İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI

Transkript

1 İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI

2 İstanbul Tarihi Yarımada nın Konumu 2

3 3

4 Ali KONYALI Sult anah met Düny am Mi ras Alan ı 4

5 5

6 Sult an Ahm hmet Cam ii

7 DÜNYA MİRASI Dünya Miras Alanı; 1972 yılında kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi gereğince, üstün evrensel değeri dolayısıyla UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi ne kaydedilen ve korunması güvence altına alınan yerlerdir. Sözleşme gereği, taraf devletler üstün evrensel değere sahip kültürel ve doğal miraslarını tanımlamak, korumak, tanıtımını yapmak ve gelecek nesillere aktarmakla sorumludurlar. Tarihi 8500 yıl öncesine dayanan, İstanbul un Tarihi Alanları, UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi nde tanımlanan (i), (ii), (iii) ve (iv) numaralı kriterleri karşıladığı için 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi ne kaydedilmiştir. Bunlar; Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Koruma Alanı, Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı, Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı ve Kara Surları Koruma Alanı olmak üzere dört bölgeden oluşmaktadır. 7

8 İSTANBUL UN TARİHİ ALANLARI İSTANBUL UN TARİHİ ALANLARI DÜNYA MİRAS ALANI SULTANAHMET KENTSEL ARKEOLOJİK KORUMA ALANI Listeye Giriş Yılı:1985 KRİTERLER (i) insan yaratıcı dehasının bir şaheserini temsil eder (ii) mimari veya teknoloji, abidevi sanatlar, şehir planlama veya peyzaj tasarımı konusundaki gelişmeler üzerine bir zaman zarfı içinde dünyanın belli bir kültürel alanında insan değerleri arasındaki önemli alış verişi sergiler (iii) yaşayan veya ortadan yok olmuş bir kültürel geleneğe veya bir medeniyete yönelik eşsiz veya en azından istisnai bir tanıklık üstlenir (iv) insanlık tarihinde önemli bir aşamayı veya aşamaları gösteren bir yapı türü, mimari veya teknolojik grup veya peyzaj için istisnai bir örnek olur 8

9 9

10 İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Ek-2a maddesi gereğince 2006 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclis kararıyla kurulmuştur. Alan Başkanlığı; Alan Başkanı, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu, Danışma Kurulu ve Denetim Birimiyle faaliyet göstermektedir. Alan Başkanlığı nın en önemli görevi, İstanbul un Dünya Miras Alanları nın korunması, yaşatılması ve tanıtımını gerçekleştirmek amacıyla bölgede faaliyet gösteren kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak ve halka yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapmaktır. Bu kapsamda, 2011 yılında onaylanarak yürürlüğe giren İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışması tamamlanmıştır. Yönetim Planı; Kültürel-doğal varlıkların ve sit alanlarının, özgün yapılarına uygun olarak akılcı, sürdürülebilir ve bütüncül bir anlayışla, ilgili tüm paydaşlarla birlikte, koruma imar planları esas alınarak korunmasını, varlığın üstün evrensel değeri yanında gelişiminin ve canlılığının muhafaza edilmesini, bunlar arasında bir denge kurulmasını ve gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlayan yol haritası niteliğinde stratejik bir plandır. 10

11 11

12 SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI SINIRI LEJAND

13 Dilruba KOCAIŞIK At Meydanı Sultanahmet Dünya Miras Alanı, Tarihi Yarımada nın doğusunda, Sarayburnu Tepesi üzerinde bulunan Topkapı Sarayı nın yer aldığı Sur-i Sultani ile Sultanahmet olmak üzere kendi içinde iki bölgeden oluşmaktadır yılında Arkeolojik Park ilan edilen alanın, Topkapı Sarayı nın da yer aldığı Sur-i Sultanî Bölgesi I. Derece Arkeolojik Sit Alanı, Sultanahmet Bölgesi ise Kentsel Arkeolojik Sit Alanı statüsündedir. 13

