YENİŞARBADEMLİ (ISPARTA) YÖRESİNİN TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ MEDICINAL AND AROMATIC PLANTS OF YENIŞARBADEMLI (ISPARTA)

Transkript

1 AKYOL, A., Kaya, C., Yıldırım, A.N., Ulusan, M.D., Yenişarbademli (Isparta) Yöresinin Tıbbi ve Aromatik Bitkileri. Isparta İli Değerleri ve Değer Yaratma Potansiyeli Sempozyumu. 26 Nisan-3 Mayıs 2010, ISBN: , Isparta. YENİŞARBADEMLİ (ISPARTA) YÖRESİNİN TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ MEDICINAL AND AROMATIC PLANTS OF YENIŞARBADEMLI (ISPARTA) ÖZET Öğr. Gör. Ayhan AKYOL 1 Öğr. Gör. Canpolat KAYA 2 Yrd. Doç. Dr. Adnan Nurhan YILDIRIM 3 Orm. Yük. Müh. Musa Denizhan ULUSAN 4 Yenişarbademli ve çevresi bitki çeşitliliği bakımından çok zengindir. Yörenin nemli iklim karakteri ile yükselti ve yeryüzü şekli özellikleri bakımından değişkenliği bitki çeşitliliğinin yüksek olmasını sağlamaktadır. Bu çalışma, Yenişarbademli ilçesinde yayılış gösteren tıbbi ve aromatik bitki taksonları ile bunların yerel halk tarafından kullanım durumlarına ilişkin tespitleri sunmak için gerçekleştirilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular literatür taraması, gözlemler ve yerel hakla karşılıklı görüşmeler sonucu elde edilmiştir. Alanda 67 tıbbi ve aromatik bitki taksonu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Yenişarbademli (Isparta), tıbbi ve aromatik bitkiler. ABSTRACT Yenişarbademli and its environs are rich in plant diversity. Humid climate and high variation in altitude and topographical features enable the high plant diversity in the district. This study was carried out to evaluate the medical and aromatic plant taxa and to introduce the usage of these plants by the rural people. The findings obtained in the study are based on literature information, observations and interviwes with the rural people. 67 medical and aromatic plant taxa were identified in the district. Keywords: Yenişarbademli (Isparta), medicinal and aromatic plants 1 Süleyman Demirel Üniversitesi, Yenişarbademli Meslek Yüksekokulu akyol@orman.sdu.edu.tr 2 Süleyman Demirel Üniversitesi, Yenişarbademli Meslek Yüksekokulu canpolat@sdu.edu.tr 3 Süleyman Demirel Üniversitesi, Yenişarbademli Meslek Yüksekokulu adnany@ziraat.sdu.edu.tr 4 Süleyman Demirel Üniversitesi, mulusan@sdu.edu.tr

