ISSN: MAY-AUGUST2014 VOLUME:4 NUMBER:2

Transkript

1 ISSN: MAY-AUGUST2014 VOLUME:4 NUMBER:2

2 MERSIN UNIVERSITY SCHOOL OF MEDICINE Lokman Hekim JOURNAL OF HISTORY OF MEDICINE AND FOLK MEDICINE Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi Owner Prof. Dr. Ahmet İlvan Dean of Mersin University School of Medicine Honorary Editors in Chief Prof. Dr. İlter Uzel Prof. Vivian Nutton Editor in Chief Prof. Dr. Tamer Akça Associate Editor Prof. Dr. Nursel Gamsız Bilgin Section Editors Assoc. Prof. Yusuf Vayısoğlu Assoc. Prof. Dr. Öner Kurt PhD Gülhan Orekici Temel Copyeditor PhD Gülhan Orekici Temel Layout Editor PhD Gülhan Orekici Temel Proof Editor Prof. Dr. Nursel Gamsız Bilgin Managing Director Assist. Prof. Dr. Oya Ögenler Periodical Scientific Publication of Mersin University School of Medicine. Can not be cited without reference. Responsibility of the articles belong to the authors. Published online three times a year. Correspondence Dr. Tamer AKÇA Mersin University School of Medicine Department of General Surgery lokman@mersin.edu.tr Tel: : / 1124 Fax : URL : Design : Dr. Tamer Akça Cover : Ayşegül Tuğuz (from composition of İlter Uzel named Dioscorides and his student) EDITORIAL BOARD* Emeritus Prof. Stuart Blume, Netherlands Prof. Dr. Mehmet Sami Serin, Türkiye Assist. Prof. Stephen T. Casper, United States Prof. Dr. Serap Şahinoğlu, Türkiye Assoc.Prof.Catharine Coleborne, New Zealand Prof. Dr. Sevgi Şar, Türkiye Dr. Pratik Chakrabarti, United Kingdom Prof. Dr. Bahar Tunçtan, Türkiye Ph. D. Eric J. Engstrom, Germany Prof. Dr. Yeşim Işıl Ülman, Türkiye Sherry Sayed Gadelrab, United Kingdom Prof. Dr. Nuran Yıldırım, Türkiye Prof. Elizabeth Lunbeck, United States Assoc. Prof. Dr. Ahmet Acıduman, Türkiye Dr. Harry Oosterhuis, Netherlands Assoc. Prof. Dr. Ferruh Ayoğlu, Türkiye Prof. John Harley Warner, United States Assoc. Prof. Dr. Murat Civaner, Türkiye Prof. Dr. Ayten Altıntaş, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Nilgün Çıblak Coşkun, Türkiye Prof. Dr. Berna Arda, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Gülten Dinç, Türkiye Prof. Dr. Hakan Arslan, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Murat Durukan, Türkiye Prof. Dr. Erman Artun, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Tamay Başağaç Gül, Türkiye Prof. Dr. Adnan Ataç, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Ayşe Menteş Gürler, Türkiye Prof. Dr. Nesrin Çobanoğlu, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Selim Kadıoğlu, Türkiye Prof. Dr. Bayhan Çubukçu, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Taşkıner Ketenci, Türkiye Prof. Dr. Ömür Elçioğlu, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Rahşan Özen, Türkiye Prof. Dr. Ayşe Everest, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Refiye Okuşluk Şenesen, Türkiye Prof. Dr. Şefik Görkey, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Çağatay Üstün, Türkiye Prof. Dr. Gülsel Kavalalı, Türkiye Assoc. Prof. Dr. Selen Yeğenoğlu, Türkiye Prof. Dr. Kadircan Keskinbora, Türkiye Assist. Prof. Dr. Murat Aksu, Türkiye Prof. Dr. Gamze Kökdil, Türkiye Assist. Prof. Dr. Selim Altan, Türkiye Prof. Dr. Arın Namal, Türkiye Assist. Prof. Dr. Funda Gülay Kadıoğlu, Türkiye Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali, Türkiye Assist. Prof. Dr. Esin Karlıkaya, Türkiye Prof. Dr. Zuhal Özaydın, Türkiye Assist. Prof. Dr. Şükran Sevimli, Türkiye Prof. Dr. Gülbin Özçelikay, Türkiye Assist. Prof. Dr. Hafize Öztürk Türkmen, Türkiye Prof. Dr. Menşure Özgüven, Türkiye Assist. Prof. Dr. Gülay Yıldırım, Türkiye Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar, Türkiye Statistical Consultant: Prof. Dr. E. Arzu KANIK *in alphabetical order

3 MERSIN UNIVERSITY MEDICAL FACULTY Lokman Hekim JOURNAL OF MEDICAL HISTORY AND FOLK MEDICINE Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi Volume 4 May - August 2014 number 2 Review - Derleme YEHOVA ŞAHİTLERİ NİN KAN VE ORGAN NAKLİNE BAKIŞ AÇISI 1 The Perspective of Jehovah s Witnesses to the Blood Transfusion and Organ Transplantation Tanrıverdi et al. SEZARYEN AMELİYATININ TARİHSEL GELİŞİMİNE ANATOMİK AÇIDAN BAKIŞ 8 An Anatomical Look at the Historical Development of Cesarean Operation Turamanlar et al. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE EBELİK: TARİHİ BİR İNCELEME 13 Midwifery from Past to Present: A Historical Review Ejder Apay S. Original Article - Araştırma PROF. DR. SELÇUK EREZ İN EDEBİ ESERLERİNİN TÜRK TIP TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 21 Evaluation of the Literary Works of Prof. Dr. Selcuk Erez in Terms of Turkish History of Medicine Tekiner H. LOKMAN HEKİM GERÇEK KİŞİ MİDİR, KÜLT MÜDÜR? 27 Did Lokman Hakim Really Live or Is He a Cult of Sorts? İntepe et al. Monograph - Monografi DOKTOR MUSTAFA HAYRULLAH DİKER VE FELSEFE-İ TIB ADLI ESERİ 32 Doctor Mustafa Hayrullah Diker And His Work Entitled Felsefe-i Tıb Karacaoğlu E. EDİRNE DE ÖNDER BİR HEKİM: DR. RATİP KAZANCIGİL 43 A Leader Physician in Edirne: Dr. Ratip Kazancigil Gökçe N.