14 Ali KONYALI Sultan Ahmet Camii ve Dikilitaş SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANINDAKİ KÜLTÜR VARLIKLARI Alan Bizantion antik kentinin kurulduğu ve geliştiği noktadır. Doğu ve güney sınırını Marmara sahil surları oluşturmaktadır. Bu surlar Roma çağından Osmanlı döneminin sonuna kadar onarımlarla yaşatılmıştır. Alanın batı sınırı kuzeyde Sur-u Sultani ile başlayıp güneye doğru Küçük Ayasofya yı da içine alacak şekilde Marmara Surları na ulaşmaktadır. Bu bölge, Türkiye ve Dünya da, günümüzde sahip olduğu anıtsal eserlerin yanı sıra yerüstü ve yer altı envanteri açısından da üstün kültürel ve tarihi öneme sahiptir. Bölge, hektar yüzölçümüne sahip olup Tarihi Yarımada sınırları içinde yer alan toplam kültür varlığının %9,5 i burada yer almaktadır. 14

15 SULTANAHMET KÜLTÜREL MİRAS ENVANTERİ KAYIP TESCİLLİ SİVİL MİMARLIK ESERLERİ TESCİLLİ YERALTI ESERLERİ TESCİLLİ SMÖ ESERLERİ TESCİLLİ ANIT ESERLER (YERÜSTÜ KALINTI) ANIT ESERLER 15

16 Diki litaş 16

17 Bizans dönemi boyunca birçok önemli yapıyla zenginleşen bu bölge, İmparatorluk sarayı, hipodrom ve Ayasofya nın bulunduğu bir alan olarak sadece şehrin değil, devletin ve dolayısı ile de yakın coğrafyanın da merkezidir. Ayasofya nın önünde eskiden Mese olan Divanyolu nun üzerinde yer alan Million Anıtı, İstanbul dan Roma ya giden Via Egnatia nın başlangıç noktasıdır. Bu yol doğu ve batı dünyası arasında askerisiyasi, dini-kültürel ilişkilerin etkileşimini sağlamıştır. Bizans döneminde bu alan siyasi ve dini irade ile halkın eğlence hayatının odağı olmuştur. Büyük Saray hem hükümdar ve ailesinin özel hayatının geçtiği alan hem de devletin idari merkezi olarak kullanılan bir mekân olmuştur. 17

18 İhsan İLZE Sultan Ahmet Camii ve Ayasofya Ayasofya dini ve idari gücün sembolüdür. Hipodrom ise halkın günlük hayatındaki eğlence ve yarışların, imparatorluk törenlerinin yapıldığı toplumsal bir mekândır. Eskiçağ boyunca güç ve zenginliğin simgesi olan obeliskler Mısır dışında sadece Roma ve İstanbul şehirlerinde yer almıştır. Hipodrom da spina üzerindeki anıtlar, sfendonun alt yapıları gibi kalıntılarıyla alanda hâlâ algılanabilmektedir. Bizans döneminde, şehirde meydanları süsleyen anıtlardan pek azı günümüze ulaşmıştır. Bunlardan Sarayburnu nda bulunan ve Gotlar Sütunu adıyla anılan anıt, Roma İmparatorluğu nun kuzeyli barbar halklardan Gotlar a karşı kazandıkları zaferin hatırasına dikilmiş olup bu alan içinde yer almaktadır. 18

19 Eski ve Ortaçağ kaynaklarında uzun uzun bahsedilen muhteşem Büyük Saray (imparatorluk sarayı) ise daha Bizans döneminde kısmen harap olmuştur. Geniş bahçeler içinde birçok yapıdan oluşan bu sarayın günümüze ulaşan en önemli kısmı Bukoleon Sarayı denilen kısmıdır. Bukoleon Sarayı aynı zamanda günümüze ulaşan yegâne Bizans sahil sarayıdır. Büyük Saray ın revaklı bir avlusuna ait olduğu anlaşılan döşeme mozaikleri nitelikli işçilikleri, farklı kompozisyon ve formları ile dünyadaki örnekleri arasında eşsizdir. 19

