DENİZ KAFESLERİNDE YETİŞTİRİLEN ALABALIKLARDA EKONOMİK BAŞLANGIÇ AĞIRLIĞININ TESPİTİ PROJESİ

Transkript

1 T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü DENİZ KAFESLERİNDE YETİŞTİRİLEN ALABALIKLARDA EKONOMİK BAŞLANGIÇ AĞIRLIĞININ TESPİTİ PROJESİ Bilal AKBULUT Proje Lideri Diğer Araştırmacılar Dr. Temel ŞAHİN Adnan ERTEKEN Muharrem AKSUNGUR Nilgün GÜNDOĞAN TAGEM/IY/96/12/1/004 TEMMUZ 1999 TRABZON

2 ÖNSÖZ Bu araştırma, Gökkuşağı alabalığının deniz kafesleri yetiştiriciliğinde karşılaşılan sorunlara çözüm getirmek, daha verimli bir üretim yapmak ve yetiştiriciliğini sağlam temellere dayandırmak amacı ile enstitümüzce yürütülen çalışmalardan birini oluşturmaktadır. Çalışmada, ekonomik başlangıç ağırlığının belirlenmesi için çeşitli gözlemsel ve deneysel sonuçlar elde edilmiştir. Sonuçların irdelenmesi ile hazırlanan bu rapor, deniz kafeslerine balık yerleştirirken göz önünde bulundurulması gereken balık ağırlıkları hususunda üreticilere ve araştırmacılara detaylı bilgi sunmaktadır. Bu çalışmada emeği geçen işçi, memur ve araştırmacı arkadaşlara özverili çalışmalarından dolayı teşekkür ederim. Bu araştırmanın üreticilere ve araştırmacılara hayırlı olmasını dilerim. Bilal AKBULUT Proje Lideri

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER II ŞEKİL LİSTESİ III TABLO LİSTESİ IV ABSTRAKT I TAVSİYELER II 1.GİRİŞ LİTERATÜR BİLGİLERİ MATERYAL VE METOD Balık Materyali Yem Materyali Kafes Materyali Araştırma Planı Çevresel Parametrelerin Belirlenmesi Biyometrik Ölçümlerin Yapılması Yemleme Tekniği ve Yem Değerlendirmenin Belirlenmesi Büyümenin Belirlenmesi Yaşama Oranının Belirlenmesi Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR Çevresel Parametrelere İlişkin Bulgular Biyometrik Ölçümlere İlişkin Bulgular Yem Değerlendirmeye İlişkin Bulgular Büyüme Parametrelerine İlişkin Bulgular Yaşama Oranına İlişkin Bulgular SONUÇ VE TARTIŞMA ÖZET LİTERATÜR LİSTESİ PROJE BÜTÇESİ İCMALİ YÜRÜTÜCÜLERİNİN ÖZGEÇMİŞİ LİFLET ÖRNEĞİ II

4 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil 1. Araştırma materyali gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) Şekil 2. Araştırmada kullanılan kafesler Şekil 3. Araştırmanın I. aşamasında aylık boy artışları Şekil 4. Araştırmanın II. aşamasında aylık boy artışları Şekil 5. Araştırmanın I. aşamasında aylık ağırlık artışları Şekil 6. Araştırmanın II. aşamasında aylık ağırlık artışları Şekil 7. Araştırmanın I. aşamasında aylık yem değerlendirme oranları Şekil 8. Araştırmanın II. aşamasında aylık yem değerlendirme oranları Şekil 9. Araştırmanın I. aşamasında aylık spesifik büyüme oranları Şekil 10. Araştırmanın II: aşamasında aylık spesifik büyüme oranları Şekil 11. Araştırmanın I. aşamasında aylık mutlak boy artışları Şekil 12. Araştırmanın I. aşamasında aylık oransal boy artışları Şekil 13. Araştırmanın I. aşamasında aylık mutlak ağırlık artışları Şekil 14. Araştırmanın I. aşamasında aylık oransal ağırlık artışları Şekil 15. Araştırmanın II. aşamasında aylık mutlak boy artışları Şekil 16. Araştırmanın II. aşamasında aylık oransal boy artışları Şekil 17. Araştırmanın II. aşamasında aylık mutlak ağırlık artışları Şekil 18. Araştırmanın II. aşamasında aylık oransal ağırlık artışları Şekil 19. Araştırmanın I. aşamasında aylık kondisyon faktörleri Şekil 20. Araştırmanın II. aşamasında aylık kondisyon faktörleri Şekil 21. Araştırmanın I. aşamasında aylık stok yoğunlukları Şekil 22. Araştırmanın I. aşamasında aylık biyokütle artışları Şekil 23. Araştırmanın II. aşamasında aylık stok yoğunlukları Şekil 24. Araştırmanın II. aşamasında aylık biyokütle değerleri Şekil 25. Araştırmanın I. aşamasında aylık yaşama oranları Şekil 26. Araştırmanın II. aşamasında aylık yaşama oranları III

5 TABLO LİSTESİ Sayfa No Tablo 1. Birinci aşamada kullanılan yemin bileşimi Tablo 2. İkinci aşamada kullanılan yemin bileşimi Tablo 3. Birinci aşama deneme planı Tablo 4. İkinci aşama deneme planı Tablo yılı kafeslerdeki suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri Tablo 6. Araştırmanın I. aşamasında gruplardaki boy (L) ve standart sapma (s.s.) değerleri Tablo 7. Araştırmanın II. aşamasında gruplardaki boy (L), standart sapma (s.s.) değerleri. 23 Tablo 8.Araştırmanın I. aşamasında gruplardaki ağırlık (W) ve standart sapma (s.s.) değerleri Tablo 9. Araştırmanın II. aşamasında gruplardaki ğırlık (W), standart sapma (s.s.) değerleri Tablo 10. Araştırmanın I. aşamasında gruplardaki spesifik büyüme oranı (SBO), yem değerlendirme oranı (FCR) ve kondisyon faktörü (K) değerleri Tablo 11. Araştırmanın II. aşamasında gruplardaki spesifik büyüme oranı (SBO), yem değerlendirme oranı (FCR) ve kondisyon faktörü (K) değerleri Tablo 12. Araştırmanın I. aşamasında gruplardaki mutlak boy artışı (MBO), oransal boy artışı (OBA), mutlak ağırlık artışı (MAA) ve oransal ağırlık artışı (OAA) değerleri Tablo 13. Araştırmanın II. aşamasında gruplardaki mutlak boy artışı (MBA), oransal boy artışı (OBA), mutlak ağırlık artışı (MAA) ve oransal ağırlık artışı (OAA) değerleri Tablo 14. Araştırmanın I. aşamasında gruplardaki stok yoğunluğu ve biyokütle değerleri.- 37 Tablo 15. Araştırmanın II. aşamasında gruplardaki stok yoğunluğu ve biyokütle değerleri. 38 IV

