanat nesnesine donujturmuj ve sanat nesnesinin bijimsel gerjekliginden daha ustun tutmujtur lar da bajlayan bu olujum buyuk yanki uyandirmij ve doneme damgasini vurmujtur. Gunumuzde sanat, gelijen toplum ve bilinj duzeyinin artmasi ile birjok misyon edinmijtir. Yajamin hizla degijmesi, sosyal ve kulturel anlamda sanatta da yeni arayijlari beraberinde getirmijtir. Bati da bu tur gelijmeler yajanirken, sayisiz kaynaklar, etkinlikler ve arajtirmalar mevcut iken, Turkiye nin sanat uretme, arajtirma ve elejtiri eksikligi bakimindan batidan geride kaldigi gorulmektedir. Kavramsal sanatin Turkiye de 1970 ler de bajladigi ve 1990 a kadar olan surecin en tartijmali donemler oldugu soylenmektedir. Bu donemler arasinda yapilan akademik jalijmalarin az sayida olmasindan dolayi kavramsal sanatin yeniden ele alinmasina ihtiyaj duyulmujtur. Bu jalijm ada kavramsal sanatin ilk once dunyada ortaya jiktigi donem ile ilgili genel bir anlatim yapildiktan sonra Turkiye de son yillardaki kavramsal sanat etkinliklerini incelemek ve akademik alana yeni bir kaynak kazandirmak bu makalenin amacini tejkil etmektedir. Arajtirma yillari arasinda sinirlandirilarak bu donemlerde ki gelijmeleri, etkinlikleri ve bu etkinliklerde yer alan sanatjilarin yapitlarindan orneklere yer verilerek jalijm a sonlandirilmijtir. 2. KAVRAMSAL SANAT Kavramsal sanatin, bir terim olarak Turkjedeki karjiligi fikirlere ait, kavram ve mefhum dur. Kavramsal sanat genel olarak bilinen bijim ve tekniklerdeki sanatin yerine yeni bir yajam bijimi onerisi olarak da dujunulebilir (Germaner, 1997). Diger yandan, kavramsal sanat estetik olgusuna karji mesafeli durur. Cunku sanati bir zevk ya da begenme araci olarak gormez onu tanima ve bilme eylemi olarak gorur. Kavramsal sanat ayni zamanda kuramsal bir urundur ve dujunsel olan bir sanat uzerine dujunme eylemidir (Ozgur, 2004). 103

3 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 Sanatji Sol LeWitt e gore, kavramsal sanat yalnizca fikirler iyi oldugu ijin iyidir. Norbert Lynton un Modern Sanatin Oykusu isimli jok kapsamli bir inceleme yaptigi kitabinda, kavramsal sanat uzerine ju ajiklamalarda bulunmujtur; Kavramsal Sanat, sahip olunabilir, sergilenebilir, yeniden uretilebilir objeyi devreden jikarir. Her seferinde ne tur arajlar sejip kullanirsa kullansin kavram sanatjisi olaganustu bir yaraticiliga sahip olmalidir her jeyden once bize bir fikir onermektedir. Bilerek ya da farkinda olmayarak bu oneriye karji jikar ya da kabul edebiliriz. Bir fikre baglanma derecesi, o fikrin bizim ijin gejerli olup olmamasina ve fikirleri kabul etmede gosterdigimiz yatkinliga dayanir. Kavramsal Sanat, genij anlamdaki sanat fikrine, sanatin ozel bir tur obje (resim, heykel ve her ne ise) ve ozel bir yerle (galeri, muze) sinirlanamayacagi fikrini getirir. (Bir jop yigininda ya da injaat malzemeleri satan bir dukkanda, tuvalet gerejleri arasinda Duchamp in Kaynak ini bulsak, buna yine sanat eseri der miyiz?) Ancak, Kavramsal Sanatin en iyi ornekleri jejitli sorulara ijik tutar; Birbirimizle nasil iletijim kurariz? Nasil hareket ederiz? Nasil yajariz? gibi. Kavramsal Sanati olujturan hareket turlerine ju ornekler verilebilir: Davranij jekilleri; insanlarin birbirleriyle ilijki kurma