UNESCO Türkiye Millî Komisyonu 4. Türksoy Üye Devletleri UNESCO Millî Komisyonları Toplantısı 2. Kültürel ve Doğal Miras Semineri

Transkript

1 UNESCO Türkiye Millî Komisyonu 4. Türksoy Üye Devletleri UNESCO Millî Komisyonları Toplantısı 2. Kültürel ve Doğal Miras Semineri

2 DÜNYA MİRASI KAVRAMI Dünya Mirası, geçmişimizden bize kalan, günümüzde onunla birlikte var olduğumuz ve gelecek nesillere bırakacağımız mirasımızdır. Kültürel ve doğal mirasımızın her biri, yeri doldurulamaz hayat ve ilham kaynaklarıdır. Mısır daki Piramitler den, İstanbul daki Ayasofya ya ve Özbekistan daki Semerkant a kadar uzanan eşsiz ve farklı alanlar dünyamızın mirasını oluşturmaktadır.

3 Dünya Mirasını eşsiz kılan unsur, evrensel uygulanma özelliğidir. Dünya miras alanları, yalnızca bulundukları alanlarda yaşayan halkların değil, tüm insanlığın mirası olup, tüm insanlığın sorumluluğundadır. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu, insanlık için üstün evrensel değere sahip olan kültürel ve doğal mirasların belirlenmesini ve korunmasını hedeflemekte ve teşvik etmektedir. Bu amaçlar doğrultusunda, UNESCO tarafından 1972 yılında benimsenen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme adı altında bir uluslararası anlaşma hazırlanmıştır.

4 UNESCO NUN DÜNYA MİRASI MİSYONU: Doğal ve kültürel miraslarının korunma altına alınmasını sağlamak ve ülkelerin Dünya Miras Sözleşmesi ne taraf olmalarını teşvik etmek; Sözleşmeye Taraf Ülkeleri, kendi toprakları içerisinde yer alan alanları, Dünya Miras Listesi ne kaydedilmek üzere aday göstermeleri yönünde teşvik etmek; Sözleşmeye Taraf Ülkeleri, kendi toprakları içerisinde yer alan Dünya Mirası alanları için yönetim planları ve muhafaza durumlarını değerlendirmek üzere raporlama sitemleri geliştirmeleri yönünde teşvik etmek; Taraf Ülkelerin Dünya Miras alanlarının korunmasına, teknik yardım ve profesyonel eğitim sağlayarak katkıda bulunmak; Tehlike altındaki Dünya Miras alanları için acil yardım sağlamak; Taraf Ülkeleri, Dünya Miras alanlarının muhafaza edilmesinin gerekliliği hususunda toplumda farkındalık yaratmaları konusunda desteklemek; Kültürel ve doğal miraslarının muhafaza edilmesinde, yerel halkların da katılımının sağlanmasını teşvik etmek; Dünya kültürel ve doğal mirasının korunması hedefi doğrultusunda, uluslararası işbirliğini teşvik etmek.

5 DÜNYA DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRASI SÖZLEŞMESİ Dünya mirasını korumaya yönelik uluslararası bir hareket oluşturulma fikri, I. Dünya Savaşı ndan sonra ortaya çıkmıştır tarihli Dünya Doğal ve Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme, ilki kültürel alanların, diğeriyle doğal alanların korunmasına odaklanan iki farklı hareketin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur tarihli sözleşmenin en belirgin özelliği, kültürel ve doğal varlıkların korunmalarına dair hedef ve kavramları tek bir başlık altına toplamış olmasıdır. Bu bağlamda Sözleşme, insanoğlunun doğayla bir arada var olduğunu ve ikisi arasında sürdürülebilir bir denge sağlanmasının temel bir ihtiyaç olduğunu kabul etmektedir.