6 ABSTRAKT Deniz Kafeslerinde Yetiştirilen Alabalıklarda (Oncorynchus mykiss, Walbaum 1792) Ekonomik Başlangıç Ağırlığının Tesbiti. Bu çalışmada, Doğu Karadeniz şartlarında ( Tuzluluk) aynı stok yoğunluğunda ve 52, 81, 117, 148, 190 gram başlangıç ağırlıklarında 5 grup gökkuşağı alabalığı (Oncorynchus mykiss, Walbaum 1792) ekim-haziran ayları arasında deniz kafeslerinde büyütüldü. Büyüme ve yem değerlendirmeyi belirlemek için her ay bütün kafeslerden rasgele örnek alınarak tartıldı. Ölen balıklar günlük olarak kaydedildi. Deneme süresinde deniz suyu sıcaklığı 8-21 C arasında değişmiştir. Denemenin sonunda, hasat ağırlıkları sırası ile 507, 711, 884, 930, 926 gram olmuş, SBO; 1.10, 1.05, 0.98, 1.03, 0.90, FCR; 1.63, 1.58, 1.76, 1.40, 1.53, MAA; 455, 630, 767, 781, 736, OAA; 875, 778, 656, 528, 387 olarak hesaplanmıştır. Yaşama oranı bütün gruplarda oldukça yüksek 0.92, 0.84, 0.88, 0.87 ve 0.80 olmuştur. Yapılan istatistiksel analizlerde gruplar arasında SBO ve FCR'nin farklarının önemli olmadığı (P>0.05) ancak oransal ağırlık artışı ve biyokütle farklarının önemli (P<0.05) olduğu görülmüştür. Sonuç olarak denizde alabalık yetiştiriciliğinde, kafeslere küçük balık yerleştirmenin daha ekonomik olacağı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Gökkuşağı Alabalığı, Oncorynchus mykiss, Büyüme Performansı, Karadeniz, Deniz Kafesi, Yaşama Oranı. ABSTRACT Determination of Economic Begining Weight of Rainbow trout (Oncorynchus mykiss Walbaum 1792) were reared in Sea Cages In this study, five different weight (52, 81, 117, 148, 190 g) groups of Rainbow trout (Oncorynchus mykiss, Walbaum 1792) raised same stok density in sea cages, were fed at libitium by hand in Black Sea condition (16-18 S) between October and June. The water temperature ranged 8-21 C during experiment period. It was taken samples from each cages randomly and weighted for determining the growth and food conversation rate monthly Mortality was also recorded daily. At the end of the experiment, body weights reached to 507, 711, 884, 930, 926 gram and calculeted SGR; 1.10, 1.05, 0.98, 1.03, 0.90 FCR; 1.63, 1.58, 1.76, 1.40, 1.53 AWI; 455, 630, 767, 781, 736 PWI; 875, 778, 656, 528, 387 respectively. Survival rate was quite high all groups 0.92, 0.84, 0.88, 0.87, 0.80 respectivly. In all groups, statistical difference SGR and FCR has been found unimportant (P>0.05) but PGR and weight gain as biomass has been important (P<0.05). These results indicate that small fish are more economic then big fish cultured in Sea Cages. Key Words: Rainbow trout, Oncorhynchus mykiss, Food Conversation, Growth Performance, Black Sea, Sea Cage, Survival Rate.

7 TAVSİYELER Araştırmada elde edilen sonuçlar incelendiğinde, Karadeniz de kafeslerde gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğine yönelik aşağıdaki önerilerde bulunulabilir. 1- Başarılı bir üretim için tüketici isteklerinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir; değişen pazar istekleri karşısında, arzu edilen balık ağırlığının istenen zamanda hazır olması için gökkuşağı alabalığının deniz kafeslerine ilk yerleştirme ağırlığı değişebilir. 2- Yoğun yetiştirme şartlarında zamanla balıklarda büyüklük farklılıkları meydana geldiğinden, balıkların eşit bir şekilde yem almalarını sağlamak ve hasatta balık büyüklüklerinin birbirine yakın olması için kafeslerdeki balıklar büyüklüklerine göre ayrılmalı ve balık büyüklüğüne uygun yemleme yapılmalıdır. 3- Daha çok iç piyasada rağbet gören porsiyonluk balık ( g) üretimine yönelik yetiştiricilik yapılacak ise kafeslerin verimli kullanılması için deniz kafeslerine yerleştirilen balıklar porsiyonluk ağırlığa geldiğinde hasat edilerek, yılda birkaç kez ürün alınabilir. 4- İhracata ve işleme sanayine yönelik üretim yapılması durumunda, filetoluk balık (>2 Kg) yetiştirilmesi hedeflenir. Büyük balık üretilmesinde, sıcak yaz aylarını geçirmek üzere kafeslerdeki balıkların geçici olarak içsu havuzlarına taşınması, dalgıç tipi kafeslerin kullanılması veya karadaki havuzlara derinden soğuk su alınması gibi yetiştirme sistemleri denenebilir. 5- Karadeniz de deniz kafeslerinde gökkuşağı alabalığı yetiştiren işletmelerin verimli ve ekonomik çalışabilmesi ve aynı zamanda pazarlamanın balık avcılığının yasak olduğu ve turizmin artığı aylara yaymak için gerektiğinde balıklarını taşıyabilecekleri ve yavru üretebilecekleri içsu bağlantılı bir tesislerinin bulunması gerekmektedir. 6- Yetiştiricilikle uğraşmayı düşünen girişimcilerin dikkat etmesi gereken en önemli husus, bilinçli ve verimli bir üretim yapabilmek için gelişen teknolojiyi takip etmek ve aynı zamanda canlı ile uğraşırken doğayla mücadele etmekten kaynaklanabilecek riskleri hiçbir zaman göz ardı etmemektir.

8 1. GİRİŞ İçinde bulunduğumuz yüzyılda artan dünya nüfusu iki temel problemi de beraberinde getirmiştir. Bunlardan ilki artık ürünlerin boşaltımı ve deniz içerisindeki endüstriyel atıklarda da büyük bir artış olmuştur. Günümüzde bu durum açıkça görülmekte ve deniz kirliliği bazı bölgelerde kıyısal balıkçılığın ve geniş alandaki diğer su ürünlerinin yok olmasıyla tanımlanmaktadır. İkinci problem ise nüfus artışına ayak uyduramayan besin miktarından kaynaklanan açıktır. Bu protein açığını hafifletmek için deniz ürünlerinden daha fazla nasıl yararlanılacağı konusunda çok tartışılmıştır. Dünyada ve ülkemizde hızla artan nüfus, toplumlarda özellikle gıda gereksinimleri açısından başlı başına sorun yaratan boyutlara ulaşmıştır. Kara kökenli gıda kaynaklarının üretim ve tüketiminin üst sınırına yaklaşıldığı yeryüzünde insanoğlu toplumların beslenmesi için dikkatini su kaynaklarına yöneltmiştir. Su kaynakları önemli gıda rezervleridir. Özellikle hayvansal protein açığının kapatılması açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Büyük boyutlarda olumsuz müdahaleler olmadığı sürece devamlı olarak kendini yenileyebilen su kaynaklarından ürün iki ana yöntemle elde edilmektedir. Bu yöntemlerden biri avlanma, diğeri de yetiştirmedir. Giderek artan endüstriyel ve evsel atıkların akarsu, göl ve denizlerde meydana getirdiği kirlenmeye ilave olarak aşırı avcılık su ürünlerinin avcılık yolu ile üretiminde azalmalara sebep olmaktadır. Bu nedenle kirlenmeyi önleme, stokların daha verimli kullanılması, potansiyel su ürünlerinin devreye sokulması ve yetiştiricilik konularında araştırmalar yoğunlaşmıştır. Dünya denizlerinde avcılık yolu ile üretim yıllık 100 milyon ton civarında olup, doğal üretim sınırına çok yaklaşmıştır. Bu durumda denizlerden avcılık ile üretim için yeni yatırımların yapılması cazibesini kaybetmiş, buna karşı üretim artışı için yetiştiricilik önem kazanmıştır [Acara, 1991]. Türkiye de su ürünleri üretimindeki esas uygulama, doğal kaynaklardan avcılık şekline dayanmaktadır. Ülkemiz denizlerinden ve iç sularından elde edilen toplam su ürünlerinin %98.0 ı avcılık, kalan %2.0 si de yetiştiricilik yolu ile sağlanmaktadır. İstatistiksel kayıtlara göre gelişen balıkçılık teknolojisi ve sayısı artan balıkçılık filolarına rağmen denizlerden avcılık yolu ile üretilen su ürünlerinde her geçen yıl azalmalar gözlenmektedir. Özellikle son 15 yıldır modern cihazlarla donanan ticari av filosundaki artışlar nedeniyle doğal kaynaklar aşırı derecede zorlanmış, bunun sonucunda, ilk aşamada üretimde

