tmmob makina mühendisleri odası V. DANILEVSKY İMALAT MÜHENDİSLİĞİ Çeviren: Mak. Müh. Emin Bahadır KANTAROĞLU YAYIN NO: 121

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası V. DANILEVSKY İMALAT MÜHENDİSLİĞİ Çeviren: Mak. Müh. Emin Bahadır KANTAROĞLU YAYIN NO: 121

2 TMMOB MAKlNA MÜHENDiSLERi ODASİ OCAK 1187 YAYIN NO: 121 ASKI: Yon»» BBM Y«y»SM«yM Ud. ŞU. T4296I20 ANKARA

3 ÜÇÜNCÜ BOLÜM TEMEL YÜZEYLERİN l ŞLENMESl 19. KISIM işlemlerin TİPLEŞTlRtLMELERt ve GRUP İŞLEME METOTLARI İÇİN ON BiLGiLER Makina parçalarının işlenen temel yüzeyleri şunlardır; iç ve dış döner yüzeyler, yassı yüzeyler, vida dişleri, kamalı miller, dişlilerde diş profilleri ve karışık konturlu yüzeyler. Bu yüzeylerin işlenmeleri için bazan üretim sistemine bağlı olarak sınırlamalar konulmuştur. Bu kuralı uygulamak için bütün makina parçalan; dizayn özelliklerine, boyutlarına, ağırlıklarına ve üretim işlemlerinin benzerliklerine göre çeşitli sınıflarda gruplandınl- - Huşlardır. Buna işlem Mühendisliği Sınıflandırması diyebiliriz. işlem mühendisliği sınıflandırmasının daha gelişmiş bir aşaması da imalât işlemlerinin tipteştirilmesidir, yani, verilen bir sınıf içerisindeki parçaların tamamının kapsayan tipik veya temel imalât işlemlerinin incelenmesi, araştırılmasıdır. Böyle bir sınıflandırma; verilen sınıf içerisindeki-parçaların imalâtına bir düzenlilik getirir, üretimin tipine göre işlemin değişik şekillerde uygulanabilme sayısını minimuma indirir, işlem planlaması çalışmalarına basit de olsa bir düzen getirir, güdüm zamanını azaltır, işlem dizaynının kalitesini yükseltir, teçhizat ve takımların tipik düzenlemeler ve standart üniteler esasına göre kullanılmalarını sağlar, ayrıca endüstrinin çeşitli dallarında uygulanan imalât tekniklerinin seviyelerini karşılaştırabilmek için ön bilgiler de sağlar. imalât işlemlerinin tipleştirilmesi düşüncesini ilk kez Prof.Â.P. Jokolovsky uygulamış parçaların işlem mühendisliği yönünden gösterdikleri özelliklerin sınıflandırılması tekniğini geliştirmiştir. Bu konuda birçok kitap yazmıştır. Prof Jokolovsky ye göre bütün makina parçalan şu 15 grupta toplanabilir: (1) miller, (2) manşon ve burçlar,fâ> diskler, (4) eksantrik parçalar, (S) çapraz parçalar, (6) manivelalar, (7) levhalar, (8) kamalar, (9) destekler, (lo) açılı parçalar, (il) gövdeler, (12) dişliler, (13) konturlu kamalar*, (14) sonsuz vida-dişlisi, (15) küçük tesbit parçalan. Düzenlediği imalat işlemi tipleştirmesinin ana prensipleri olarak Prof.Sokolovsky şu öneriyle çalışmasına başladumalat işlemi parçanın; şekline ve boyutlarına, yüzeyinin hassa- * Çevresinde çeşitü girinti çıkıntılar olan, geometrik şekillere uymayan kamlar. ÇJf. 206