6 KÜLTÜREL VE DOĞAL MİRASIN KORUNMASININ BİRBİRİYLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ Kültürel ve doğal alanların muhafaza edilmesinin birbiriyle ilişkilendirme fikri, 1965 yılında gerçekleştirilen bir konferansta doğmuş, «dünyada yer alan olağanüstü doğal, görsel ve tarihi alanların, tüm dünyanın yaşadığı çağ ve gelecek nesilleri için korunması amacıyla uluslararası işbirliklerinin kurulmasını teşvik edecek» bir Dünya Miras Fonu kurulması gündeme getirilmiştir yılına gelindiğinde, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) kendi üyeleri için benzer öneriler sunmuştur. Söz konusu öneriler, 1972 yılında Stokholm de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler konferansında sunulmuştur. Bu gelişmeleri takiben, tüm taraf ülkeler tarafından fikir birliğine varılarak tek bir metin oluşturulmuş, böylelikle 16 Kasım 1972 tarihinde gerçekleştirilen UNESCO Genel Konferansı nda, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme kabul edilmiştir. Yine aynı Genel Konferans ta, Kültürel ve Doğal Mirasın Ulusal Seviyede Korunmasına Dair Tavsiye Kararı da kabul edilmiştir.

7 SÖZLEŞMEYE TARAF OLMAK Dünya Mirası Sözleşmesini tasdik etmenin en önemli faydalarından biri, tüm dünya için üstün evrensel değer taşıyan, kültürel farklılık ve doğal zenginliğin eşsiz örnekleri olan varlıkların oluşturduğu bir dünya için sorumluluk ve takdir duygusuyla hareket eden uluslararası bir topluluğun parçası olmaktır. Sözleşme nin Taraf Ülkeleri, bir araya gelerek, dünyanın doğal ve kültürel miraslarını korumayı hedeflemekte, gelecek nesillere bırakacağımız mirasımızın korunması gerekliliğine dair kararlılıklarını ifade etmektedir. Sözleşmeye Taraf Ülke olmak ve Dünya Miras Listesinde kayıtlı varlıklara sahip olmak, çoğu zaman söz konusu miras alanlarının korunması için gerekli olan farkındalık yaratma eylemine katkıda bulunmaktadır.

8 DÜNYA MİRAS LİSTESİ Dünya Miras Listesi, Dünya Mirası Komitesi nin üstün evrensel değere sahip olduğunu onayladığı kültürel ve doğal miras alanları içermekte olup, güncel miras varlığı sayısı 981 dir. Söz konusu miraslar, toplamda 160 Taraf Ülkeye ait olup, 759 u kültürel, 193 ü doğal ve 29 u karma varlıklar şeklindedir. Eylül 2012 tarihi itibariyle, 190 ülke Dünya Mirası Sözleşmesi ne taraf olmuştur. Türkiye nin bu listede 9 i kültürel, 2 si karma olmak üzere 11 mirası bulunmaktadır. Komite tarafından Dünya Miras Listesi ne alınan bu mirasların yanı sıra bir de bu listeye önerilmesi öngörülen ancak henüz adaylık süreçleri tamamlanmayan miraslardan oluşan Geçici Liste bulunmaktadır. Türkiye nin bu listede 38 kültürel, 2 karma ve 1 doğal olmak üzere toplam 41 mirası bulunmaktadır.

9 DÜNYA MİRAS LİSTESİ SEÇİM KRİTERLERİ Dünya Mirası Listesi ne dâhil olabilmek için, söz konusu alanların üstün evrensel değer sahibi olması ve belirtilen on adet seçim kriterlerinden en az bir tanesini yerine getirmesi gerekmektedir: 1. İnsanoğlunun yaratıcı dehasını gösteren bir başyapıt olması; 2. Şehir planlaması veya peyzaj düzenlemesi, anıtsal sanatlar, mimari veya teknoloji alanlarındaki gelişmeler üzerinde, dünyanın belli bir kültür alanı veya zaman dilimi içerisinde, kayda değer bir insani değer etkileşimi sergilemesi; 3. Yaşayan veya yok olmuş bir medeniyete ya da bir kültürel geleneğe ait eşsiz veya üstün bir tanıklık teşkil etmesi; 4. İnsanlık tarihinin belli dönemi veya dönemlerini gösteren, üstün bir bina çeşidi, mimari veya teknolojik bütün veya tabiat örneği olması; 5. Geleneksel insan yerleşiminin, bir kültür veya kültürlere has kara veya deniz kullanımına veya özellikle de geri döndürülemez değişimlerin etkisi altında savunmasız hale gelen doğayla insan etkileşimine üstün bir örnek olması;