9 2 büyük artışlar olmuş, Türkiye de 1995 yılında gökkuşağı alabalığı üretimi ton olup, bunun %12 si Doğu Karadeniz bölgesinden sağlanmıştır [Anonim, 1995]. Gıda kaynakları içinde çok önemli bir yeri olan su ürünlerinin artırılması doğal kaynaklar için etkili koruma önlemleri ve uzun vadeli çalışmalarla gerçekleştirilebilir. Bunun yanında kısa vadeli üretim artışı için günümüzde gelişen teknolojiye paralel olarak yetiştiricilik yöntemlerinin geliştirilmesi ve su ürünlerinin kültürünün yapılması bir çok ülke için zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır Türkiye de gökkuşağı alabalığının tatlı suda yetiştiriciliği 1969 yılında başlamıştır [Çelikkale, 1982] ve geçen zaman içerisinde gerek kamu ve gerekse özel tarım sektörü içinde, düşük düzeyde de olsa, yerini almıştır. Son yıllarda akademik kurumların ve kamu araştırma kuruluşlarının etkin faaliyetleri, yatırım durumuna geniş çapta dönüşmese bile özel girişimlerin belirgin biçimde artması, önümüzdeki yıllarda su ürünleri üretimi konusunu önemli bir üretim ve sanayi sektörü durumuna gelebileceğini göstermektedir. Son yıllarda ülkemizde gökkuşağı alabalığının denizde yetiştiriciliği konusunda Karadeniz kıyıları önem kazanmıştır. Karadaki havuzlarda yapılan yetiştiriciliğin yatırımda pahalı olması, korunaklı koy ve körfezlerde yapılanların ise akıntı yetersizliği ve hastalık bulaşması, düşük büyüme oranı, yarattıkları çevre sorunları gibi riskler taşıması nedeniyle, denizde balık yetiştiriciliği daha cazip hale gelmiştir [Anonim, 1992]. Yapılan çalışmalar sonunda, açık deniz dalgalarına dayanıklı kafesler yapıldığında, diğer iki sisteme nazaran daha başarılı sonuçlar alınmakta, daha sorunsuz ve ekonomik üretim yapmak mümkün olmaktadır. Karadeniz koy ve fiyortlardan yoksundur. Bunun için açık deniz kafeslerinde üretim yapmaya müsaittir. Kafeslerde alabalık yetiştiriciliği; kontrolü kolay, hasadı çok basit ve kesif stok olanağı veren bir yetiştiricilik sistemidir [Çelikkale, 1981]. Deniz kafeslerinde gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğinde stok miktarı, stoklanan ve hasat edilen balıkların büyüklüğü, beslenme süre ve normları, yemleme teknikleri, kısaca kafeslerde balık yetiştiriciliğinde daha ekonomik bir yetiştiricilik için, dünyanın bir çok ülkesinde, yerel koşullara göre çok detaylı araştırmalar yürütülmektedir [Gall ve Crandel, 1992]. Çeşitli yetiştiricilik sorunlarına ışık tutacak yerel çalışmalara büyük çapta gereksinim vardır. Gökkuşağı alabalığının deniz kafeslerine ilk yerleştirmedeki ağırlıklarının gelişme üzerine etkisini belirlemek amacıyla Doğu Karadeniz koşullarında farklı ağırlıklardaki balıklar eşit stok yoğunluğunda kafeslere yerleştirildi. Büyüme ve yem

10 3 değerlendirmelerindeki farklılıklar incelenerek, deniz kafeslerine balık stoklarken tercih edilecek balık büyüklüğünü belirlemek, sıcaklıkla sınırlanan denizde besleme döneminden en iyi faydalanma yolunu, hasatta arzulanan balık ağırlığını elde etmek için başlangıçta kafeslere yerleştirilecek balık ağırlığını ve kafeslerdeki balıkların aylık gelişmesini tespit etmek amaçlanmıştır. 2. LİTERATÜR BİLGİLERİ Gökkuşağı alabalığı ilk defa 1836 yılında RICHARDSON tarafından Colombia ırmağında saptanmış ve Salmo gairdneri olarak adlandırılmıştır [Çelikkale, 1982]. 1988'de Amerika Balıkçılık Derneği Balık İsimleri Komitesi tarafından Pasifik alabalığı ve salmonu Atlantik alabalığı ve salmonundan ayırt etmek için Oncorynchus jenerik (cins) adının, ayrıca gökkuşağı alabalığının Kamchatka alabalığı (Salmo mykiss) ile aynı biyolojik tür olduğu kanıtlandığından tür adı olarak gairdneri yerine mykiss adının kullanılması kabul edildi [Gall, 1992]. İlk olarak 1874 yılında Kuzey Kaliforniya'da McCloud nehrinden Mr. S. Green tarafından Kaledonya (New York)'daki özel kuluçkahanesine transfer edildi. 1877'de ilk olarak Kuzey Amerika dışına Tokyo'ya Mr. J. B. Campbell tarafından götürüldü. Bunu 1885 yılında Buckinghamshire (İngiltere)'de İver yakınındaki Delaford kuluçkahanesi ve Stirling (İskoçya) yakınındaki Howietown kuluçkahanesine yapılan nakiller takip etti [Gall, 1992]. İlk olarak 1912 yılında Norveç'te deniz ortamında kültüre alındı [Edwards, 1978]. Türkiye'de 1969 yılında iç sularda havuzlarda, 1980 li yılların başında kafeslerde [Çelikkale, 1982], 1990 yılında da deniz kafeslerinde gökkuşağı alabalığı kültürüne başlandı [Anonim, 1992]. Su ürünleri sektörü gelişmiş ülkelerde, yetiştiriciler balığın tatlı sudaki gelişme sürecini mümkün olduğu kadar kısa tutarak, balıkların deniz suyunu tolere olabilecek büyüklüğe ulaştıklarında denize nakletmektedirler [Edwards, 1978]. Tatlı suda kuluçkadan çıkan ve bir süre tatlı suda büyütülen alabalıkların g dan itibaren tatlı sudan denize direkt olarak nakledilmelerinin mümkün olduğu bildirilmektedir [Stevenson, 1980]. Yetiştiricilik ortamında, gökkuşağı alabalıkları 70 g ağırlığında deniz suyuna transfer edebilmektedirler. Yumurtadan çıkıştan sonraki ilk ilkbaharda 70 g lık ağırlığa ve deniz suyuna transferden itibaren bir sonraki yılın sonbaharında 3 Kg lık ortalama ağırlığa

