SİYAH ALACA SIĞIRLARDA KOLOSTRUM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SİYAH ALACA SIĞIRLARDA KOLOSTRUM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ ARAŞTIRMA PROJELERİ YÖNETİM BİRİMİ BAŞKANLIĞI TEMMUZ 2006 KAHRAMANMARAŞ

2 SİYAH ALACA SIĞIRLARDA KOLOSTRUM KALİTESİNİN BELİRLENMESİ PROJE NO: 2005/4-12 Y.DOÇ. DR. Ali KAYGISIZ RAMAZAN TÜMER TEMMUZ 2006 KAHRAMANMARAŞ

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER I ÇİZELGE DİZİNİ II ŞEKİL DİZİNİ II ÖZET III ABSTRACT IV 1. GİRİŞ 1 2. MATERYAL ve METOT 2.1. Materyal 2.2. Metod BULGULAR ve TARTIŞMA 3.1. Kolostrum Kalitesi 3.2. Buzağı Doğum Ağırlığı 3.3. Buzağı Sütten Kesim Ağırlığı LİTERATÜR LİSTESİ 7

4 Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 ÇİZELGE DİZİNİ Kolostrum kalite seviyesinin çeşitli faktörlere göre değişimi Buzağı doğum ağırlığının kolostrum kalite seviyesine göre değişimi Buzağı doğum ağırlığının kolostrum kalite seviyesine göre değişimi ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Kolostrumların kalite sınıflarına göre dağılımı 4

5 ÖZET Siyah Alaca Sığırlarda Kolostrum Kalitesinin Belirlenmesi Bu çalışma, Kahramanmaraş Tarım işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda kolostrum kalitesi ve kolostrum kalitesine bazı çevre faktörlerinin etkisi incelenmiştir. Çalışmada toplanan 60 kolostrum örneğinden 12 si (% 20) düşük kaliteli, 32 si (% 53) orta kaliteli ve 16 sı (% 27) iyi kalitede bulunmuştur. Kolostrum kalitesine buzağılama ayı, buzağı cinsiyeti etkisi önemsiz (P>0.05) bulunmuştur, inek yaşının etkisi ve kuruda kalma süresinin etkisi önemli (P<0.05) bulunmuştur. Buzağı doğum ağırlığına doğum ayı, buzağı cinsiyeti etki önemsiz, ana yaşının etkisi çok önemli (P<0.01), kolostrum kalite sınıfının etkisi önemli (P<0.05) bulunmuştur Buzağı sütten kesim ağırlığına doğum ayı etkisi çok önemli (P<0.01), buzağı cinsiyeti, ana yaşı ve kolostrum kalite sınıfı etkisi önemsiz bulunmuştur. Anahtar Kelimeler : Kolostrum, Siyah Alaca Sığır

6 ABSTRACT Determination of Colostrum Quality in Holstein Cattle The aim of this study was to determined Colostrum quality in Holstein Cattle. Of 60 colostrum samples tested, only 16 (27%) good concentration, whereas 32 (53%) tested intermediate and the others (12) (20%) tested low. Effect of age of dam, and dry period on colostrum quality were significant (P<0.05), whereas weren t significant (P>0.05) effect of calving month and sex of calf. The effect of age of dam and colostrum quality on calf birth weight were significant or highly significant(p<0.05 or P<0.01), whereas, weren t significant (P>0.05) calving month and sex of calf. The effect of calving month on weaning weight were highly significant (P<0.01(, whereas, weren t significant (P>0.05) sex of calf and colostrum quality. Key Words : Colostrum, Holstein