2 1. GİRİŞ Ülkemiz, zengin bitki çeşitliliği ve farklı iklimlere sahip yapısıyla, doğal ve kültürü yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler yönünden önemli bir potansiyele sahip bulunmaktadır. Konuyla ilgili yapılan çalışmalarda, ülkemizde yosun ve eğrelti gibi basit yapılı bitkilerde dahil olmak üzere tüm otsu ve odunsu taksonların sayısı in üzerinde olduğu ortaya konulmuştur (Davis, ; Yaltırık, 1993). Yenişarbademli ilçesi iklimlerin ve vejetasyon bölgelerinin geçiş kuşağında yer almaktadır. Bir taraftan karasal iklimin ve Irano-Turanien fitocoğrafi bölgesinin etkileri ve elemanları görülürken diğer taraftan da Akdeniz ikliminin ve Mediterranean fitocoğrafi bölgesinin etki ve elamanları görülmektedir. Bu bağlamda bölgenin florası oldukça zengindir (Dutkuner vd., 2001). Bilindiği üzere, tıbbi ve aromatik bitkiler başta ilaç, gıda ve kozmetik sanayi olmak üzere birçok alanda İnsanların tıbbi ve aromatik bitkilere bu denli yönelişi, dünyada büyük bir pazar yaratmıştır. Bazı ülkeler tıbbi ve aromatik bitkilerin ticaretinden önemli derecede gelir elde etmektedirler (Bayramoğlu vd., 2009). Yapılan bir çalışmada, yıllarını kapsayan beş yıllık dönemde, Türkiye nin tıbbi ve aromatik bitki ihracatının yıllık ortalama ton olduğu bildirilmektedir. Yine aynı dönemde ülkeye giren döviz miktarı ise ortalama 66 milyon dolardır. Ülkeye kazandırılan bu para, sadece 20 bitki türünün satışı ile elde edilmiştir (Bayramoğlu vd., 2009). Bu gün bazı tıbbi ve aromatik bitkiler kültüre alınmış olmasına rağmen önemli bir kısmı sadece doğada yayılış göstermektedir. Nitekim bu bitkilerin gelir seviyesinin düşük olduğu bölgelerde kültüre alınmaları teşvik edilerek yöre halkı için önemli bir ekonomik girdi temin edilebilmektedir (Dutkuner vd., 2001; Alkan vd., 2006). Çalışma alanında geleneksel olarak kullanılmakta olan veya kullanılmasa bile potansiyel kullanım değeri bulunan tıbbi ve aromatik bitkileri belirlemek için bu çalışma yapılmış ve yörede doğal olarak yetişen tıbbi ve aromatik bitkiler tespit edilmiştir. Bundan sonrası yöneticilerin yapacağı uygulamalara bağlıdır. Tıbbi ve aromatik bitkiler bugüne değin, gerek ülkemizde gerekse dünyada birçok araştırmacı ve bilim adamının (Davis, , Peşmen ve Güner, 1976; İlisulu, 1992; Akgül, 1993; Acartürk, 1994; Anşin vd., 1994; Anşin, 1994; Ceylan, 1994; Küçüker, 1994; Asımgil, 1996; Baytop, 1997; Baytop, 1999; Turan, 2000; Dutkuner, 2000; Doğanoğlu, 2004; Fakir ve Korkmaz, 2005; Büyükgebiz, 2006; Doğanoğlu vd., 2006; Büyükgebiz vd., 2008) araştırma ve incelemelerine konu olmuştur. Çalışmanın başlangıcından sonuçlandırılmasına değin, bu yayınlardan doğrudan ve dolaylı olarak yararlanılmıştır.

3 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal: Çalışmanın materyalini Yenişarbademli yöresinde doğal olarak yetişen tıbbi ve aromatik bitkiler oluşturmaktadır Çalışma Alanının Tanıtımı Yenişarbademli yöresi Türkiye nin Göller bölgesinde, Beyşehir Gölü nün batısında, Toros dağlarının kuzey uzantısı olan Anamas Dağları ile bütünleşen, Isparta iline bağlı bir ilçedir. Doğusunda Beyşehir, batısında Aksu ve kuzeyinde Şarkikaraağaç ilçeleri ile çevrilidir (Şekil 1) (Karaca, 2005; URL-1, 2010; URL-2, 2010). Davis (1965) in sistematik dizininde belirtildiği üzere Yenişarbademli yöresi C3 karesi içerisinde yer almaktadır (Davis, ). İlçe merkezi denizden 1150 m yüksekliktedir. Yörede Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimi hüküm sürmektedir (Özkan vd., 2008). Çalışma alanında yıllık ortalama sıcaklık 11 C dir. En düşük sıcaklıklar Ocak ve Şubat aylarında meydana gelirken en yüksek sıcaklıklar Temmuz ayında meydana gelmektedir. Maksimum ortalama sıcaklık 27.9 ºC, minimum ortalama sıcaklık ise -3.0 C dir. Yıllık ortalama yağış miktarı mm dir (Anonim, 1999; URL-1, 2010; URL-2, 2010). Şekil 1. Çalışma Alanının Konumu Kaynak: Anonim, 2010 Çalışma sahasında, Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arn. subsp pallasiana (Lamb.) Holmboe), Boylu Ardıç (Juniperus excelca Bieb.), Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich), Toros Göknarı (Abies. cilicica Carr.), Kermes