10 DÜNYA MİRAS LİSTESİ SEÇİM KRİTERLERİ 6. Üstün evrensel anlama sahip yaşayan gelenekler veya etkinliklerle, fikirler veya inançlarla, sanatsal veya edebi çalışmalarla doğrudan veya somut bir şekilde bağlantılı olması (Komite bu kriterin tercihen başka bir kriterle birlikte kullanılmasını öngörmektedir); 7. Üstün doğal fenomene veya üstün doğal güzelliğe ve estetik öneme sahip alanları içermesi; 8. İlk yaşam kaydı, arazi şekillerinin gelişmesinde süregelen önemli jeolojik süreçler veya önemli jeomorfik veya fizyografik özellikler de dahil olmak üzere, dünya tarihinin ana aşamalarını temsil edecek nitelikte üstün örnekler olması; 9. Karada, tatlı suda, kıyısal ve denizsel ekosistemlerde, bitki ve hayvan topluluklarında süregelen ekolojik ve biyolojik sürece ve gelişimine üstün örnek teşkil etmesi; 10. Bilim açısından veya değerlendirmesinden üstün evrensel değere sahip olan ve tehdit altındaki türler de dahil olmak üzere, biyolojik çeşitliliğin yerinde korunması için en önemli ve kayda değer doğal ortamları içermesi.

11 DÜNYA MİRAS LİSTESİ SEÇİM KRİTERLERİ Belirtilen kriterler arasında ilk 4 Kriter Doğal Miras, Kriterler Kültürel Miras, hem doğal hem de kültürel özellik taşıyan miraslar Karma Miras olarak değerlendirilmektedir. Dünya Miras Listesine an itibariyle kayıtlı 29 adet karma miras bulunmaktadır.

12 Seri adaylıklar, Dünya Mirası nın geliştirilmesi için uygun mekanizmalardır Üstün evrensel değerin, tek bir varlık ölçütünde değerlendirilemeyeceği adaylıklar için geçerli olan seri adaylıklar, aşağıdaki durumlarda sunulabilir: a) Tek bir Taraf Ülke nin topraklarında yer alan, seri ulusal varlıklar şeklinde; veya b) Farklı Taraf Ülkelerin topraklarında yer alan ve tüm Taraf Ülkelerin fikir birliğiyle sunduğu, seri sınırötesi varlıklar şeklindedir.

13 Ulusal ve Sınır ötesi Seri Adaylıkların Özellikleri Seri adaylıklar, aşağıdaki özelliklere sahip olan varlıklar için geçerlidir: a) Aynı tarihi ve kültürel gruba ait varlıklar, b) Bir coğrafi bölgenin karakteristik özelliklerini taşıyan aynı türdeki varlıklar, c) Aynı jeolojik, jeomorfolojik formasyona sahip, aynı biyocoğrafik bölgede yer alan veya aynı ekosisteme tabi olan; tek başına değil, bir bütün olarak üstün evrensel değere sahip olduğu kabul edilen varlıklar.

14 Mevcut seri adaylıkların artışı karşısında göz önünde bulundurulması gereken bazı hususlar şu şekildedir: a) Büyük ölçekli seri adaylıkların tüm Taraf Ülkelerin kaynaklarını bir araya getirerek hazırlaması gerektiğinden, söz konusu süreç uzun yıllar alabilmektedir. b) Büyük ve karmaşık nitelikteki seri adaylıkları değerlendirmek için ihtiyaç duyulan ekstra kaynaklar nasıl temin edilebilir? c) Seri adaylıkların bir çok dönemde sunulması halinde, adaylığın içinde yer alan varlık veya varlıkların mevcut listede yer aldıkları durumlarda, tüm serinin listeye kabul edilebilmesi için ne gibi kriterler oluşturulmalıdır? d) Seri adaylıkları oluşturan varlıkların içerisinde yer alan ana varlığın üstün evrensel değere sahip olması ve diğer varlıkların bu koşulu karşılamaması durumlarında, seri varlıkların ek alanlarının, üstün evrensel değer kavramıyla uyumlu bir şekilde gerekli koşulları yerine getirebilmesi için aranacak değerler ne olmalıdır? e) Geçici Liste ye kayıt edilmeleri için sunulacak seri adaylıkların sunulması için gerekli süreç nasıl olmalıdır?

