YAPISAL OLARAK FARKLI ÖZELLİKLERE SAHİP TABİİ DOLAŞIMLI GÜNEŞ ENERJİLİ SU ISITMA SİSTEMLERİNİN DENEYSEL KARŞILAŞTIRMASI

Transkript

1 TEKNOLOJİ, Yıl 6, (2003), Sayı 3-4, TEKNOLOJİ YAPISAL OLARAK FARKLI ÖZELLİKLERE SAHİP TABİİ DOLAŞIMLI GÜNEŞ ENERJİLİ SU ISITMA SİSTEMLERİNİN DENEYSEL KARŞILAŞTIRMASI ÖZET Hikmet DOĞAN, Tayfun MENLİK Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Makina Eğitimi Bölümü, ANKARA Bu çalışmada, 0,5 m 2 lik güneş ışını toplama yüzeyine sahip 6 (altı) adet değişik yapı ve özelliklerdeki güneş kollektörlerinin sıcak su hazırlama performansları araştırılmıştır. Yapılan bu deneysel çalışmada sözü edilen 6 (altı) sistem aynı şartlarda denenerek verimleri birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sonunda Depolu tip ışın toplayıcılı sistem diğer sistemlerin en yüksek olan değerinden %13 daha fazla performans gösterdiği tarafımızdan tespit edilmiştir. ABSTRACT In this work, the performances of hot water preparation of six solar collectors, which have 0,5 m 2 solar beam collection surface with different specifications and construction have been investigated. In this experimental study, the 6 systems were tested in experiments and the efficiency of them were compared with each other. At the end of comparison it has been determined that Tank type beam collection system had 13% more performance than other systems performances. 1. Giriş Teknolojinin hızla gelişmesi enerjiye duyulan ihtiyacı gün geçtikçe artırmaktadır. Ülkelerin gelişmişlik seviyeleri, tükettikleri enerji miktarı ile özdeşleşmiş hale gelmiştir. Bu aşırı talep dünyada temel enerji kaynağı olan fosil kökenli (petrol, kömür, vb.) enerji kaynaklarının hızla tükenmesine yol açmıştır. Bu nedenle insanlar, enerji ihtiyaçlarını; alternatif enerji kaynaklarından olan rüzgar, akarsu, güneş, jeotermal ve nükleer enerji gibi başka enerji türlerini kullanarak giderme yollarını araştırmaya başlamışlardır. Ayrıca bilim adamları her geçen gün daha başka yeni enerji kaynakları bulmak için araştırmalar yapmaktadırlar. Tükenmez olarak kabul edilen güneş enerjisinden faydalanmak için geliştirilen modern sistemler; elektrik üretimi, uzay çalışmaları, ısıtma ve soğutma gibi alanlarda kullanılmaktadır. Pasif sistemler olarak da, seraların ve binaların ısıtılmasında, zirai ürünlerin kurutulmasında, yazın ise ısınmayı önleyecek koşulların (soğuk ortamın) sağlanmasında kullanılmaktadır. Geliştirilen iyi bir sistemle güneşten elde edilen enerjinin yaklaşık yarısı değerlendirilebilmektedir[ 1 ]. Bu çalışmada, konutların sıcak su ihtiyaçlarını karşılamakta kullanılan tabii dolaşımlı sistemlerden olan direkt ve endirekt ısıtma sistemleri temel alınarak, ışın toplayıcı ve ısı ileticileri farklı tiplerde tasarlanarak karşılaştırılmıştır. Farklı tiplerde tasarımı yapılan ışın toplayıcı ve ısı ileticiler, tamamıyla aynı deney şartlarında (aynı güneş görüş alanları, aynı zaman ve sisteme verilen suyun debileri aynı), denenmiş ve performansları birbirleriyle karşılaştırılmıştır.