11 4 ulaşılabilmektedir. Buna karşılık tatlı suda yetiştirilen gökkuşağı alabalıkları denizde ulaşabilecekleri ağırlığın yarısı kadar bir ağırlığa gelebilmektedir [Edwards, 1978]. Landless [1976], gökkuşağı alabalıklarının deniz suyuna adaptasyonu üzerine yaptığı çalışmada, 15 g lık gökkuşağı alabalıklarının 22 tuzluluğundaki deniz suyuna doğrudan bırakıldığında ölüm oranının %1 ile %8 arasında kaydedildiği bildirilmektedir. Johnsson ve Clarke [1988], Juvenil Çelikbaş alabalıkları ile gökkuşağı alabalıklarının deniz suyuna adaptasyonu, balık büyüklüğünün, su sıcaklığının ve fotoperyodun adaptasyona etkilerini inceledikleri çalışmalarında, 24 tuzluluk ve 17 C su sıcaklığında gökkuşağı alabalıklarında %18 ölüm oranı kaydedilirken, Çelikbaş alabalığında %33 lük ölüme rastlanıldığı ve genel bir ifade ile gökkuşağı alabalığında elde edilen ağırlık artışlarının Çelikbaş alabalığına göre %11 daha fazla olduğunu belirtmektedirler. Gorie [1993], tatlısu ortamında yetiştirilen 0 + yaş grubuna dahil gökkuşağı alabalıklarında deniz suyuna adaptasyon yeteneği ile vücut ağırlığı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yaptığı çalışmada, ortalama 50, 100, 150 ve 200 g vücut ağırlığına sahip balıklar kullanılmış ve balıklar tuzluluğa sahip su ortamlarına doğrudan bırakılmıştır. Deneme sonunda 50 g ağırlık grubunda yüksek ölüm oranı kaydedilirken, 50 ve 100 g ağırlık gruplarında serum Na konsantrasyonlarının 150 ve 200 g ağırlık gruplarına göre daha yüksek bir değerde kaydedildiği belirtilmiştir. Ayrıca, deniz suyuna transferin balık büyüklüğü ile yakından ilişkili olduğunu ve deniz suyuna en az 150 g ağırlığındaki alabalıkların nakledilmesinin uygun olacağını, bu ağırlıktaki balıkların adaptasyon dönemine ihtiyaç duyulmaksızın denize doğrudan nakledilebileceğini bildirmektedir. Karadeniz de daha önceden yapılmış olan çeşitli araştırmalar [Büyükhatipoğlu ve ark., 1996; Aral ve ark., 1996], gökkuşağı alabalıklarının tatlı sudan Karadeniz şartlarında, kafeslere nakledilirken ortalama 100g lık balıkların rahatlıkla nakledilebileceğini ve nakilden kısa süre sonra yemlemeye başlanabileceğini bildirmektedirler. Balık büyüklüğü, stok yoğunluğu ve cinsi olgunluk durumuna bağlı olarak gökkuşağı alabalığı tatlısudan 32 lik deniz suyuna kadar değişen tuzluluklara adapte olabilir ve büyüyebilir. Bununla birlikte 28 in üzerindeki tuzluluklarda yapılan deneysel taşımalar, osmoregülasyondaki başarısızlıktan dolayı büyük ölümlerle sonuçlanmıştır. Tuzluluk aşama aşama artırılarak, bu ölümden kaçınılabilir. Denizden tatlı suya taşıma daha az stresli görülür ve ölüm daha az olur. Ortam değişikliğinden 2-4 gün sonra, osmoregülasyon parametrelerindeki (plasma, karsuyu ve iyonlar) değişmeler ayarlanır ve adaptasyon günde tamamlanır [Bern ve Madsen, 1992].

12 5 Özdemir [1994] gökkuşağı alabalığının deniz suyunda porsiyonluk ( g) olarak üretmenin ekonomik olmadığını, balıkların 1-2 Kg ağırlığa erişinceye kadar denizde tutulmasının avantajlı olduğunu, ancak bu ağırlığa gelen balıkların cinsi olgunluğa erdiğini ve erkek balıklarda ölüm oranının yüksek olduğunu belirtmiştir. Balık tatlı suda iken, vücut yoğunluğu içinde bulunduğu ortama göre daha fazla olduğundan solungaç, bağırsak ve bir miktarda deriden olmak üzere balık vücuduna su girişi olur. Giren fazla su böbrekler yardımıyla dışkı ile birlikte dışarı atılır. Tatlı suda osmos ile solungaçlardan ve böbreklerden tuz atılır. Balık denizde iken balığın vücut yoğunluğu içinde bulunduğu ortama göre daha az yoğun olduğundan balık solungaç ve deri yüzeyinden su kaybeder. Balık kaybettiği suyu su içerek telafi eder. İçilen sudaki fazla tuz solungaçlarda bulunan klorinite hücreleri ile tutularak dışarı atılır [Liard ve Needham, 1988; Mater ve ark., 1993]. Alabalığın vücut sıvısının tuz konsantrasyonu yaklaşık bir kısım deniz suyu, iki kısım tatlısu karışımına eşittir. Balık tatlısuda iken tuz oranı arttırılmış yem ile beslendiğinde solungaçlardaki klorinite hücrelerinin sayısı artar. Tatlısu ve denizsuyu arasında büyük fark vardır. Böylece balık yaşayabilmek için ortam değişikliklerinde büyük fizyolojik değişimler geçirmesi gerekir [Salman ve Eddy, 1989; Dickhoff, 1993]. Eriksen [1978], gökkuşağı alabalığının büyüme oranlarının 10 tuzlulukta daha az olduğunu bildirilmiştir. Macleod [1977], tuzluluğun gökkuşağı alabalığının büyümesine etkisine ve etki ediyor ise bu etkinin Yem Alımı veya Yem Değerlendirme den kaynaklandığını belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada, yem alımı tuzlulukları arasında en fazla tatlısu ve 7,5 de daha az olduğu ve 32 de en az olduğu; 8 gün geçtiğinde yem alımındaki dalgalanmanın belirginleştiği; tuzluluğun aniden 7.5 veya 13 den yükseltilmesi ile yem almadaki azalmaya bağlı olarak büyüme oranının düştüğü belirtilmiştir. Gökkuşağı alabalıkları osmotik kuvvetlerin etkisini yok etmek için deniz ortamında tatlı su ortamından daha az enerji harcarlar. Buna karşın bazı yazarlar [McKay ve Gjeden, 1985] tuzluluğun tek başına büyümeyi etkileyen önemli bir faktör olduğunu kabul etmezler. Bunun yanında tuzlulukta yem tüketiminin tatlı sudan önemli oranda daha fazla olduğu bildirilmiş ve temmuz, ağustos aylarında yemleme tablosuna dayanarak yemlenen balıklarda SBO nın denizde (0.789) tatlı sudan (0.587) önemli oranda yüksek olduğu bildirilmiştir [Smith ve Thorpe, 1976]

