Dünya da ve Türkiye de Acil Hemşireliği Ögr.Gör. Gülten SUCU Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu Cerrahi Hastalıkları AD

Transkript

1 İÇERİK Dünya da ve Türkiye de Acil Hemşireliği Ögr.Gör. Gülten SUCU Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu Cerrahi Hastalıkları AD Dünyada Acil Hemşireliği nin Tarihçesi Türkiye de Acil Hemşireliği Acil Hemşireler Birliği Acil Hemşirelerinin Eğitimi VII. ULUSAL ACİL TIP KONGRESİ Mayıs 2010 ANTALYA Tıbbi anlamda ACĐL İnsanın var oluşu ile birlikte yaşanılması kaçınılmaz olan acil durumla ilgili uygulamalar; Bireyin fiziksel ya da ruhsal yönden tehlike içinde bulunduğu durumlarda gereksinim duyduğu sağlık bakımın anında verilmesidir İlkel toplumlarda başladığı, 17. yüzyılda bir ivme kazandığı günümüze değin bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak önemli gelişme kaydettiği görülmektedir İnanıcı A, Şelimen D. (2004). Acil Serviste Adli Olgu Değerlendirilmesi ve Adli Hemşirelik. İçinde: Acil Bakım. 3. Baskı, Yüce Yayım, İstanbul, s Adaş G, Sarvan F, Küpelioğlu R, Taviloğlu K. (1997). İstanbul da üç farklı hastanede travma ve acil cerrahi bakımının değerlendirilmesi. Ulusal Travma Dergisi, 3: Akyolcu N. (2007). Dünden bugüne acil hemşireliği. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi (2007). 15(60): Kırım Savaşı sırasında yaralı askerlere bakım veren FlorenceNightingale inuygulamaları ve üstlendiği rolün onu, acil hemşiresi kategorisine koyduğu, 1860 yılında Londra da açtığı hemşirelik okulu ile modern hemşireliğin gelişimini başlattığı, ACİL HEMŞİRELİĞİNDE Önemli gelişmelerin kaydedildiği vurgulanmaktadır Hemşirelikte bu değişim ve bilimdeki gelişmeler, Branş hemşireliğin oluşmasına ve Özel hemşirelik branşı olarak acil hemşireliğinin geniş bilgi tabanına dayalı, becerili ve hastanın gereksinimlerini karşılamada beklenenin de ötesinde hizmet sağlayan rollerine ve sorumluluklarına yenilikler getirilmiştir. Akyolcu N. (2007). Dünden bugüne acil hemşireliği. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi (2007). 15(60):

2 Ölmedikçe tedavi ve bakım için beklemelisiniz, Dünyada Acil Hemşireliği nin Tarihçesi ilk gelen ilk olarak hizmet almaya hak kazanır kuralları geçerli idi. Acil bakımın gelişiminin başlangıcında önemli rol oynayarak, triyajkavramının ilan edilmesine neden olmuştur Savaş yıllarında sıkça kullanılan triyaj, savaş ve felaket olaylarının dışında İlk kez 1963'te USA da Yale NewhavenHastanesinde uygulanmıştır Acil bakım ile ilgili gelişmelere ilk olarak Almanya ve İngiltere'nin öncülük etmiştir II. Dünya Savaş ındansonra, Amerika bu rolü üstlenmiştir 1960 lı yıllarda ele alınmaya başlanmış Acil Hemşireliği acil birimlerde çalışan hemşirelerin daha farklı özelliklere sahip olmaları ve ÖZEL EĞİTİMDEN geçmeleri gerekliliği üzerinde durulmuştur Akyolcu N. (2007). Dünden bugüne acil hemşireliği. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi (2007). 15(60): 'li yılların erken dönemlerinde birçok ülkede kurulan ulusal organizasyonlar, tüm dünyaya yayılmış ve acil hemşireleri, profesyonel özellik kazanmıştır 2