2 78 Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Deneysel Karşılaştırması 2. Güneş Enerjili Sıcak Su Hazırlama Sistemleri Güneş enerjisi ile sıcak su hazırlamada, - Akışkanın sistemde dolaşım şekline göre; a) Tabii dolaşımlı (pompasız), b) Zorlanmış dolaşımlı (pompalı), - Devre şekline göre ise; a) Direkt ısıtma devreli, b) Endirekt ısıtma devreli, olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. 3. Materyal Ve Metod 3.1. Sistemlerin hazırlanması Deneyler, tabii dolaşımlı direkt ve endirekt sistem olarak altı farklı tipte tasarlanmış düzenekler üzerinde yapılmıştır. Düzenekler, ışın toplayıcı yüzeylerinde ve ısı ileticilerinde yapılan bazı değişiklikler ile birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Bütün özellikleri aynı olan sistemler aynı ortam ve şartlarda denenmiştir. Farklı şekillerde tertip edilen ışın toplayıcı plakalar 50x100x10 cm iç ölçülerindeki ahşap kasa içerisine monte edilmişlerdir. Işın toplayıcı plakaların altı 3 cm kalınlığındaki strapor ile yalıtılmıştır. Kollektörlerin güneşe bakan yüzeyleri 3 mm lik çift cam ile kapatılmıştır. Sistemlerin 20x20x40 cm ebatlarında besleme deposu ve 25x20x40 cm ebatlarında ısınan suyun muhafaza edildiği sıcak su depoları 1 mm kalınlığında siyah sacdan yapılmıştır. Sıcak su deposu 2 cm cam yünü ile yalıtılmış ve üzeri 0,2 mm lik galvanizli sac ile kaplanmıştır. Depo boru bağlantıları ½ çapında dikişli siyah borudan yapılmış ve yalıtılmıştır. Bütün deney setlerini aynı anda aynı debide beslemek amacıyla 2 çapında plastik borudan soğuk su kolektörü yapılmış ve her sistem için ayrı vana ile besleme bağlantıları yapılmıştır. Kollektör ile depo arası 35 cm olup, iki depo arasındaki mesafe 20 cm olacak şekilde üst üste yerleştirilmiştir. Depolar ve ışın toplayıcılar 40 mm lik kare profilden yapılmış düzenekler üzerine yekpare olarak sabitlendirilmiştir. Kollektörler yatayla 45º açı yapacak şekilde düzeneklere yerleştirilmiştir. Endirekt devreli sistemlerin ışın toplayıcı devreleri, toplam hacmin 1/3 ü oranında ispirto ile doldurulup, sistem içerisindeki hava boşaltılmıştır. Buharlaşma ısısı düşük olduğu için endirekt ısıtmalı devrelerde ısı taşıyıcı akışkan olarak ispirto kullanılmıştır. Bütün sistemler, yerden 1,5 m yükseklikteki platform üzerinde, güneye bakacak şekilde yerleştirilmiştir Depo tip ışın toplayıcılı, direkt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Bu sistemde ışın toplayıcı olarak kullanılan kollektör, 0,35 mm kalınlığında galvanizli saca 50x100x10 cm ebadında dikdörtgen prizma şekli verilerek yapılmıştır. Ek yerleri soğuk lehimle birleştirilerek kapalı kutu haline getirilmiştir. Bu deponun üst ve alt bölgelerinden su giriş ve çıkış ağızları bırakılmış, yalıtılarak ahşap kasa içerisine yerleştirilmiştir (Şekil 3.1). Şekil 3.1. Depo tip ışın toplayıcının kesit görünüşü

