Kur an Sûrelerinin Kimliği

Transkript

1 Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 11, Sayı 2, 2011 ss Kur an Sûrelerinin Kimliği Mustafa İslâmoğlu Akabe Vakfı Yayınları, İstanbul 2011 (4. Baskı), 544 s. Kur ân, Yüce Allah tarafından Cebrail aracılığıyla Hz. Muhammed (a.s.) e ulaştırılan, tevatür yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılan, icâz ve i câz özellikleri karşısındakileri aciz bırakan, okumakla ibadet yapılan ve sayfalarda yazılı olan ilâhî bir mesajdır. Bu mesajın insanlar tarafından en doğru şekilde anlaşılması için onun muhataplara açıklanması/anlatılması gerekmektedir. Zira Kur ân ın muhatabı da hedefi de insandır. Bu doğrultuda Kur ân, insanın dünya hayatını inşa etmeyi ve onu tevhîd akidesine uygun bir inanca sahip kılmayı amaçlamaktadır. db 11/2

2 262 db Kur ân ın en doğru şekilde anlaşılması ve bireylere anlatılması, aslında bir zorunluluktur. Çünkü insan hayatı, Kur ân ın içerdiği emir ve yasaklar çerçevesinde devam ettiği sürece hem bu dünyada değerli hem de Yüce Allah ın, ahirette sadece inançlı kullarına vaad ettiği cennete kavuşmaya muktedir olacaktır. Bu özel gerekçenin dışında Kur ân ı anlama ve insanlara anlatmanın diğer sebeplerini şu şekilde ifade etmek mümkündür: ı. Kur ân ın ilâhî ve evrensel bir mesaj oluşu: Yüce Allah bütün peygamberleri gerçek bilgiyle donatarak insanlara göndermiştir. Bu bağlamda Kur ân-ı Kerîm, -ilâhî mesaj anlamında- Allah ın insan hayatına son müdahalesidir. Yani Kur ân dan sonra herhangi bir ilâhî mesaj indirilmeyecektir. Onu insanlara tebliğ eden Hz. Peygamber de son peygamberdir. Bu demektir ki, bundan sonra yaşayacak olan tüm insanlar, ancak Kur ân ın rehberliğinde doğru yolu bulacaklar veya ondan yüz çevirip Allah ın rızasından uzak bir hayat yaşayacaklardır. İşte bu noktada Kur ân ın evrensel mesajını insanlara ulaştırmanın ne kadar önemli bir görev ve sorumluluk olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla hem Allah ın mesajını insanlara ulaştırmak hem de söz konusu mesajın içeriğine uygun bir toplum tesis etmek için Yüce Kitâb ın insanlara anlatılıp açıklanması, Allah a karşı sorumluluk taşıyan tüm kulların yerine getirmekten kaçınamayacağı son derece önemli bir görevdir. Zira bu ilâhî ve evrensel mesaj, kendisine tabi olanları mutlaka kurtuluş yoluna ulaştıracaktır. ıı. Kur ân ın akıllı insanlar ve onlardan oluşan toplumlara rehberlik etmek için indirilmiş olması: Kur ân da mevcut olan bütün emir ve yasaklar ve aktarılan tüm ibretlik konular, birey ve toplumları doğruya yöneltmek içindir. Zira muhatabının insan olması nedeniyle Kur ân, onun davranışlarında Allah rızasına uygun birtakım değişiklikler yapmayı amaçlamaktadır. ııı. İnsanların sürekli öğüt ve uyarıya ihtiyaç duymaları: Kur ân dan anlaşılmaktadır ki, insanlara sürekli öğüt ve uyarıda bulunmak gerekir. Çünkü toplumun düzelmesi, bireylerinin düzelmesiyle mümkündür. Dolayısıyla toplumu oluşturan insanlar, hak ve hakikati kendilerine açıklayacak ve onlara devamlı öğüt verecek akl-ı selim bireylere ihtiyaç duyarlar. Bu, kulluk şuuru içerisinde huzurlu bir toplumsal yapıyı oluşturmak için bir zorunluluktur. Bu yüzden sözü edilen gerçeği devamlı gündemde tutan Yüce Allah, ihtiyaç hasıl olduğunda elçileri vasıtasıyla insanlara sürekli öğüt ve uyarılarda bulunmuştur.