3 Acil hemşireliğinin önemli kilometre taşlarından biri olan birliğin kurulmasıyla; Amerika'da acil hemşireliğinde 4 yıl süreyle geçerli olan ve yenileme için tekrar sınava girmeyi gerektiren sertifika programları, CEN (Certified Emergency Nurse/Acil Hemşireliği Sertifika Programı) tarafından 1980'li yıllarda başlatılmıştır Acil hemşireleri için profesyonel yetki standartları geliştirilmiş ve eğitim olanakları yaratılmıştır İlk uluslararası Acil Hemşireliği Konferansı, 1985'te Londra'da 78 ülkeden, 600 delegenin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. 1975'de hazırlanan acil hemşireliği uygulama standartları EDNA ve ANA (American Nurses Association/Amerikan Hemşireler Birliği) tarafından onaylanarak yaşama geçirilmiştir ABD'de oluşturulan uluslar arası katılımlı Temel Travma Hemşireliği Kursu uluslar arası fakülte işlevi görerek, Travma hemşireliğinin uluslararası standardını sağlamayı ve temel yapılandırmayı hedeflemektedir ENA [Emergency Nursing Assosiation] 1985 de dernek adını Emergency Nurses Association (ENA) olarak değiştirmiştir ve acil hemşireliği uygulamalarını alana dayalı tanımlamaktan vazgeçerek acil hemşireliğinin özel rollerine dayalı tanımlamışladır. Amaçları ACİL HEMŞİRELERİ BİRLİĞİ Acil hemşirelerinin sesi ve kuruluşu olarak hemşireleri savunmak ve bir eğitim network ü oluşturmaktır Dünyada 20 ülkeden daha fazla temsilcisi ve toplam üyesi olan bir mesleki kuruluştur. (EMERGENCY NURSES ASSOCİATİON-ENA) ENA VİSYONU ENA vazgeçilmez küresel acil hemşireliği topluluğudur ENA MİSYONU ENA nin misyonu, hasta güvenliğini savunmak ve acil hemşirelik uygulamalarında mükemmeli yakalamaktır Anita Dorr RN - Co-Founder Ruth Miller RN Judith C. Kelleher RN, MSN - Co-Founder

4 Üyelik/liderlik amacı Savunma/işbirliği amacı Eğitim amacı Araştırma/uygulama amacı SERTİFİKALAR ve KURSLAR Travma Hemşireliği Kursu (TNCC) Pediatrik Acil Hemşireliği Kursu(ENPC) İleri Travma Hemşireliği(CATN);Hastalık ve yaralanmalarda yaklaşım kavramları Acil Hemşireliğinde Uygulama Standartları Halk Eğitimi Programları E-CON-ED(Electronic Continuing Education-elektronik sürekli eğitim programları) ONLİNE ÖĞRENME ACİL HEMŞİRELİĞİ SERTİFİKASI ACİL HEMŞİRELİĞİ ORYANTASYON ONLİNE KURSU ACİL HEMŞİRELİĞİ TRİAJ 4

5 DİĞER KURULUŞLAR Acil Hemşireler Haftası 9-15 Ekim Acil Hemşireler Günü 12 Ekim 5

6 6

7 DERGİLER Journal of Emergency Nursing 4-8 haftada bir yayınlanmaktadır DÜNYA DA ACİL HEMŞİRELİĞİ EĞİTİMİ Lisans Programları Acil hemşireliğine özelleşmiş konularda yürütülen seminerler ve sertifikalı kurs programları ile sürekli eğitim Mezuniyet sonrası yüksek lisans programları ile yürütülmektedir. 42 7

8 Curtin Teknoloji Üniversitesi Hemşirelik ve Ebelik Yüksekokulu 1. Mezuniyet Sonrası Acil hemşireliği Kursu (Toplam 200 kredi) [Postgraduate Diploma and Clinical nursing (Emergency Nursing)] Kurs; katılımcı hemşirelere acil hemşireliği uygulamalarında rehberlik ve bu alanla ilgili teorik temel içerik verir. Kursiyerlere acil hemşireliği ile ilgili öncelikli bilgi ve uygulamalar verilmektedir. 43 QUEEN'S UNİVERSİTY HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULU / KANADA queensu.ca/nursing/master_pages/course HEMŞİRELİK UYGULAMASI II AKUT VE YOĞUN BAKIM TOPLAMI (NURS-408: NursingPracticeII: AcuteCareandCriticalCareConcentration= 18h/ teorik ve klinik uygulama :18 ünite) Klinik uygulamalar II ve aile merkezli bakım teori ve uygulamasını almış olan öğrenciler kursa katılabilmektedir. Akut durumlar ve yoğun bakım uygulamaları ile ilgili spesiyal teorik bilgi ve kavramları içermektedir. Öğrenciler bireysel gereksinimlerine yönelik bu alanla ilgili evde ve kurumsal alanlarda çalışabilirler. 3 ve 4. yıl yaz ve kış döneminde kursa katılabilmektedirler. Lisans ve mastır düzeyinde acil hemşireliği kursu yer almamaktadır. Lisans 44 Toronto Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Mastır : AKUT BAKIM ve NURSE PRACTİTİONER ALANI (MN ACNP Program Goingon-lineSeptember2002) Toronto Üniversitesi Hemşirelik Fakültesinde hemşirelikte master ve akut bakımda nursepractitionerprogramı on lineolarak ilk kez teklif edilen bir programdır. Lisans mezunlarının katıldığı fulltime16, parttime27 ay süren ve toplam 9 dersi içeren bu program bir yenilik olarak sunulmaktadır. Klinik direktör ve preseptörgözetiminde 650 saat klinik uygulama, küçük bir grupla araştırma yapmaları ve bir seminer hazırlamaları beklenmektedir. KALİFORNİYA ÜNİVERSİTESİ / HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULU Kurs ve Master Programları Yoğun bakım ve travma konusunda ön seminerler İleri travma hemşireliği Acil Hemşireliğinin Türkiye de Gelişim Süreci ÜLKEMİZDE Kırım Savaşı ( ) Florence Nightingale Trablusgarp (1911) ve Balkan (1912) savaşları sırasında büyük kayıpların olması acil hemşireliğinin önemini ve eksikliğini ortaya koymuştur 8