3 TEKNOLOJİ, Yıl 6, Sayı 3-4, Borulu tip ışın toplayıcılı, direkt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Güneş kollektörü denince ilk akla gelen sistem olan Borulu Tip Işın Toplayıcı karşılaştırma amaçlı yapılmıştır. Işın toplayıcı kısım ½ çapında siyah borudan, su dağıtım ve toplama boruları da dikey döşenen borulara ¾ çapında siyah borudan hazırlanıp, elektrik kaynağıyla birleştirilerek 1 mm kalınlığındaki levha (emici plaka) üzerine tespit edilmiştir. Üst ve alt toplayıcı borularından, su giriş ve çıkış ağızları bırakılmıştır (Şekil 3.2). Şekil 3.2. Borulu tip ışın toplayıcının kesit görünüşü Karbonlu tip ışın toplayıcı, direkt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Bu düzenekte gün içinde, güneş radyasyonunu toplayıp, güneş radyasyonunun alınamadığı, havanın bulutlu olduğu veya güneşin battığı anda suya ısı aktarımının devamlılığı sağlanması düşüncesiyle, ışın toplayıcı borular arasına toz karbon doldurulmuştur (Şekil 3.3). Şekil 3.3. Karbonlu tip ışın toplayıcının kesit görünüşü Parmaklık tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Bu sistemde, Borulu Tip Işın Toplayıcı olarak tanımlanan ışın toplayıcı devresindeki özellikler aynen kullanılmıştır. Farklı olan ise; endirket ısıtmalı devre olup, kullanım suyuna ısı aktarımı, depo içerisine yerleştirilen kollektör şeklindeki borular sayesinde yapılmasıdır. Şekil 3.4a-b de görüldüğü gibi ısı iletici kısmı borulu eşanjör şeklinde tasarlanmıştır.

4 80 Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Deneysel Karşılaştırması a b Şekil 3.4. Parmaklık tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Depo tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Bir önceki sistemden farkı sıcak su deposu içerisindeki ısı ileticinin depo şeklinde olmasıdır. Daha geniş yüzeyden ısı aktarımı olması için, ışın toplayıcıdan alınan ısı, depo içerisine yapılan 5x20x10 cm ölçülerindeki prizmatik depodan kullanım suyuna aktarılmaktadır. Isı aktarıcı depo 0,5 mm lik galvanizli sacdan ve hacmi 2 lt. olacak şekilde imal edilmiştir (Şekil 3.5). Şekil 3.5. Depo tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Serpantin tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Bu sistemde ½ çapında siyah borudan 1 litre hacimli tasarlanan ısı iletici, Şekil 3.6 daki gibi şekil verilerek depo içerisine yerleştirilmiştir.

5 TEKNOLOJİ, Yıl 6, Sayı 3-4, Deneylerin Yapılışı Şekil 3.6. Serpantin tip ısı ileticili, endirekt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi Işın toplayıcı yüzeyler (kollektörler) güneye bakacak şekilde, GÜTEF Tesisat Eğitimi Anabilim Dalı bahçesinde, platform üzerinde yan yana yerleştirilerek deneye hazırlanmıştır. Deneyler havanın güneşli olduğu ile tarihleri arasında 10 gün süreyle yapılmıştır. Ölçümlere, güneşin doğuşundan 1,5 saat sonra başlanıp, güneşin batışından 1 saat sonrasına kadar devam edilmiştir. Ölçümler süresince deney setlerine verilen su aynı anda, hacimsel debileri 4 l/h olacak şekilde ayarlanmıştır. Su giriş çıkış vanaları açık tutularak sistemde devamlılık sağlanmıştır. Sıcaklıklar Bakır-Konstantan ısıl çiftler (termo kupullar) kullanılarak ELİMKO firmasının ürettiği 12 kanallı ve ± 0,005 hassasiyete sahip elektronik sıcaklık ölçüm aleti ile yapılmıştır. Sistemde kullanılan ışın toplayıcılar, 0,5 m 2 lik yüzey alanına sahip ve yatayla 45 lik açı yapmaktadır. Güneşten elde edilen enerjinin bulunması için, Meteoroloji Ankara Bölge Müdürlüğü nden alınan günlük ışınım değerleri kullanılmış ve bu değerler Çizelge 4.1 de gösterilmiştir. Çizelge 4.1. Ankara İli İçin Günlük Işınım Değerleri GÜNLER ORTALAMA SICAKLIK ORTALAMA BULUTLULUK DERECESİ ( 0-10 ) ORTALAMA GÜNEŞLENME SÜRESİ ( saat ) ϕ (W/m 2 gün) ,7 3,0 7, , ,2 0,7 8, , ,4 1,0 9, , ,0 2,3 7, , ,8 0,0 8, , ,0 0,0 8, , ,4 2,7 7, , ,2 0,0 8, , ,8 2,3 7, , ,8 3,7 6, ,23