13 6 Kış aylarında deniz kafeslerine g ağırlıktaki gökkuşağı alabalıkları yerleştirilerek g balık elde etmenin mümkün olduğunu, ayrıca 15 g ağırlıktaki bu balıkların tatlı sudan denize doğrudan taşınabileceği belirtilmiştir [Landless, 1976 ]. Gökkuşağı alabalığının acısuda daha hızlı büyüdüğü buna karşılık, balıkların erginleşme oranının acısuda (%63), tatlısudan (%71) daha az olduğu belirtilmiştir [Siitonen, 1986]. Denizde başarılı bir yetiştiricilik için en önemli faktör büyüme oranının arttırılmasıdır. Tuzluluğun gökkuşağı alabalığının büyümesine etkisi üzerine yapılan araştırmalar ve denizde ( 30) yem alımı [Macleod, 1977; Jackson, 1981] ve yem değerlendirmenin [Jurss ve ark., 1983] azalmasından dolayı tuzluluk artarken büyümenin azaldığını göstermiştir. Çelikkale [1982], Konuklar Beşgöz Gölü'nde kafeslerde alabalık yetiştiriciliğinde değişik stok düzeyleri ve farklı yemleme tekniklerinin gökkuşağı alabalıklarında gelişme üzerindeki etkisini saptamak amacı ile 200, 160 ve 120 balık/m 3 olmak üzere üç farklı stok düzeyi ve iki ayrı yemleme yöntemi (otomatik yemlik ve elle doyuncaya kadar yemleme) uygulayarak yaptığı denemede, otomatik yemliklerle yemlenenlerde gelişme elle doyuncaya kadar yemlenenlere nazaran önemli derecede yüksek olduğunu bulmuştur. Ortalama canlı ağırlık, en düşük stok düzeyinde diğer stok düzeylerinden önemli derecede yüksek çıkmıştır. Deneme sonunda m 3' den 59.7, 48.8, 37.7 Kg balık hasat edilmiştir. Domagala ve ark. [1982], acısuda ilk ağırlığı g arasında değişen gökkuşağı alabalıklarını 6 m 3 hacme sahip kafeslerde pelet yem ve taze balık ile besleyerek günlük ağırlık artışının 50 g olanlarda %2.9, büyüklerde %1, yem değerlendirme oranının pelet yemde 1.2, taze balıkla beslenenlerde 9 olduğunu bildirdiler. Roley [1983], maksimum büyümenin ılık su koşullarında ve fazla yemleme düzeyi ile elde edildiğini rapor etmektedir. Reyes ve ark. [1985], başlangıç ağırlığı 62 g olan 4 grup gökkuşağı alabalığını iki ayrı stoklama yoğunluğu (8 ve 16 Kg/m 3 ) ve iki ayrı yem ile 50 gün beslediler. Deneme sonunda düşük stok yoğunluğunda daha fazla ağırlık artışı olduğunu saptadılar. Iwamoto ve ark. [1986], gökkuşağı alabalığının gelişiminde genotip-çevre etkileşimini araştırdılar. Üç farklı alabalık ve bunlardan elde edilen altı melez, üç ayrı yemleme düzeyi, 8.0, 16.0, 24.0 ve 32.0 Kg/m 3 stoklama yoğunluğunda altı ay boyunca yetiştirildiler. Deneme sonunda genotip, stok yoğunluğu ve rasyon düzeyinin gelişme üzerinde önemli derecede etkili, interaksiyonun ise nispi olarak az etkili olduğu belirlendi.

14 7 Gjerdem [1986], salmonidler seksüel olgunluğa ulaştıklarında büyümenin düştüğünü ve ölüm oranın arttığını bildirmektedir. Şahin [1994], Doğu Karadeniz Bölgesi nde deniz kafeslerinde yetiştiriciliği yapılan gökkuşağı alabalığında optimal stoklama yoğunluğu ve günlük yem miktarının belirlenmesi üzerine yaptığı çalışmada, deniz kafeslerinde Kg/m 3 stoklama yoğunluğu ile üretim yapılabileceğini ve 30 gramlık balıklarda spesifik büyüme oranının , yem değerlendirme değerinin , 200 gramlık balıklarda spesifik büyüme oranının , yem değerlendirme oranının arasında değiştiğini bildirmiştir. Siitonen [1986], gökkuşağı alabalığı stoklarında büyümeyi etkileyen faktörleri belirlemek amacı ile yaptığı denemede; tanklarda, havuzlarda (tatlı su) ve deniz kafeslerinde 2.5 yıl devam eden araştırma sonunda, büyümenin deniz ortamında tatlı su ortamından daha iyi olduğu, balıkların gelişimi üzerinde stok yoğunluğunun etkili olduğu saptanmıştır. Roell ve ark. [1986], büyüme, yaşama oranı, optimal yemleme ve stok yoğunluğunu saptamak için iki yıl boyunca kafeslerde gökkuşağı alabalığı yetiştirdiler. Birinci yıl ortalama 34.5 g ağırlık ve 146 mm total boya sahip balıkları 1.21 Kg/m 3 yoğunlukta stoklayarak günlük % 0, 2, 4 oranlarında yem verdiler. İkinci yıl 26.9 g ağırlık, 138 mm total boy ve 0.94, 1.40, 1.88 Kg/m 3 yoğunlukta stoklanan balıklara %0, 3, 5 yemleme oranları uygulandı. Her iki yıl için bütün tekerrürlerde ağırlık artışı %1.9 ile %4.2, yaşama oranı % arasında değişti. Uygulanan günlük yemleme oranları arasında ortalama boy ve ağırlıklarda, yem değerlendirme değerleri arasında önemli istatistiksel farklar bulundu. Optimal yemleme oranının %3-4 arasında olduğu belirlendi. Metcalfe [1986], saldırgan özelliğe sahip alabalıkların diğerlerinden daha fazla yem aldığını ve daha hızlı büyüdüğünü belirtmektedir. Austreng ve ark. [1987], gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) ve Atlantik salmonunun (Salmo salar L.) büyüme oranını hesaplamaya yönelik yaptıkları çalışmada her iki türüde ilk yem alımından 5 Kg ağırlığa kadar 2-16 C su sıcaklıklarında (tatlı su) ve 32 tuzlulukta deniz kafeslerinde kültüre aldılar. Deneme sonunda genç bireylerde gökkuşağı alabalığının tatlı suda kez daha yüksek bir büyüme özelliğine sahip olduğu, büyümenin yükselen sıcaklıkla birlikte arttığı belirlendi. Deniz kafeslerinde her iki tür arasında önemli bir fark ortaya çıkmadı. Deniz kafeslerindeki üretimde büyüme sıcaklığın 14 C ye yükselmesi ile arttı g ağırlığındaki gökkuşağı alabalığı için büyüme 8 C de %1.3, 14 C de %2.2, g için 2 C de %0.2, 14 C de %1.1 ve 2000 g dan büyükler için 2 C de %0.1, 14 C de % 0.7 olarak saptandı.

15 8 Papoutsoglou ve ark. [1987], gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğinde optimal stok yoğunluğunu bulmak için ilk ağırlığı ortalama 0.84 g, standart boyu 3.7 cm olan alabalıkları 10x1x0.8 m boyutlarındaki beton havuzlara 250, 750, 1250, 2000 ve 2500 adet (31, 94, 156, 250 ve 312 balık/m 3 ) şeklinde stoklayarak 365 gün aynı yemle beslediler. Beton havuzlarda su sıcaklığı (13±0.1 C), su akış hızı (290 L/dak.) ve çözünmüş oksijen miktarı (9, 9.5 ppm) sabit tutuldu. Deneme sonunda, en yüksek canlı ağırlık artışı en düşük stok yoğunluğuna sahip grupta gerçekleşti. Gruplar arasındaki ağırlık farkı 91. günden sonra daha belirgin hale gelmeye başladı en düşük canlı ağırlık artışı ise en yüksek stok yoğunluğuna sahip 5. grupta oldu. Yem değerlendirme değerinin artan stok yoğunluğu ile arttığı, spesifik büyümenin stok yoğunluğu arttıkça düştüğü belirlendi. Smith ve ark. [1988], 10 ayrı soydan gelen gökkuşağı alabalığını 30 g dan 250 g a kadar biri bitkisel, diğeri hayvansal protein kaynaklı iki ayrı yem ile beslediler. Büyüme üzerinde protein kaynağının önemli derecede etki etmediğini saptadılar. Ayrıca büyümenin genetik özellikten etkilendiğini, ölüm oranının genetik özellik ve yemin özelliği ile ilişkili olmadığını bildirdiler. Amario ve Costa [1988], 70 g ağırlığındaki gökkuşağı alabalığını 80 gün boyunca 20x2 m boyutundaki beton havuzlarda, her birinde 700 balık olmak üzere dört ayrı özellikteki yemlerle beslediler. İlk 28 gün boyunca ölüm oranı %1.1, %0.4, %0.7 ve %0.3, ağırlık artışı %57.28, %65.60, %61.84 ve %71.70, yem değerlendirme oranı 1.315, 1.149, ve olarak gerçekleşti. Sonraki periyotta ağırlık artışı %76.60, %77.90, %80.25 ve %84.60, yem değerlendirme değeri 1.314, 1.255, ve olarak saptandı. Bütün periyotlardaki artış ise sıra ile %76.07, %81.98, %80.68 ve %85.28 oldu. Akyurt [1989] kış aylarında açlığın ve farklı yemleme aralıklarının gökkuşağı alabalıklarının büyümelerine, yem değerlendirmelerine ve yaşama güçlerine etkilerini araştırdı. Her grupta (5 grup) 3 tekerrür ve her tekerrürde 20 adet balık (10-20 g) olmak üzere 110 gün süren denemede, 5 ayrı (yemlenmeyen, hergün, günaşırı, iki günde bir ve üç günde bir canlı ağırlığın %1.5 i yem verilen) yemleme düzeyi uygulandı. Deneme sonunda yemleme ağırlıklarını canlı ağırlık artışına ve yem değerlendirme oranına etkileri istatistiksel olarak önemli bulundu. Su sıcaklığının 1-3 C arasında değiştiği periyotlarda aç bırakmanın ağırlık kaybına etkisi çok az olmuştur. Yem değerlendirme oranları 3.32, 2.40, 1.51 ve 1.31 bulunmuştur. Kış aylarında su sıcaklığının 1-6 C arasında değiştiği periyotlarda g lık gökkuşağı alabalıklarına canlı ağırlıklarının %1.5 i düzeyindeki yemi 3 günlük aralıklarla verilmesinin uygun olacağı belirtilmiştir.