4 Review YEHOVA ŞAHİTLERİ NİN KAN VE ORGAN NAKLİNE BAKIŞ AÇISI The Perspective of Jehovah s Witnesses to the Blood Transfusion and Organ Transplantation Ahmet Turgut Tanrıverdi 1 Gülşah Tanrıverdi 2 Sibel Öner Yalçın 3 Serap Torun 4 1 Master of Science Student, Çukurova University Institute of Social Science, Dept. of Sociology of Religion 2 Academic Staff, Çukurova University Adana Health High School, Dept. of Nursing 3 Academic Staff, Çukurova University Adana Health High School, Dept. of Nursing 4 Assist. Prof,. Çukurova University Adana Health High School, Dept. of Nursing ÖZET Yehova Şahitleri, inanışları gereği kan naklini reddetmektedir. Şahitlerin bu tür bir inanışa sahip olmalarını ve karşı olum tutumu geliştirmelerini Kutsal Kitabın Tekvin 9:3; Levililer 17:10-11 ve Elçilerin İşleri 15:22-29 ayetlerinden çıkardıkları yorumlar desteklemektedir. Yehova Şahitlerine göre bu ayetler, kanın bir kutsallık içerdiğini ve hayatın özünü oluşturduğunu bildirmektedir. Kan nakline hangi koşullarda olursa olsun karşı çıkan Yehova Şahitleri, bu uygulamayı yapan üyelerine de müşareketten kesme adı verilen cemaatten çıkarma yaptırımını uygulamaktadır. Şahitler bu tutum ve davranışlarını, kan istemiyorum ifadesinin yer aldığı özel bir belge ile yazılı hale getirip, hastane irtibat heyetleri ile işbirliği içerisinde bulunarak tedavi süreçlerini kendi inanışları doğrultusunda etkilemek ve yönlendirmek amacındadır. Yehova şahitleri, hastane irtibat heyetlerinin önerileri doğrultusunda kan nakline alternatif tıbbi çözümler ile tedavi olmayı kabul etmektedir. Bunun yanı sıra, inanışlarına aykırı olduğu gerekçesiyle başlangıçta organ nakline karşı olumsuz bir tavır sergilerken daha sonraki süreçte organ nakli uygulamasını kişisel kararlara bırakmışlardır. Bazı ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de organ nakli gerçekleştirilen Yehova Şahitleri olduğu bilinmektedir. Bu çalışma Yehova Şahitlerinin, kan ve organ nakline karşı oluşlarını ve bunu hangi ayetlere dayandırdıklarını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yehova Şahitleri, Kan Nakli, Organ Nakli, Kutsal Kitap 1 ABSTRACT Jehovah s Witness refuse the blood transfusion in accordance with their belief. That the Witness has this kind of belief and develops an opposite ideas are supported by comments of The Bible s vesses, called as Genesis 9:3, Leviticus 17:10-11 and Acts 15: According to the Jehovah s Witnesses, these verses inform that the blood involves holiness and constitutes the essence of life. Jehovah s Witnesses oppose to blood transfusion in all cases and apply to the members, who make this application, the sanction of dismissing from religion community, which called as disfellowshiping. The Witnesses wrote their attitude and behaviour as a private document, which involves the expression I don t want blood! They cooperate with hospital connection commission because they affect their process of medical treatment in accordance with their belief and direct. Jehovah s Witnesses accept the medical treatment with alternative medical methods to blood transfusion in direction of hospital connection commission s suggestions. Besides, while they have firstly negative attitude against transplantation because of being contrary to their belief, they left later application of transplantation to individual decisions. It is known that there is the Jehovah s Witnesses, who is transplanted in Turkey too, like in some countries. This study has been done to put out that Jehovah s Witnesses are against transplantation and blood transfusion and base on this to which verses. Keywords: Jehovah s Witnesses, Blood Transfusion, Organ Transplantation, The Bible Lokman Hekim Journal, 2014;4(2):1-7 Received: ; Accepted: Correspondence Author: Ahmet Turgut Tanrıverdi, Çukurova University Institute of Social Science, Dept. of Sociology of Religion, Adana - Türkiye sosyolog033@gmail.com

5 Lokman Hekim Journal 2014;4(2):1-7 GİRİŞ Yehova Şahitleri nin Tarihsel Gelişimi, İsim ve İnanç Kaynakları, Teşkilat Yapısı Yehova Şahitleri olarak isimlendirilen dinsel teşkilatın kurucusu Charles Taze Russell dır. Russell arasında İncil etüdü için bir okul açmış ve daha sonra bu çalışmalarının sonucu olarak 1881 de Zion s Watch Tower Tract Society teşkilatını kurmuştur. Pennsylvania eyaletinde kurulan bu teşkilat, 13 Aralık 1884 de ABD hükümeti tarafından tanınmıştır den itibaren teşkilat başkanlığında Josepf Franklin Rutherford, Nathan Homer Knorr gibi isimler yer almıştır. Yehova Şahitleri kendilerine Tanrı ismi olarak Yehova ismini benimsemişlerdir. Bu benimseyişin en çarpıcı göstergesi, kutsal kitaplarında Rab ifadesi yerine Yehova ifadesinin kullanılmış olmasıdır. Yehova; Yahudilikte Tanrı için kullanılan Yahve sözcüğünün galatıdır (yanlış kullanımı). Yehova Şahitleri de bu adı, 1931 deyılında yapılan bir Kongre de almışlar ve Eski Ahit teki (Tanah) bir ifadeye dayandırmışlardır. Eski Ahit te bu ifade Siz benim şahitlerimsiniz, der Yehova (İşaya 43:10) şeklinde geçmektedir. Yehova Şahitleri; bu ismi benimseyip kullanmaya başlamadan önce, Russelistler, Ciddi Kutsal Kitap Araştırıcıları, Milletlerarası Kutsal Kitap Öğrenme Cemiyeti gibi adları kullanmışlardır. 2 Genellikle Yehova Şahitleri olarak isimlendirildiklerini ancak Şahitlerin bir tür sahiplenme duygusu ile kendilerini Yehova nın Şahitleri olarak insanlara sunmayı uygun gördüklerini söylemek mümkündür. Yehova şahitlerinin kutsal kitabı, Hıristiyanların kutsal kitabıdır. 1 Bu kitap Eski ve Yeni Ahit isimli iki bölümden ve 66 kitaptan oluşmaktadır. Her ne kadar bu 66 kitaba inanıyor olsalar da Hıristiyanlarla aralarında ciddi derecede fikir ayrılıkları söz konusudur. Bu fikir ayrılıklarının en temelinde Hıristiyanların Teslis (üçleme) inancı yer almaktadır. Hıristiyanların Teslis inancına göre baba, oğul, ruhulkudüs; tek bir Tanrı nın farklı yansımaları iken Yehova şahitlerine göre Tanrı ile İsa Mesih i birbirine eş tutmak mümkün değildir. Yehova nın Şahitleri Hareketi İsa nın her ne kadar Tanrı nın sureti ve oğlu olsa da- mucizevi olarak doğması nedeniyle Tanrı ya eşit kabul edilemeyeceği görüşündedir. O Tanrı nın ilk yarattığı, çağlar boyu insanlık öncesindeki yaşamında Tanrı ile birlikte bulunan ve yaratma eyleminde Yehova ya ortak olandır. 3 Tanrı yla eş değer tutmuyor olsalar bile Şahitlerin, İsa Mesih i tam anlamıyla anlamak ve O nun bilgisini edinmek konusunda inançları üst düzeydedir. Onların bu tutumlarını, Sonsuz yaşama kavuşmak için, tek gerçek Tanrı olan Seni ve gönderdiğin İsa Mesih i tanımaları gerekir. (Yuhanna 17:3) ayetiyle desteklemektedirler. 4 İnanç kaynakları konusunda ayrıca belirtmek gerekir ki; Yehova Şahitleri inandıklarından ziyade reddettikleriyle tanınan, bilinen bir topluluktur. 5 Bunun en çarpıcı göstergeleri ise; Şahitlerin, seküler devletlere, askerlik yapmaya ve kan-organ nakline karşı oluşlarıdır. Örneğin Onlara göre Yehova Şahitleri dışındaki bütün dinler ve politik sistemler yanlıştır. Kilise şeytani bir kuruluştur. Tarihi Hıristiyanlık sömürücü, emperyalist ve kan dökücüdür. Yeryüzü cennetini de Yehova Şahitleri gerçekleştirecektir. 6 Yehova Şahitleri nin teşkilatlanmaları, dünyanın her yerinde aynı sistematik ile kurulmuştur. Merkez yönetimi New York tadır. Yehova nın Şahitleri başta Yehova Tanrı ya, arkasından İsa Mesih e ve daha sonra da Sadık ve Basiretli Köle ye, yani Yönetim Kurulu na bağlıdırlar. 7 Yehova Şahitlerinin misyonerlik faaliyetine verdikleri özel isim tarla hizmeti dir. Tarla Hizmeti teşkilatın öğreti ve uygulamalarını aktif bir şekilde yayma faaliyetine verilen isimdir. 7 Bu hizmetle öğreti ve uygulamalarını yayma çabası içerisindedirler. Bu bağlamda, Yehova Şahitleri nin en önemli özelliği misyonerlik faaliyetlerine (kendi ifadeleriyle; müjdecilik faaliyeti) ya da tebliğ çalışmalarına çok önem vermeleridir. Çünkü Yehova nın öğretilerini yaymak kadar ulvi bir görev olamayacağını savunmaktadırlar. Misyonerlik faaliyeti, Yehova Şahitleri için en önemli ibadettir. Tebliğ konusunda gerek Dünya çapında gerekse Türkiye de kayda değer bir üne sahip olduklarını da belirtmek gerekir. Bunun sonucu olarak da, misyonerlik denildiğinde ilk olarak akla gelenler Yehova Şahitleridir. Şahitlerin üst düzey eğitim almaları ve çeşitli ülkelerde görev yapmak üzere donanımlı misyoner yetiştirmek amacıyla kurdukları eğitim okulları da mevcuttur. Bunlar; Gilead Okulu, Pionner Okulu ve fiziksel tesisleri olan Beytel dir. 2