bijimleri; tedirgin edici, israrli hareketler ya da yalnizca bir kerelik ve keyfi hareketler; kendi kendini yaralama gibi zararli hareketler; bir doga parjasini duzenleyip bireysel sanat eseri gibi sergileyen zararsiz hareketler; yer aldigi mekan ve orada toplanan seyircilerin beklentileri dogrultusunda anlamin olujturuldugu gosteriler; ajik havada politik konujmalar ve tartijmalar; dogada, insanin yarattigi kent ortaminda, halkta yapilan degijiklikleri fotograflarla, teyplerle, alinan orneklerle, notlarla kaydetmek. Bu listeye daha pek jok hareket ya da eylem jejitleri dahil olabilir; bu da hepimizin birer Kavramsal Sanatjisi olabilecegini gosterir. Kavramsal Sanat sonujta bize, kendi hareketlerimizin ve tepkilerimizin bilincine varmamizi ogretir. Butun sanat turleri bu potansiyele sahiptir. Zaman zaman bir tabloyu gordugumuzde, bir muzik parjasi dinledigimizde, bir kitap okudugumuzda, bir filmi seyrettigimizde, jevremizde olup bitenleri anlayijimizin ve kavrayijimizin degijtigini fark ederiz. Kavramsal Sanat, alijik oldugumuz toplumsal jevrenin kojullandirmalarindan arinmij olarak, az ya da jok belirgin bir bijimde idrak edilir. Kavramsal Sanatla herhangi bir galeride karjilajabilecegimiz gibi, onu televizyon ekraninda, gazetelerde, caddelerde de bulabiliriz. En etkili Kavramsal Sanat eserleri, her gun rastlanan jeylerle onlara en uygun gelen dujunceleri bir araya getirerek -tipki u j boyutlu bir resmi olujturan iki slaydi ust uste getirerek jajirtici bir perspektif elde etmemiz gibi- gerjegin derinligini gormemizi saglarlar. Eger bir de Kavramsal Sanat eseri yaratabilecegimizi hissetmeye bajlamijsak, gundelik siradan hayatin tanidik gorunumu altindaki zengin anlamlarin varligina gozumuzu ajm ijiz demektir. Sanata, o rahatina alijtigimiz tepkileri gostermemizi engelleyen Kavramsal Sanat, ona (sanata) yaklajimimizda sanati ajan jeyler uzerinde de yeniden dujunmemizi ister. Boylece alijilm ij 104

4 kaliplari yikar, kendine ozgu sorgulama bijiminde biz de onunla ijbirligi yapmij oluruz. One surdugu fikri benimseyebiliriz; ama onu bijimlendiremeyiz, satamayiz, yeniden uretemeyiz veya onu bir kagit agirligi gibi kullanamayiz (Lynton, 2004). Bazi kaynaklarda obje sonrasi sanat olarak da gejen kavramsal sanat, klasik sanattan koklu olarak kopar, objeyi, resmi ve heykeli yadsir. Amaci sanatsal uretimi fetij ve meta olmaktan jikarip seyir- cinin seyrine edilgen olarak sunulmasina karji bir girijimdir. Bu tanima gore fetijlejm ij nesneye gerek yoktur ve sanat dujunsel bir surejtir ( enel, 2009). Joseph Kosuth, Kubist sanatjilarin resim dili ile sanati bir dereceye kadar sorujturduklarina inansa da, ona gore Marcel Duchamp sanatin dogasini gerjekten sorgulayan ilk sanatjidir. Cunku Duchamp hazir nesneleri kullanarak yeni bir dil konujmaya bajlamijtir ve hazir nesne kullanimini bijimden ijleve, gorunujten kavramaya yoneltmijtir (Atakan, 2008). Duchamp, modern sanat estetigi, sergi, muze, elejtiri, tarih, deger, galeri gibi kavram ve kurumlari hazir nesneleri ile yadsimaktadir. Qejme isimli jalijmasinda, gundelik hayata ait bir nesneyi sunujunda ki farklilik, onun yararlilik bakimindan tajidigi onem, getirdigi yeni bakij ajisi tarafindan ortadan kalkmijtir (P. Burger, 2003). ekil 