TÜRKİYE İÇİN IPv6 GEÇİŞİ ZAMAN/AŞAMA PLANI ÖNERİSİ

Transkript

1 TÜRKİYE İÇİN IPv6 GEÇİŞİ ZAMAN/AŞAMA PLANI ÖNERİSİ Onur BEKTAŞ Murat SOYSAL Serkan ORCAN Abstract IPv6 is expected to become the new standard for Internet in the forthcoming years. The shortage of IP addresses in IPv4 due to increasing number and variety of devices connected to internet causes the increase in the number of IPv6 roadmaps and action plans published during recent years. In parallel to the advances in the world, same effort has been done by Design of National IPv6 Infrastructure and Transition to IPv6 Protocol Project in Turkey. This paper summarizes IPv6 deployment efforts in the word and propose an action plan for Turkey s transition to IPv6. Index Terms IPv4, IPv6, Transition, IPv6 Transition Roadmap, Turkey Özet IPv4 ün yerini almak için tasarlanmış olan IPv6, yakın bir gelecekte internete bağlanmak için yeni standart olacaktır. İnternete bağlanacak cihazların sayısının ve çeşitliğinin artması IPv6 kullanımını hızlandıran en önemli etkendir. Dünyadaki gelişmelerin paralelinde ülkemizde de IPv6 ya geçişin nasıl yapılması gerektiği ile ilgili çalışmalar Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi kapsamında yapılmıştır. Bu makalede, proje süresince yapılan çalışmalar sonucunda Türkiye de IPv6 geçişinin nasıl yapılması gerektiği konusunda zaman/ aşama planı önerilmiştir. Ulusal boyutta birçok farklı faktör göz önünde bulundurularak hazırlanan bu yol haritasının uygulanması, Türkiye nin planlı ve maliyet etkin bir şekilde geçiş sürecini tamamlamasını sağlayacak ve bu geçişin dünya çapında ortaya çıkaracağı fırsatlar açısından ülkemizin öncü konumda yer almasına katkıda bulunacaktır. Anahtar Kelimeler: IPv4, IPv6, Geçiş, IPv6 Geçişi, Zaman Aşama Planı, Türkiye I. GİRİŞ IPv6 protokolüne geçişin teknik olarak nasıl yapılması gerektiği uzun zamandır üzerinde çalışılan bir konudur. Bunun yanında, geçişin kurumsal ve ülkesel çapta 10 Kasım 2010 tarihinde gönderilmiştir. S. Orcan TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde Md. Tek. Yrd. olarak görev yapmaktadır. Telefon: Faks: e-posta: serkan@ulakbim.gov.tr O. Bektaş TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde uzman araştırmacı olarak çalışmaktadır.telefon: Faks e-posta: onur@ulakbim.gov.tr M. Soysal TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde uzman araştırmacı olarak çalışmaktadır. Telefon: Faks: e-posta: msoysal@ulakbim.gov.tr nasıl yapılabileceği konusunda yapılan çalışmalar IPv4 adreslerinin tükenme tarihi yaklaştıkça artmaktadır. Geçişin hangi zaman dilimi içinde hangi adımlarla yapılması gerektiği konusundaki çalışmalardan bir örneği RFC5221 dir [1]. Belgede, hazırlık, geçiş ve geçiş sonrası olmak üzere üç aşamalı bir plan önerilmiştir. Tüm dünyada geçiş konusunda yapılan çalışmaların paralelinde ülkemizde de Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi projesi kapsamında Türkiye de geçişin nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği konusunda araştırmalar yapılmıştır. Ülkesel çapta IPv6 geçişi ile ilgili cevaplanması gereken ilk soru geçişten ne anlaşıldığıdır. IPv6 geçişini gerçekleştirmek; cihazlar, yazılımlar ve ağın IPv6 desteğinin olması, IPv6 desteği için gerekli ayarların yapılması (güvenlik, yönlendirme vb), ağın IPv6 destekli halde çalışması, ağ üzerinden verilen servislerin IPv6 desteğinin olması, ağ ve servislerin IPv6 üzerinden servis vermesi benzeri çeşitli seviyelerde tanımlanabilir. Bununla birlikte, geçişin hangi kurumlar tarafından öncelikli olarak gerçekleştirilmesi gerektiği (Kamu kurumları, özel sektör, İSS, AR-GE kurumları, üniversiteler vb) cevaplanması gereken diğer bir sorudur. Ülkelerin IPv6 geçişi ile ilgili genel olarak üç tip yaklaşımdan bahsedilebilir. Bu yaklaşımlardan ilki geçiş konusunda hiçbir düzenleme ve teşvik yapılmadan geçişin rutin yazılım ve donanım güncellemeleri ile uzun bir sürece yayılmasıdır. İkinci yaklaşım, IPv6 geçişinin yeni teknolojilerin özümsenmesi için bir ihtiyaç olarak görülerek bu konuda AR- GE çalışmalarının teşvik edilmesi ve geçişin katma değerli yeni servisler yaratılması için bir fırsat olarak kullanılmasıdır. Son yaklaşım ise, geçişi gerçekleştirecek kurumları yapılan düzenlemeler ile geçişe zorlanması veya çeşitli avantajlar sağlanarak teşvik edilmeleridir. Makalenin ikinci bölümünde ülkelerin IPv6 geçişi konusunda yaptığı çalışmalardan bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde, önerilen