6 The Perspective of Jehovah s Witnesses to the Blood Transfusion - Tanrıverdi et al. Gilead Okulu: Yehova Şahitleri Örgütü nün başta gelen, Hıristiyanlığı ve merkezi yorumları Yehova Şahitliği açısından yayan mutaassıp, fanatik misyonerleri yetiştiren okul Wachtturm Bibel Schule Gilead tır. 1 Pionner Okulu: Gilead okullarında verilmek istenilen derinlemesine eğitime hazırlık olarak temel eğitimin verilmeye çalışıldığı okuldur. 8 Beytel: Gilead okulunda verilen eğitim sırasında, eğitim alan Yehova Şahitleri nin kaldıkları binalardır. 8 Yehova şahitlerinin 2012 yılı itibariyle dünya üzerinde , Türkiye de 28 cemaati bulunmaktadır. 9 Yehova Şahitleri nin cemaat olarak ifade ettikleri ibadet toplulukları kendi ifadelerine göre en az 50 üye olmasına bağlıdır. Bunun daha aşağısında olan üye sayısı durumunda ise cemaat olarak değil grup olarak isimlendirmektedirler. Türkiye deki teşkilatları İstanbul merkezli olup, Yehova nın Şahitlerini Destekleme Derneği ismiyle kayıtlıdır. İstanbul merkezli dernek çalışmalarına fiili olarak 2004 yılında başlamış olup resmi olarak 2006 yılında kurulmuştur. Yehova Şahitleri nin inanç ve öğretilerini iletmek amacıyla kullandıkları çeşitli yayınları bulunmaktadır. Bu yayınlar merkez teşkilatı tarafından düzenlenip tüm dünyada aynı içerikle, farklı dillere çevirisi yapılarak dağıtılmaktadır. Gözcü Kulesi ve Uyanış dergileri ile inanç temellerini açıklamaya çalışan çeşitli kitaplar bu yayınlar arasında sayılabilir. Türkiye de dağıtılmak üzere daha önceki yıllarda İstanbul da basımı yapılan kitap ve dergiler, son yıllarda Almanya da basılmaya devam etmektedir. KAN YA DA ORGAN NAKLİ KONUSUNDAKİ DÜŞÜNCE VE UYGULAMALARI Yehova Şahitleri, inanışları gereği kan naklini reddetmektedir. Şahitler, bu tür bir inanışa sahip olmalarını ve kan naklini kabul etmeme tutumunu geliştirmelerini Kutsal Kitabın aşağıda belirtilen ayetlerinden çıkardıkları yorumlar desteklemektedirler. 3. Yeryüzünde yaşayan her hayvan size yiyecek olacak. Yeşil bitkiler gibi, hepsini size veriyorum; 4. Fakat eti, onun canı olan kanıyla yemeyeceksiniz; 5. Ayrıca, canlarınızın kanının hesabını da soracağım. Her canlı varlıktan onun hesabını soracağım; her insandan, kardeşinin canına kıyan herkesten, insan canının hesabını soracağım; 6. İnsan kanı dökenin kanı insan eliyle dökülecek. (Tekvin 9:3-6) İsrail evinden biri veya aranızda yaşayan bir yabancı herhangi bir tür kan yerse, kan yiyen o canı reddedeceğim ve halkının arasında onu yaşatmayacağım; 11. Çünkü bir varlığın canı kandadır, Ben kanı canlarınız için kefarette bulunsun diye sunak için ayırdım. Kefareti sağlayan kandır, çünkü can ondadır. (Levililer 17:10-11) Bunun üzerine, elçiler, ihtiyarlar ve tüm cemaat, bazı kişileri Pavlus ve Barnabas la birlikte Antakya ya göndermeyi uygun gördüler; seçilenler Barsaba denilen Yahuda ile Silas tı. Bunlar kardeşlere önderlik eden kişilerdi; 23. Böylece onların eliyle şu mektubu gönderdiler: Kardeşleriniz elçilerden ve ihtiyarlardan, Antakya, Suriye ve Kilikya daki diğer milletlerden kardeşlere, selamlar! 24. Aramızdan bazılarının, kendilerine hiçbir talimat vermediğimiz halde, sözleriyle huzurunuzu kaçırarak sizi altüst etmeye çalıştıklarını duyduk; 25. Böylece ortak bir karara vardık ve aramızdan seçtiğimiz bazı kişileri, sevgili kardeşlerimiz Barnabas ve Pavlus ile birlikte size göndermeyi uygun bulduk; 26. Onlar Efendimiz İsa Mesih in ismi uğrunda canlarını tehlikeye atmış kişilerdir; 27. Aynı şeyleri bir de sözlü olarak iletmeleri için Yahuda yı ve Silas ı da yolluyoruz; 28. Çünkü kutsal ruh ve bizler, şu gerekenler dışında bir şeyi size yüklememeyi uygun gördük; 29. Putlara kurban edilen şeylerden, kandan, boğularak öldürülmüş hayvanın etinden ve cinsel ahlaksızlıktan sakının. Bunlardan dikkatle sakınırsanız esenlikte olursunuz. Sağlıcakla kalın! (Elçilerin İşleri 15:22-29) 4 Yehova Şahitlerine göre bu ayetler, kanın bir kutsallık içerdiğini ve hayatın özünü oluşturduğunu bildirmektedir. Kan nakline hangi koşullarda olursa olsun karşı çıkan Yehova Şahitleri, bu uygulamayı yapan üyelerine de müşareketten kesme adı verilen cemaatten çıkarma yaptırımını uygulamaktadır. 3