3 İnsanların farklı sebeplerle başkalarından bilgi edinmeye ihtiyaçlarının olduğu bilinen bir gerçektir. Çünkü her insanın tüm alanlara hakim olacak bir bilgi düzeyine ulaşması imkânsızdır. Dolayısıyla insanların bilgilenme ihtiyacı hissettikleri her konuda onlara öğüt ve uyarıda bulunma, onları aydınlatma ve yönlendirme toplumdaki bilgi sahiplerinin üzerinde önemli bir görevdir. Öte yandan dünya hayatını sürdürmekte olan insan şu gerçeği asla aklından çıkarmamalıdır: Bütünüyle insanın dünyasını şekillendirmek için gönderilmiş olan ve Hz. Peygamber in örnekliğinde insanlara açıklanan Kur ân, ondan uyguladığı kadarıyla kendisine nazil olmuş demektir. Dolayısıyla Kur ân ın bütün gerçekleriyle yüzleşip hayatına yön vermesini arzu eden akıllı kişi, Yüce Kitâb ın insanı muhatap aldığının bilinci içerisinde ve beşeri gücü nispetinde onun emir ve yasaklarına uymak; onu hayat kitabına dönüştürmek zorundadır. Kur ân ı hayat kitabına dönüştürmek için onu anlamak gerekir. Onu anlamanın ilk aşaması ise, onunla tanışmaktır. Bu da Kur ân ın her bir âyet ve sûresinin içeriğini kavramakla ve ona bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşmakla mümkündür. Vahyin maksadını doğru anlamak için Kur ân a kesinlikle onun bütünlüğü içerisinde yaklaşmak gerekir. Zira bütünü gözden kaçırınca, parçayı doğru anlama imkanı da ortadan kalkmaktadır. Bu bağlamda Mustafa İslâmoğlu tarafından bir vakıf eser olarak kaleme alınan Kur an Sûrelerinin Kimliği adlı kitap, Kur ân sûrelerini tanıtan, sözü edilen sûrelerin içeriği hakkında insanları bilgilendiren ve böylece Kur ân ı daha kolay anlama imkanı sunan bir çalışma olarak karşımıza çıkmaktadır. Eser, çalışmanın metodu hakkında bilgi veren Söz Başının ardından Kur ân ın her bir sûresine tahsis edilmiş 114 bölümden oluşmaktadır. Müellifin Söz Başı bölümünde aktardığı şu cümleler, insanın Kur ân ı anlamaya, onu hayat kitabına dönüştürmeye ve Kur ân sayesinde yücelmeye ne denli ihtiyaç duyduğunu gözler önüne sermektedir: Tüm kitaplar, bir kitabın anlaşılması için yazılırlar. O kitap, Allah ın kitabı Kur ân dır Kur ân ı anlamak, Allah ı anlamaktır; zira Kur ân ilahi rehberliktir. Bir kimsenin Allah ı ne kadar sevdiği, onun Allah ın kitabına nasıl muamele ettiğiyle anlaşılır. Kur ân ı anlamak, insanı anlamaktır; zira Kur ân ı gönderen ile insanı yaratan aynı kudrettir. Kur ân ı anlamak, hayatı anlamaktır; zira db 263

4 264 db Kur ân, kelimenin tam anlamıyla bir hayat kitabı dır. Vahyin gönderiliş amacı, beşeri inşa edip ona ruh üfleyerek insan kılmaktır. İnsan kendisine emanet edilen hayatın ustasıdır. Fakat her usta, önce çırak olmalıdır ki, usta olabilsin. İnsan Kur ân ın çırağı olursa, hayatın ustası olmayı hak edecektir. Bunu yapabilmesi için Kur ân ı anlaması şarttır. (s. 9). Demek ki, Allah ın muradını ve O nun en güzel biçimde yarattığı insanı anlamak ve beşerden insana dönüşmek, ancak Kur ân ı anlamakla mümkündür. Müellif kitabını, İcmali Tefsir türüne ait bir eser olarak tanıtmaktadır. (s. 9). Kitap, Kur ân sûreleri hakkında genel ve özet bilgiler sunmaktadır. Bundan da amaçlanan, Kur ân ı kendi bütünlüğü içerisinde tanımaktır. Zira Kur ân ı tanımanın en doğru yöntemlerinden biri de, onu oluşturan sûreler hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olmaktır. Kur ân sûrelerini oluşturan âyetler arasında birtakım paralel ve çapraz bağlantılar olduğu gibi, sûrelerin kendi aralarında da bu yönde ilişkiler söz konusudur. (s. 9). İşte Kur ân Sûrelerinin Kimliği adlı bu eser, bir sistematik dahilinde sözü edilen bağlantılara dikkat çekmekte ve adeta Kur ân okurunun önüne sûrelerin kimliğini çıkarmaktadır. Özellikle Kur ân ı yeni okumaya başlamış ve onu anlama çabasına girmiş bir insanın eline Kur ân ı içeriği hakkında genel ve özet bilgiler sunan kitaplar vermek daha doğru olsa gerektir. İşte bu eser, Kur ân ın amacını bütünlük içerisinde anlamak isteyen kimseler için kaleme alınmış bir çalışma görüntüsü vermektedir. Daha önce de ifade edildiği üzere kitap, Kur ân ın 114 sûresine tahsis edilmiş 114 bölümden oluşmakta ve her bölüm üç standart başlıktan meydana gelmektedir. Bu kapsamda ilk standart başlık, Sûrenin İsmidir. Bu başlık altında ilgili sûrenin ismi ya da isimleri, ismin referansları, ismin anlamları ve konuya ilişkin diğer bilgiler yer almaktadır. Bu doğrultuda Fâtiha sûresini örnek verecek olursak kitapta şu bilgiler mevcuttur: Sûrenin bizzat kendini açan veya başka bir şeyi açan anlamındaki Fâtiha adı, Hz. Peygamber in Fâtihatü l- Kitâb (Kitabı Açan, Kitabın Girişi) isimlendirmesine dayanmaktadır. Demek ki, Hz. Peygamber Fâtiha yı Kur ân ın önsözü olarak telakki etmiştir. Sûrenin Fâtiha dışında sahih rivayetlerde geçen üç ismi daha bulunmaktadır. Bunlar, es-seb u l-mesânî (Tekrarlanan Yedili), Ümmü l-kur ân (Kur ân ın Anası) ve Ümmü l-kitâb (Kitabın Anası) dır. (s. 16).