9 Cumhuriyet döneminin ilk hemşire okulu olan Kızılay Özel Hemşire Okulu mezunları uzun yıllar afet bölgelerine giderek hasta, yaralı ve kazazedelerin bakım uygulamalarında sorumluluk almıştır yılında Ankara da açılan Askeri Hemşirelik Okulu 1943 de Verem Savaş Derneği ÜLKEMİZDE 1946 da Sağlık Bakanlığı nın İstanbul da açtıkları hemşirelik okulları izlemiş, sonrasında çok sayıda lise düzeyinde hemşirelik okulu açılmıştır Üniversite düzeyinde ilk yüksekokul1955 yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu dur. İlk kez 1968 yılında Hacettepe Üniversitesi nde hemşirelikte yüksek lisans ve 1972 yılında doktora programları açılmış, meslekte bilim uzmanlığı (Mbc) ve doktor (PhD) unvanları verilmeye başlanmıştır Arslan H, Korkmaz NB, Gündüz G. (2004). Türkiye de mezuniyet sonrası hemşirelik eğitiminin değerlendirilmesi. Hemşirelik Forumu, Eylül-Ekim: Akyolcu N. (2007). Dünden bugüne acil hemşireliği. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi (2007). 15(60): liyıllarda Hemşireler sağlık bakım sisteminde en geniş profesyonel grubu oluşturur. Branş hemşireliğinin gelişmesine, ACİL HEMŞİRELİĞİNİN oluşmasına; Geniş bilgi tabanına dayalı, Becerili, Hemşirelikte bu değişim ve bilimdeki gelişmeler; Evrensel boyutta gözlenen değişim ve gelişimin etkisi Türkiye de de görülmüş; Hemşirelerin bu alanlarda uzmanlaşmaları söz konusu olmuştur. Hastanın gereksinimlerine beklenenin de ötesinde hizmet sağlayan ROLLERİNE ve SORUMLULUKLARINA yenilikler getirilir. Akyolcu N. (2007). Dünden bugüne acil hemşireliği. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi (2007). 15(60): Kuğuoğlu S. (2004). Acil Bakım. Acil Bakım. Ed. Şelimen D. 3 Baskı, Yüce Yayım, İstanbul, s HEMŞİRELİK YÖNETMELİĞİ 9

10 HEMŞİRELİK KANUNU 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu 25/4/2007 tarihli ve 5634 sayılı Kanunu Bu değişiklik kapsamında Hemşirelik Kanununun 4 üncü maddesinde hemşirelerin eğitim durumlarına, çalışma alanlarına ve pozisyonlarına göre görev, yetki ve sorumluluklarının Bakanlık tarafından çıkarılacak bir Yönetmelikle düzenlenmesi öngörülmüştür. Beklenen Yönetmelik Çıktı 08 Mart 2010 THD Genel Merkez 08 Mart 2010 Hemşirelik Tanısı, Uzman Hemşire ve Yetki Belgesi olan hemşire konuları ilk kez kabul edilerek açıklığa kavuşturulmuş, hemşirenin görev, yetki ve sorumlulukları (THD nin itirazı olan bir kaç hüküm dışında) oldukça yakın bir şekilde açıklık kazanmıştır. HEMŞİRELİK YÖNETMELİĞİ RESMİ GAZETE:8 Mart 2010 SAYI:27515 Sağlık Bakanlığından ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Uzman Hemşire ve Yetki Belgesine Sahip Hemşireler Uzman hemşire MADDE 7 (1) Lisans mezunu hemşirelerden; yurtiçinde hemşirelik anabilim dallarında ve bunların altında açılan lisansüstü eğitim programlarından mezun olan ve diplomaları Bakanlıkça tescil edilen hemşireler ile yurtdışında bu programlardan mezun olup, diplomalarının denklikleri onaylanan ve diplomaları Bakanlıkça tescil edilen hemşireler alanlarında uzman hemşire olarak çalışırlar. (2) Uzman hemşireler, temel hemşirelik rollerinin yanı sıra uzmanlığını yaptığı alana yönelik klinik bilgi, beceri, sağlık araştırmaları, danışmanlık hizmetleri, sağlık eğitim hizmetlerinin programlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde sorumluluk alır, uygular ve değerlendirir. Yetki belgesine sahip hemşireler MADDE 8 (1) Hemşirelik mesleği ile ilgili özellik arz eden birim ve alanlarda yetki belgesine sahip ve bu alanlara ilişkin hemşirelik bakım hizmetlerinden sorumlu hemşiredir. (2) Yetki belgesine sahip hemşirelerin görev, yetki ve sorumlulukları, sahip oldukları yetki belgeleri ve çalıştıkları özellikli alana göre Bakanlıkça düzenlenir. 10