IPv6 geçişi zaman/aşama planın yapısı anlatılmaktadır. Dördüncü bölümde bu çalışmadaki planın hazırlanmasındaki öngörüler ve kısıtlardan bahsedilerek son kısımda aşama zaman planına ve her aşamada yapılması gerekenlere değinilmiştir. II. DÜNYADAKİ DURUM Kullanılan İnternet Protokolü (IP) sürümü, birlikte çalışabilirlik açısından önem gösterdiğinden Türkiye için önerilecek zaman aşama planının diğer ülkelerce uygulanan/önerilen planlarla tutarlı olması gerekmektedir. Bunun yanında izlenecek yol haritasının ülkenin kendine has koşullarına (bilgi teknolojileri kullanımı, personelin eğitim seviyesi, ekonomik güç, araştırma ve geliştirme alanındaki faaliyetleri) göre şekillenmesi gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle diğer ülkelerde sürdürülen çalışmalar hakkında bir literatür taraması yapılmı ştır. Bu tarama için 11

2 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 BT kullanımı, ekonomik güç, ülke büyüklüğü gibi şartlar göz önünde bulundurularak diğer ülkelerdeki durum incelenmiştir. Bir sonraki bölümde Türkiye de IPv6 konusundaki durum özetlendikten sonra IPv6 ya geçiş konusunda iyi tanımlanmış ve güncel geçiş aşama planları bulunan 10 ülke için elde edilen inceleme sonuçları verilmiştir. A. Türkiye Türkiye de IPv6 çalışmaları 2003 yılından bu yana Ulusal Akademik Ağı (ULAKNET) yöneten TÜBİTAK ULAKBİM [2] tarafından sürdürülmektedir. ULAKNET 2003 yılından itibaren global IPv6 bağlantısına sahiptir ve ULAKBİM in DNS, FTP, SMTP vb. internet servisleri 7 yıldan fazla bir süredir IPv6 üzerinden de erişilebilir olarak çalışmaktadır. Bu gelişmelere ek olarak TÜBİTAK ULAKBİM, ULAK6NET [3] bağlantısı ile Üniversite ve araştırma kurumlarına IPv6 destekli bağlantı sağlamaktadır. ULAKBİM Üniversitelerin IPv6 geçişine destek olmak için ULAK6NET [4] IPv6 görev gücünü kurmuştur. Türkiye de IPv6 bilgi birikimine katkı sağlamak amacıyla, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) koordinasyonuyla IPv6 Forum Türkiye 2007 yılında kurulmuştur ve 2010 yılında global IPv6 forumuna üyelik gerçekleştirilmiştir. IPv6 Forum Türkiye de, üniversitelerden, kamu kurumlarından ve servis sağlayıcılardan katılımcılar ile ekonomi, eğitim, yönetim ve teknik içerikli çalışma grupları oluşturulmuştur. 2008Şubat ayında Türkiye de IPv6 protokolü ile ilgili ARGE faaliyetlerinde bulunmak, bilgi birikimi oluşturmak ve Türkiyenin IPv6 geçişini planlamak amacıyla Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi [5] başlamıştır. Şubat 2009 da başlamış olan ve 24 ay sürecek olan projenin bütçesi 1 Milyon TL dir. Proje kapsamında 30 dan fazla araştırmacı çalışmaktadır. Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi, Türkiye nin IPv6 ya geçişi için yol haritasını çizmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda; farklı IPv6 geçiş yöntemleri analiz edilmekte, farklı tipteki organizasyonlar için en uygun geçiş yöntemini tespit edebilmek için bir karar destek sistemi tasarlanmakta, geçiş adımları planlanmakta, karşılaşılan yönetim ve güvenlik problemlerini aşmak için çözümler üretilmekte, geçiş için maliyet hesabı yapılmaktadır. Proje kapsamında tüm kamu ve İSS kurumlara IPv6 geçişi konusunda anket çalışması yapılmıştır. Ankette kurumlara teknik personel, IPv6 destekli/desteksiz cihaz sayısı, IPv6 desteklemeyen cihazların değiştirilme maliyeti ve tahmini yenilenme zamanı konularında sorular yöneltilmiştir. Ayrıca proje kapsamında IPv6 özelliklerinin test edilmesi ve güvenlik açısından incelenmesi için bir IPv6 test yatağı ( IPv6 Gelişirme Ortamı - IPv6-GO ) ve IPv6 bağlantısı olmayan İSS kurumların global IPv6 ağına bağlanabilmesi için IPv6 Trafik Değişim Noktasi (IPv6-DN) kurulmuştur. Türkiye den 30 İSS bölgesel IPv6 tahsis kurumu RIPE tan IPv6 adreslerini almışlardır. Bunlardan sadece 4 tanesi global IPv6 yönlendirme tablolarında gözükmektedir. [6]. Dört İSS kurumdan ikisi global IPv6 ağında ULAKNET üzerinden IPv6-DN aracılığı ile bağlıdır. B. Amerika ABD hükümeti tarafından 2005 yılında yayınlanan Memorandum For the Chief Information Officers [7] başlıklı belgede IPv6 ya geçiş sürecinde yapılması gerekenler belirlenmiş ve bu plan kapsamında kamu kurumları için IPv6 ya geçiş aşama zaman planı yapılmıştır. Planın nihai hedefi 30 Ağustos 2008 tarihine kadar tüm kurum ağlarının omurgalarının çift yığın veya yalın IPv6 şeklinde IPv6 trafiğini taşımaya hazır hale gelmesi olarak belirlenmiştir. Yine aynı belgede, gelecekteki maliyetleri