1: M arcel Duchamp, e?m e 1917 Yeniden-uretim teknigi, yeniden-uretilmij olani gelenegin alanindan koparip almaktadir. Bu yeniden-uretilmiji jogaltarak, onun bir defaya ozgu varliginin yerine, yine onun bu kez kitlesel varligini gejirmektedir. Ve yenidenuretilmij olanin, alimlayiciya bulundugu konumda seslenmesine izin vermekle, uretilmij olani guncellejtirmektedir. Bu iki surej, gelenek yoluyla aktarilmij olanin dev bir sarsinti gejirmesine yol ajmaktadir - bu gelenek sarsintisi, ju andaki bunalimin oteki yuzunu ve insanligin yenilenirini dile getirmektedir. Sozu edilen surejler, gunumuzdeki kitle devinimleriyle jo k yakindan bagintilidir (Benjamin, 1992: 48 ) de Joseph Kosuth un gerjeklejtirdigi Bir ve U j iskemle ( ekil 2) jalijmasinda dikkatleri nesne uzerine jekerek, gerjek nesne, nesnenin imgesi ve nesnenin tanimi arasinda ki ilijkileri gostermijtir. 105

5 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 ekil 2: Joseph Kosuth, Bir ve U? iskem le 1965 M odern Sanat Muzesi, New York Kavramsal sanatjilar, sanati Ludwig Wittgenstein, Ferdinand de Saussure, Claude Levi-Strauss ve Roland Barthes in gelijtirdigi dilbilimsel jozumlemeler ve gosterge bilim kuramlarindan yararlanarak jozumlemeye jalijmijlardir. Sanat ve dil grubu jozumlemeleri ile diger kavramsal sanatjilardan daha ileri goturenler arasinda kurulan Sanat ve Dil grubu uyeleri olmujtur. ilk sayisi 1969 da Michael Baldwin, Terry Atkinson, David Bainbridge ve Harold Hurrel dan olujan grubun Art and Language (Sanat ve Dil) isimli bir dergi jikarmasi, Joseph Kosuth un da bu sanatjilara katilmasi sonucu dil olgusu on plana jikmijtir. Bu dergi dijinda ayni yil ingiliz sanatjilar Ian Burn, Philip Pilkington, David Rushton un jikarmakta oldugu Analytical Art Journal (Analitik Sanat Dergisi), Art and Language dergisi ile birlejmijtir. Daha sonra bu gruba pek jok sanatji eklenmijtir (Harrison, 1990). Tum bu sanatjilarin ortak noktada bulujmasinin sebebi tartijm alar araciligi ile sanat kavramlarini irdelemij olmalaridir. Kavramsal Sanat Amerika ve Avrupa da hizla yayilmaya bajlamijtir. Elejtirmenler tarafindan bu akimin kabul gormeye bajladigi tarih 31 ocak 1969 da Londra da duzenlenen ve pek jok sanatjinin katildigi Sanatta Yikim bajlikli sempozyum olmujtur. Her ne kadar tek bir olay yada tarih de sanat akiminin bajladigini soylemek dogru olmasa da kavramsal sanatin bu tarihte tanindigi kaynaklara gejmijtir. Ayrica sergide kavramsal sanatji olarak taninan Robert Barry, Dougles Huebler, Joseph Kosuth ve Lawrence Weiner gibi sanatjilarin jalijm alari da yer almijtir. Sergi 106

6 katalogunun bijimselligi, sertligi ve yalinliginin yani sira sunulan sekiz oneriden ikisinin kabul gormesi de sergi ajisindan buyuk onem tajimaktadir. Bu sanatjilar ortaya jikarttiklari bu akimin 1960 larin sonlarinda uluslararasi sanat camiasinda kabul edilmesinde oncu olmujlardir. Davranijlar Bijime Donujtugunde isimli Kavramsal sanat sergisi Avrupa nin onde gelen jehirlerinde gosterime sunulmujtur. Bu sergi daha kapsamli bir kavramsal sanat jalijmalarinin oldugu bir sergi olmasinin otesinde sanatjilarin kullandiklari hazir malzemeler, fotograflar, eski ve siradan olan nesnelerin yeniden anlam kazandirilarak sunulmasidir. (Dastarli, 