16 9 Teskeredzic ve ark. [1989], Yugoslavya da tatlı su ve acı su ortamında gökkuşağı alabalığının büyüme performansını mukayese etmek için yaptıkları araştırmada iki ayrı yaşta (0 +, 1 + ) ve başlangıç ağırlıkları 84, 118, 197 ve 301 g olan dört ayrı grubu Adriyatik sahilinde yüzer kafeslerde, 84 ve 301 g ağırlığındaki iki ayrı grubu ise tatlı suda yetiştirdiler ve bütün grupları aynı yem ile günlük %2 oranında 8 ay yemlediler. Deneme sonunda ortalama ağırlıklar 900, 1136, 1134, 1625 g,tatlı sudaki kontrol grubunda 225, 526 g, spesifik büyüme oranı sıra ile 0.993, 0.948, 0.732, kontrol grubunda ve olarak saptandı. Bütün gruplarda ölüm oranı % arasında değişme göstermiştir. Holm ve ark. [1990], gökkuşağı alabalığında büyüme ve ölüm oranı üzerinde yemleme sıklığı ve balık yoğunluğunun etkisini araştırdılar. 0.2 m su derinliğine sahip 1 m 2 lik tanklarda, mm çatal boy, 113 ile 219 Kg/m 3 arasında değişen yoğunluklara sahip balıklara devamlı,10 dakikada bir ve 60 dakikada bir kez olmak üzere günlük aynı miktar yem verildi. Deneme sonunda en yüksek ölüm oranı 60 dakikada bir yemlenen gruplarda gerçekleşti. Ayrıca yoğunlukla büyüme arasında negatif bir ilişki olduğunu, aynı yemleme rejimine tabi tutulan balıklarda yüksek yoğunluğa sahip olanlarda büyümenin önemli derecede yavaşladığını bildirdiler. Forteath ve ark. [1992], Avusturalya da deniz kafeslerinde (%35 tuzlulukta) 9-19 C su sıcaklığında başlangıç stoklama ağırlığı g olan gökkuşağı alabalıklarını besleyerek kış-ilkbahar periyodunda g ağırlığa ulaştırdılar. Özellikle ocak-mart arasında cinsel olgunluğa erişen balıklarda ve deniz suyu sıcaklığı 17 C yi aştığında aşırı ölümler görüldü g ağırlığındaki 2 yaşlı balıklarla yapılan ikinci denemede aralık ayının sonuna kadar g ağırlığa ulaşıldı. Yaz periyodundaki ölüm oranı yine yüksek çıktı. Seleksiyon ile yaz ölümlerini azaltmak için 4-5 kğ ağırlığında seçilen anaçlardan alınan F 1 generasyonu 140 g ağırlığında deniz kafeslerine stoklandı. Mayıs-nisan arasındaki beslemede ortalama ağırlık 1700 g a ulaştı. Yaz ölümleri de diğerlerinden daha az gerçekleşti. Alänärä [1992], isteğe bağlı yemleme yapan sistem ile zaman kontrollü yemleme sisteminin alabalığın büyüme ve değerlendirmesi üzerindeki etkisini saptamak üzere yaptığı çalışmalarda ağ kafeslerde göl ortamında 4 aylık bir periyotta her iki yemleme sisteminde de aşırı ve sınırlı miktarda olmak üzere iki yemleme düzeyi uyguladı. Büyüme ve yem değerlendirme açısından en iyi performansı isteğe bağlı yemleme sınırlı düzeyde yemleme ile gösterdi. En kötü sonuçlar zaman kontrollü, sınırlı miktarda yem verilen grupta elde edildi. Sınırlı düzeyde kısa ve düzenli aralıklarla gün boyu yapılan yemleme kafeste yem için aşırı rekabet ve strese yol açarak yüzme aktivitesi ve metabolik enerji kayıplarını yükselttiği, bu

17 10 nedenle ideal yemleme yönteminin balığın yeme ihtiyacındaki değişikliğe bağlı olarak günlük yem alımının kontrol edildiği isteğe bağlı yemleme yapan sistem olduğu bildirildi. Storebakken ve ark. [1991], başlangıç ağırlığı g olan gökkuşağı alabalıklarını 6 hafta boyunca günlük canlı ağırlığının %0.0, 0.3, 1.0 ve %2.0 si olmak üzere dört farklı düzeyde yemleyerek ağırlık artışı ve yem değerlendirmenin farklı yemleme oranlarından önemli derecede etkilendiğini saptadılar. Güven [1991], iki dönem (yaz ve kış) halinde gerçekleştirdiği çalışmada, yaz döneminde ortalama 55 g lık gökkuşağı alabalıkları adaptasyona tabi tutulduktan sonra denize transfer edilmiş ve 128 gün büyütülmüştür. Kış döneminde ise ortalama 63 g lık balıklar herhangi bir ön adaptasyona tabi tutulmadan ağ kafeslere konularak 160 gün büyütülmüştür. Araştırma sonunda yaz döneminde 2.03 yem dönüşüm oranı ve %37 ölümle ortalama g bireysel canlı ağırlık artışı, kış-bahar döneminde ise 1.36 yem değerlendirme ve %0 3.5 ölüm oranı ile ortalama g bireysel canlı ağırlık artışı saptanmıştır. McCarthy ve ark. [1992], başlangıç ağırlığı g olan 72 gökkuşağı alabalığını 24 lük gruplar halinde 5-11 C su sıcaklığında 350 L lik üç tankta, canlı ağırlığın yüzdesi olarak 0.5, 1.0 ve 2.0 düzeyinde yem vererek büyüttüler. Üç rasyon grubu içinde balıkların tükettiği miktar 27, 55, 64 ve 72. günlerde X-ışınları (radyografi) ile ölçüldü. Deneme sonunda, ortamda yem azalması, yem alımı için daha fazla rekabet ve yem alımında daha güçlü bir hiyerarşik yapının oluştuğu, ayrıca %0.5 lik rasyon grubunda başlangıç ağırlığı ile verilen yemin paylaşılması arasında önemli bir ilginin olduğu belirlendi. Sumpter [1992], gökkuşağı alabalığında çevresel, besinsel, genetik ve fizyolojik faktörlerin büyümeyi etkilediğini bildirmiştir. Kebus ve ark. [1992], stoklama yoğunluğunun gökkuşağı alabalığının gelişimi ve strese karşı tepkisi üzerindeki etkilerini araştırdılar. 1 yaşlı, ortalama 150 g ağırlık, 24 cm total boya sahip balıklardan 0.6x0.3 m boyutundaki ağ havuzlardan ikisine 10 ar balık,diğer ikisine 48 er balık stokladılar. Dikdörtgen ağ kafesler 1.2 m derinlik ve 1.8 m genişlikteki fiberglas tanklara yerleştirilerek 8 hafta boyunca günlük %1.5 oranında pelet yemle büyütüldü. İki hafta ara ile kan ve doku örnekleri alınarak analiz edildi. Deneme boyunca iki ayrı yoğunlukta yetiştirilen balıkların boy ve ağırlıklarında ve kondisyon faktörlerinde önemli bir fark ortaya çıkmadı. Bununla birlikte, yüksek yoğunlukta büyütülen balıkların daha hızlı yüzdüğü ve yem için daha saldırgan bir şekilde rekabet ettiği, farklı stok grupları arasında stres göstergelerinde de önemli bir farklılık olmadığı gözlendi.