6 82 Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Deneysel Karşılaştırması Işın toplayıcı yüzeyine gelen toplam güneş ışınımından elde edilen ısıyı bulmak için; 1+ cosβ 1 cosβ Ι top = Ι dir R + Ι dif + ( Ι dir + Ι dif ) ra (4.1) 2 2 eşitliğinden yararlanılmıştır 2,3,4. Bu eşitlikte; Ι Ι dir : Direkt dir Ι dif radyasyon [ ] 2 ( W/m gün) : ϕ (4.2) ϕ : Yatay yüzeye gelen radyasyon değeri, W/m 2 gün (Çizelge 4.1) Ι dif : Difüz radyasyon ( W/m 2 gün ) ( 1 1,097 ) ϕ Ι dif = ε (4.3) ε : Bulanıklık faktörü [ 5 ]. ϕ ε = ν (4.4) ν : Atmosfer öncesi radyasyon değeri, W/m 2 gün [ 5 ]. r : Eğik düzlem çevresinin toplam güneş radyasyonu için yansıtma katsayısı 0,2 dir [ 6]. a cosθ1 R = (4.5) cosθ 2 cosθ 1 = ( sinδ sinφ cosβ) ( sinδ cosφ sinβ cosγ) ( cosδ cosφ cosβ cosω) + ( cosδ sinφ + ( cosδ sinβ sinγ sinω) [ 2,3,4] + sinβ cosγ cosω) (4.6) cosθ 2 ( sin sinδ) + ( cos cosδ cosω) [ 2,3,4] = φ φ (4.7) φ : Enlem derecesi (Ankara için 40 ) β : Işın toplayıcının yatayla yaptığı açı (45 ) γ : Azimut açısı (kollektör güney yönüne baktığı için, 0 dir) ω : Saat açısı (saat dan itibaren her saat için 15,14 00 için 30 alınmıştır.) δ : Deklinasyon açısı δ = n 23,45 Sin (4.8) n = Hesabı yapılan gün. Farklı tiplerde tasarlanan güneş kollektörleri, gün içinde güneşten gelen enerjinin bir kısmını suya iletebilmektedirler. Deney süresince saat de tespit edilen ve hesaplamalarda kullanılan sıcaklıklar Çizelge 4.2 de gösterilmiştir. Her sistemin giriş suyu sıcaklıkları aynı, çıkış suyu sıcaklıkları güneşten alınan radyasyon miktarına göre değişebilmektedir. Sistemlerde, giriş ve çıkış suyundaki sıcaklık farklılıkları, güneşten kazanılan ısı miktarının tespitinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bu amaçla sistemden elde edilen enerjinin hesabında;

7 TEKNOLOJİ, Yıl 6, Sayı 3-4, Q = m c t (4.9) eşitliği kullanılmıştır. Bu eşitlikte; m : Suyun kütlesel debisi (kg/h), c : Suyun özgül ısısı (KJ/kg K), T : Sıcaklık farkı, ( C), dir. Çizelge 4.2. Deney Süresince Tespit Edilen Maksimum Sıcaklık Değerleri GÜNLER DEPO SOĞURMALI (SİSTEM 1) BORULU SOĞURMALI (SİSTEM 2) KARBONLU SOĞURMALI (SİSTEM 3) PARMAKLIK İLETİCİLİ (SİSTEM 4) DEPO İLETİCİLİ (SİSTEM 5) SERPANTİN İLETİCİLİ (SİSTEM 6) ,1 51,2 48,5 43,6 53,8 45, ,0 58,4 51,4 43,6 56,7 44, ,3 51,0 48,7 42,6 51,3 43, ,7 41,2 38,8 39,7 50,5 37, ,5 47,6 43,1 39,9 48,5 40, ,0 47,8 45,9 42,7 50,5 41, ,4 42,6 39,9 39,3 46,6 39, ,0 41,1 39,3 38,7 42,4 37, ,1 40,2 38,8 41,6 39,4 36, ,3 40,2 38,9 40,0 42,9 35,4 Not: Giriş suyu sıcaklıkları, t ilk = 22 C Sistemlerin verimleri ise; Q η = (4.10) Ι Top [] eşitliği ile hesaplanmıştır Deney Sonuçları On gün süresince sıcaklık değerleri tespit edilen sistemlerin, performanslarının karşılaştırılması amacıyla bir dizi hesaplar yapılmıştır. Bu makalede örnek olarak sadece deneyin birinci günü ( ), depo tip ışın toplayıcılı direkt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sistemi için bütün hesaplamalar ayrıntılı olarak yapılmış, bu tarihe ait zaman-sıcaklık değerleri tablo ve grafik halinde Şekil 5.1 de verilmiştir. Diğer günler için ise sadece hesap sonuçları Çizelge 5.1 ve Çizelge 5.2 de tablo şeklinde verilmiştir tarihi için yatay düzleme gelen ve atmosfer öncesi radyasyon değerleri : ϕ = 3926,8 W/m 2 gün (Çizelge 4.1) ν = 6253,4 W/m 2 gün [ 5 ] Bu veriler ışığında difüz radyasyon eşitlik 4.3 ve 4.4 den yaralanılarak; 3626,8 ε = = 0, ,4 ( 1 1,097 0,57) 3626,8 1358,9 Ι dif = = W/m 2 gün