5 Fîrûzâbâdî Fâtiha için 30 adet isim zikreder. Bunlar arasında ilk akla gelenler; el-esâs, el-hamd, eş-şükr, ed-duâ, es-safiyye, el- Kenz, el-vâfiye, el-kâfiye isimleridir. Daha başka isimler de sayılmaktadır. Ancak Hz. Peygamber den gelen sahih rivayetlerin de işaret ettiği gibi yukarıdaki üç isim dışında kaynaklarda Fâtiha ya verilen isimler mevsuk bir habere dayanmamaktadır. Bunlar zaman içerisinde ortaya çıkan ve ilk kimin kullandığı bilinmeyen isimlerdir. Bu isimlerden her biri Fâtiha nın bir özelliğini ifade eder. Fâtiha nın isimlerinin çokluğu geleneksel tasavvurun bir yansımasıdır. (s. 16). Kitabın bölümleri içindeki ikinci standart başlık, Sûrenin Nüzul Yeri ve Zamanıdır. Bu kapsamda sûrenin nerede, ne zaman, hangi koşullarda ve nasıl bir nüzul ortamında indiği ele alınmaktadır. Ayrıca sûrenin ilk nüzul tertiplerindeki yeri ve sırası tartışılmakta, doğruya en yakın tercih tespit edilmeye çalışılmaktadır. Konu bağlamında İbrâhîm sûresini ele alacak olursak eserde şu bilgiler aktarılmaktadır: Mekke de inmiştir. Sûrenin nüzul dönemi konusunda farklı bir görüş zikredilmemiştir. 28 ve 29. âyetlerinin Medine de indiği görüşü sadece iniş sebebi rivayetlerine dayandığı için isabetsizdir. Zira ses ve fasıla, dil, muhteva, üslup ve rivayetlerin doğruluğu kıstasları bu iddiayı teyit etmemektedir. (s. 142). Sûrede konu ve üslup bütünlüğü vardır. Câbir b. Zeyd tertibinde Şûrâ-Enbiyâ, diğer ilk tertiplerde Nûh-Enbiyâ arasına yerleştirilir. Bütün bu veriler ışığında sûrenin zamanını, peygamber kıssalarının yer aldığı boykot dönemi sonrası olarak tespit edebiliriz. Tıpkı aynı döneme ait Sâd, A râf, İsrâ ve Enbiyâ gibi kıssalarda ilk sırayı Yahudi ve Yahudileşme sorununa verir. (s. 142). Elimizdeki mushaflarda sûre 52 âyettir. Bu taksimat, Kûfe kıraat okulunun taksimatıdır. Basra kıraat okuluna göre 51, Hicaz kıraat okuluna göre 54, Şam kıraat okuluna göre 55 âyettir. Fîrûzâbâdî kelime sayısını 831, harf sayısını ise 6434 olarak bildirir. (ss ). Eserin bölümleri içindeki üçüncü standart başlık ise, Sûrenin Konusudur. Bu başlık altında da sûrenin en dikkat çeken berceste âyetlerine vurgu yapılmakta, bu âyetlerin içinde geçtiği âyet öbeklerinin genel karakteri çıkarılmakta ve özellikle sûrenin ana fikri olan konulara dikkat çekilmektedir. Bu çerçevede Sâd sûresini örnek verecek olursak kitapta şu bilgiler mevcuttur: Sûrenin ana teması, hatadan dönmekle hatada db 265