11 AKADEMİK eğitim öğretim yılında Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu nda Acil Hemşireliği yüksek lisans programı başlatılmıştır Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu nda Acil ve Yoğun Bakım Yüksek lisans Programı Acıbadem Üniversitesi Acil Hemşireliği Yüksek Lisans Programı ŞELİMEN D., GÜRKAN A. ( 2009). Historical development and current status ofemergency nursing in Turkey. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg ;15(5): Mezuniyet Sonrası Eğitim Programları 1994 yılında, Acil Bakım Hemşireliği Kursu (8 hafta) Semahat ArselHemşirelik ve Eğitim Araştırma Merkezi (SANERC) T.C. Sağlık Bakanlığı ve üniversite işbirliği ile gerçekleştirilen ve yılda iki kez tekrarlanan Acil Hemşireliği Sertifika Programı Bir eğitim dalının gelişmişliğinin göstergesi, profesyonel meslek üyeleri tarafından gerçekleştirilen organizasyonların yanı sıra kitap, dergi gibi yayınların ve bilimsel aktivitelerin ne ölçüde ve hangi sıklıkla oluşturulduğudur Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği nin Travma ve ResüsitasyonKursları HTT-TRK ŞELİMEN D., GÜRKAN A. ( 2009). Historical development and current status ofemergency nursing in Turkey. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg ;15(5): Kitaplar Süreli Yayınlar Oktay S., Aksoy G., YürügenB. (1990). Acil Hemşireliği İ.Ü. FlorenceNightingaleHemşirelik Yüksekokulu Yayınları, İSTANBUL. Hemşirelik için tıbbi ve cerrahi aciller (1994). GATA Hemşirelik Yüksekokulu Yayınları, Ankara KuğuoğluS. (2004). Acil Bakım. İçinde: Acil Bakım. Ed. Şelimen D. 3 Baskı, Yüce Yayım, İstanbul, Acil hemşlireliğineilişkin özel bir yayın bulunmamakta; ancak tüm hemşirelik ve tıp dergilerinde, konu ile ilgili makale ve çalışmalar yayınlanmaktadır. Dramalı, A. (2003) Temel İlk Yardım Uygulamaları. Ege Üniversitesi Bas mevi, Bornova-İzmir ErdilF., Bayraktar N., Şenol S,. (2009) Temel ilk Yardım. Eflatun Yayınevi, Ankara 11