7 1. GİRİŞ Doğumdan sonra salgılanan ilk süte kolostrum (ağız sütü) denir. Buzağının bu sütü mutlaka alması gerekir (Özhan ve ark. 2001). Yeni doğan buzağının yeterli serum immunglobulin düzeyini sağlayabilmesi için, ilk 12 saat içerisinde 50 g/kğ veya vücud ağırlığının % 5 kadar ağız sütü alması gerekir (Özhan ve ark. 2001). Yeni doğan buzağı bütün antikorları ağız sütünden alır. Ruminant hayvanların yavruları immunglobulin dolaşımından mahrum olarak doğdukları için doğum sonrası dönemde aldıkları ağız sütü ile maternal immunglobilini absorbe etmek zorundadır (Halliday, 1978; Bogin ve ark. 1993). Ağız sütü normal süte göre oldukça farklı olup normal süte oranla daha fazla globulin içerir (Özhan ve ark. 2001). Yeni doğan buzağılardaki ölümlerin % sinin doğumdan sonraki ilk 14 saat içerisinde analarını yeterince emmemelerinden kaynaklandığı (Selman ve ark. 1970; Brignole ve Stott, 1980), % ı ise, yetersiz kolostrum kalitesinden kaynaklandığı ifade edilmiştir (Mc Ewan ve ark. 1970; Boyd, 1972; Logan ve Gibson 1975; McGuire ve ark. 1976; Gay ve ark. 1983). Doğumdan sonraki dönemde buzağı hastalıkları ve ölümlerinin çoğu düşük immunglobulin yoğunluğuna bağlıdır (Sawyer ve Willadsen, 1977; Goyena ve ark. 1997). İneklerden elde edilen ağız sütlerinin hepsinin kalitesi aynı değildir. Bir ineğin salgılamış olduğu ağız sütünün kalitesi içermiş olduğu toplam gamma globulin yoğunluğu ile belirlenebilmektedir (Quigley, 1998). Bu nedenle doğum sonrası dönemde kolostrum kalitesinin erken belirlenmesi hastalıkların önlenmesi açısından önemlidir. Bu amaçla kullanılan alete kolostrometre denilmektedir. Kolostrum kalitesi; kolostrumun özgül ağırlığı (antibody yoğunluğu) ile tesbit edilmektedir. Ağız sütü içermiş olduğu antibody ve immunglobulin (IgG) ile yeni doğan buzağılar için bağışıklık maddeler içerir. Sütteki immunglobulinler IgG 1, IgG 2, IgM ve IgA dan oluşmaktadır. Bunlar toplam gamma globulinler olarak tanınır. IgG 1 ve IgG 2 kolostrumdaki immunglobulinlerin % 85 ini oluşturur. Kolostrumun yoğunluğu doğum sonrası üretilen süt miktarı, ineğin maruz kaldığı hastalıklar, ineğin yaşı, buzağılama mevsimi, beslenme seviyesi, ırk, gebelik öncesi besleme düzeyi, zor doğum, doğum sonrası canlı ağırlık, doğum öncesi dönemdeki kuruda