20 İhsan İLZE Sult anahmet Dünya ami ras Alanı 20

21 21

22 İhsan İLZE Ayasofya 22

23 İhsan İLZE Ayairini Kilisesi Bölgede inşa edilen Ayasofya, Ayairini ve Küçük Ayasofya gibi dini yapılar da Akdeniz dünyasının mimari ve süsleme gelenekleri ile oluşturulmuştur. 6. yüzyılda inşa edilen ve olağanüstü boyutlarda alışılmadık tasarımı ile dikkati çeken Ayasofya bir mimarlık şaheseri olarak günümüze ulaşmıştır. Yapının mozaik tekniğinde yapılan tasvirleri Bizans resim sanatının en önemli örnekleri arasında olup dünya resim sanatı açısından da büyük bir öneme sahiptir. Bölgedeki önemli Bizans kiliselerinden Ayairini de boyutlarıyla, avlu, sinthronon gibi birimleriyle bütünlük içinde günümüze ulaşabilen ünik bir eserdir. Ayrıca yapı içerisinde bulunan bezeme Bizans dini hayatının İkonoklasma olarak adlandırılan döneminin günümüze ulaşan tek anıtsal örneğidir. 23

24 İhsan İLZE Binbirdirek Sarnıcı Yerebatan Sarnıcı / Medusa Akdeniz dünyasının merkezine dönüşen İstanbul, bu coğrafyadan taşınan daha önceki uygarlıklara ait eserlerle ve kutsal emanetlerle geniş bir, tarihi ve coğrafi arka plan kazanmıştır. Bizans döneminin önemli bir yerleşim alanı olan bölgede Yerebatan ve Binbirdirek gibi büyük ölçekli sarnıçların dışında, daha küçük ölçülerde olmak üzere elli kadar sarnıç bulunmaktadır. Bu su tesisleri daha önceki dönemin yapı malzemeleri ile inşa edilmiş olup ortaçağ mimarisinin oldukça etkileyici mekânlarıdır. Eskiçağ ve Ortaçağ boyunca dünyanın hiç bir yerinde bu kadar çok sayıda ve bu kadar büyük ölçekte sarnıç inşa edilmemiştir. İnşa edildikleri dönemde sadece su depolamak için kullanılan bu yapıların bir kısmı bugün anıt müze ya da turizm amaçlı kullanılmaktadır. 24

25 İhsan İLZE 25 Yerebatan Sarnıcı

26 İhsan İLZE Topkapı Sarayı Fetihten önce uzun süre bakımsız kalarak harap olmuş olan şehir Osmanlı dönemi boyunca yapılan imar hareketleri ile önemini arttırarak sürdürmüştür. Bu arada Bizans ın son döneminde artık fonksiyonunu yitirmiş olan Hipodrom Osmanlı devrinde etrafına çeşitli yapıların yerleştirilmesiyle At Meydanı adını alarak şehrin en önemli meydanı olma özelliğini devam ettirmiştir. Değişik dönemlerde burası çeşitli eğlence ve şenliklere sahne olmuştur. Hipodrom un anıtları olan Mısır Dikilitaşı, Örme Dikilitaş ve Yılanlı Sütun Osmanlı dönemi boyunca varlıklarını sürdürerek birçok efsanenin de kaynağı olmuştur. Osmanlı döneminde şehrin doğu ucunda, Haliç ve Marmara ya hâkim tepe üzerinde inşa edilmeye başlanan 26