18 11 Teskeredzic [1985], yüzer ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği isimli çalışmasında, gökkuşağı alabalığının tatlı suda yapılan yetiştiriciliğinde g lık pazar ağırlığına ulaşması için aylık bir sürenin gerekli olduğunu ve 1000 g ın üzerinde büyük balık elde etmek için ise, 4-5 yıllık bir süre gerektiğini, bu nedenle pratikte uygulanmadığını bildirmektedir. Jürss ve ark. [1986], tatlısuda ve tuzlusuda gökkuşağı alabalıkları ile yaptıkları çalışmada, bir gruptaki balıklara yem verilirken, diğer gruptaki balıklar aç bırakılmış ve balıklarda ağırlık kaybı, ölüm oranları ve büyüme oranları incelenmiştir. Çalışma sonucunda, tatlısuda yetiştirilen alabalıklarda kondisyon faktörünü tuzlulukta ise, 1.15 olarak tespit ettiklerini ve 13.5 C civarındaki su sıcaklıklarında gökkuşağı alabalıklarının yaşamlarını sürdürmek için, 8 tuzlulukta, tatlısuya göre daha az enerjiye ihtiyaç duyduklarını belirtmektedir. Smith ve Thorpe [1976], gökkuşağı alabalıklarının tatlısuda ve denizsuyundaki büyümesi ile besleme düzeyi arasındaki ilişki ve nitrojen metabolizması üzerine yaptıkları araştırmada, Temmuz-Ağustos aylarında balıkların serbest yemlendiğinde denizsuyu ortamında günlük büyüme oranının (0.789), tatlısudaki günlük büyüme oranına (0.587) göre daha yüksek olduğunu tespit ettiklerini, ayrıca, tatlısuda yetiştirilen gökkuşağı alabalıklarının ilkbahar aylarında gösterdiği büyüme oranından daha yüksek olduğunu, ancak deniz suyunda yetiştirilen alabalıklarda ilkbahar ve yaz aylarında büyüme oranı açısından farklılık görülmediğini bildirmektedirler. Speshilov [1978], bir yaşında ve bir yaşın altındaki gökkuşağı alabalıkları ile çelikbaş alabalıklarında 4-15 arasındaki tuzluluklarda, tatlısuya göre %10-22 daha fazla ağırlık artışı kaydedildiğini bildirmektedir. Tatum [1976], Güney Alabama da tatlısu ve lagün karakterinde su bulunan havuzlarda kış aylarında yetiştirilen gökkuşağı alabalıklarının büyüme ve ölüm oranlarını karşılaştırmalı olarak incelediği çalışmada, optimum su sıcaklığında lagün karakterindeki su ortamının ( 8-16 tuzluluk) gökkuşağı alabalığının yaşama oranını artırdığını belirtmektedir. Lall ve Bishop [1976], denizsuyunda ve tatlısuda yetiştirilen gökkuşağı alabalığının besin gereksinimleri üzerine yürüttükleri araştırmada, eşit miktarlarda ve aynı özelliklere sahip yemlerle beslenen alabalıkların deniz suyunda, tatlısu ortamına göre daha iyi bir büyüme gösterdiklerini belirtmektedirler. 15 ile 16 C arasında su sıcaklıklarına sahip tuzlusu ve tatlısu ortamında 12 hafta süreyle yürütülen ve ringa balığı yağı ilave edilmiş %40 proteinli yem kullanılan karşılaştırmalı araştırmada, yem değerlendirme sayılarını tatlısu

19 12 ortamında 1.25, deniz ortamında ise, 1.36 olarak belirtmektedirler. Tatlısuda yetiştirilen gökkuşağı alabalıkları için kaydedilen ortalama % ağırlık artışı 82.6 iken; bu değerin deniz suyunda 85.7 olarak gerçekleştiğini bildirmekte ve deniz suyunda yetiştirilen alabalıkların etindeki % nem oranının, tatlısudaki alabalıklara oranla daha düşük, % protein oranının ise, daha yüksek bulunduğunu belirtmektedirler. Teskeredzic ve Pfeifer [1986], acısu ortamında yetiştirilen gökkuşağı alabalığının et kalitesi üzerine 90 gün süreyle yürüttükleri araştırmada, lagün karakterindeki suyun (acısu) balıkta et kalitesi üzerine olumlu etkileri olduğunu, bu ortamda yetiştirilen balıkların et kalitesi ile tatlı sudaki balıkların et kalitesi karşılaştırıldığında, lagün özelliğindeki su ortamında bulunan balıklarda su oranının daha düşük, yağ oranının ise daha yüksek olarak tespit edildiği ve dolayısıyla daha yüksek enerji değerine sahip olduğu sonucuna varmışlardır. Ayrıca lagün özelliğindeki ortamda yetiştirilen balıkların lezzet, koku ve etin yoğunluğu (dokusu) açısından deniz balıklarının özelliğini taşıdığı ve lagün karakterindeki ortamlarda balıkların büyüme oranlarının tatlısudaki balıklara güre 3.3 ile 9.2 kat daha fazla olduğunu belirtmektedirler. Gorie [1992], Japonya da gökkuşağı alabalığının deniz suyunda yetiştiriciliği üzerine yaptığı çalışmada, deneme boyunca 8.9 C ile 16.4 C arasında değişen su sıcaklığına sahip deniz suyunda ortalama başlangıç ağırlıkları yaklaşık 193 g olan alabalıklar 5 ay süreyle beslenmiş ve deneme sonucunda, yem değerlendirme sayısını 2.5, günlük büyüme oranını %0.9 ve günlük yüzde yemleme oranı ise, %2.1 olarak saptadığını belirtmektedir. Çelikkale ve ark. [1981], Konuklar Beşgöz Gölü nde ağ kafeslerde alabalık yetiştiriciliğinde farklı stok oranlarının gelişme ve yem değerlendirme üzerine etkisi ile ilgili çalışmalarında, m 3 e hasatta 35 Kg balık elde edilecek yoğunlukta stoklama yapılabileceğini kaydetmişlerdir. Tatlı su ortamında gerçekleştirilen ve ortalama 50 g lık balıkların yaklaşık 2.5 ay süreyle büyütüldükleri bu araştırmada günlük yüzde canlı ağırlık artışlarının ortalama %1.90 bulunduğunu ve yem değerlendirme oranlarının ortalama 1.59 olarak kaydedildiğini bildirmektedirler. Atay ve ark.[1980], sulama kanallarında alabalık yetiştirme olanakları üzerine yaklaşık 3.5 ay sürdürdükleri araştırmada, günlük yüzde canlı ağırlık artışlarının arasında, yem değerlendirme sayılarının arasında gerçekleştiğini ve söz konusu ortamda hasatta ürün miktarının Kg/m 3 olacak şekilde stoklama yapılabileceğini belirtmektedirler.