8 kalma süresi gibi faktörlere göre değişmektedir. (Quigley ve ark , Arthington, 1999; Earley ve Fallon, 1999; Morin ve ark., 2001, Erdem ve Atasever 2005). Valenta ve Zilkova (1988) kuruda kalma süresinin kolosrum kalitesini etkilediğini, ortalama 61.1 gün gün kuruda kalan ineklerin (%57,7) en yüksek kolostrum kalitesine sahip olduğunu, 46.1 gün gün kuruda kalma süresine sahip ineklerin ise (%9.1) orta derecede kolosrum kalitesine sahip olduklarını bildirmişlerdir. Brinton ve Whitlow (2005) kısa süren kurada kalma süresinin kolostrumdaki antibody miktarında azalmaya neden olacağını bildirmiştir. Shearer ve ark.(1992) toplam 2045 baş süt sığırında kolostum kalitesini kolostrometre kullanarak tespit etmişlerdir. Araştırıcılar örneklerin % 79.8 inin düşük kaliteye (20 mg/ml), % 13.5 inin ise orta kaliteye (20-50 mg/ml) olduğunu İlk laktasyondaki ineklerde derecesi (9.3 mg/ml) ikinci ve daha sonraki laktasyonlarda elde edilenderden daha düşük bulunmuştur. Diğer yandan doğum aylarına göre yapılan değerlendirmelerde ise Ağustos ve Ekim aylarında elde edilen kolostrum derecesinin diğer aylardar elde edilenden daha yüksektir. Kolostrumun kalitesi ırklara göre de değişmektedir. Jersey ırkı en yüksek antibody kalitesine sahiptir. Holstein ırkı ise en düşük antibody kalitesine sahiptir (Heinrichs, 2000). Shearer ve ark.(1992) ise Holstein ırkı ineklerin Jersey ve Esmer İsviçre ırkı ineklere göre daha yüksek kolostrum kalitesine sahip olduklarını bildirmişlerdir. Morin ve ark.(2001) ise Esmer ve Ayrshire ırkı ineklerin, Jersey ve Holsteinlerden daha kaliteli kolostruma sahip olduklarını ve kolostrum kalitesinin ilk 2 doğumdan sonra artığını bildirmişlerdir. Daha önce doğum yapmayanlar daha zayıf nitelikte kolostrum verirlerken, önceki yıllarda doğum yapmış ineklerin kolostrumu daha kalitelidir (Muller ve Ellinger 1981, Devery-Pocius ve Larson 1983, Rusch 2001, Kirk 2003, Thomas 2003, Erdem ve Atasever 2005). Siyah Alaca sığır sürüsünde yürütülen bu çalışmada; (i) kolostrum kalitesini etkileyen faktörler ile, (ii) incelenecek, ineğin vermiş olduğu kolostrum kalitesinin buzağıların sütten kesime kadarki dönemde gelişme performansları üzerine etkileri incelenmiştir.

9 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Araştırmanın hayvan materyalini Kahramanmaraş Tarım İşletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsü oluşturmuştur Metod Kolostrumun gamma globulin içeriği ile kolostrumun yoğunluğu arasında çok önemli (P<0.01) ilişki vardır (Fleenor ve Stott,1980). Bu nedenle bu çalışmada kolostrum kalitesi gamma globulin içeriği ile belirlenmiştir. Kolostrum kalitesinin belirlenmesinde kolostrometre kullanılmıştır. Alet, kolostrumdaki Ig miktarı ile özgül ağırlık arasındaki bağıntıyı baz almaktadır. Her inekten doğumu müteakip elde edilen kolosrum ilk 24 saat içerisinde 20 C ye kadar soğutulduktan sonra kolostrometre vasıtasıyla yoğunluğu ölçülmüştür. Kolostrumun derecelendirilmesinde aşağıda verilen kriterler esas alınmıştır. İyi kaliteli (superior reading) kolostrum 1045 mg/ml (Ig), orta kaliteli kolostrum (moderate reading) mg/ml (Ig), düşük kaliteli (inferior reading) kolostrum ise 1035 mg/ml (Ig) Buzağılar ortalama 70 günlük iken sütten kesilmiştir. Kolostrum kalitesine bazı çevre faktörlerinin etkisi ile buzağıların doğum ve sütten kesim ağırlığına kolostrum kalitesinin etkisi variyans analizi ile incelenmiştir. Kolostrum kalitesine etkili faktörlerin analizinde kullanılan matematik model; Y ijkm = µ + a i + b 1 (X ijkm -X) + c j + d k + e ijkm Buzağıların doğum ağırlığı ve sütten kesim ağırlığına etkili faktörlerin analizinde kullanılan matematik model; Y ijklm = µ + a i + c j + d k + f l + e ijklm, şeklinde olup bu modelde yer alan terimlerden Yijklm = Herhangi bir inekten elde edilen buzağı doğum ağırlığı veya sütten kesim ağırlığı kolostrumun Ig içeriğini, veya sütten kesime kadarki dönemde buzağı canlı ağırlığını, µ = Populasyonun beklenen ortalamasını, a i = i. Buzağılama ayı etki miktarını,