27 Topkapı Sarayı doğu ve batı saray geleneklerinin şekillendirdiği birimleri ve çeşitli dönemlerde yapılan bölümleriyle sürekli genişlemiştir. 15. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar inşa edilmiş olan Topkapı Sarayı her dönemin mimari özelliğini ve süslemelerini bir arada yansıtan ve günümüze ulaşan en önemli yapılar topluluğudur. Osmanlı idaresinin geleneksel yaşam unsurlarını ve mekân kurgusunu en iyi şekilde ifade eden sarayda modern hayata geçişin aşamaları da izlenebilmektedir. Padişahın özel hayatının dışında idari ve eğitim birimlerini de içeren sarayın mimarisi ve yaşam gelenekleri, geniş bir coğrafyada uzun süre yönetici sınıfının konut ve yaşam unsurlarını belirlemiştir. 27

28 İhsan İLZE Topk opkapı p Sara yı 28

29 29

30 İhsan İLZE Topkapı Sarayı Bugün müze olarak kullanılan Topkapı Sarayı, Akdeniz coğrafyasının en büyük siyasi ve askeri gücü olarak Osmanlı Devleti nin kimliğini ve beğenisini yansıtan objelerin toplandığı koleksiyonlara sahiptir. Arşiv (Hazine-i Evrak), el yazmalarından oluşan kütüphaneler, saray hazinesi ve mukaddes emanetleri barındıran bölümleriyle müze, ziyaretçiler ve araştırmacılar tarafından yoğun ilgi görmektedir. İslam dünyasının en önemli kutsal emanetlerini bünyesinde barındıran saray, İslam toplumu açısından ayrı bir öneme sahip olup geniş kitleler tarafından yalnızca bu amaçla da ziyaret edilmektedir. Osmanlı Sarayı burada olduğu için bölge her zaman vezir sarayları ve rical konakları için çekim merkezi olmuştur. 30

31 İhsan İLZE İbrahim Paşa Sarayı Bunlardan Sultan II. Beyazıt devrinde inşa edilen ve 1521 yılında elden geçirilerek düzenlenen İbrahim Paşa Sarayı, avluları ve büyük divanhanesiyle klasik Osmanlı döneminden günümüze ulaşan tek sadrazam sarayıdır. Yapı günümüzde Türk İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılmaktadır. Çeşitli vakıf eserlerinden toplanarak kurulmuş olan bu müze erken İslam devrinden 20. yüzyıla kadar çeşitli bölgelerden çok zengin bir koleksiyona sahiptir. Kuzey Afrika dan Orta Asya içlerine uzanan bir alandan elde edilmiş dünyanın en eski halı grubu, el yazması koleksiyonları, Şam Emeviye Camii nin evrakı gibi nadir ve insanlık tarihi açısından çok önemli koleksiyonlar burada bulunmaktadır. 31

32 İhsan İLZE Sultan Ahmet Camii nden Ayasofya ya bakış 6. yüzyılda inşa edilen, olağanüstü boyutları ve tasarımıyla bir mimarlık şaheseri olarak günümüze ulaşan Ayasofya nın mozaikleri de dünya resim sanatı açısından büyük öneme sahiptir. Topkapı Sarayı nın yanı başında bulunan Ayasofya camiye dönüştürülerek ibadet fonksiyonunu sürdürmüştür. Bünyesine minareler, medrese, imaret, kütüphane, sebil, sıbyan mektebi, muvakkithane gibi birimler eklenmiş, ayrıca birçok padişah ve hanedan mensubu kişilerin gömüldüğü türbeler ile önemli bir külliye haline getirilmiştir. Osmanlı devrinde yapılan tamirlerle yaşatılan Ayasofya şehrin en büyük camisi olarak hem iktidar hem de halk 32

33 tarafından önemsenmiş, devletin gücünün ve varlığının simgesi olmuştur. Ayasofya İstanbul da hakkında en çok efsane üretilen yapı olarak da halk arasında ünlenmiştir te müze haline getirilen yapının adı yaklaşık 1500 yıllık tarihi boyunca değişmeden hep aynı kalmıştır. Konut alanına dönüşen Bizans imparatorluk sarayının arazisine 17. yüzyılda Mimar Mehmet Ağa tarafından Sultan Ahmet Külliyesi inşa edilmiştir. Sultan I. Ahmet in bu yapısı At Meydanı ndaki anıtlar dikkate alınarak konumlandırılmıştır. Osmanlı mimarisinin altı minareli tek yapısı olan Sultan Ahmet Camii Ortadoğu, Anadolu ve Balkanlar da inşa edilen birçok yapıda başkent İstanbul un bir simgesi ve ideal bir cami imgesi olarak resmedilmiştir. 33