8 84 Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Deneysel Karşılaştırması olarak bulunur. Buna göre direkt radyasyon miktarı eşitlik 4.2 den Ι dir 3626,8 1358,9 = 2267,8 bulunur. = W/m 2 gün, Eşitlik 4.8 den; n = 297 δ = Sin 360 = 12, deklinasyon açısı hesaplanır. φ = 40 β = 45 γ = 0 ω = 30 23,45 [ 2,3,4,6] Eşitlik 4.6 ve 4.7 yardımıyla aşağıdaki değerler; cosθ 1 = 0,99 0,99 cosθ 2 = 0,49 ve eşitlik 4.5 den R = = 2,02 0,49 bulunur. Bu sonuçlar eşitlik 4.1 de yerine konarak önce 1 m 2 lik, daha sonra sistemlerde kullanılan 0,5 m2 lik ışın toplayıcı yüzeye gelen toplam güneş ışınımından elde edilen ısı miktarı; r a = 0,2 için; Ι top = 1+ cos cos45 2 ( 2267,8 2,02) ,9 + ( 2267, ,9) 0,2 Ι top = 5844,76 W/m 2 gün, Ι top = 5844,76 0,5 = 2922,38 W/gün olarak bulunur. Sistemden elde edilen enerji saat deki sıcaklık değeri baz alınmak suretiyle ve eşitlik 4.9 kullanılarak; m = 4 x 7,12 = 28,48 kg/gün c = 4,18 KJ/kg K = t son -t ilk = 67,1-22 = 45,1 C T Q = 28,48 4,18 45,1 = 5365,99 kj/gün 1490,55 W/gün değeri elde edilir. Sistem verimi ise eşitlik dan faydalanılarak; 1490,55 η = = 0, ,38 değeri elde edilir.

9 TEKNOLOJİ, Yıl 6, Sayı 3-4, ZAMAN SICAKLIK ZAMAN SICAKLIK ZAMAN SICAKLIK ZAMAN SICAKLIK 09:00 44,9 11:30 55,5 14:00 67,1 16:30 58,5 09:30 48,2 12:00 59,8 14:30 66,4 17:00 56,6 10:00 49,5 12:30 61,9 15:00 65,2 17:30 55,1 10:30 51,7 13:00 63,7 15:30 63,6 18:00 53,3 11:00 54,0 13:30 64,5 16:00 60,9 18:30 53,8 Not : Giriş suyu sıcaklığı : 22 C Sıcaklık (C) tson-1 Depo Tip Işın Toplayıcılı 20 09:00 09:30 10:00 10:30 11:00 11:30 12:00 12:30 13:00 13:30 14:00 14:30 15:00 15:30 16:00 16:30 17:00 17:30 18:00 18:30 Zaman Şekil 5.1. Depo Tip Işın Toplayıcılı Sistemin tarihindeki zaman-sıcaklık grafiği Çizelge 5.1. Sistemlerden Elde Edilen Enerji (W/gün) GÜNLER Q 1 Q 2 Q 3 Q 4 Q 5 Q ,55 965, , ,57 780, , , ,33 832, ,64 878, , , ,5 866, ,9 892, ,10 672,36 588,32 619,83 998,04 556, ,48 986,85 813,38 690, ,54 709, ,67 980,18 907,99 786, ,76 740, ,4 698,43 606,88 586,54 834,05 605, ,71 725,63 657,25 634,45 775,02 600, ,83 627,20 578,95 675,45 599,63 489, ,71 547,74 508,62 541, ,2