azaltmak için yeni alınacak cihazların IPv6 desteği olmasına azami şekilde dikkat edilmesi gerekliliği de vurgulanmıştır. Bu planın kamu kurumlarında başarılı bir şekilde uygulanmasını takiben, 2009 yılı Mayıs ayında yayınlanan Planning Guide/Roadmap Toward IPv6 Adoption within the US Government [8] belgesinde Amerika nın geçiş için bundan sonraki yol haritası belirlenmiştir. Bu yol haritasının detayları aşağıda belirtilmiştir: 1) Hazırlık (2009 yılı Aralık ayına kadar) Servis Sağlayıcılar: IPv6 test ortamı oluşturulması Kamu Kurumları: Hali hazırda IPv4 üzerinden verilen hizmetlerin IPv6 desteklerinin de sağlanması (test) 2) Geçiş (Ocak 2010-Aralık 2011) Servis Sağlayıcılar: Müşterilere IPv4 ve IPv6 tabanlı hizmetlerin aynı anda sunulması Kamu Kurumları: IPv6 desteği sağlanan hizmetlerin işler hale getirilmesi (Production) 3) Geçiş Sonrası (Ocak 2012-?) Servis Sağlayıcılar: IPv6 tabanlı hizmetlerin yalın IPv6 bağlantısı şeklinde verilmesi (zorunlu) Kamu Kurumları: Internete sadece IPv6 ile bağlananların da verilen hizmetlerden faydalanabilmesinin sağlanması C. Avrupa Birliği Avrupa Birliği, 2004 yılında kurulan IPv6 Görev Gücü ile IPv6 geçiş sürecini hızlandırmıştır. 6. Çerçeve Programı kapsamında desteklenen 6INIT, 6WINIT, 6NET, 6DISS ve EURO6IX gibi projelerle bu alana 100 milyon Euro dan fazla kaynak ayrılmıştır. Avrupa Birliği nin IPv6 geçiş sürecine desteği 7. Çerçeve Programında açıklanan projelerle devam etmektedir. Avrupa Birliği Mayıs 2008 de Avrupa çapında IPv6 ya geçiş için eylem planını açıklamıştır [9]. Eylem planında bilişim teknolojileri ve diğer alanlarda Avrupa Birliği üyelerinin rekabetçiliğinin sürdürülebilmesi için IPv6 geçişinde geç kalınmaması gerektiği belirtilmiştir. Belgede IPv6 geçişinin bir çok paydaşı bulunduğu belirtilmiş ve bu paydaşlar RIPE, ICANN v.b. internet organizasyonları, İnternet Servis Sağlayıcılar (İSS), altyapı sağlayıcıları, içerik ve servis sağlayıcılar, iş ve uygulama geliştiricileri ve son kullanıcılar olarak belirlenmiştir. Belgede geçişin çok fazla sayıda paydaş içermesi nedeniyle karmaşık bir problem olduğu 12

3 ve tek bir yönetim tarafından geçişin yönetilmesinin mümkün olmadığı belirtilmiştir. Eylem planında 2010 yılında Avrupa Birliği internet kullanıcılarının %25 inin IPv6 üzerinden global internet ağına bağlanması hedefi konulmuştur. Bu amaç doğrultusunda AB komisyonu 30 Mayıs 2008 i IPv6 Günü olarak belirlemiştir. D. Almanya Almanya da IPv6 ya geçiş için izlenecek yol haritası 14 Mayıs 2009 tarihinde yayınlanan IPv6 Eylem Planı [10] belgesinde tanımlanmıştır. Bu belge ayrıca geçişin hedeflerinin tanımlanmasını, eksikliklerin belirlenmesini, geçişin doğuracağı fırsatların ortaya konulmasını, bu sürece öncelik edecek aktörlerin ve atılacak adımların belirlenmesini amaçlamaktadır. Geçiş için aktörler; alan adı yönetimini üstlenen kurumlar, ağ işleticileri, donanım ve yazılım üreticileri, içerik ve servis sağlayıcılar olarak belirlenmiştir. Ayrıca Ar-Ge kuruluşları ve üniversiteler yenilikçi yaklaşımları ve geçişin fırsata dönüşmesinde alabilecekleri rol sebebiyle bu sürecin doğal aktörü olarak ifade edilmiştir. Bununla birlikte Kamu kurumlarının da IPv6 destekli servisler için oluşturabilecekleri potansiyel talep sebebiyle bu süreçte aktif rol almaları beklenmektedir. İlgili belgede geçişin bir süreç olduğu belirtilmiş ve IPv4/IPv6 birlikteliğinin 10 ila 20 yıl arasında sürmesi öngörülmüştür. Bu süre zarfında ağa bağlı cihazların ikili yığın geçiş yöntemini kullanması ve böylece aynı cihaz ve fiziksel ağ altyapısı üzerinden IPv4 ve IPv6 kullanan diğer tüm cihazlarla iletişim kurması beklenmektedir. Belgede, 2010 yılı itibariyle kullanıcıların en az %25 nin küresel IPv6 ağına bağlanmaları, temel içerik ve servislere IPv6 üzerinden erişmeleri ve bu süreçte IPv4 bağlantısıyla karşılaştırıldığında büyük farklılıklar yaşamamaları hedeflenmiştir. Daha sonraki dönemler için IETF tarafından önerilen ve üç aşamadan oluşan geçiş planı benimsenmiştir. E. Hindistan Hindistan telekomünikasyon düzenleyici kuruluşu Telecom Regulatory Authority of India 9 Ocak 2006 yılında yayınladığı IPv6 Geçişi İçin Öneriler belgesi ile İSS ve kamu kurumları tarafından atılması önerilen adımları tanımlamıştır [11]. Belgede, geçişi düzenleyici konular, devletin atabileceği geçişi teşvik edici adımlar, IPv6 adres alım süreçleri ve ülke genelinde bir test ağının oluşturulması hakkında öneriler yer almaktadır. Bilgi İletişim