20 13 Çelikkale [1983], Konuklar Beşgöz Gölü nde kafeslerde alabalık yetiştiriciliğinde değişik stok düzeyleri ve farklı yemleme tekniklerinin gökkuşağı alabalıklarında gelişme ve yem değerlendirme üzerine etkisini saptamak amacıyla yaptığı araştırmada, yem değerlendirme sayısının 2.57, günlük yüzde canlı ağırlık artışının da 0.68 olarak kaydedildiğini ve denemenin sürdürüldüğü su ortamına benzer koşullarda hasatta m 3 ten 60 Kg balık alınacak şekilde stoklama yapılabileceğini belirtmiştir. Büyükhatipoğlu ve ark. [1996], Karadeniz de ağ kafeslerde farklı stoklama yoğunluklarının gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss, W. 1792) büyümesi üzerine etkilerini inceledikleri bir araştırmada, hasat ağırlığı göz önünde tutularak 10, 15 ve 20 Kg/m 3 lük stoklama yapılmış ve yem değerlendirme katsayıları sırasıyla, 1.25, 1.12 ve 0.97, günlük yüzde canlı ağırlık artışları da 2.69, 2.36 ve 2.32 olarak kaydedildiğini, denizde ağ kafeslerde hasat sonunda toplam, 20 Kg/m 3 a kadar artırılabileceğini bildirmektedir. Aynı araştırmacı, alabalıklar için optimum su sıcaklık değerlerini ise,15-18 C olarak bildirmektedir. Atay [1990], Alabalık üretim tekniği konulu çalışmasında, alabalıklarda en iyi gelişmenin C lik su sıcaklığında gerçekleştiğini bildirmektedir. Murai ve Andrews [1972], tatlısu ve acı suda yetiştirilen gökkuşağı alabalıklarında büyüme ve yemin ete dönüşümü üzerine 4 ay süreyle yaptıkları araştırmada, acısu ortamında yetiştirilen balıklarda yem değerlendirme sayılarını iki ayrı grupta 1.8 ile 2.1, tatlısuda yetiştirilen balıklarda ise, 2.3 olarak elde ettiklerini bildirmektedirler. Aral ve ark. [1996], iki farklı yemin Karadeniz de ağ kafeslerde yetiştirilen alabalıkların büyümesine olan etkisi üzerine yürüttükleri ve %40 ile %45 proteinli iki farklı yem kullandıkları çalışmada, başlangıç ağırlıkları ortalama 280 g olan alabalıkların kullanıldığını ve 11 hafta süreyle yaklaşık 700 g a kadar büyütülen balıklarda yem değerlendirme ve sayılarının 2.85 ve 3.14, kondisyon faktörlerinin ise 1.47 ve 1.37 olarak kaydedildiğini bildirmektedir. Ustaoğlu ve Bircan [1996], Karadeniz de ağ kafeslerde yetiştirilen gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss) gelişme yem değerlendirilmesine farklı yemleme düzeylerinin etkilerini incelediği çalışmasında, vücut ağırlığının % i, % si ve doyuncaya kadar olmak üzere beslediği üç ayrı gruptaki balıklarda yem değerlendirme sayılarını sırasıyla 1.10, 1.54 ve 1.92, günlük yüzde canlı ağırlık artışlarını sırasıyla, 3.12, 3.86 ve 4.18 olarak kaydederken, kondisyon faktörlerini sırasıyla 1.29, 1.33 ve 1.38 olarak kaydettiğini bildirmektedir.

21 14 Mckay ve Gjerde [1985], tuzluluğun gökkuşağı alabalıklarında büyümeye etkisini inceledikleri araştırmada, deneme başında g arası ortalama ağırlıklara sahip balıkları 0, 10, 20, 24, 28 ve 32 tuzluluklardaki ortamlarda yetiştirdiklerini,deneme sonunda ortalama 1.17 ve 1.34 arası kondisyon faktörleri tespit ettiklerini ve 20 tuzlulukta elde edilen kondisyon faktörlerinin 30 tuzluluktaki balıklarda elde edilen değerlerden daha yüksek bulunduğunu bildirmektedirler. Storebakken ve Austreng [1987], farklı yemleme düzeylerinin büyümeye, yem alımına, vücut yapısına ve yem dönüşümüne olan etkilerini inceledikleri çalışmada, farklı yemleme düzeylerinde beslenen gruplar arasında ortalama kondisyon faktörleri açısından farkın önemli olduğunu (ortalama değerleri 1.25 ile 1.65 arası) bildirmektedirler. Tveranger [1985], gökkuşağı alabalıklarında ilk cinsi olgunlaşma döneminde büyüme oranı, karaciğer ağırlığı ve vücut kompozisyonunda görülen değişiklikler üzerine yaptıkları araştırmada, cinsi olgunlaşmanın kondisyon faktörünü etkilediğini belirtmektedirler. Beslenme şartları iyi olan bir alabalıkta kondisyon faktörünün 1.37 olması gerektiği, kondisyon faktörü 1.53 ün üzerinde olan bir alabalığın fazla yağlı, kondisyon faktörü 1.14 ün altında olan bir alabalığın ise, fazla zayıf olarak kabul edilebileceği, başka bir deyişle, fazla yağlı ve fazla zayıf balıkların düşük kondisyonlu olarak değerlendirilebileceği bildirilmektedir [Springate, 1992].

22 3. MATERYAL VE METOD Balık Materyali Araştırmada enstitümüz imkanlarıyla üretilen ve yöredeki özel alabalık işletmelerinden temin edilen ortalama 50 gram (7200 adet), 80 gram (4630 adet), 120 gram (2760 adet), 150 gram (1240 adet) ve 200 gram (1000 adet) ağırlıklarında gökkuşağı alabalığı (O. mykiss) kullanılmıştır (Şekil 1). Bu balıklardan 50, 80 ve 120 gram gruplarındaki balıklar 1 yaşında; 150 ve 200 gram gruplarındaki balıklar ise 2 yaşındadır. Şekil 1. Araştırma materyali gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) Yem Materyali Araştırmanın I. aşamasında tablo 1 ve II. aşamasında tablo 2 de bileşimleri verilen, balık büyüklüğüne bağlı olarak pelet 3, 4 ve 6 nolu yemler kullanılmıştır. Tablo 1. Birinci aşamada kullanılan yemin bileşimi. TEMEL BESİN MAD. İZ MİNERALLER (mg/kg) VİTAMİNLER H.Protein Max % Çinko 75 A (IU/Kg) K3 (mg/kg) 20 D.Protein Min % Manganez 25 D3 «2.000 Niacin «300 K.Madde Min % Magnezyum 200 E «160 Folic Acid «10 H.Selüloz Max % 3.00 Selenyum 0.1 C (mg/kg) 125 Pant. Acid «80 H.Kül Max % Demir 3 B1 «20 Ethoxyquin «300 H.Yağ Min % Bakır 5 B2 «40 Kalsiyum Min % 1.35 İyot 3 B6 «20 Fosfor Min % 1.10 Kobalt 2 B12 «0.04 KULLANILAN HAMMADDELER : Balık Unu, Et Kemik Unu, Soya Küspesi, Soyab, Buğday, Bonkalite, Mısır Gluteni, Kan unu, Vitamin ve Mineraller, Balık Yağı.