15 MEVCUT SINIR ÖTESİ ADAYLIK PROJELERİ ÖRNEKLERİ Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan İpek Yolu Önemli tarihi ve barındırdığı bir çok tarihi ve kültürel alana rağmen, Orta Asya ve Batı Çin, Dünya Mirası Listesi nde en az temsil edilen bölgeler olmaya devam etmektedir. Bu bölgede yer alan ülkelerden bazılarının, Dünya Miras Listesi ne kayıtlı hiçbir kültürel ve doğal mirası bulunmamaktadır. Dünya Miras Merkezi ve ICOMOS, Taraf Ülkelere finansal destek sağlamakta ve bu yolla, İpek Yolu nun seri ve/veya sınır ötesi olarak Dünya Mirası Listesi ne adaylığının sunulmasını teşvik etmektedir. İpek Yolu, Doğu ve Batı arasında bir çok bağlantı oluşturmuş, iki bin yılı aşkın süredir medeniyetler arasındaki ortak refaha büyük ölçüde katkı sağlayarak, bir diyalog köprüsü görevi görmüştür. Fakat, söz konusu yolun farklı yasal ve idari sistemlere tabi birden çok ülkenin toprakları içerisinde yer alıyor olması, gelecek nesiller için muhafaza edilmesini büyük ölçüde zorlaştırmaktadır.

16 MEVCUT SINIR ÖTESİ ADAYLIK PROJELERİ ÖRNEKLERİ TANRI DAĞLARI (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) Orta Asya da yer alan Tanrı Dağları nın Sınır ötesi Doğal Miras olarak aday gösterilmesine dair, Temmuz 2007 tarihinde Kazakistan ın Almatı kentinde düzenlenen toplantıda, aralarında Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan ın bilim ve kamu kuruluşlarından farklı yetkililer ve uzmanların da olduğu 23 katılımcı yer almıştır. Bu toplantıdan sonra, Özbekistan, Ocak 2008 tarihinde, bu sınır ötesi adaylığı da ulusal geçici listesine ekleyerek güncellemiştir.

17 MEVCUT SINIR ÖTESİ ADAYLIK PROJELERİ ÖRNEKLERİ Toplantıda kabul edilen çalışma planı gereğince, 2008 yılının başlarında, her ülkede belirlenen ulusal odak noktalarında görev alarak, taslak adaylık metinlerinin hazırlanması amacıyla UNESCO Almatı Ofisi tarafından iki bölgesel uzman atanmıştır. TANRI DAĞLARI (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) Söz konusu çalışma halen devam etmekte ve uyumlu hale getirme çabaları sürdürülmektedir. Dünya Bankası, Kazakistan ve Kırgızistan ın adaylık hazırlığına katkı sağlamak amacıyla, «Tanrı Dağları Ekosistemleri Geliştirme Projesi İkinci Aşaması ( )» çerçevesinde, ABD doları tahsis etme niyetini açıklamıştır.

18 GELECEK DÖNEM HEDEFLERİ UNESCO, standart belirleyici, kapasite yaratıcı ve uluslararası işbirliği için katalizör olma gibi ana etkinlikleri kapsamında, özellikle kültür alanındaki liderliğini sürdürerek güçlendirmeyi hedefleyecek; bu bağlamda eylemlerini uluslararası, bölgesel ve ulusal seviyede devam ettirerek; gerek ulusal, gerekse uluslararası kalkınma politika ve stratejilerinde kültür boyutunu gündeme getirmeye çaba gösterecektir. Diyalog ve kalkınma için mirasın ve tarihin korunması, muhafaza edilmesi ve tanıtılması hedefi doğrultusunda; işlevsel işbirlikleri ve bilgi paylaşımları aracılığıyla bölgesel ve uluslararası işbirliğini güçlendirmek ve Somut olmayan kültürel mirasın belirlenmesi, korunması, takip edilmesi ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi sonuçlarına ulaşılmasını arzu etmektedir.

19 4. TÜRKSOY ÜYE DEVLETLERİ UNESCO MİLLÎ KOMİSYONLARI TOPLANTISI 2. KÜLTÜREL VE DOĞAL MİRAS SEMİNERİ HEDEF Bu toplantı ile; TÜRKSOY Üyesi Ülkeler ile çokuluslu sınır ötesi adaylıklara yönelik bir çalışma başlatılması öngörülmektedir.