12 Mesleki Organizasyonlar Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği Türkiye Acil Tıp Derneği Acil Hemşireliği Komisyonu Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği Hemşire, Tekniker ve Teknisyen Travma Resüsitasyon Kursu (HTT-TRK) HTT-TRK eğitimleri 20 ilde düzenli olarak Acil Hemşireliği Komisyonu Acil hemşireliği kavramını geliştirmek, Acil hemşiresinin görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemek ve acil servislerde çalışan hemşirelerin kullanacakları standart geliştirmek, Türkiye Acil Tıp Derneği Acil Hemşireliği Komisyonu Acil servis hemşireleri arasında iletişim sağlamak, belli çalışma standartları geliştirme konusunda fikir alışverişinde bulunmak, Acil hemşirelerinin sorunlarını belirlemek ve çözüm önerileri üretmek, Acil hemşirelerinin acil bakım konusunda eğitim almış hemşirelerden oluşmasını sağlamak için sürekli eğitim olanakları yaratılması için çalışmak Bilimsel Aktiviteler Bilimsel Aktiviteler 1. Middle Eastern Congress on Emergency Medicine, (1st MMECEM) 3. Acil Tıp Sempozyumu, 6-8 Ekim 2000 Antalya İstanbul Türkiyedeve dünyadaacilhemşireliğieğitimive yetkileridr.selvetsevinç (SANERC) Pediatrik acillerde hemşirelik yaklaşımı Yard.Doç. DR Candan Öztürk (D.E.Ü. HYO) Multipl Travmalı hastaya hemşirelik yaklaşımı. Prof Dr. Güler Aksoy (F.N. HYO) Göğüs ağrılı hastaya hemşirelik yaklaşımı Prof Dr. Sevgi Hatipoğlu (GATA HYO) AcilServis Organizasyonu Yüksek Hemşire EmineTürkmen (SANERC) ATD V. Acil Tıp Sempozyumu ve I. Acil Hemşireliği Sempozyumu Aralık 2002 VI. Acil Tıp& II Acil Hemşirelik ve Paramedik NBC, 30 Mayıs-1 Haziran Acil Tıp Sempozyumu, I.TATKON III. Acil Hemşireliği Sempozyumu, Gaziantep Kasım

13 TÜRKİYE ACİL TIP DERNEĞİ 4. ACİL HEMŞİRELİĞİ SEMPOZYUM (26-27 MAYIS 2005, İZMİR ) 1.Avrasya Acil Tıp Kongresi (1st EACEM) IV. Türkiye Acil Tıp Kongresi (TATKON 2008) 5. Acil HemsireligiSempozyumu Kasım 2008 Antalya'da V. Türkiye Acil Tıp Kongresi 6. Acil Hemşireliği Sempozyumu 29 Ekim -1 Kasım 2009, Antalya Acil Hemşireliği Eğitim Toplantıları Kardiyopulmoner Resüsitasyonda Son Değişiklikler Erişkin Temel Yaşam Desteği 27 MART 2010 TARİHİNDE ACİL HEMŞİRELERİ DERNEĞİ KURULMUŞTUR Çocuk Temel Yaşam Desteği İleri Yaşam Desteği, Defibrilasyon, OED Acil hemşirelerinin görev yetki ve sorumlulukları ile ilgili yasal düzenlemelerin geliştirilmesinin sağlanması Profesyonel acil hemşirelerinin oluşturulmasına yönelik kurulan ACİL HEŞİRELERİ DERNEĞİ OLARAK; Acil hemşireliği standartlar/protokollerin oluşturulması ve oluşturulan standartların yeterliliği ve uygunluğunun belirlenmesi Acil Hemşireliği Sertifika Programlarının oluşturulması (temel yaşam desteği, İleri yaşam desteği, Travma vb ) Acil servislerde alanında uzman ve acil hemşireliği sertifika programlarına katılan hemşirelerin çalışması desteklemek Acil hemşirelerinin özlük haklarını takip ederek geliştirmek 13

14 AHD-yeterlilik Sınavlarını oluşturmak ve üyelerinin kariyerlerini geliştirmek için yapı/süreç/değerlendirme sistemlerini oluşturmak AHD iüyeleri arasında acil hemşireliği konusunda ortak bir dil oluşturmak, Acil hemşirelik bakımını, ölçülebilir, değerlendirilebilir bir hizmet olduğunu mesleki ve bilimsel çalışmalarla görünür kılmak; AHD iolarak Sağlık Bakanlığı nın Acil Bakım Hemşireliği Eğitimi amacıyla yürüttüğü sertifika programı konusunda işbirliği yapmak, Bu programa katılmak, sürekli iyileştirmek, geliştirmek için girişimlerde bulunmak Ülke çapında acil servislerde çalışan hemşirelerin profilini çıkarmak ve güncelliğini sağlamak Acil hemşireliği ilgili yapılmış araştırmaların ve bu araştırmalardan elde edilen sonuçların analizini yapmak Bilgi işlem ve dökümantasyon merkezi kurmak Bulgulara göre; gereksinimleri belirlenmek bu gereksinimleri karşılayacak girişimler ve araştırmalar/ projeler planlanmak Acil hemşireliğinin araştırma stratejilerinin belirlenmesi Kanıta dayalı uygulamanın önemine inanarak, alanı ile ilgili kanıtların oluşturulması ve mevcut kanıtların kullanılması için, ilgili Bakanlıklar, Fakülte ve Yüksekokullar, ilgili meslek örgütleri, sağlık kuruluşları ile işbirliği yapma 14

15 15