Bakanlığı ve daha üzeri kullanıcıya hizmet veren ya da STM-1 ve daha üzeri bağlantı kapasitesi olan İSS lerin 2011 yılı Aralık ayı itibariyle IPv6 trafiği taşıyabilir ve IPv6 servisleri sunabilir hale gelmesini hedeflemektedir. Ayrıca, tüm bakanlıkların ve ilgili bölümlerin 2012 Mart ayı itibariyle IPv6 ya geçmesi planlanmaktadır. Bu geçiş ülkedeki tüm organizasyonları etkileyeceğinden ilgili sürecin koordinasyonu, paydaşların bir araya getirilmesi ve geçişin stratejilerinin belirlenmesi için IPv6 Görev Gücü sorumlu kılınmıştır. F. İsveç İsveç te IPv6 konusundaki çalışmalar İsveç e-devlet [12] delegasyonu tarafından yürütülmektedir. E-devlet delegasyonu tarafından geçiş çalışmaları kapsamında kamu kuruluşlarına anket uygulanarak geçiş için planları öğrenilmiştir. Ankette, kamu kurumlarını büyük çoğunluğunun 3-5 senelik planlama dahilinde IPv6 ile ilgili bir çalışma yürütmeyi düşünmediği oraya çıkmıştır. E-devlet delegasyonu IPv6 geçişi için yazılım ve donanımlarının hazır olduğunu ve geçişin teknik bir olay olmaktan çıkıp yönetimsel bir olay haline geldiğini düşünmektedir. G. Slovenya Slovenya da IPv6 geçişi Zavod Go6 adı altında [13] ticari amacı olmayan sivil toplum kuruluşu tarafından yürütülmektedir. Zavod Go6 üyeleri arasında donanım üreticileri, internet servis sağlayıcıları endüstriden konu ile ilgili diğer kurumlar bulunmaktadır. Zavod Go6 aynı zamanda Slovenya bilim bakanlığı Ministry of Science ve Slovenya telekomünikasyon otoritesi APEK ile birlikte çalışmaktadır. Slovenya IPv6 Görev Gücü Haziran 2008 de kurulmuştur. Bu kurumun amacı Slovenya daki IPv6 geçişine destek olmak, IPv6 test labları oluşturmak ve IPv6 geçişi ile ilgili yardımcı belgeler hazırlamak olarak belirlenmiştir. APEK tarafından geçişin nasıl yapılması gerektiği ile ilgili önerileri içeren kılavuzlar hazırlanmıştır [14]. Bunun yanında kamu kurumları ve İnternet Servis Sağlayıcılara IPv6 geçişi ile ilgili anket uygulanmıştır. Ankette katılan İSS lerin %26 sı gelecek 5 yıl için yeterli IPv4 adresleri olduğu bilgisini vermiştir. Slovenya da Nisan 2010 tarihi itibari ile 27 İSS IPv6 adresini almıştır ve bunlardan 20 adedi küresel internet yönlendirme tablosunda görünmektedir. Ayrıca Slovenya IPv6 zirvesinin üçüncüsü 12 Mayıs 2010 da düzenlenmiştir. H. Singapur Singapur da IPv6 geçişi konusunda belirlenen yol haritası Bilgi Teknolojileri düzenleyici kurumu tarafından yayınlanan 20 Haziran 2006 tarihli Singapur için IPv6 Geçiş Stratejileri belgesinde mevcuttur [15]. Bu belgede öncelikle devletin geçişe öncülük yapması gerektiği diğer dünya örneklerinden yola çıkarak vurgulanmıştır. Geçiş için izlenebilecek iki yöntem tanımlanmıştır. Bu yöntemlerden ilki geçişin kamu kurumları eli ile, satın alınan cihaz ve servislerde IPv6 desteği aranması yolu ile hızlandırılmasıdır. Diğer yöntem, geçişin planlanması amacı ile, kamu tarafından araştırma kurumları, özel sektör ve üniversitelerin içinde yer aldığı organizasyonların kurulması ve bu kurumların geçişi planlamasıdır. Geçişin gerçekleştirilebilmesi için IPv6 konusunda yapılan çalışmalar ülke genelinde yürütülen Yeni Nesil İletişim Altyapısı (Next Gen NII) projesi kapsamına dahil edilmiş ve bu projede oluşturulacak altyapının IPv6 nın getirdiği ileri seviye özelliklerden faydalanması amaçlanmıştır. Belgede kamuda kullanılan bilgi teknolojileri cihazlarının 13

4 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 tümünün IPv6 destekler hale getirilmesinin maliyet etkin olmayacağı belirtilmiştir. Bu sebeple, kamudaki cihazların IPv6 destekler cihazlarla değiştirilmesinin sürece yayılması ve değişimin cihazların faydalı kullanım ömürleri sona erdikçe gerçekleştirilmesi daha verimli bulunmuştur. Ancak yine de, tüm kamu kurumlarında IPv6 desteği için bir son tarih belirlenmesi geçişin başarı ile gerçekleşmesi için zorunludur. Sonuç olarak, kamu kurumlarının IPv6 ya geçişin 2010 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Tüm bu geçiş çalışmalarının koordinasyonu için ülke genelinde bir IPv6 görev gücünün oluşturulması kararlaştırılmıştır. Bu görev gücünün amaçları şu şekilde listelenmiştir: Kamu kurumlarını IPv6 ya geçişi rehberinin hazırlanması, IPv6 test yatağı oluşturulması Eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi I. Brezilya Brezilyada IPv6 konusunda çalışmalar Brezilya Internet icra kurulu Brazilian Internet Steering Committee [16] tarafından yürütülmektedir. Brezilya Ulusal Internet Kayıt Kurumu [17] IPv6 