2006) sonrasi sanat ortaminin bijimci anlayiji ve sanat dallarinin birbirinden etkilenerek yeni bijim dilleri ile ortaya jikmasi, Yerlejtirmeler (Enstalasyonlar), Vucut Sanati, Olujumlar, Yeryuzu Sanati, Eylemler, Yoksul Sanat, Surej Sanati ve Gosteri Sanati gibi diger turler Kavramsal Sanatjilar tarafindan da uygulanarak postmodern ilkeler etrafinda ortaya jikan uretimlerde de bulunmujlardir. Kavramsal Sanat Kosuth a gore 1960 yilinin sonunda ortaya jikan pek jok egilimle birlikte 1975 yilinda sona ermijtir. Bunun nedeni urunlerin galeri ve muzelerde sergilenmesine bajlanmasi ve elejtirmenlerin sanat dergilerinde yazdiklari yanlij yorumlardir. (Atakan, 1997). Ancak Pop Sanat, nesnenin tuketim ilijkileri ijindeki baglamina sadik kalmij, tuketicinin tuketim ijtahi ijinde adeta kutsallajan nesnelerin kendi sinirli varliklarini ajan ve neredeyse var olmakla ozdejlejtirilerek yuceltilmij kimliklerini esas almijtir. Boyle bakildiginda bu halka inij te ortuk bir elejtiri ile alaya almanin ij ije gejtigini soylemek yanlij olmaz. Ne var ki, son jozumlemede Pop Sanat, egemen kulturun refleksleri ijinde emilmij ve yine ona baglanmijtir (Muraz, 2009:11). Kavramsal sanat, sanatin sergilendigi galeri, muze ve pazara karji jikmijtir. Ayni zamanda eserin metalajtirilmasina karji sert duruju aslinda endustri egemenligine ve sanat eserinin uzerindeki yonlendirici tavirlara bir tepkidir. Kendisini bu alanlardan soyutlayan ozgurlejmeci duruju, zamanla muze ve galeriler de yer almasiyla zayiflamijtir (Eker, 2006). 3. TURKIYE DE KAVRAMSAL SANAT 1970 yilindan sonra Turkiye de etkisini gostermeye bajlayan kavramsal sanat, siyasi ve ekonomik bunalimlar, ogrenci hareketleri, grevler gibi buyuk sorunlarin yajandigi bir doneme denk gelmijtir. Olaganustu hal ve gerginlikler yil boyu surmujtur ve bu durum sanatjilari da etkilemijtir. Turkiye de jagdaj sanatin bajlangij tarihi olarak, 1967 de Fusun Onur ve Altan Gurman in yurtdijinda aldiklari egitimi tamamlayip Turkiye ye gelmeleri ile bajlar. Bu tarih ayni zamanda Altan Gurman in Guzel Sanatlar Akademisi nde asistan olarak gorev aldigi ve montajlar adini verdigi dizisiyle ayni yila rastlar. Bu jalijmasi Turk sanat jevresi ijin yeni bir bakij ajisi sunmaktadir. Sanatjinin Temel Sanat Egitimi Kursusunun kurulmasinda ki etkin kimligi, Akademinin modernist surece dogru ilerlemesinde ve gelijmesinde rol oynamijtir (jenel, 2009). Montaj jalijmasinda Gurman in, trajik turde askeri ijaretler kullanmasi ile bugune kadar resmin dijinda kalmij ve gunluk yajam in ijinde estetik kav- 107

7 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 ramina girmeyen nesnelere, araj ve gerejlere bajka bir dil dizgelerini (trafik, askeri) yuklemek ijine girijmijtir. Bu tur jalijmalari henuz Turkiye de kavramsal sanatin yerlejmedigi donemlere denk gelince bu akimin oncu sanatjilarindan olmujtur (Oktay, 1991). Bati ile kiyaslandiginda Turkiye de ki gelijmelerin oldukja yavaj ilerlemesi, ozgun jagdaj eserlerin olmamasi ve sanat akiminin ortaya jikmayijinin nedeni, gelijmeye imkan saglayacak elejtiri, bilimsel yayin ve bireysel jabalar dijinda yoklugunda aranmalidir. Turkiye de yapilan en onemli gelijme 1977 yilinda D.G.S.A. nin onculugunde duzenlenen Sanat Bayrami etkinligidir. Bu etkinlik ile sanati butun jevreye yayma yonunde ki ilk atilim oldugu soylenebilir (Erzen, 1977) ler de yeniliklere ajilan Turkiye, 1980 ler de tutucu bir soylem ijine girer bunun en onemli nedenlerinden biri egitim kurumlarinin degijime ajik olmamalari ve degijime direnmeleridir. Bunun dijinda sanat piyasasinda degijen toplumun sanat eserini statu gostergesi olarak gormeye bajlamasi ile galeri sayisi artmaya bajlamijtir ve piyasada yeni bir guj olmujtur. 