7 Lokman Hekim Journal 2014;4(2):1-7 Şahitler bu tutum ve davranışlarını, kan istemiyorum ifadesinin yer aldığı özel bir belge ile yazılı hale getirip, hastane irtibat heyetleri ile işbirliği içerisinde bulunarak tedavi süreçlerini kendi inanışları doğrultusunda etkilemek ve yönlendirmek amacındadır. Yehova şahitleri, hastane irtibat heyetlerinin önerileri doğrultusunda kan nakline alternatif tıbbi çözümler ile tedavi olmayı kabul etmektedir. Ayrıca Onlar Mukaddes Kitaba dayanan inançlarından dolayı, kendi kanlarının depolanıp sonra kendilerine tekrar nakledilmesini kabul etmezler. 10 Yehova Şahitleri kan nakli uygulaması yerine uygulanabilecek alternatif tıp yöntemlerinin bulunduğunu ve bunların uygulanmasının, inançları doğrultusunda yaşamalarına ve tıbbi kaygılarını gidermeye yeterli yöntemler olduklarını bizzat kendi internet sitelerinde belirtmişlerdir. 11 Sözü edilen alternatif tıp yöntemleri şunlardır: Sıvılar Ringer Laktat solüsyonu, dekstran, hidroksietil starch (hetastarch) ve diğerleri, hipovolemik şoku önleyip kan hacmini korumak amacıyla kullanılır. Şimdi araştırılmakta olan bazı sıvılar oksijen taşıyabiliyor. 11 İlaçlar Genetik mühendisliğiyle elde edilen proteinler, alyuvarların (eritropoietin), trombositlerin (interleukin-11) ve çeşitli akyuvarların (GM-CSF, G-CSF) üretimini uyarabilir. Diğer ilaçlar, ameliyat sırasında meydana gelen kan kaybını büyük ölçüde azaltırlar (aprotinin, antifibrinolitikler) veya akut kanamanın azalmasına yardım ederler (desmopresin). 11 Biyolojik Kanama Durdurucular Doğrudan uygulanan kollajen ve selülozla dokunmuş pedler kanamayı durdurmak üzere kullanılır. Fibrin yapıştırıcılar ve tıkaçlar, delik şeklindeki yaraları kapatabilir veya kanamalı dokuların bulunduğu büyük alanları örtebilir. 11 Kan Kurtarma Yöntemleri Kurtarma makineleri, ameliyat veya travma sırasında kaybedilen kanı geri alır. Kanı temizlenir; kesintisiz bir devre içinde tekrar hastaya dönebilir. Olağanüstü durumlarda, böyle bir sistem kullanılarak litrelerce kan geri alınabilir. 11 Ameliyat Aletleri Bazı aygıtlar aynı anda, hem damarları keser hem de kapatır. Bazıları ise büyük doku parçalarındaki kanamalı alanı kapatabilir. Laparoskopik ve küçük kesitlerden geçen aletler sayesinde, ameliyatlarda, büyük kesitler nedeniyle görülen kan kaybı olmaz. 11 Ameliyat teknikleri Deneyimli doktorlarla yapılan konsültasyonları da içeren eksiksiz bir ameliyat planı, ameliyat ekibinin komplikasyonlardan kaçınmasına yardım eder. Kanamayı durdurmak için derhal harekete geçmek gereklidir. 24 saati geçen gecikmeler hastanın ölüm ihtimalini fazlasıyla artırır. Büyük ameliyatları birkaç küçük ameliyata bölmek toplam kan kaybını azaltır. 11 YEHOVA ŞAHİTLERİ NİN KAN NAKLİNE KARŞI OLUŞ TUTUMLARINA YAPILAN DİNİ VE TIBBİ ELEŞTİRİLER Bireysel inançlar ile tıp etiği ilkelerinin çatışmasına en çarpıcı örnek; Yehova Şahitleri nin kan nakline karşı olan tutumlarında ortaya çıkmaktadır. Bireysel inanç sistemleri çoğu zaman bireylerin tercihlerini doğrudan etkilemektedir. Bu etkiler, bazen hayatı kaybetmeyi göze alabilecek noktalara kadar ulaşabilmektedir. Yehova şahitleri açısından hastaya kan nakli gereken durumlarda tıp etiği açısından hasta özerkliğine saygı ve hasta yararına davranma ilkeleri çatışmaktadır. 12, 13 Bu çatışmaların temelini, Yehova şahidinin kan nakline son derece net olan karşı oluş tavırlarından çok, sağlık çalışanlarının yarar sağlayamamaktan kaynaklanan vicdani yükleri oluşturmaktadır. 4

8 The Perspective of Jehovah s Witnesses to the Blood Transfusion - Tanrıverdi et al. Kan nakline karşı oluşları noktasında Yehova Şahitlerine dini ve tıbbi temelde çeşitli eleştiriler yapılmıştır. Yapılan eleştiriler, Şahitlerin Kutsal Kitap tan temel aldıkları pasajları yanlış yorumlamış oldukları fikri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu yasak hayvanların kanıyla ilgili olup, onların yenilmesi veya kurban sunulması amacıyla canlarının alınışı veya öldürülüşü bağlamında konulmuştur. Fakat iyi bilinmelidir ki, insan, hiçbir zaman ne bir besin maddesi olarak, ne de bir kurban olarak öngörülmemiştir. 14 Ayrıca Kutsal Kitabın çeşitli ayetleri de, Yehova Şahitleri nin kan nakli ile ilgili yorumlarına bir eleştiri olarak sunulabilecek niteliktedir. Örneğin 1. Korintoslular 8:1-13 ayetlerinde söz edildiği üzere kan yenmesi ile ilgili yasak putlara kurban edilen şeyler le ilgilidir. Konumuzla ilgili olarak, Markos 7:15-17 ayetlerinde Dışarıdan insanın içine giren hiçbir şey onu kirletmez; insanı kirleten onun içinden çıkanlardır ve yine Markos 7:18-19 ayetlerinde O da onlara şöyle dedi: Sizin de onlar gibi anlayışınız kıt mı? Dışarıdan insanın içine giren hiçbir şeyin onu kirletmeyeceğini bilmiyor musunuz? Çünkü insanın yüreğine değil, bağırsaklarına gider ve oradan lağıma atılır. ifadeleri yer almaktadır. 4 Kan nakli konusunda Bulgaristan daki Yehova Şahitleri istisnai bir durum ortaya koymuşlardır. Bu istisnai durum, Yehova Şahitleri nin kan nakli ile ilgili olarak hükümet ile uzlaşma içerisine girmesinden kaynaklanmaktadır. Bulgaristan daki Yehova Şahitleri, resmen kan nakli ve kullanımı konusunda tamamen bireysel olarak karar verme özgürlüğüne sahip olup, kan nakli ve kullanımı konusunda Yehova Şahitleri Teşkilatı tarafından kontrol edilmeyecek ve kan nakline başvuranlar da, bu sebepten dolayı Teşkilattan çıkarılmayacaklar. Aynı zamanda Yehova Şahitleri Teşkilatı bu uzlaşmada, yaşları küçük olanlara kan naklini istemediğini belirten kartın sağlanamayacağı güvencesini de yetkililere vermiştir. 14 Bu konuda dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta ise kan transfüzyonunun tarihsel gelişimi ile Yehova Şahitleri nin karşı oluş tutumlarını desteklemek üzere kullandıkları kutsal metinlerin ortaya çıkış zamanı arasındaki yüzyılları aşan bir farkın olmasıdır. Basit anlamda yapılabilecek kronolojik tarama ile kutsal metinlerin ortaya çıktığı dönemde kan transfüzyonu ve organ nakli gibi bir tıbbi uygulamanın olmadığını ve ilk transfüzyon girişiminin 1666 yılında Richard Lower tarafından bir hayvandan diğerine yapılmış ve başarılı bir şekilde sonuçlandığını görmekteyiz. İnsandan insana kan transfüzyonunun ise 1818 yılında James Blundell tarafından gerçekleştirilmiştir. 15 Sonraki dönemde insandan insana başarılı kan nakilleri gerçekleştirilmiş olup, Yehova Şahitleri nin kan naklinin reddetmeleri sebebiyle alternatif kan ürünleri arayışlarına bağlı olarak 1980 lerin ortalarında kan ürünleri yerine kullanılabilecek ürünlerle ilgili yoğun bir ilgi oluşmuştur. Bu ürünler arasında sığır kanı, rekombinant teknoloji ya da günü geçmiş insan kanından elde edilen ya perflorokarbon ya da hemoglobin temelli oksijen taşıyıcıları yer almaktadır. 16, 17 Ancak bu ürünlerin kullanımı bile tüm hastalar tarafından kabul görmemiş ve kullanım kişinin vicdanına bırakılmıştır. Günümüzde şaşırtıcı bir şekilde bu ürünlerin hem yetersiz güvenlik profilleri, hem de yetersiz etkinlikleri nedeniyle çok azı klinik olarak hala denenmekte ve ayrıca hiçbir ürün ABD, Avrupa ve Kanada da lisanslı olarak kullanılmamaktadır. 18 Benzer şekilde trombosit yerine kullanımda değerlendirilen ürünler de klinik kullanıma hazır hale gelmemiştir. Yehova Şahidi hastaları farklılaştırılmış trombosit, infüzyon için hazırlanmış trombosit zarları, fibrinojen kaplı albümin mikroküreleri veya yarı yapay trombosit yerine kullanılan ürünleri kullanmışlardır. Bu ürünlerin kan ürünlerinden elde edilmiş olması da Yehova Şahidi hastalarda kullanımlarını zorlaştırmaktadır. Kan transfüzyonu uygulanması gerektiğinde Yehova Şahitleri nin bu tür bir uygulamayı reddetmelerinin sonuçlarına örnek olarak; lösemi gibi hematolojik bozuklukların tedavisinde eritrosit ve trombosit transfüzyonları hem lösemi ile ilişkili kemik iliği yetersizliği, hem de kemoterapi nedeniyle oluşabilecek sitopeniler için kritik önem taşıdığından Yehova Şahidi hastalarda ciddi problemler oluşmaktadır. Çoğu akut myeloid lösemi hastasında gözlendiği gibi değiştirilmiş ve daha az anemi, diğer bir değişle kanamaya bağlı ölüm riski, oluşturabilecek kemoterapi rejimlerinde tam iyileşme sağlanamamakta ya da erken nüksler izlenmektedir. 19 5