adreslerinin dağıtımına Kasım 2007 tarihinde başlamıştır. Brezilya kayıt kurumu tarafından ülkedeki IPv6 yayılımının arttırılması için ipv6.br web sitesi oluşturulmuştur. Bu tarihten sonra ulusal çapta 26 dan fazla konferans ve çalıştayda yer alarak IPv6 konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılmıştır. IPv6 teknik bilgisinin yerel dile çevrilerek herkese ulaştırılması amacı ile 6DEPLOY projesi tarafından oluşturulan e-öğrenme materyallerinin Portekizceye çevrilmesi çalışması başlatılmıştır. Eğitim materyallerinin çeviri işlemi 6 ay sürmüş ve Mayıs 2009 da bitirilmiştir. Bununla birlikte, İnternet Servis Sağlayıcıların ağlarını IPv6 ya geçirmeleri için gerekli yeteneği kazanmaları ve eğitim almaları için eğitim laboratuarı oluşturulmuştur. Eğitim günde 8 saatlik zaman dilimlerinde verilmekte ve 4 gün sürmektedir. Eğitim teorik bilginin yanında pratik çalışmaları da içermektedir. Tüm bu çalı şmalar sonucunda Brezilya da IPv6 adresi alan ve ağlarında IPv6 servisi veren İnternet servis sağlayıcı sayısında önemli ölçüde artış olmuştur. J. Çin Çin IPv6 yayılımını destekleme çalışmalarına 2003 yılında CNGI [18] projesi ile başlamıştır. Projenin ikinci ayağı 2009 yılı içinde başlamıştır. Çin Ulusal Akademik Eğitim Ağı CNGI-Cernet2 merkezi ağı yalın IPv6 olarak çalışmaktadır. CNGI-Cernet2 20 den fazla şehre yayılmaktadır ve 2.5Gbps ile 10Gbps arası değişen hızlara 100 den fazla üniversiteyi birbirine bağlamaktadır. Çin IPv6 konusunda gösterdiği gelişmelerini 2008 Beijing olimpiyat oyunlarında, olimpiyatların bilgi teknolojileri altyapısını IPv6 üzerinden vererek göstermiştir. Olimpiyatlarda kullanılan taksilere IPv6 ile çalışan sensörler eklenerek trafik sıkışıklığı önlenmiştir. Bunun yanında güvenlik kameraları ve olimpiyat web sitesi IPv6 üzerinden çalışmıştır. 1 milyondan fazla Çinli öğrenci IPv6 ağına bağlıdır. Çin deki internet servis sağlayıcıların IPv6 geçişini 2020 yılında tamamlanması beklenmektedir. K. Tazmanya Tazmanya da geçiş konusunda yapılan çalışmalar 2009 yılı Nisan ayında yayınlanan Tazmanya Devleti IPv6 Geçişi Stratejisi [19] belgesi ile tanımlanmıştır. İkili Yığın kullanan ağ cihazlarının hızla yaygınlaştığı ve 3-4 sene içinde IPv6 nın baskın protokol konumuna gelmesinin beklenildiği belirtilen belgede mevcut IPv4 ağlarının önümüzdeki boyunca yönetilmeye devam edileceği de belirtilmiştir. Bu çalışmada geçiş planlamasının erken yapılması cihaz alımlarında aranacak IPv6 desteğinin ilgili plan dahilinde istenmesi sebebiyle geçişin getireceği maliyetin yıllara yayılmasını sağlayacaktır. Ayrıca, bu tip bir planlama, yeni cihaz alımlarının bir kısmının kurumların doğal alım süreçlerine dahil edilmesini sağlayacağından maliyet etkin bir geçişe yol açacaktır. Oluşturulacak plan kamu kurumlarına geçişin kaçınılmaz olacağı dönem öncesinde süre kazandırmaktadır. Böylece kamu kurumları ve servis sağlayıcılar geçişi sürece yayarak daha verimli bir sonuç elde edebileceklerdir. Son olarak bir plan dahilinde geçişin gerçekleştirilmesi, ortaya çıkabilecek güvenlik risklerinin tanımlanması ve çözümler üretilmesi konusunda gerekli zamanı kazandıracaktır. Tazmanya devleti 2012 yılı ortalarında IPv6 ya geçişi tamamlayıp daha sonrasında IPv4 ve IPv6 ağlarının birlikte sürdürebilirliğinin sağlanmasını hedeflemektedir. III. IPv6 GEÇİŞİ ZAMAN/AŞAMA PLANI YAPISI IPv6 geçişi bir süreç olarak görülmeli ve bu geçiş çeşitli aşamalara bölünmelidir. Her bir aşamada gerçekleştirilecek çalışmalar net olarak belirlenmeli ve bu aşamaların gerçekleştirilmesi için zaman sınırlamaları koyulmalıdır. Plan bir bütün olarak ele alındığında geçiş, aşamalar altında yer alan eylemler ile başarılı bir şekilde sağlanırken öngörülen zamanlama ile de maliyet etkin olmalıdır. Diğer ülkelerdeki çalışmalar ve Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi kapsamında elde edilen tecrübeler dikkate alındığında, geçişin yol haritasının belirlenmesinde zamanlama açısından dikkat edilmesi gereken konular ve aşamalandırma çalışmalarında kapsanması gereken eylemler belirlenmiştir. A. IPv6 Geçişi Planı Amacı Bu bildiride açıklanan geçiş/aşama planında uygulanacak zamanlamaları etkileyecek üç temel hedef belirlenmiştir. Öncelikle kamu kurumlarının belirli bir zaman içinde servislerini IPv6 destekli hale getirmelerinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bunun temel sebebi yakın gelecekte IPv4 adreslerinin tükenmesi sebebiyle sadece IPv6 adresi alabilecek olan İSS ve kullanıcıların internete yalın IPv6 ile bağlanmak zorunda kalacak olmasıdır. Kamu kurumları internet üzerinden verdikleri mevcut hizmetleri bu durumdaki kullanıcılara da verebiliyor olmalıdırlar. İkinci olarak, belirlenecek geçiş aşama planı IPv6 geçişinden fayda sağlayacak kurumların hızlıca IPv6 ya geçişine imkan ve destek sağlamalıdır. Bahse konu 14