90 li yillar ise etkin koken, kimlik, farkli kulturel jatijm alar gibi sosyal yapinin siyasi alanda jozumlenemeyen ve surekli sorunlarin sorgulandigi tartijmali donemlerdir. Sanatjilar da bu donem ijerisinde devletin denetleyici, kontrolcu ve getirdigi sinirlar ile piyasanin ve gelijmelerin nasil bijimlendirdigini elejtirel bir jekilde gostermeye jalijm ijlardir (Kozlu, 2011). Uretilenin oznesi ve ureten olarak sanatjinin ortaya koydugu yapitta kodladigi (duzguye bagladigi) bildirilerin anlajilirligi ve algilanij bijimi (kijinin kulturel alt yapisi, sosyo-ekonomik duzeyi, ilgileri, o konuyla ilgili bilgi/ bilgisizligi dogrultusunda) kijiden kijiye degijebilmektedir. Uretim surecinde kullanilan plastik ve teknoloji degijse de temelde anlamin sanatjinin bellegindeki imgeler ekseninde kurgulanirligi; toplumsal bellek ekseninde sanatin onceden ekilmij olan imgeler uzerinden anlamlandirildigi olgusu degijmemektedir (Kose, 2009:4) Y ILLARI ARASINDA K I E G il im L E R Oldukja jalkantili gejen yillarin ardindan 2000 li yillara gelindiginde sanati zorlayan jalijm alarin arttigi, sanatjilarin grup ja lijmalari ile daha fazla boy gosterdigi, farkli anlatim dilleri ve disiplinlerin bir arada kullanildigi, mekan dijina tajinan eserlerin yogunluk kazandigi doneme girilmijtir. Gunluk yajamin ijine tajidiklari jalijmalarini populer kulturun anlatim olanaklarini kullanarak farkli bir disiplin ile anlatan sanatjilar ju an ve burada olmanin farkindaligini yansitmaya jalijmijlardir. Belli bir doneme damgasini vuran jalijmalara ev sahipligi yapan Borusan Sanat Galerisi nin 2006 da kapanmasi sanat adina buyuk bir kayip olmujtur. Kimligini surdurdugu yillari arasinda uluslararasi sergiler gerjeklejtirmijtir. Bunun dijinda Aksanat, Arter, M ajka Sanat Galerisi, Platform Guncel Sanat Merkezi, Proje 4L-Elgiz ja g d a j Sanat M u zesi, istanbul Sanat Muzesi, Santral istanbul, Yapi Kredi Kazim Tajkent Galerisi, Pera M u zesi, Galeri Nev, BM ja g d a j Sanat Merke- 108

8 zi, Galeri Artist, Kasa Galeri, Siemens Sanat, Karji Sanat Calijmalari, Garanti Platformu, K2 Sanat Merkezi, Mental Klinik gibi kurum ve galerilerin destekleri ile kavramsal sanatin daha fazla gundeme gelmesine, yeniden irdelenmesine bu kurumlarin ve sanatjilarin olujturdugu proje jalijm alarinin katkisi buyuktur. Galata-Karakoy guzergahinda dolajan araj, hem ijeri de hem dijari da olma hali, ve aracin ijinde ki kujuk alani sahiplenme ve paylajim duygusu ile seyir halindeyken olujan diyaloglar irdelemijtir. Burada amaci serbest bir aura yaratmaktir li yillarda adini sik sik duydugumuz jagdaj sanat sergi duzenleyicisi anlaminda kullanilan Kuratorluk sistemi yayginlajmijtir. Kuratorler, yurtdijinda ki sanatjilarin Turkiye de duzenlenen ulusal ve uluslararasi