6 266 db ısrar etmek arasındaki farktır. İlâhî bir inşa projesi olan vahye atıfla başlayan ve biten sûrenin girişi, bir önceki Sâffât sûresinin sonundaki geçersiz mazerete ( âyetler) bir cevap niteliğindedir. Haddini bilmezlik ve ataları körü körüne taklide saplanan müşrik muhataplara hatada ısrar etmemeleri öğütlenir (1-11. âyetler). Çünkü hatada ısrar edenlerin akıbetleri feci olmuştur ( âyetler). Hz. Dâvûd hatada ısrar etmemenin, Hz. Süleyman servet ve iktidarla şımarmamanın güzel bir örneğidir ( âyetler). Bu iki kıssa bağlamında güç ve güç ahlâkı sorgulanır. İktidar ve refahın baştan çıkarıcı boyutu dile getirilerek, buna direnenlerle direnmeyenlerin Allah katında bir tutulmayacağı vurgulanır (28. âyet). Hz. Dâvûd kıssası üzerinden sûre ilk muhatabı Hz. Peygamber e ve tüm muhataplarına şunu söyler: Allah size 99 koyun vermişse, başkasının elindeki bir koyuna da göz dikmeye sakın kalkışmayın! (s. 278). Bu manidar kıssanın ardından şu uyarı yapılır: Biz gökleri, yeri ve bunlar arasındakileri bir amaç ve anlamdan yoksun yaratmadık. (27. âyet). Bununla verilen mesaj açıktır: Ey insan! Allah ın senin için yarattığı gözlerin ve yerin amacı sensin, ya senin amacın kim? İnsanın bu soruya doğru cevap vermesi yetmez. Bunun yanında verdiği doğru cevaba uygun bir hayat yaşaması da şarttır. O halde bir yol haritasına ihtiyaç vardır. O yol haritası da vahiydir. Zaten söz de buraya gelir. Herkes onun mesajları üzerinde iyice düşünsün de akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana mübarek bir kitab olan bu (Kur ân ı) Biz indirdik. (29. âyet). (s. 280). Ardından sıralanan peygamber kıssalarıyla özellikle Hz. Peygamber in tasavvuru inşa edilir ( âyetler). Daha sonra iyilerin ve kötülerin ahiretteki ödül ve cezaları ele alınır ( âyetler). İblis kıssası özelinde, hatada ısrarın sahibini ne hallere düşürdüğü vurgulanır ( âyetler). Vahyin amacı, insanı İblisleştirmeye karşı uyarmaktır. Bu uyarıya karşı kör ve sağır davrananlar, son âyette şöyle ikaz edilir: Onun verdiği haberin (gerçek olduğunu) bir zaman sonra mutlaka öğreneceksiniz (88. âyet). (s. 280). Kitabın her bölümünde var olan ve muhtevaya ilişkin örneklerle yukarıda tanıtılan bu üç standart başlığın dışında gerekli olduğu yerlerde sûrenin nüzul sebebine dair ilave konu başlıkları açılmıştır. Şayet Kur ân ın bütünlüğü içerisinde herhangi bir sûreyi ayrıcalıklı kılan ve onu ön plana çıkaran bir içerik söz konusu ise, ona özellikle vurgu yapılmaktadır.

7 Sonuç olarak Kur ân sûrelerini isim, nüzul yeri ve zamanı ve konu bakımından tanıtan bu eser, Kur ân-ı Kerîm in insanlar tarafından daha doğru ve kolay anlaşılmasına yardımcı olma gayretindedir. Bu bağlamda kitap, elbette Kur ân sûre ve âyetlerini tüm yönleriyle tahlil eden bir tefsir değildir. Ancak özellikle Kur ân la yeni tanışanlara, onu anlama yoluna girmiş olanlara ve bu konuda yöntem araştıranlara önemli düzeyde rehberlik edecek mahiyette bir kaynaktır. Bu eser, Acaba insanlar Kur ân la daha kolay, daha doğru ve anlaşılır bir iletişimi nasıl kurabilirler? sorusuna cevap bulma amacında kaleme alınmış bir çalışma görüntüsü vermektedir. Özellikle Kur ân a ve tefsirine ilgi duyanlar için yararlı bir eser olduğu açıktır. Okumaya değer bir kitaptır. Mustafa KARA Dr., İmam Hatip (DİB) mustafakara.tr@hotmail.com db 267