5 kurumlar, verdikleri servisler bakımından IPv6 ileri seviye özelliklerinin kullanılması sonucu daha güvenli, daha verimli ve kaliteli iletişim sağlayabilecek kurumlardır. Son olarak, ortaya konacak plan Türkiye nin IPv6 geçişi ile ortaya çıkacak Ar-Ge fırsatlarını değerlendirmesine imkan sağlamalıdır. IPv6 ya geçiş için belirlenecek zamanlama bilişim sektöründe araştırma ve geliştirme çalışmaları yürüten kurum ve kuruluşların bu fırsatları değerlendirmesinin önünde bir engel oluşturmamalıdır. B. IPv6 Geçişi Planı Aşamaları Geçiş sürecinin aşamaları ve bu aşamalarda gerçekleştirilecek eylemler bir bütün olarak ele alındığında başarılı bir geçişi sağlamalıdır. Bunun için ortaya çıkan ilk ihtiyaç IPv6 ya geçişi IPv6 konusunda bilgi sahibi bir teknik ekibin gerçekleştirmesidir. BT personelinin IPv6 geçişi ve IPv6 destekli servislerin verilebilmesi konusunda bilgi seviyeleri belirlenmelidir. IPv6 konusunda bilgi sahibi teknik personel eksikliği yaşayan kurumlar geçiş öncesinde mevcut çalışanlarına IPv6 konulu eğitim olanakları sağlamalıdır. Geçiş aşamaları planlanırken dikkate alınması gereken bir diğer konu ise kurumların makina parkları ve verdikleri servis hakkında yapılacak envanter çalışmasıdır. Kurumların IPv6 ya geçiş çalışmalarına başlayabilmesi için internete bağlı cihazlarının IPv6 desteği hakkında envanter çalışması yapılmalıdır. Hazırlanacak envanter çalışması sadece donanım seviyesinde kalmamalı ve kurumların internet üzerinden verdikleri servislere ait yazılımların ve işletim sistemlerinin IPv6 desteğini de içermelidir. Çalışma sonucunda elde edilecek raporlar, mevcut yazılım ve donanımların IPv6 desteğinin olup/ olmadığını ve desteği bulunmayan yazılım/donanım için yenilenme maliyetlerini içermelidir. Yenilenme yapılması gereken durumlarda ilgili yazılım ve donanımın faydalı kullanım ömürleri ve kurumun makine/teçhizat/yazılım alımı bütçesi göz önünde bulundurulmalıdır. Hazırlanacak planın aşamalarında yer alması gereken bir diğer çalışma da IPv6 ya geçişin öncelikle kontrollü bir ortamda denenmesidir. Kurumların IPv6 geçişi konusunda tecrübe kazanabilmeleri için bir pilot uygulama ile internet üzerinden verdikleri en az iki adet servisini IPv6 destekli hale getirmeleri sürecin tümünü yürütmeleri için gerekli deneyimi kazanımlarına yardımcı olacaktır. Pilot uygulama olarak kurumun verdiği web (HTTP) servisinin seçilmesi mevcut tecrübeler ışığında uygun bir seçim olarak görülmektedir. IV. ÖNGÖRÜLER VE KISITLAMALAR Türkiye için önerilen geçiş planının hazırlanmasında ülkemizdeki ve dünyadaki mevcut durumunun tespit edilmesinin yanında geleceğe dönük bazı öngörülerin yapılmasına ve planın kapsayacağı kurumlar, kuruluşlar, donanımlar ve servisler açısından bazı kısıtlamalar getirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Ortaya konulan bu öngörüler planın daha net hedefler içermesini sağlarken getirilen kısıtlamalar ile bu hedefler ülkedeki tüm BT altyapısı yerine IPv6 ya geçişin etkileyeceği daha dar bir alana odaklanmıştır. Öncelikle bölgesel IP tahsis kurumlarına (RIR) dağıtılan IPv4 adreslerinin 2011 yılı Haziran ayında tükeneceği öngörülmüştür [20]. IANA tarafından RIR lara /8 şeklinde dağıtılan toplam 256 IPv4 bloğunun Ekim 2010 itibariyle 244 tanesi hali hazırda dağıtılmış olup geriye sadece 12 tane kalmıştır. Bununla birlikte çalışmaları sürdürülen bir politika değişikliği 7 adet daha /8 ataması yapıldıktan sonra geriye kalan 5 adet bloğun otomatik olarak mevcut 5 RIR a atanması planlanmaktadır [21]. Bu değişikliğin gerçekleşmesi durumda yaptığımız öngörünün 2011 yılı ilk çeyreği şeklinde güncellenmesi gerekmektedir. Ayrıca Türkiye de faaliyet gösteren yerel IP tahsis kurumlarının (LIR) tarafından dağıtılan IPv4 adreslerinin Haziran 2013 tarihinden önce tükenmeyeceği öngörülmektedir. Bu öngörünün sonucu olarak da yalın IPv6 ile internete bağlanacak kullanıcıların en geç 2013 yılı Haziran ayına kadar ortaya çıkması beklenmektedir. IPv4 adreslerinin tükenmesi ve yalın IPv6 kullanıcılarının ortaya çıkması konusunda ortaya koyduğumuz zaman öngörülerinin yanında IPv6 geçişi yöntemi