10 b 1 = kuruda kalma süresine (gün) göre kolostrum kalitesinin regresyonunu, c j = j. Buzağı cinsiyeti etki miktarını, d k = k. Ana yaşı (inek yaşı) etki miktarını, f l = l. kolostrum kalite sınıfı etki miktarını X ijkm = i. Ayda buzağılayan, j. Cinsiyette buzağı doğuran, k yaşındaki m. ineğin kuruda kalma süresini, X = Populasyonda ortalama kuruda kalma süresini, eikm = normal, bağımsız, şansa bağlı hata' yı temsil etmektedir. (0, ²)

11 3. BULGULAR ve TARTIŞMA 3.1. Kolostrum Kalitesi Çalışmada toplanan kolostrum örneklerinden 12 si (% 20) düşük kaliteli, 32 si (% 53) orta kaliteli ve 16 sı (% 27) iyi kalitede bulunmuştur (Şekil 1). Bu çalışmada, orta ve iyi kaliteli kolostrum için bildirilen değerler Shearer ve ark.(1992) tarafından bildirilen değerlerden daha yüksek bulunmuştur. 27% 20% 53% Düşük Orta Yüksek Şekil 1. Kolostrumların kalite sınıflarına göre dağılımı Kolostrum kalitesine buzağılama ayı, buzağı cinsiyeti etkisi önemsiz (P>0.05) bulunmuştur, inek yaşının etkisi ve kuruda kalma süresinin etkisi önemli (P<0.05) bulunmuştur (Tablo 1). 2 ve 3 yaşlı inekler diğer ineklere göre daha düşük kalitede kolostrum üretmişlerdir. Benzer durum diğer araştırıcılar tarafından da (Muller ve Ellinger 1981, Devery-Pocius ve Larson 1983, Rusch 2001, Kirk 2003, Thomas 2003, Morin ve ark. 2001, Erdem ve Atasever 2005) ifade edilmiştir. Diğer yandan kuruda kalma süresinin kolostrum kalitesine etkisi önemli (P<005) bulunmuştur. İneklerin kuruda kalma süresinin 1 gün uzaması kolostrum kalite puanında puan artışa neden olmuştur (P<0.05). Bu bulgular, kuruda kalma süresinin kolostrum kalitesi üzerine etkili olduğunu bildiren literatür bildirişleri (Valenta ve Zilkova, 1988, Brinton ve Whitlow, 2005) uyumlu bulunmuştur.

12 Tablo 1 Kolostrum kalite seviyesinin çeşitli faktörlere göre değişimi Faktör N X ± Sx Genel ± 1.32 Buzağılama Ayı ö.s Buzağı Cinsiyeti ö.s İnek Yaşı * ± 3.57 a ± 4.05 a ± 3.03 b ± 3.10 b ± 2.39 b ± 3.36 b ± 3.20 b ± 4.82 b ± 4.41 b Kuruda kalma süresi ± * ö.s; önemsiz, *; P<0.05 **; P<0.01, a,b,c; Aynı sütünda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar önemlidir Buzağı Doğum Ağırlığı Buzağı doğum ağırlığına doğum ayı, buzağı cinsiyeti etki önemsiz, ana yaşının etkisi çok önemli (P<0.01), kolostrum kalite sınıfının etkisi önemli (P<0.05) bulunmuştur (Tablo 2). önemlidir. Tablo 2. Buzağı doğum ağırlığının kolostrum kalite seviyesine göre değişimi Faktör N X ± Sx GENEL ± 0.93 Doğum Ayı ö.s Buzağı cinsiyeti ö.s Ana yaşı ** Kolostrum Kalite sınıfı * Zayıf ± 1.62 a Orta ± 1.13 b Yüksek ± 1.64 c ö.s; önemsiz, *; P<0.05 **; P<0.01, a,b,c; Aynı sütünda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar

13 İneklerin doğurduğu buzağıların doğum ağırlığı ile doğumdan sonra verdikleri kolostrum kalitesi arasındaki ilişki önemli (P<0.05) bulunmuştur. Yüksek doğum ağırlığına sahip buzağı üreten analar aynı zamanda daha kaliteli kolostrum üretmişlerdir. Bu durum ana yaşı etkisine yorumlanabilir. Zira yaşlı inekler hem daha yüksek doğum ağırlığına sahip buzağı doğurmuşlar hem de daha kaliteli kolostrum üretmişlerdir Buzağı Sütten Kesim Ağırlığı Buzağı sütten kesim ağırlığına doğum ayı etkisi çok önemli (P<0.01), buzağı cinsiyeti, ana yaşı ve kolostrum kalite sınıfı etkisi önemsiz bulunmuştur (Tablo 3). Tablo 3. Buzağı doğum ağırlığının kolostrum kalite seviyesine göre değişimi Faktör N X ± Sx GENEL ± 2.51 Doğum Ayı ** Buzağı cinsiyeti ö.s Ana yaşı ö.s Kolostrum Kalite sınıfı ö.s Zayıf ± 4.93 Orta ± 4.29 Yüksek ± 3.67 ö.s; önemsiz, **; P<0.01, Angus, Hereford ve melezleri ile yapılan bir çalışmada, (Vann ve Baker ) buzağıların aldıkları serum IgG yoğunluğunun sütten kesim ağırlığını etkilediği ifade edilmiştir. Bu çalışmada süt emme döneminde buzağılara uygulanan mükemmel sütten kesim proğramı yetersiz kolostrum kalitesinden kaynaklanan kolostrum kalitesinin sütten kesim ağırlığına olan olumsuz etkisini gidermiştir.

14 4. LİTERATÜR LİSTESİ Annen, E.L., Collier, R.J., Fitzgerald, A.C., The Dry period Requirement in Dairy Cattle: New Ideas for an Old Management Practice. dairy/az_nm_newsletter/2004/oct.pdf Bogin, E., Avidar, Y., Shenkler, S., Israeli, B.A., Spiegel, N., Cohen, R., A rapid field test for the determination of colostral ingestion by calves, based on gammaglutamyltransferase. Eur. J. Clin. Chem. Clin. Biochem. 31 : Boyd, J.W., The relations between serum immunglobulin deficiency and disease in calves : a farm survey. Vet. Rec., 90 : Brignole, T.J., Stott, G.H., Effect of suckling followed by bottle feeding colostrum on immunglobulin absorption and calf survival. J Dairy Sci. 63 : Brinton A., Whitlow, W., Feeding Dairy Heifers from Birth to Weaning. Devery-Pocius, J.E.; Larson, B.L., Age and previous lactations as factors in the amount of bovine colostral immunoglobulins. J. Dairy Sci. 66(2): Earley, B.; Fallon, R.J., Calf health and immunity. Teagasc, Grange Research Centre, Dunsany, Co. Meath. Beef Production Series No: 17 Erdem, H., Atasever, S., Yeni Doğan Buzağılarda Kolostrumun Önemi. OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2005,20(2):79-84 Fleenor, W. A., and G. H. Stott Hydrometer test for estimation of immunoglobulin concentration in bovine colostrum. J. Dairy Sci. 63: Gay, C.C., McGuire, T.C., Parrish, S.M., Seasonal variation in passive transfer of immunglobulin G1 to newwborn calves. J. Am. Vet. Med. Assoc., 183 : Goyena, M., Ortiz, J.M., Alonso, F.D., Influence of different systems of feeding in the appearence of cryptosporidiosis in goat kids. J. Parasitol, 83(6) : Halliday, R., Immunity and health in young lambs. Vet. Rec. 103 : Heinrichs, J., Measuring Colostrum Quality. Dairy Digest, April ( Kirk, J.H., Colostrum: The key to control of calfhood diseases and death loss. Logan, E.F., Gibson, T., Serum immunglobulin levels in suckled beef herds. Vet. Rec. 97 : Mc Ewan, A.D., Fisher, E.W., Selman, I.E., Observations on the immune globulin levels of neonatal calves and their relationship to disease. J. Comp. Pathol., 80 : McGuire, T.O., Pfeiffer, N.E., Weikel, J.M., Bartsch, R.C., Failure of colostral immunglobulin transfer in calves dying from infectious disease. J. Am. Vet. Med. Assoc., 169 : Morin, D.E.; Constable, P.D.; Maunsell, F.P., McCoy, G.C factors associated with colostral specific gravity in dairy cows. J. Dairy Sci. 84(4): Muller, L.D.; Ellinger, D.K., Colostral immunoglobulin concentrations among breeds of dairy cattle. J. Dairy Sci. 64(8): Özhan, M., Tüzemen, N., Yanar, M., Büyükbaş Hayvan Yetiştirme. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Ders notu Yayın No : 134. Erzurum. Quigley, J., Using the Colostrometer to Measure Colostrum Quality. Calf Note#22. January 7, ( Rusch, J., Calving and colostrum. ansc.purdue.edu/irm/beeftophand/2001marapr.