sergilere jagrilmasinda, burada ki Turk sanatjilarin yurtdijinda ki sergilere katilmasin da ve bienallerin duzenlenmesinde onemli rol oynamijlardir. Yurtdijin da sergi duzenlemesi ijin jagrilan onemli kuratorler arasinda Beral Madra, Ali Akay, Erden Kosova, Bajak Genova, Vasif Kortun ve Levent ^alikoglu olarak siralanabilir. Turkiye de bu sistemin olujmasi sanat ve sanatji adina onemli bir adimdir yilinda kurulan xurban_collective farkli bolgelerde ki sanatjilarin katilimiyla galeri ve internet olanaklarinin sinirlarini arajtirmak ve kendi manifestolarini yaymak ijin internet agi uzerinden gerjeklejtirdikleri uretim bijimidir. Guven incirlioglu ve Hakan Topal tarafindan kurulan proje Amsterdam, istanbul, Ankara, izmir gibi kentlerde kuresellejme karjiti uretimlerine devam etmektedirler. Sanatji Guljin Aksoy, Seyir-Name adini verdigi performansinda, ozel bir araci toplu tajima aracina donujturmuj, ijine kujuk bir televizyon ekleyerek araca binen yolculara kendi jalijmalarindan olujan videolari izlettirmijtir. ekil 3: Gul?in Aksoy, Seyir-Name 2005 istanbul Modern de duzenlenen Kurmacayla Gerjek Arasinda bajlikli sergide, Esra Esren isvejje Konujabilseydin... (jekil 4) isimli fotograf, video ve yerlejtirme jalijmasinda toplumsal davranijlarin, dilsel sinirlar, kimlikler, kulturel ogeler uzerinden jekillenijini ele almijtir. 109

9 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 ekil 4: E sra Esren, Ke ke isve??e Konujabilseydin yilinda Stockholm de katildigi isvejje kursunda, diger katilimcilar isvejje konujabilselerdi ne soylemek isterlerdi? dujuncesinden yola jikarak, katilimcilardan kendi dillerinde yazmalarini istemij, aldigi yanitlar birbirinden farkli duygular ijeren cumlelermij. Daha sonra bu cumleler isvejjeye jevrilmij, ve ogretmen ejliginde surekli duzeltmeler yapilarak katilimcilara yazdiklari isvejje cumleler okutulmuj ve video kayitlari yapilmij. Bu video gosteriminde ki am aj yeni bir ulkede yajamanin zorluklarina dikkat jekmek ve bu durumunun gozler onune serilmesidir. Sabanci Universitesi nin sponsorlugunu ustlendigi, Kasa Galerisi nin 2003 de ev sahipligi yaptigi Deri ve Yuzeyler grup sergisinde inci Eviner in Somebody inside / ijeride biri v ar konulu suluboya ve dijital baskidan olujan duvar kagidi jalijmasi dikkat jekm ijtir ( ekil 5). ekil 5: inci Eviner, i?eride Biri Var,

10 Ferhat Ozgur jalijm alarinda, sanatsal, toplumsal, politik, felsefe, ruhbilim, modernizm ve dinsel temalar ijeren jalijmalari genij bir yelpaze de yer almaktadir. Arinma- Katarsis ( ekil 6) adini verdigi video jalijmasinda dort ayri monitorden, dort farkli kadinin tehlikeli tutkulardan kendilerini arindirmaya jalijmalarini konu aliyor. Banyoda gerjeklejtirilen bu jekimlerde suyun arindirma gucune inanan kadinlarin goz yajlarini vucuttan aritmalari video jekimi ile sunulmujtur. ekil 6: Ferhat Ozgur, A rinm a (Katarsis), 2003 Guncel sanat jalijmalariyla, teorik konular uzerine metinler yazan jagdaj sanatjilardan Buyuk butjeli projelerin, markalajmij kijilerin mekanlari kapattigi galeriler, holdinglerin sergi salonlari ve galerilerin tersine, genj sanatjilara destek veren MASA projesi, sadece plastik sanatlar alanindan degil diger disiplinlerden gelen jalijmalarinda gosterilmesine olanak saglayan bir projedir. Projenin 2. Sergisinde, Merve endil in Underscene project (jekil 7) bajligi atinda muzik gruplarina ait arjiv jalijmalari, DDR diskografi sergisinde istanbullu bir post-rock grubuna ait dokumanlari ve nesnelerini bir masa uzerinde sergilemijtir. 111