olarak yaygın bir şekilde İkili Yığın ın (Dual Stack) kullanılması beklenmektedir. IPv6 ya geçişin bir süreç olması dolayıyla uzunca bir süre IPv4 ve IPv6 protokollerinin birlikte çalışması gerekmektedir. Mevcut geçiş yöntemleri içerisinde İkili Yığın bu süreci en kolay ve verimli gerçekleştirecek yöntemdir. Bu bildiride önerilen plan için belirlenen kısıtlamaların başında geçiş aşamasında değerlendirilecek donanım ve yazılımların Sekil 1. IPv6 Geçişi Zaman Aşama Planı bir envanter çalışması ile belirlenmesi gelmektedir. Kurumlardaki kapalı ağların ve son kullanıcıların IPv6 üzerinden ağa/internete bağlanması bu zaman aşama planında göz önünde bulundurulmamıştır. Ayrıca sadece 3. seviye anahtarlama cihazlarları, yönlendirici cihazlar, güvenlik cihazları ve kurum tarafından internet üzerinden dışarıya verilen hizmetlerin (web servisi, eposta servisi v.b) envanter çalışmasında değerlendirilmesi ve bu yazılım/donanım için geçiş aşamalarının tanımlanmasına karar verilmiştir. 15

6 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 V. ZAMAN PLANLAMASI Bu çalışma kapsamında önerilen IPv6 Geçişi Zaman Aşama Planı Sekil 1 de gösterilmiştir. Plan da yer alan aşamaların zaman planlaması ile ilgili detaylar aşağıdaki bölümlerde verilmiştir. 1) Aşama 1 : Kasım Mayıs 2011 Aşama 1 tamamlandığında, kamu kurumlarının III- B de tanımlanan envanter çalışmasını tamamlanmış olması beklenmektedir. IPv6 desteği bulunmayan unsur için ilgili yazılım veya donanımın faydalı kullanım ömürleri göz önünde bulundurularak bir yenileme planı yapılmalı ve satın alınması öngörülen mal veya hizmetlerin finansmanı bütçe çalışmalarına dâhil edilmelidir. Yenileme için koyulacak son tarih ikinci aşamanın tamamlanmasından (Mayıs 2012) daha geç olmamalıdır. Ayrıca, bu çalışmada ortaya çıkan eğitim ihtiyaçları da Aşama 2 sona ermeden tamamlanacak şekilde planlanmalı ve bütçelendirilmesi bu tarih göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. 2) Aşama 2: Haziran Mayıs 2012 Bu aşama sonunda kurumların servis aldıkları İSS lere IPv6 üzerinden bağlantı sağlamış olmaları hedeflenmektedir. Kamu kurumlarının, 2. aşamayı başarı ile tamamlayabilmeleri için Türkiye de faaliyet gösteren İSS lerin Mayıs 2012 tarihine kadar isteyen kurumlara IPv6 bağlantısı verebilir duruma gelmeleri gerekmektedir. İSS kurumların bu tarihe uymalarını sağlayacak gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu aşama süresince IPv6 adresi alan ve IPv6 bağlantısı sağlayan kamu kurumları, mevcut verdikleri hizmetlerden en az iki tanesini pilot servis olarak IPv6 üzerinden kullanıcılarına sunabilir duruma gelmelidir. Bu çalışma ile Kamu kurumlarının IPv6 ya geçiş konusunda tecrübe kazanmalarının yanında IPv6 üzerinden servis vermek konusunda deneme çalışmalarını gerçekleştirmeleri planlanmaktadır. Son olarak Aşama 1 de yapılan envanter çalışması ile başlayan mevcut yazılım ve donanımların IPv6 destekler hale gelmesi çalışmaları Aşama 2 sonunda tamamlanacaktır. Buna paralel olarak Aşama 2 den sonra IPv6 yı desteklemeyen hiçbir ağ donanımı ve yazılımına yatırım yapılmamalıdır. 3) Aşama 3 : Haziran Mayıs 2013 Aşama 3 ün sonlanmasının yalın IPv6 bağlanan kullanıcıların ortaya çıkacağı dönemle paralel olması planlanmıştır. Bu çalışmada yalın IPv6 ile internete bağlanacak kullanıcıların en geç 2013 yılı Haziran ayına kadar ortaya çıkması beklenmektedir. Aşama 3 kurumların verdikleri servislerden Yalın IPv6 bağlanan kullanıcıların da faydalanabilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Tüm kamu kurumları bu aşamanın sonunda verdikleri tüm servisleri IPv6 destekler hale getirmelidir. Bu aşama çalışmalarının başlaması için.tr DNS sunucularının IPv6 desteğinin olması (sunucuların IPv6 üzerinden gelen alan adı sorgularına cevap verebilmesi) ve.tr uzantılı alan adları için NS (name server, DNS sunucu) kayıtlarını IPv6 destekli olarak (AAAA kaydı) yapılabilmesi gerekmektedir. Haziran 2012 tarihinden önce bu konuda gerekli düzenlemeler yapılmalı ve en geç Eylül 2012 sonunda.tr DNS sunucularına IPv6 desteği verilmiş olmalıdır. VI. SONUÇ Bu çalışmada Türkiye nin IPv6 protokolüne geçişi için bir zaman aşama planı önerilmiştir. Bu planın hazırlanması dünyadaki benzer geçiş planlarının yanı sıra Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi kapsamında yürütülen çalışmalarda elde edilen Türkiye nin IPv6 protokolüne geçişine ilişkin birikimlerden faydalanılmıştır. IPv4 protokolünden IPv6 protokolüne geçişin