15 Sawyer, M., Willadsen, C.H., Pasifse transfer and colostral immunglobulins from ewe to lamb and its influence on neonatal lamb mortality. J. Am. Vet. Med. Assoc. 171 : Selman, I.E., McEwan, A.D., Fisher, E.W., Serum immune globulin concentrations of calves left with their dams for the first two days of life. J. Comp. Pathol., 80 : 419. Shearer, J., Mohammed, H.O; Brenneman, J.S.; Tran, T.Q., Factors associated with concentrations of immunoglobulins in colostrum at the first milking post-calving. Preventive-Vet. Med. 14: 1-2, Thomas, H.S., Calves Need Colostrum to Build Immunities. archive /2002/March/CT195.shtml Valenta J., Zilkova, J., A practical method of grading, preservation and use of colostrum for calves in the first day of life. Veterinarstvi. 38: 6, Vann, R. C. and J. F. Baker Calf serum IgG concentrations affect weaning performance. J. Dairy Sci. 84(Suppl. 1): (Abstr.).

16 KSÜ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KESİN RAPOR DEĞERLENDİRME FORMU Projenin Adı : Siyah Alaca Sığırlarda Kolostrum Kalitesinin Belirlenmesi Proje No: 2005/4-12 Türkçe BAŞLIK çalışmayı yansıtıyor mu? Evet Hayır Yabancı dildeki BAŞLIK çalışmayı yansıtıyor mu? Evet Hayır Türkçe ÖZET çalışmayı yeterli oranda kapsamakta mı? Evet Hayır Yabancı dildeki ÖZET çalışmayı yeterli oranda kapsamakta mı? Evet Hayır METERYAL ve METOD uygun olarak hazırlanmış mı? Evet Hayır ŞEKİL ve TABLOLAR ile ALT YAZILAR yeterli mi? Evet Hayır Elde edilen BULGULAR mevcut kaynaklar uygun şekilde tartışılmış mı? Evet Hayır KAYNAKLAR yerli ve Konu ile İlgili mi? Evet Hayır GÖRÜŞÜNÜZ : Lütfen proje kesin raporu ile ilgili görüşünüzü yan tarafa işaretleyiniz. Ayrıntılar ve Hayır cevaplarının gerekçelerini de ek sayfada belirtiniz. Bu şekliyle kabul edilebilir. Öneriler doğrultusunda düzeltildikten sonra kabul edilebilir. Düzeltildikten sonra tekrar incelemek isterim. Proje kabul edilmeye değer bulunmamıştır. Konu ilgi alanıma girmiyor. Başka danışman öneririm. Not: Danışman isimleri yazara bildirilmediğinden isim ve soyadınızı arkaya yazarak imzalayınız.