34 İhsan İLZE Sult an A hmet Camii 34

35 Ali KONYALI Sultan Ahmet Camii Altı minaresi ve özellikle İznik çinileri ile ünlü Sultan Ahmet Camii Osmanlı mimarisinin son şaheseridir ve çinilerin renginden dolayı Batı ülkelerinde Mavi Cami olarak anılmaktadır. Osmanlı padişahlarının ziyaret ettikleri yapılarda dinlenmesi için yapılan ve hünkâr kasrı adıyla anılan yapı tipinin de ilk örneği bu camiyle birlikte tasarlanmıştır. Bünyesinde barındırdığı 16. ve 17. yüzyıla ait 22 binden fazla çininin oluşturduğu farklı kompozisyonlar ile çok zengin bir süsleme programına sahip olan yapı dıştan da etkileyici bir görünüşe sahiptir. 35

36 Aynur KARAGÖL Sultan Ahmet Camii 36

37 Aynur KARAGÖL Sokullu Mehmet Paşa Camii Alanda yer alan Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa nın 1572 yılında Mimar Sinan a yaptırdığı külliyesi eğimli bir arazi üzerinde başarılı bir şekilde yerleştirilmiştir. Cami, medrese, tekke, çeşmeler ve hazireden oluşan külliyede altı destekli merkezi kubbesiyle cami hem Osmanlı mekân kurgusunun hem de İznik çinilerinden oluşan zengin süslemeleriyle döneminin ihtişamını sergiler. 37

38 38 Sult Su Sult Sult Sult Sult Sult Su S anah anah anah an anah anah anah n met met met et met et et met e Gele Gele Gele ele Gele Gele Gele G neks neks neks neks neks ne neks e el K el K el K el K el Konut onu onut onut onut on onut nutları ları ları ları ları ları arı ar Aynur KARAGÖL

39 Aynur KARAGÖL Defter-i Hakâni Yönetim merkezi olan sarayın 19. yüzyılın ortasında Boğaziçi ne taşınmasından sonra da bölge hemen hemen bütün devlet dairelerini barındırarak idari merkez olma statüsünü korumuştur. At Meydanı nın etrafında hemen hemen her dönemde binalar yapılmıştır. Adliye Nezareti (19. yüzyıl ortaları), Ziraat ve Ticaret Nezareti (Marmara Üniversitesi Rektörlük Binası 1889), Defter-i Hakâni (Tapu Kadastro Binası ) gibi bakanlık binaları ile Darphane-i Amire, Matbaa-i Amire, Müze-i Hümayun, Yeniçeri Müzesi, Sultanahmet Cinayet Tevkifhanesi (Cezaevi), Dar ül Fünûn, Baytar Mektebi, Sanayi-i Nefise Sanat Mektebi gibi diğer kamu yapıları da bu alanda yer almıştır. 39

40 Aynur KARAGÖL Cedid Mehmet Efendi Medresesi 40

41 İhsan İLZE Haci Beşir Ağa Külliyesi Alanda Vezir İshak Paşa, Hazinedarbaşı Fîruz Ağa, Kapı Ağası Mahmut Ağa, Babü s-saâde Ağası Cafer Ağa, Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa, Şeyhülislam Cedid Mehmet Efendi, Hacı Beşir Ağa gibi yüksek rütbeli devlet adamlarının çeşitli büyüklükte yapıları bulunmaktadır. Ayrıca Hürrem Sultan, Zeynep Sultan, Cevri Kalfa gibi saray mensubu hanımların yapıları da Osmanlı kadınının kent dokusunun oluşumuna katkısının örnekleri olarak alanda yer almaktadır. 41