9 Lokman Hekim Journal 2014;4(2):1-7 Bunun yanı sıra, organ naklinin kanibalizm (insan eti yeme) anlamına geldiğine inanan Yehova Şahitleri, inanışlarına aykırı olduğu gerekçesiyle başlangıçta organ naklini yapılmaması gereken bir davranış olarak nitelendirdikleri bir tavır sergilerken daha sonraki süreçte organ nakli uygulamasını kişisel kararlara bırakmışlardır. Bazı ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de organ nakli gerçekleştirilen Yehova Şahitleri olduğu bilinmektedir. 20 SONUÇ Yehova Şahitleri nin kan ve organ nakli konusundaki tutumlarına kaynaklık eden Kutsal Kitap yorumlamaları tarihsel süreçte derin tartışmalara neden olmuştur. Süregelen tartışmalara teologlar, sosyologlar ve özellikle din sosyologları, din adamları, sağlık çalışanları ve sigorta şirketleri gibi çok çeşitli çevrelerden insanlar ve araştırmacılar dahil olmakta, kan ve organ nakline ilişkin tutum ve davranışlar konusunda keskin ifadelerle reddetmek veya kabul etmek gibi bir tepki vermemektedirler. Benzer yaklaşımlar sağlık çalışanları arasında da görülebilmektedir. İnsanların temel değerlerinden olan inançlarını, inançları doğrultusunda yaptıkları ibadetlerini ve bunlara yönelik olarak aldıkları kararlarını özerklik ilkesi açısından yargılamak veya yoğun eleştirilere tabi tutmak uygun değildir. Özellikle sağlık bakım elemanlarının farklı inanç ve değerlere yaklaşımları, bireysel yargılardan ve olumsuz tavırlardan uzak olmalıdır. Ancak yaşamı korumaya odaklanmış olan sağlık çalışanlarının yarar sağlama adına refleks olarak ortaya koydukları yargısal tepkiler insani bir yaklaşım olarak kabul görebilmektedir. Önemli olan nokta bu yargısal tepkilerin kontrol altına alınabilmesi ve hastaya bireysel değerlere saygı duyar tarzda yaklaşılması gerekliliğidir. Gerek uluslar arası mevzuatta gerekse ülkemiz mevzuatında yer alan; tedavi sürecinin gerçekleştirilmesi ile ilgili maddelerin hasta merkezli hazırlanmış olması (1972 tarihli Hasta Hakları Beyannamesi, Anayasamızın 17. maddesi örneklerinde görüldüğü gibi) 21, sağlık çalışanlarının etik ilkeler doğrultusunda çalışma noktasındaki çelişkilerini ve sorunlarını yasal bir düzleme de taşımaktadır. Hasta ya da kanuni temsilcisinin rızası alınmaksızın uygulanabilecek herhangi bir tıbbi müdahalenin hukuka aykırı olması, sağlık çalışanlarının bu ve benzeri durumlarda telafisi oldukça zor olabilecek hukuki yükümlülük altına girmesi sonucunu doğurmaktadır. Konu özelinde ortaya çıkan etik ikilemlerin aşılmasında sağlık profesyonelleri hastaların bireysel değerlerini göz ardı etmeden, onların kabul edebilecekleri özelliklerde yaşamı koruyucu önlemleri almakla yükümlüdürler. Makale içerisinde değinilen ve kan nakline alternatif olarak yaşamsal önemi olan, kullanılması öngörülen koruyucu önlemler hasta bireyin kendi tercihi doğrultusunda seçilmelidir. Hasta özerkliğinin ön planda olduğu günümüz sağlık sistemleri de bu yaklaşımı desteklemektedir. Sonuç olarak; Yehova Şahitleri nin, kendi tarihsel süreçleri içerisinde organ nakli uygulamalarını kişisel kararlara bırakmalarına benzer bir evrilme, gelecekte kan nakli kabulüne yönelik evrilme olasılığını yadsınamaz bir gerçeklik olarak karşımıza çıkarmaktadır. Bu evrilme aynı zamanda Yehova Şahitleri nin yaşadığı; üye sayılarının artmaması veya giderek azalması gibi niceliksel kaygıları ortadan kaldırabilecektir. BİLGİ: Bu çalışma 22-25/05/2013 tarihleri arasında düzenlenen VII. Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Günlerinde poster bildirisi olarak sunulmuştur. KAYNAKLAR 1. Tanyu H. Yehova Şahitleri Ankara: Elips Kitap. 2006: 41, 18, Küçük A., Tümer G., Küçük A. Dinler Tarihi Ankara: Berikan Yayınevi. 2009: Yasdıman H. Ş. Yehova Şahitleri nin Temel Öğretilerine Göre İsa Mesih Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları / : Kutsal Kitap (Yeni Dünya Çevirisi). New York: Watchtower Bible And Tract Society of New York, Inc. 2008: 951, 1384, 16, 160, 1418, 1419, 1471, 1472, Yitik A. H. Misyonerlik ve Yeni Dini Hareketler Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları. 2005: Cilacı O. Hristiyanlık Propagandası ve Misyonerlik Faaliyetleri Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2005: Yasdıman H. Ş. Yehova Şahitleri nin Teşkilat Yapısı ve Türkiye deki Faaliyetleri (1) İzmir: D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XXI. 2005: 101,

10 The Perspective of Jehovah s Witnesses to the Blood Transfusion - Tanrıverdi et al. 8. Kızılırmak H. H. Yahova Şahitleri İstanbul: Aksiyon Dergisi, sayı: : Yehova nın Şahitlerinin Yıllığı. Taunus: Wachtturm Bibel- und Traktat-gesellschaft der Zeugen Jehovas. 2013: 178, http1: adresinden tarihinde alınmıştır. 11. http2: adresinden tarihinde alınmıştır. 12. Mungan U., Mavioğlu L., Ertan Ç., Dinçer., Özatik M.A. Yehova Şahidi Olan Hastada Vasküler Cerrahi Sonrası Beklenmedik Bir Şekilde Gelişen Ciddi Anemi: Tedavideki Zorluklar ve İkilemler Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, İstanbul: 2013: 4(3): Muramoto O. Bioethics of the refusal ofblood by Jehovah s Witnesses: part 2. A novel approach based on rational non-interventional paternalism Journal of Medical Ethics Oregon, USA: 1998; 24: Paşaoğlu S. Tarih ve Kutsal Kitap Işığında Yehova Şahitleri İddiaları ve Yanılgıları İstanbul: Lütuf Yayıncılık. 1999: 239, Atamer T. Kan Transfüzyonunun Tarihçesi Antalya: 35. Ulusal Hematoloji Kongresi (7-10 Ekim 2009). 2009: Agrawal YP, Freedman M, Szczepiorkowski ZM. Long-term transfusion of polymerized bovine hemoglobin in a Jehovah s Witness following chemotherapy for myeloid leukemia: a case report. Transfusion 2005: 45: Anton N, Hitzler JK, Kavanagh BP. Treatment of life-threatening post-haemorrhagic anaemia with cell-free haemoglobin solution in an adolescent Jehovah s Witness. Br J Haematol 2002: 118: Buehler PW, Alayash AI. Toxicities of hemoglobin solutions: in search of in-vitro and invivo model systems. Transfusion 2004: 44: Marsh J. C. W. et. all. Özel Koşullar: Kan Transfüzyonunu Reddeden ve / veya Onay Veren Yahova Şahitleri Dumfriesshire: Sapiens Publishing. 2006: Tüzün E. Yehova Şahitleri ne Türkiye de İlk Nakil İstanbul: Sabah Gazetesi ( ). 21. Mahmutoğlu F. S. Hasta veya Hasta Yakını Tarafından Hekime Yönelik Gerçekleştirilebilecek Şiddet Vakalarında Karşılaşılabilecek Olası Ceza Hukuku Sorunları Hekimlik Uygulamalarının Adli Tıbbi Güncellemesi; İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi, No:78 İstanbul: Doyuran Matbaası. 2012:

11 Review SEZARYEN AMELİYATININ TARİHSEL GELİŞİMİNE ANATOMİK AÇIDAN BAKIŞ An Anatomical Look at the Historical Development of Cesarean Operation Ozan Turamanlar 1 Ahmet Songur 2 1 Assist. Prof. Dr. Afyon Kocatepe University School of Medicine, Dept. Of Anatomy 2 Prof. Dr. Afyon Kocatepe University School of Medicine, Dept. Of Anatomy ÖZET Sezaryen ameliyatı, vajinal yoldan doğması mümkün olmayan bebeklerin, karın duvarı ve uterus açılarak doğmalarını sağlayan laparotomik bir doğum işlemidir. Annenin, bebeğin veya her ikisinin de hayatlarının riske girdiği durumlarda yapılan sezaryen ameliyatı, günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır. Son verilere göre Ülkemizde sezaryen ameliyatı ile doğum oranı %47 olup, bu oran Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) önerdiği orandan ve diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Sezaryen sırasında annenin ölmediği ilk ameliyat 1500 lü yıllarda gerçekleşti. Ancak 1800 lü yılların sonlarına doğru bile sezaryen sırasında anne ölümü %85 kadar yüksek orandaydı. Ölümler çoğunlukla ameliyat sırasında kanamanın durdurulamaması nedeniyle olurdu. Tarih boyunca, insan anatomisinin incelikleri keşfedildikçe, tüm cerrahi tekniklerde olduğu gibi sezaryen ameliyatlarının tekniği de gelişmiş ve anestezideki gelişmeler ile birlikte günümüz standartlarına ulaşmıştır. Eski çağlardan beri söylenegelen NullaMedicina Sine Anatomia (Anatomisiz Tıp Olmaz) sözünün doğruluğu, herhangi bir tıp olgusunun tarihsel araştırması sırasında her zaman karşılaşılabilecek bir gerçektir. Amacımız, yaygın kullanılan cerrahi bir metot olarak sezaryenin tarihsel gelişimini, anatomik gelişmeler açıdan değerlendirmektir. Anahtar Kelimeler: Sezaryen; Tıp tarihi; Anatomi. ABSTRACT Cesarean operation is a laparotomic procedure in which an incision is made through abdominal wall and uterus in order to deliver babies when vaginal delivery is impossible. It is performed frequently when the life of the baby and/or the mother is at risk. Cesarean delivery rate in our country is 47% which is more than recommended by World Health Organization (WHO) and it is also high compared to other countries. First Cesarean section which the mother survived was performed in 1500s. However, mother death rates in cesarean section was still as high as 85% even in the late 1800s. Deaths usually occurred due to uncontrollable bleeding during the operation. But, as the anatomical knowledge improved, cesarean section technique was refined as well as other surgical procedures and modern standards were achieved with the aid of developments in anesthesiology. The idea expressed in the frequently quoted saying NullaMedicina Sine Anatomia (There is no medicine without anatomy) is justified whenever the historical aspect of any topic in medicine is explored. Our aim is to explore historical development of cesarean section, which is a widely used surgical procedure, in the context of improvements in anatomy. Keywords: Cesarean; History of medicine; Anatomy. Lokman Hekim Journal, 2014;4(2):8-12 Received: ; Accepted: Correspondence Author: Ozan Turamanlar, Afyon Kocatepe University School of Medicine, Dept. of Anatomy. Afyonkarahisar Türkiye ozanturamanlar@hotmail.com 8

12 Historical Development of Cesarean Operation - Turamanlar et al. GİRİŞ İki bin on bir verilerine göre Türkiye de sezaryen ile doğum oldukça yaygın olup, sezaryen doğumların tüm doğumlar içindeki payı %47 dir. 1 Amacımız, bu kadar yaygın kullanılan cerrahi bir metodun tarihsel gelişimini, anatomik açıdan değerlendirmektir. Sezaryen operasyonu, abdominal bir kesi ile bebeğin çıkarılması işlemidir. Tıp tarihinde en eski operasyonlardan biri olup yüzyıllar boyunca yapılagelmiştir. Sezaryene ilişkin atıflar Eski Hindu, Mısır, Roma ve Yunan folkloruna kadar uzanmaktadır. Örneğin, dini tıbbın yaratıcısı kabul edilen Asclepius, babası Apollon tarafından ölmekte olan annesinin karnından çıkarılmıştır (Resim 1). Sezaryen adının Julius Caesar ın bu yöntem ile dünyaya gelmesinden ötürü kullanıldığı şeklinde tartışmalı bilgiler bulunmaktadır. Romalılar sezaryeni milattan önceki son yüzyıla kadar ölen annenin karnını kesmek anlamına gelen a caeso matris utero olarak nitelendirmişlerdir. 2 Roma yasalarından birisinde (Numa Pompilius), bebeği çıkartılmadan gebe kadının gömülmesine izin verilmemekte idi. Başka bir deyişle, sezaryenin o zamanki öncelikli amacı, anneden ziyade bebeği kurtarmaktı. 3 Tarihçi Pliny the Elder (M.S ), normal vajinal yolla olmayan doğumların önemini belirtmek için bu eylemi caesones olarak adlandırmıştır. 4 Sonuçta caesar ve caesarean kelimeleri Latince kesmek olarak adlandırılan caedere den türetilmesi, sezaryen adının çıkış noktası açısından daha inandırıcı gelmektedir. 5 TARİHSEL SÜREÇ Tarihte sezaryene ait ilk kayıt M.Ö de Sümerlere aittir. 6 İlk başarılı sezaryen ameliyatı, 1500 de İsviçre de yapılmıştır. 2,4,5 Hekim olmayan eşi tarafından yapılan ameliyat...bir masa üzerine eşini yatırdı, sonra karın duvarını (bir ustura ile) kesti. Sonra rahmi ve ondan sonra hızla çocuğu çıkarttı. Karın duvarına birçok dikiş atıldı. şeklinde belgelendirilmiştir. 2 Anatomi Bilgisi Rönesans tan önce kadın pelvis anatomi bilgisi yetersizdi. Modern anatominin kurucusu olarak adlandırılan Andreas Vesalius, 1543 de bu konuda dönüm noktası sayılan ve kadın anatomisi ile karın yapılarını gösteren De Corporis Humani Fabrica adlı eserini yayınlamıştır. 5 Bu eser, XVII. ve XIX. yüzyıllarda doğum için cerrahlara teorik bir temel sağlamıştır (Resim 2). 7 Vesalius tan başka anatomistler de kadın anatomisi ve üreme sistem anatomisi çalışmaları ile geleceğe ışık tutmuşlardır. Leonardo da Vinci nin hamile kadın ile uterusta çocuğun durumu ile ilgili yapmış olduğu çizimler de Resim 1. Asclepius un babası Apollo tarafından annesi Coronis in abdomeninden çıkartması gravürü. 2 9