4 Meşesi (Quercus coccifera L.), Saçlı Meşe (Q. cerris L.), Mazı Meşesi (Q. infectoria Oliv.), Lübnan Meşesi (Q. libani L.) gibi ağaç türlerinin yanı sıra, Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus, J.sabina L., Rosa canina L., Pistacia terebinthus L., Cornus mas L., Crataegus monogyna Jacq., gibi odunsu taksonlarda bulunmaktadır (Özkan ve Kantarcı, 2008) Yöntem Çalışma alanı ile ilgili literatür taranmış, arazi gözlemi ve yöre halkı ile yüz yüze görüşmeler yapılarak, bilgiler alınmış ve yöredeki tıbbi ve aromatik bitkilere ilişkin tespitler ortaya konulmuştur. 3. BULGULAR Yapılan literatür taraması, arazi gözlemleri ve yüz yüze yapılan görüşmeler sonrasında bilimsel adları, yöresel adları, kullanılan kısımları ve kullanım alanları belirlenen toplam 67 tıbbi ve aromatik bitki taksonu tespit edilmiştir. Taksonlara ilişkin değerlendirmeler Ek-1 de verilmiştir. 4. SONUÇ Yenişarbademli yöresi kuzey doğudan gelen rüzgârların etkisi altındadır. Bu rüzgârlar Sultan dağları üzerinden gelip, göl üzerinden geçmekte ve yörede nemli bir iklimin oluşmasını sağlamaktadır. Diğer yandan yörede yükselti ve yeryüzü şekli farklılıklarından kaynaklanan yetişme ortamı zenginliği bitki çeşitliliğinin de yüksek olmasını sağlamaktadır (Özkan ve Kantarcı, 2008). Bu sebepten yörede bulunan Dedegül Dağları Türkiye nin en önemli bitki alanlarından biridir. Endemik bitkiler bakımından zengin florası ile yöre ülke çapında nadir 52 taksona ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan 7 si (Jurinella moschus (Habl.) Bobrov subsp. Moschus, Aubrieta anamasica, Polygala pruinosa ssp. megaptera, Ranunculus gueneri, Geranium cinereum ssp. subcaulescens var. pisidicum, Sempervivum ispartae ve S. pisidicum) birkaç istisna dışında, yalnızca Dedegül Dağları na özgüdür (Anonim, 2007). Yöredeki tıbbi ve aromatik bitkilere ilişkin envanter çalışmalarındaki yetersizlikler nedeniyle, birçok tıbbi ve aromatik bitkinin durumunun ve potansiyelinin belirlenmesi oldukça güç olmaktadır. Bu envanter çalışmalarının türlerin yetişme ortamı özellikleri ile ilişkilendirilmesini içeren ve dolayısıyla bu türlerin ekolojisine yönelik bilgileri içeren çalışmalar ise yok denecek kadar azdır. Bu sınırlı çalışmalardan en dikkat çekeni Beyşehir gölü havzası nda kuşburnu nun ekolojik özellikleri üzerine yapılan bir çalışmadır (Özkan ve Bilir, 2008). Bunun yanı sıra tıbbi ve aromatik bitkilerin toplanması ve depolanması sırasında yapılan yanlışlıklar, elde edilen ürünlerin değerini düşürmekte veya kullanılamaz hale getirmektedir. Yörede diğer önemli bir potansiyel Morchella esculenta L. (göbek, kuzugöbeği) mantarıdır. Bu mantar türü yöre halkı tarafından önemli miktarlarda toplanmakta, taze ve kurutularak gıda olarak tüketilmekte ve aynı zamanda da satışı yapılarak ticarete konu edilmektedir.

5 Diğer taraftan yöredeki endemik türler ekoturistlerin ilgisini çekmekte ve pek çok insan bu türleri görmek ve fotoğraflamak için istek duymaktadır. Yörenin diğer doğal güzellikleri ile beraber endemik türlerinin de tanıtımı yapılarak, bu endemik türlerin ekoturizm çalışmalarında kullanılması sağlanmalıdır. Eldeki veriler ve yukarıda bahsedilen hususlar açısından Yenişarbademli yöresinin mevcut tıbbi ve aromatik bitkiler potansiyeli planlama, yetiştirme ve yararlanma olanakları ile değerlendirilebilirse, yöreye önemli ekonomik katkılar sağlayabilecek konumdadır. Özellikle ulusal ve uluslararası pazarlarda talep gören kekik, adaçayı, kuşburnu ve kızılcık gibi türlerin kültüre alınarak üretilmesi ve pazarlanması teşvik edilirse yöre insanına istihdam ve gelir açısından önemli katkılar sağlanabilir. 5. KAYNAKLAR ANONİM (1999), Kızıldağ Milli Parkı Master Planı Analitik Etüdü, T.C. Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, Ankara. ANONİM (2007), Isparta Çevre Durum Raporu, T.C Isparta Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Isparta. ANONİM (2010), Google Earth, Web Tabanlı Bilgisayar Programı, Erişim Tarihi: ACARTÜRK, Reyhan (1994), Şifalı Bitkiler ve Sağlığımız, OVAK Yayını, No:1, Ankara AKGÜL, A (1993), Baharat Bilimi ve Teknolojisi, Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Bilimi ve Teknolojisi Bölümü, Gıda Teknolojisi Derneği Yayın No: 15, Ankara. ALKAN Hasan, Ahmet Tolunay ve Mehmet Korkmaz (2006), Isparta İlinde Kekik Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesine İlişkin Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi, 1. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu, 1-4 Kasım, KTÜ Basım Evi, , s , Trabzon. ANŞİN, Rahim, Zafer Cemal Özkan ve Arslan Okatan (1995), Doğu Karadeniz Bölgesinin Önemli Yan Ürün Veren Odunsu ve Otsu Bitkileri, TOAG 903, TÜBİTAK, Ankara. ANŞİN, Rahim (1994), Tohumlu Bitkiler, Gymnospermae (Açık Tohumlular), Cilt:1, 2. baskı, KTÜ. Yayınları, 122/15, KTÜ Basımevi, Trabzon. ASIMGİL, Adil (1996), Şifalı Bitkiler, Timaş Yayınları 176, İstanbul. BAYRAMOĞLU, Mahmut M., Devlet Toksoy ve Gökhan Şen (2009), Türkiye de Tıbbi Bitki Ticareti, II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, Şubat, SDÜ, Isparta. BAYTOP, Turhan (1997), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, No 578, Ankara