11 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 ekil 7: M erve endil, Underscene Project 2008 Gundem yaratan sergilerden bir digeri de lebekleri ile sanatini dogaya tajiyarak, doga 2010 yilinda Yucel Donmez tarafindan istan- duzenlemesi adini verdigi yerlejtirme jalijbul moda burnunda gerjeklejtirilen barij ke- masidir ( ekil 8). ekil 8: Yucel Donmez, Doga Duzenlem esi,

12 Bu jalijmasi ile yaptigi sanat mi degil mi tartijmalarina yol ajmijtir. Donmez ise tipki kavramsal sanatjilarin benimsedigi gibi sanatin sadece kapali mekanlarda, muzelerde ve galerilerde sergilenmesine bir tepki olarak jalijmalarini dogaya tajim ij ve bu kelebeklerle dunyaya barij mesaji vermijtir. Onemli sergilere imza atan M ajka Sanat Galerisi, 35.yilinda, BENGU BURAK VOL- KAN ALP ELMAS iz bajlikli sergide son zamanlarin en yetenekli alti sanatjinin galeri ijin tasarladiklari kijisel sergilerine ev sahipligi yapmijtir. Bu sanatjilar, Bengu Karaduman, Burak Arikan, Volkan Aslan, Alp Klanten, Elmas Deniz ve iz Oztat tir. Bengu Karaduman, galerinin mimari yapisindan ilham alarak, galerinin iki odasini bir kurgu ijinde kullanmijtir. ijeri girildiginde izleyicileri demirden bir sandalyenin hareketli bir orumcege donujtugu video heykel karjiliyor. yeni bir beden ijin eskiz adini verdigi jalijmasinda sandalye yerlejik duzeni betimlerken, orumcek ise mitolojik olarak ordugu ag ile jagdaj yajamda ki yajam dongusunu ve bireyi sembolize ediyor ( ekil, 9). * 1 ekil 9: Bengu K aradum an, Yeni Bir Beden i?in Eskiz, 2011 M ajka sanat galerisi, sezonunun ilk sergisinde, kavramsal sanatin bilinen ilk temsilcilerinden Fusun O nur un ^ejitlem e- ler adini verdigi sergisine yer vermektedir ( ekil, 10). 113

13 Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO UHBAB ' ID53K95 ekil 10: Fusun O nur ejitlem eler 2012 Arter Galeri de kurgusal bir dizi olarak gerjeklejtirilen Haset, Husumet, Rezalet sergisinin 2.sinde toplumsal, kulturel ve siyasal bellegin bugunku durumunun sanat diline aktarilmasi ijin bu u j kavram kullanilmaktadir. Selim Birsel in bu sergide ki Arka Bahjede Yetijtirilir jalijmasi onemli yerlejtirme orneklerinde biridir ( ekil, 11). ekil 11: Selim Birsel A rka Bahjede Y etijtirilir SONUC sonra sinirli sayida sanatji ve bu sanatjilarin Bu jalijm ada Kavramsal sanatin ortaya ji- kiji ile gelijimi genel olarak anlatilmij daha yillari arasinda ki jalijmalarindan ornekler verilerek Turkiye de ki degijim su- 114

14 reci anlatilmijtir. Kavramsal sanatin ulkemizde ortaya jikijinin jalkantili bir doneme denk gelmesi, sanatjilarin batinin etkisinde kaldigi gorulse de, bu etkilerin son yillarda azaldigi ve sanatjilarin kendi manifestolarini hem niteliksel hem niceliksel olarak sergilediklerini gormekteyiz. Bu surej ijerisinde sanat ortaminin gelijerek artmasinin en onemli nedenlerinden biride internetin hiz kazanmasiyla ulusal ve uluslararasi sanat haberlerine, etkinliklere, kulturel alijverije, bilgi