13 Lokman Hekim Journal 2014;4(2): bu konuda oldukça önemlidir. Falloppio nun da ( ) tuba uterinanın tarifi ve uterus ile ilişkisini içeren çok önemli araştırmaları da vardır. 8 Sezaryen Üzerine İlk Bilimsel Makale Trautmann ve ekibinin 1610 da yaptığı sezaryen ameliyatı, bir tıp dergisinde yayınlanmış ilk çalışmadır. Gebe bir kadının, gebeliği esnasında uterusunun dışarı fırlaması ve büyük bir abdominal fıtıkla karşılaşması sonucu sezaryen ameliyatına alındığı ve bebeğin yaşatıldığı ancak annenin doğumdan sonraki 25. günde öldüğü halde rahim duvarının iyileştiğinin görüldüğü rapor edilmiştir. 2,4 Hollanda da boğa tarafından yaralanan 9 aylık gebeye 1647 de yapılan operasyonu... bir ischiumdan diğerine ve bir hilal şeklinde pubik kemiğine uzatılmış, karın duvarındaki sürekli bir insizyon şeklinde tanımlanmıştır. 2 O tarihlerde yapılan sezaryen ameliyatlarında anne ve perinatal ölüm oranı neredeyse %100 dü. 4 Bu durumun üç ana nedeni üzerinde durulmaktadır: Cerrahinin sadece ölmeye yakınken kullanılması, yüksek enfeksiyon oranları (sanitasyon eksikliği) ve uterus sütür yokluğu. 2 Abdominal İnsizyon Erken dönemlerde abdominal insizyon linea alba boyunca ve sağ ya da sol tarafından başlanarak yapılırken; yine linea alba boyunca ancak orta hat üzerinden yapılan insizyonun, kanamanın az olması ve sağlık açısından daha avantajlı olmasından dolayı daha çok tercih edilmiştir. On dokuzuncu yüzyılın başından itibaren de jinekologlar, deriyi transvers, fasyayı ise longitudinal olarak insize etmeye başlamışlardı. Pfannenstiel insizyonu ile fascia da transvers olarak kesilmeye başlanmıştı. 9 Klasik olarak bu insizyon, symphysis pubis üzerinden ve iki parmak genişliğinde uygulanmıştır. 10 Daha güvenli kapatılması, daha az post-operatif ağrı ve daha iyi kozmetik görünüm sayesinde, Pfannenstiel insizyonu daha avantajlı olup günümüzde de en çok kullanılan yöntemdir. 9 Uterus İnsizyonu Uterus insizyonu tarih boyunca longitudinal, oblik vb. çeşitli şekillerde denenmiştir. 2 Uterusa ilk sütür uygulayan kişi, 1769 da, Lebas tır. 2,11 Ancak asepsi konusundaki ihmalkârlıklar ve öldürücü mikroplar yüzünden, bu ilerleme de ölüm oranlarını azaltamamıştı. Hemoraji, enfeksiyon ve löşianın cavitas peritonealise akması yüzünden annenin ölümü devam etmiştir arasında, kadın doğum uzmanları, uterus alt segmentte enine kesiler denemişlerdi. Bu tür kesiyi öneren ilk kişi Ebelikte Yeni Bir Sistem adlı kitabında Robert Wallace Johnson (1786) dur. 2 Ritgen 1820 de uterus alt segmente lateral extraperitoneal yaklaşımını; 1824 de Physick uterus orta hat yaklaşımını ve son olarak da 1828 de Blundell, bebek çıkartıldıktan sonra uterusun ekstirpasyonu (bütünüyle çıkarma) tavsiye etmişlerdir. 12 Ağır kanama ve yeterli iyileşmenin olmamasından dolayı Blundell in bu önerisi kabul görmemiştir. 9 Kehrer 1882 de ostium cervicale interna seviyesinde küçük bir transvers kesi yaparak başarılı olduysa da, Fritsch in uyguladığı fundus uterinin transvers insizyonu kadar popüler olamamıştır. Aynı yıl, Sanger de uterusun sütüre edilmesini önermiştir ve bugün yapılan klasik operasyonun tanımını bu öneriye borçluyuz. 13 Median uterus kesi tekniğini kullanarak ve azami ölçüde antisepsi kurallarına dikkat ederek operasyonlar yapan Sanger in bu operasyonu, koruyucu sezaryen ameliyatı olarak anılır. 11 Yirminci yüzyılın başlarında Krönig, longitudinal bir insizyon ile transperitoneal ve retrovezikal operasyonlara başlamıştır. Krönig tekniği, Avrupa da ve ABD de oldukça benimsenmişti. 5 Monro Kerr 1926 da skarın bölgeyi daha güçlü yapacağından, böyle bir kesi ile daha az kanama, daha düşük enfeksiyon oranı ve sonraki gebeliklerde daha az uterus rüptürü düşüncesi ile yaptığı alt uterus segment transvers kesisi operasyonları, diğer operasyonlara göre daha fazla popüler olmuştur. 2,9 Bugün en yaygın kesiler, ya enine uterus alt segment insizyonu (Kerr 10 Resim 2. Vesalius un De Corporis Humani Fabrica adlı kitabından kadın pelvis anatomisi. 7

14 tekniği) veya abdominal ya da uterus ön duvarından yapılan kesilerdir. 2 Kraniotomi ve Forseps Yüzlerce hatta binlerce yıldır uygulanan ve fetüsün kafa ve diğer tüm organlarını vajinadan parça parça çıkarma işlemi olan kraniyotomi işlemi, anestezinin devreye girmesi ile yerini sezaryen ameliyatlarına bırakmıştır (Resim 3). 2,7 Anestezi kullanımı cerrahlara, operasyonlarını hassasiyetle yapmaları için, periton boşluğunu doğru bir şekilde temizlemek için, kendi prosedürlerinin ayrıntılarını kaydetmek ve bu deneyimleri öğrenebilmek için zaman tanımıştır. Forceps kullanımı vajinal duvarda ve annenin perineumdaki ciddi yırtıkların (fistül) oluşmasını engellese de, ne kraniyotomi ne de obstetrik forseps, sezaryenin özellikle yararlı olduğu şiddetli pelvik distorsiyonu veya daralma varlığında herhangi bir yararının olmadığı görülmüştür. 2 Historical Development of Cesarean Operation - Turamanlar et al. CERRAHİ TEKNİK Resim 3. Kraniyotomi 2 On sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda, anatomistlerdeki ve cerrahlardaki normal ve patolojik insan anatomisi bilgisi önemli ölçüde artmıştır. 7 Dolayısıyla anne ve çocuğun hayatta kaldığı kanıtlanmış ilk başarılı sezaryen ameliyatları da tanımlanmaya başlanmıştır. 4 Bir İngiliz doktor 1752 de sezaryen ameliyatını hangi zamanda ve hangi şartlarda yapılması gerektiğini önermiştir. Buna göre... zahmetli ve olağandışı durumlarda, bazen içine el girmesinin imkansız olduğu pelvis darlığı veya distorsiyon nedeniyle veya vajinayı dolduran ve çıkartılamayacak kadar büyük urlarda ve glandüler şişliklerde... Ya da bir kısmının ayrılamaz şekilde os uteriye olan yapışıklıklarda... Bu gibi acil durumlarda, eğer kadın güçlü ve vücudu iyi yapıdaysa sezaryen operasyonu kesinlikle önerilir ve yapılması gereklidir. Bazen de anne ve çocuğun kurtarılması için başka bir şans olmadığı durumlarda, kaçınılmaz ölüme ikisini de bırakmaktansa başarılı olan bir operasyona müracaat edilmesi daha iyidir. şeklinde belirtmiştir. 2 Eduardo Porro 1876 da kendi ismini taşıyan ve aynı zamanda radikal sezaryen kesisi olarak da adlandırılan, günümüzde histerektomi denilen ameliyat ile maternal mortaliteyi %30 oranında düşürmeyi başarmıştır. 2,14 Bu operasyon ile primer hemoraji durdurularak sepsis olma riski büyük oranda azaltılmıştır. Felkin 1879 da orta hat insizyonu ve koter kullanarak kanamayı en aza indirerek ve uterusa masaj yaparak kontrakte olmasını sağlamıştır. 7 Felkin in bir ameliyatını anlatan yazıda, Hasta yaklaşık 20 yaşlarında sağlıklı görünen primipar bir hastaydı ve eğimli bir yatakta yatıyordu. Hasta muz şarabı ile yarı baygın halde ve çıplak bir durumda toraks ve uyluklar üzerinden yatağa bağlıydı. Kadının ayak bilekleri bir adam tarafından, sağ tarafında duran başka bir adam abdomeninden tutarken, cerrah sol yanında durup elinde bir bıçak tutarak sözler mırıldanıyordu. Daha sonra ellerini ve hastanın karnını önce muz şarabıyla, sonra da su ile yıkadı. Cerrah pubisten göbek altına kadar uzanan hızlı bir kesi yaptı, tüm karın duvarını ve uterusu ayırdı bu yüzden amniyotik sıvı kaçtı. Karın duvarındaki bazı kanama noktalarına kırmızı sıcak ütü ile dokundu. Cerrah uterus kesisini tamamladı, yardımcısı eliyle karın duvarının iki tarafını yukarı kaldırdı ve rahim içine iki parmak kanca taktı. Çocuk kaldırıldı, kord kesildi ve çocuk yardımcının eline verildi. Cerrah, kontrakte ve dilate olana kadar parmakları ile serviks yanından uterusu sıktı, pıhtıları ve plasentayı uterustan uzaklaştırdı ve daha sonra kanama noktalarını kapatmak için dikkatli bir şekilde sıcak ütüyü kullandı. Periton, karın duvarı ve deri bir araya getirildi ve yedi keskin spike ile kapatıldı. Bir kök macunu yara üzerine uygulandı ve bir bez bandaj sıkıca etrafına sarıldı. şeklinde yaptıkları işlemleri detaylı bir şekilde belirttiği görülmüştür. 9 Bin sekiz yüz doksan sekizden sonra ekstraperitoneal teknikler peritoniti önlemek için hazırlanırken, anne ölüm oranı da yaklaşık %10 a kadar azalmıştı. 4 Frank 1907 de extraperitonel sezaryen ameliyatını geliştirmiştir. Bu yöntem, enfeksiyonun uterus yarasından, cavitas peritonealise yayılımını 11