tüm ülkeler için ortak olan yönlerinin yanısıra (geçiş yöntemleri, IPv4 adreslerinin tükenmesi, IPv6 ileri seviye özellikleri v.b.), her ülkenin kendi şartları sebebiyle ortaya çıkan (mevcut yazılım ve donanımların IPv6 destek durumu, bilgi teknolojilerinin kullanım yaygınlığı, internet üzerinden verilen servisler, düzenlemeler v.b.) yönleri de vardır. İlgili proje kapsamında yürütülen çalışmalarla ülkemize özgü gereksinimler anket vb yöntemler kullanılarak tespit edilmiştir. Ayrıca I. bölümde sunulan literatür çalışması ve yine ilgili projenin teknik iş paketlerinde elde edilen deneyimlerle tüm ülkeler için ortak olan yönler de belirlenmiştir. Yazarlar ayrıca ULAKNET te yedi yıldır sürdürdükleri IPv6 yaygınlaştırma/geçişe destek çalışmaları sırasında edindikleri bilgi birikimini, geçişin Türkiye çapında nasıl olması gerektiği ile ilgili öngörülerde bulunmak için kullanmışlardır. Ağ teknolojileri alanında kullanılan en yaygın protokollerden birisi olan Internet Protokolü (IP) sürümünde yapılacak değişiklik ülkemizdeki BT altyapısı için de çok önemli bir değişim olduğundan, bu geçişin bir plan kapsamın yapılması hem yaşanabilecek sorunları en aza indirgeyecektir hem de geçiş sonrası ortaya çıkabilecek avantajların değerlendirilmesine katkı sağlayacaktır. Önerdiğimiz geçiş aşama planı bu alandaki ilk ve tek plan olma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca, böyle bir planın hazırlanması için durum tespiti, kısıt ve kabullenmelerin ortaya konması v.b. gibi adımlardan oluşan ve bu çalışmada kullanılan yöntem, benzer protokol değişiklikleri için kullanılması açısından da bir örnek teşkil etmektedir. İlgili proje kapsamında ortaya çıkardığımız bu geçiş zaman aşama planı bir öneri özelliğini taşımaktadır. Bu geçişin paydaşları olan kamu kurumları, kullanıcılar ve İSS lerin bu plan hakkındaki görüş ve önerileri doğrultusunda gerekli değişiklikler ve güncellemeler yapılmalıdır. Plan kapsamında ortaya çıkan zamanlamalar IPv4 adreslerinin tükenmesi ve yalın IPv6 bağlı kullanıcıların ortaya çıkması konusunda kabullenmeler içerdiğinden, bu alanlarda görülebilecek değişiklere paralel olarak zaman planlaması güncellenebilir. Ayrıca, planda yer alan aşamalar bazı idari düzenlemelerin yapılmasını gerektirmektedir. BT alanındaki düzenleyici, kanun koyucu ve uygulayıcı kurum ve kuruluşların ilgili aşamaların gerçekleştirilmesi için gerekli adımları atması gerekmektedir. 16

7 TEŞEKKÜRLER Bu çalışma Türkiye çapında IPv6 altyapısı oluşturmak ve Türkiye nin IPv6 protokolüne geçişini planlamak amacıyla TÜBİTAK - ULAKBİM in yönetici, Gazi Üniversitesi ve Çanakkale 18 Mart Üniversitesi nin yürütücü, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu nun müşteri kurum olarak katıldığı Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir [5]. Bu proje TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir. KAYNAKLAR [1] J. Curran, RFC5221, An Internet Transition Plan, Temmuz 2008 [2] TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi, [Online]. [3] ULAK6NET, IPv6 Destekli ULAKNET Ağı [Online]. cle&id=63&itemid=50 [4] ULAKNET IPv6 Görev Gücü, ULAKNET Eğitim ve Çalıştayı, Nisan 2007 Muğla, [Online]. pdf [5] Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi [Online]. [6] IPv6 Ghost Route Hunter [Online]. [7] ABD OMB IPv6 Geçiş Planı, 2 Ağustos 2005, [Online]. memoranda/ fy2005/m05-22.pdf) [8] ABD 2008 Sonrası Geçiş Planı, Mayıs 2009, [Online]. ipv6_adoption_in_usg_may2009_final.pdf [9] Action Plan for the deployment of Internet Protocol version 6 (IPv6) in Europe, Mayıs 2008, [Online] european_day/communication_final_ _en.pdf [10] Almanya IPv6 Eylem Planı, Mayıs 2009, [Online]. [11] Recommendations On Issues Relating to Transition from IPv4 To IPv6 in India, Ocak 2006, [Online]. recom9jan06.pdf [12] İsveç e-devlet delegasyonu. [Online]. [13] Go6.si, [Online]. [14] APEK IPv6 kılavuzu, [Online]. [15] Internet Protocol Version 6 Transition Plans For Singapore, [Online]. Policies_and_Regulation_Level2/white_papers/p-IPv6_white_ paper_v2 posted_.pdf [16] Brezilya internet icra kurulu, [Online]. [17] Brezilya kayıt kurumu, [Online]. [18] CNGI, Çin Yeni Nesil İnternet Ağı, [Online]. [19] Tasmanian Government IPv6 Transition Strategy, Nisan 2009, [Online]. data/assets/pdf_ file/0003/77952/ipv6_transition_strategy.pdf [20] IPv4 Adresleri Tahmini Bitiş Zamanı İstatistiği [Online]. [21] IPv4 Dağıtımı Politika Değişikliği [Online]. 17

8 ULUSAL IPv6 KONFERANSI