paylajimina ve son yeniliklere sanatjilar ve sanat ogrencilerinin kolay erijebilmesidir. Dunya sanat alaninda yeni bir surece girmij ve Turkiye de bu degijime ayak uydurmaya bajlamijtir. Bir diger gelijmelerde sanatjilarin bireysel jalijmalarinin dijinda grup jalijmalarinda yer almalari, birlikte proje uretmeleri ve kendi metaforlarini olujturmaya bajladiklari gozlenmektedir. Sanatsal etkinliklerin ulkenin diger jehirlerine de kaydigi gorulmektedir. Sponsor desteklerinin artmasi, gelijen teknoloji, galerilerin jogalmasi, uluslararasi sanatjilarin ulkemizde jalijmalarini sergilemeleri jok sanat adina jok onemli gelijmelerdir. Buna ek olarak onemli bir etken de istanbul bienalinin duzenli olarak gerjeklejmesidir. Tum bu gelijmeler gelecek donemlerde de kavramsal sanat anlayijinin farkli jalijm alar ile devam edecegine ijaret etmektedir. KAYNAKLAR ATAKAN, N., (1997). Turkiye de Kavramsal Sanat. Mimar Sinan Universitesi- Sosyal Bilimler Enstitusu- Doktora Tezi ATAKAN, N., (2008). Sanatta Alternatif Arayijlar Karakalem Kitabevi, izmir. DASTARLI, E., (2006) Yillari Arasinda Turkiye de Kavramsal Sanati Olujturan Ortam, Tartijmalar ve Bir Kavramsal Sanatji Olarak Fusun Onur un Bu Surej ijindeki Yeri ve Onemi Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Yayinlanmamij Yuksek Lisans Tezi DURGER, P., (1990). Avangard Kurami ev. Erol Ozbek, iletijim Yayinlari, istanbul. EKER, M. VE SEYLAN, A., (2006). Kavramsal Sanat Fenomenolojisi ve Sanat Egitimine Yansima Olanaklari: Postmodern Sanat Egitimine Dogru. Dokuz Eylul Universitesi, Buca Egitim Fakultesi Dergisi, Sayi:1, ss ERZEN, J., (1977). Turk Sanatinda Yeni Egilimler ve Sanat Bayrami. ODTU Mimarlik Fakultesi Dergisi, Cilt: 3, Sayi:2, ss GERMANER, S., (1997) Sonrasi Sanat Akimlari, Egilimler, Gruplar, Sanatjilar, Kabalci Yayinevi, istanbul. HARRISON, C. VE WOOD, P., (1990). Art in Theory : An Anthologhy of Changing Ideas Edited by: Charles Harrison & Paul Wood. ss KOZLU, D., (2011). Turkiye nin 1990 ve 2000 li Yillardaki ^agdaj Sanat Ortamina Genel Bir Bakij. Turk Sanatlari Arajtirmalari Dergisi, Sayi 2, Cilt 1 115

15 KOSE, O. ve KOSE, A., (2009). Bir Dujunur- Bir Kavram, U j Resim-Bir Ressam ve Bir imge: Kotu. ARTE-E Suleyman Demirel Universitesi Dergisi, ss LYNTON, N., (2004). Modern Sanatin Oykusu ev. Ozij,S ve apan,c., Remzi Kitabevi, istanbul. MURAZ, O., (2009). Nur K ojak in Pop Sanat, Foto- Gerjeklik, Feminist Sanat ve Posta Sanati ijerisinde incelenmesi ukurova Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Resim-ij Egitim Ana Bilim Dali, Yayinlanmamij Yuksek Lisans Tezi OKTAY, A., (1991). Sanat Dunyamiz, Bir Karji Resim Temellendirmesi Uzerine Notlar Yapi Kredi Yayinlari, Sayi: 44, istanbul. OZAYTEN, N., (1992). Batida Obje Sanati/ Kavramsal Sanat/ Post Kavramsal Sanat ve Turkiye de Yillari Arasindaki Benzer Egilimler istanbul Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Doktora Tezi OZGUR, F., (2004). L af Lafi Ajar, Kavramsal Sanata Girij 2 RH+Sanat, Sayi 11 Temmuz - Agustos, ss ENEL, E., (2009) Ten 1990 A Kadar Turkiye de Kavramsal Sanat Seljuk Universitesi, Ahmet Kelejoglu Egitim Fakultesi Dergisi, Sayi:28, ss WALTER, B., (2004). Pasajlar ev: Ahmet Cemal, 5. Baski, Yapi Kredi Yayinlari, istanbul. 116