4 siyetine ve yüzey kalitesine, malzemesine, üretim hacmine ve üıetim olanaklarına (teçhizatın durumuna, eldeki takımlara vj>.) bağlıdır. tmalât isteminin seçiminde ana etkenler olarak Prof-F-SDemyanuk şunlan listelemektedir: makina parçasının boyuttan, üretim hacmi, kaba parçanın yapılış metodu, parçanın şekli. Bir sınıflandırmanın esası olarak makina parçalarının şekillerini ve aynı koşullarda işlenebilirlikterini kabul ederek Prof. Demyanuk, 10 ton ağırlığına kadar olan orta boy makinalar için şu sınıflandırmayı yapmaktadır (yedi sınıf): (1) gövde tipi parçalar, (2,)yuvarlak çubuklar, (3) delik silindirler, (4) diskler, (5) yuvarlak olmayan çubuklar, (6) karmaşık şekilli küçük parçalar ve (7) tesbit parçalan. Prof. Dr. A. Ya. Malkin, işlem mühendisliği sınıflandırması esasına göre belli şekil ve boyutlardaki makina parçalan için işleme temel elemanlarının tiplerini,sayılarını ve diziliş sıralarını saptamış, aynı zamanda iş parçalarının şekil ve boyut benzerliklerine göre temel elemanlarının seçimlerini de bir kurala bağlamıştır. Prof. Malkinin öngördüğü istem mühendisliği sınıflandırması beş sınıftan meydaa gelmektedir: (1) simetri eksenleri boyunca delikleri bulunmayan Boylarının çaplarına oranı 2 'v 20 arasında değişen döner gövdeli parçalar Asimetri eksenleri boyunca boydan boya delik olan döner gövdeli parçalar (3) Paralel yassı yüzeyli, tek delikli ve hassas bir dış katlı veya aynı düzlem içerisinde iki delikli parçalar (4) kutu şeklinde parçalar (S) çok sayıda simetri eksenleri olan karmaşık şekilli parçalar. Bu sınıflandırmanın esası,parçanın dış hatlarının tipine bağlı olarak, şekil ve boyutlarına göre çok kesin temel elemanlardan yararlanılmasıdır. Yazar, simetri eksenleri aynı olan bütün yüzeylerin (konturlann) sağlam bir gönyeleme ve hizalama sağlamak amacıyla tek bir ayarlamada (veya aynı yerleştirme metoduyla) işlenmeleri gerektiği varsayımından hareket etmektedir. Aksi halde yerleştirme ve kenetleme hatalan olabilir. Prof P. Mitrofanov tarafından geliştirilen grup işlemesi metodu, imalat işlemlerinin tipteştirilmeterinde daha ileri bir adımdır. Bu metot, işlemenin donanımlarla birlikte; şekil, boyut aranılan hassasiyetlerine göre gruplandınlnuş parçalar için dizayn edilmesi esasına dayanmaktadır. Bu donanımlar "entegre" veya "birleşik" diye adlandırılan parçalan veya grup (genellikte parçalar "ailesi" diye adlandırılır) içerisindeki bütün parçaların bütün elemanlarını bir araya getirip bağlamak için kullanılırlar. Her biri entegre parçadan daha basit olan gerçek parçalar, belli takımlar ve istasyonlar kullanılmaksızın ve eğer gerekiyorsa küçük değişiklikler yapılarak entegre donanımla istenirler. Bilindiği gibi, bant üretiminin özünde yüksek üretim isteme tekniklerinin uygulanması vardır. Grup> işlemesijbu sistemin yığın üretiminde verimli bir şekilde uygulanmasını sağlar ve takım tezgahı kullanma kat sayısını arttırır, işlenecek yüzeylerin kombinezonlarına (dış ve iç yüzeyler, dip yüzler, yassı yüzeyler vjı.), büyüklüklerine ve poziııyonlanna uygun olarak seçilen çeşitli tiplerde grup donanımlarının (takımların) kullanılmasıyla takım değiştirmek için gereken zaman azaltılır. Yas» yüzeylerin istenmesi için kullanılan bir grup donanımına;»; iş parçalarının, ya toptan veya sındı olarak işlenmeleri için işlenecekbütün yasa yüzeyler aynı düzlem içerisinde olacak şekilde bir grup bağlama aparatına yerleştirilirler. 207

5 M v < " Revolver tezgahlarda uygulanan grup ayarlamasından yararlanarak altıgen veya kare şeklindeki taretlerin* bir kısım pozisyonları bir grup iş parçasını işlemek için kullanılırlar, Bazı pozisyonlar her iki grup içinde kullanılabilir. Çok milli matkap kafalarının basit matkap tezgahlannda kullanımalanyla şöyle bir gurup ayarlaması dizayn edilebilir; bir kısım iş mili bir grup iş parçasını işlerken geri kalan iş milleri ikinci grup* için ayrılırlar. Yukarıda anlatılan çeşitli işlem mühendisliği eğilimleri birbirleri ile uyum halindedirler. Çünkü; hepsinde amaç aynıdır, hepsi optimum imalat işlemini dizayn etmek için prensipler geliştirirler, hepsi imalat mühendisliğinin genel teorisini daha da ileriye götürmek için çaba harcarlar. Makina parçalarının temel yüzeylerinin işlenmesi için tipleştirilmiş metotlar daha sonraki kısımlarda anlatılmıştır. Tipik iş parçalarının işlenme metotları da imalat işleminin tipleştirilmesindeki esaslara göre saptanmaktadır. * Taret: Döner takım bağlama mekanizman. Döner takım kafası. 208