10 86 Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Deneysel Karşılaştırması Çizelge 5.2. Deney Süresince Elde Edilen Verim Sonuçları GÜNLER η 1 η 2 η 3 η 4 η 5 η ,51 0,33 0,30 0,24 0,36 0, ,50 0,39 0,31 0,23 0,37 0, ,50 0,32 0,29 0,22 0,32 0, ,44 0,26 0,22 0,24 0,39 0, ,39 0,28 0,23 0,19 0,29 0, ,38 0,26 0,24 0,20 0,28 0, ,42 0,26 0,22 0,22 0,31 0, ,39 0,22 0,20 0,19 0,23 0, ,41 0,25 0,23 0,31 0,24 0, ,43 0,28 0,26 0,27 0,32 0,20 η ORT 0,44 0,29 0,25 0,23 0,31 0,21 6. Sonuç ve Öneriler 10 gün boyunca yapılan deneyler sonucunda elde edilen değerlere göre yapılan hesaplamalarda altı farklı sistem performansları bakımından karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmada birinci sistemimiz; depo tip ışın toplayıcılı, direkt ısıtma devreli sıcak su hazırlama sisteminin verimi % 44 ; yani diğer beş sistem içerisinde verimi en yüksek olandan % 13 daha verimli olduğu görülmüştür. Bu verim yüksekliğinin nedeni, sistemde dolaşan suyun tamamının ışın toplayıcı (kollektör) yüzeyiyle temas etmesidir. Işın toplayıcı depo hacmi düşürülerek (depo kalınlığı inceltilerek) sistem verimi daha da arttırılabilir. Sistemin doğal dolaşımlı olmasından dolayı dışarıdan hiçbir ilave sistem veya elemana ihtiyaç duymaması sistemin diğer bir avantajıdır. Bu avantajlarının yanında sistemin en büyük dezavantajları sistemin direkt ve tabii dolaşımlı olması ve ışın toplayıcı depo hacminin küçük olmasından dolayı büyük kapasiteli sistemler için uygun olmaması, ayrıca donma tehlikesi gibi önemli iki dezavantajı da vardır. Bu dezavantajlardan donma tehlikesi sistemin endirekt ısıtmalı yapılması ile önlenebilir. Bu durumda verimde bir miktar düşüş meydana gelebilir ama bu da sistemin ömrünün uzaması hususu göz önünde bulundurulduğunda göz ardı edilebilir. KAYNAKLAR 1. BAYRAM, A., Farklı Yapım Özelliklerine Sahip Doğal dolaşımlı su ısıtma sistemlerinin Deneysel Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Temmuz EYİCE, S., KÜLÜNK, H., Yeni enerji kaynakları, İstanbul, ATAGÜNDÜZ, G., Güneş Enerjisi Temelleri ve Uygulamaları, Ege Üniversitesi Yayınları No:2, Ege Üniversitesi Basımevi, 1989, Bornova-İZMİR. 4. Twidell, J.W. and A.D. Weir, Renewable Energy Sources, E. And F.N. Span Ltd., London, UYAREL, A.Y. ve ÖZ, E.S., Güneş Enerjisi ve Uygulamaları, Emel Matbaacılık Sanayii, Ankara DOĞAN, H., Isı Borulu Güneş Kollektörü İle Meyve ve Sebze Kurutulmasında Önemli Parametrelerin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Ağustos MENLİK, T., Tabii Sirkülasyonlu Güneş Enerjili Sıcak Su Hazırlama Tesislerinde Direkt ve En Direkt Sistemlerin Performanslarının Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ocak 1999.