15 Lokman Hekim Journal 2014;4(2): engellemek içindi. Frank ın metodu, os pubislerin tam üstünde abdominal duvar üzerinde transvers olarak yarık açıp aşağı peritona inerek yapılmıştı. Peritoneum parietale, vesica urinaria seviyesinde transvers kesilmiş ve bunu vesica urinaria hizası civarında peritoneum visseraleye transvers bir kesi takip etmişti. Uterus alt segment üzerindeki peritoneum, yukarı doğru çıkarılmakta ve peritoneum parietalenin yukarı kısmına dikilmişti. Bu şekilde cavitas peritonealisi operasyon bölgesinden ayıran bir cep oluşturulmuştu. Frank daha sonra uterusu aşağı segmentten enine kesip çocuğu çıkarmıştı. Abdomen, peritoneuma rahatsızlık vermeden kapatılmıştı. Bu yöntem önemli bir gelişme olup birçok modifikasyonla geliştirilmiştir. Hugo Selheim 1908 de, cerrahi anatomik parçaların, uterusun kontrakte parçasından çıkarılması yerine, genişletilmiş bir alandan veya geçiş bölgesi üzerinden çıkarılmasının faydalarını göstererek netleştirmiştir. Selheim in geliştirdiği yöntemlerin ortak noktası, cavitas peritonealisi mümkün olduğunca olay dışında bırakmak ve yarığı tamamen uterusun alt segmentine açmaktı. Ana fikir ise, uterusun alt segmentindeki yaranın peritonite ve sonraki doğumlarda uterus yarasında oluşabilecek herniyi engellemesidir. Portes 1924 de enfeksiyonlu vakalarda uterusun alınmasını önlemek için bir teknik icat etmiştir. Abdominal kesi yapılır ve uterus açılmadan kesi vasıtasıyla çıkarılır. Serviksin etrafındaki abdomenin çok sıkı olması için, yaranın alt köşesindeki periton servikse dikilir. Bütün karın kapatılır sadece uterus açılır. Çocuk ve plasenta çıkartılır ve uterus dikilir. Rahim karın duvarının soluna yatar pozisyonda ve nemli sargı ile kapatılır. İnvolüsyon olağan şekilde gerçekleşir. Bir ay veya daha sonra ya da enfeksiyon geçtikten sonra karın tekrar açılır ve temiz involüze uterus değiştirilir. Bu teknik ile tedavi edilen enfekte hastaların iyileştiği ve en az bir olguda sonraki gebelik oluştuğu belirtilmiştir. 11 İkinci Dünya Savaşı ndan sonra antibiyotiklerin koruyucu ve tedavi edici etkisi ile kullanımı, ameliyat sonrası ciddi enfeksiyonların insidansını önemli ölçüde azaltmıştır. 4 SONUÇ Annenin ya da bebeğin veya her ikisinin de hayatlarının tercih ya da riske edilmek durumunda kalındığı eski zamanlardan günümüze sezaryen ameliyatlarının, anne ve bebek sağlığı açısından oldukça önemli olduğu açıktır. Bu nedenle ve genel olarak insan sağlığı açısından tıp biliminin devamlı gelişmeye ve yenilenmeye ihtiyacı vardır. Tarih boyunca, insan anatomisinin incelikleri keşfedildikçe, tüm cerrahi tekniklerde olduğu gibi sezaryen ameliyatlarının da tekniği gelişmiş ve günümüz standartlarına ulaşmıştır. Eski çağlardan beri söylenegelen Nulla Medicina Sine Anatomia ya da Anatomisiz Tıp Olmaz sözünün doğruluğu, herhangi bir tıp olgusunun tarihsel araştırması sırasında her zaman karşılaşılabilecek bir gerçektir. BİLGİ: Bu çalışma 28 Haziran 1 Temmuz 2012 de Ankara da yapılan XIV. Ulusal Anatomi Kongresi nde poster bildirisi olarak sunulmuştur. KAYNAKLAR 1. Başara BB, Güler C, Eryılmaz Z, Yentür GK, Pulgat E. Sağlık İstatistikleri Yıllığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Ankara, Türkiye; Gupta M. The Birth of Caesarean Section. University Of Western Ontario Medical Journal. 2008;78(1): Banasiewicz J, Wójtowicz S. The Quality Of Life after Cesarean Section. Acta Neuropsychologica. 2010;8(3): Van Dongen, PWJ. Caesarean section etymology and early history. South African Journal of Obstetrics and Gynaecology. 2009;15(2): Todman D. A History of Caesarean Section: From Ancient World to the Modern Era. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology. 2007;47: Durfee R. Cesarean section. In: Nichols HN (Ed) Gynecologic and Obstetric Surgery. St. Louis, Missouri: Mosby-Year Book Inc. 1993; Sewell JE. Cesarean section-a brief history. A brochure to accompany an exhibition on the history of cesarean section at the National Library of Medicine 30 April 1993 to 3 August American College of Obstetricians and Gynecologists, Washington, DC Ortuğ G. Antikçağdan Rönesans a Anatominin Kısa Tarihi. 1. Baskı, Samsun; Lurie S, Glezerman M. The History of Cesarean Technique. Am J Obstet Gynecol. 2003;189: Mathai M, Hofmeyr GJ. Abdominal surgical incisions for caesarean section. Cochrane Database Syst Rev. 2007;(1):CD Boley JP. The history of Caesarean section. Can Med Assoc J. 1991;145(4): Gibson GB. Caserean Birth. Ulster Med J. 1962;31: Rivett LC. Caesarean Section. Post-Graduate Medical Journal. 1933;9(94): O Sullivan JF. Caesarean birth. The Ulster Medical Journal. 1990;59(1):