42 İhsan İLZE Haseki Hürrem Sultan Hamamı 42

43 İhsan İLZE Haseki Hürrem Sultan Hamamı Alanda Osmanlı devrinden cami-mescid, tekke, medrese, türbe, hamam, sebil, çeşme, arasta-çarşı, su terazisi, muvakkithane, sıbyan mektebi, imaret (mutfak, fırın, kiler, yemekhane) gibi farklı fonksiyonlarda yapı tipleri bulunmaktadır. Bunlardan Mimar Sinan tarafından Ayasofya nın yanında bir çifte hamam olarak ele alınan Haseki Hürrem Sultan Hamamı tasarımı açısından Türk hamam mimarisinin nadir örneklerinden biridir. Akdeniz dünyasının eski yıkanma geleneklerini günümüze ulaştıran hamamlar modern kent yaşamında önemini giderek kaybetmekle birlikte hala yaşamaya devam etmektedir. Akbıyık, İshakpaşa, Çardaklı, Arasta hamamları alandaki diğer önemli hamamlardır. 43

44 Cengiz ERUZUN Dede Efendi Evi 44

45 İhsan İLZE III. Ahmet Çeşmesi Sultan III. Ahmet tarafından Topkapı Sarayı nın girişinde yaptırılan meydan çeşmesi, dört çeşme ve dört sebiliyle Osmanlı su mimarisinin en anıtsal örneği olup geniş saçakları, süs kubbeleri ve doğu ile batının süsleme geleneklerini birleştiren bezeme programıyla önemlidir. Vaktiyle yoğun ahşap dokuya sahip olan bölgede bugün Akbıyık ve Cankurtaran mahallelerinde ahşap konutlar bulunmaktadır. 18. yüzyılın Osmanlı müziğinin ünlü bestekârlarından Hammamizade İsmail Dede Efendi nin Akbıyık taki evi yakın zamanda restore edilmiş olup Tarihi Türk Evlerini Koruma Derneği tarafından kullanılmaktadır. 45

46 At Meyda ydanınd an Ayasofyaya aba Bakış 46

47 İstanbul Arkeoloji Müzeleri İstanbul Arkeoloji Müzeleri, dünyanın en eski ve önemli müzelerinden biridir. Dünya Miras Alanında tarih öncesi çağdan günümüze insanlık tarihi boyunca oluşturulmuş farklı kültürler ve inançların başyapıtlarını barındıran koleksiyonları ile Topkapı Sarayı, Türk İslam Eserleri ve Ayasofya müzelerinden başka İstanbul Arkeoloji, Vakıflar Halı ve Kilim Müzesi gibi kurumlar da yer almaktadır. Bu kurumlar mimarileriyle de birer anıt eser niteliğindedir. İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Mısır dan Mezopotamya ya, Anadolu dan Ege Adaları ve Balkanlara uzanan Osmanlı topraklarından derlenen zengin koleksiyonuyla dünyanın en eski ve önemli müzelerindendir. Alandaki anıtların her biri Dünya Miras Listesi ne önerilecek zengin bir geçmişe sahip önemdedir. 47

48 İSTANBUL UN TARİHİ ALANLARI SULTANAHMET DÜNYA MİRAS ALANI Metin Ahmet Vefa ÇOBANOĞLU Hayri Fehmi YILMAZ Feridun ÖZGÜMÜŞ Fotoğraf İhsan İLZE Dilruba KOCAIŞIK Aynur KARAGÖL Yayın No: 1 Birinci Basım Mayıs 2014 Tasarım ALART Kapak Fotoğrafı Sultanahmet Camii (Ali KONYALI) Baskı Senk Ofset Matbaacılık 2014, Alan Başkanlığı Bu kitabın yayın hakları; İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığına aittir. Yayının tamamı veya bir bölümü hiçbir biçimde çoğaltılamaz, dağıtılamaz yeniden elde edilmek üzere saklanmaz.