6 BAYTOP, Turhan (1999), Türkiye de Bitkilerle Tedavi, Nobel Tıp Kitapevleri, 2. Baskı, İstanbul. BÜYÜKGEBİZ, Tevfik (2006), Sütçüler (Isparta) Yöresi nin Odun Dışı Orman Ürünleri, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sayfa: 69+VII, Isparta. BÜYÜKGEBİZ, Tevfik, Hüseyin Fakir ve M. Güvenç Negiz (2008), Sütçüler (Isparta) Yöresinde Doğal Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri ve Geleneksel Kullanımları, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 1, ISSN: , Isparta, s CEYLAN, Ayhan (1994), Tıbbi Bitkiler-III, Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayın No; 509, Bornova- İzmir. DAVIS, Peter Hadland ( ), Flora of Turkey and the Aegean Islands, Vol Edinburgh Univ. Pres, Edinburgh. DOĞANOĞLU, Özlem (2004), Yenişarbademli-Isparta Yöresindeki Doğal Faydalı Bitkiler Üzerine Araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sayfa: 90+X, Isparta. DOĞANOĞLU, Özlem, Abdullah Gezer ve Cengiz Yücedağ (2006), Göller Bölgesi-Yenişarbademli Yöresi nin Önemli Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitki Taksonları Üzerine Araştırmalar, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 10-1, Isparta, s DUTKUNER, İsmail (2000), Dedegül Dağı (Isparta) nın Tıbbi Aromatik ve Korumada Öncelikli Bitkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Isparta. DUTKUNER, İsmail, Tevfik Büyükgebiz ve Erkan Yeğen (2001), Eğirdir (Isparta) Yöresinin Tıbbi ve Aromatik Bitkileri, 1. Ulusal Eğirdir Sempozyumu, Eğirdir, Isparta. FAKİR Hüseyin ve Mehmet Korkmaz (2005), Ormancılık Araştırmaları ve Eğitiminde Odun Dışı Orman Ürünlerinin Yeri, Türk Ormancılığında Uluslararası Süreçte Acil Eyleme Dönüştürülmesi Gereken Konular Mevzuat ve Yapılanmaya Yansımaları Sempozyumu, Aralık, Antalya. İLİSULU, Kamil (1992), İlaç ve Baharat Bitkileri, Ankara Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yayınları 1256/360. Ankara. KARACA, Veli (2005), Belgelerle Yenişar, Kardelen Yayınları, ISBN , Isparta. KÜÇÜKER, Orhan (1994), Tıbbi Biyologlar İçin Botanik Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, Rektörlük No: 3833, Fakülte No: 186, İstanbul.

7 ÖZKAN, Kürşad ve Mehmet Doğan Kantarcı (2008), Beyşehir gölü havzası nın orman yetişme ortamı alt bölgeleri ve yöreleri grupları, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2, ÖZKAN, Kürşad ve Nebi Bilir (2008) Influence of soil and topographical characteristics on spatial distribution of wild rosa (Rosa canina L.) and its indicator species in Beysehir watershed, Mediterrian region, Turkey. J. The Malaysian Forester, 71: ÖZKAN, Kürşad, Serkan Gülsoy ve Ahmet Mert (2008), Interrelations between height growth and site characteristics of Pinus nigra Arn. ssp. pallasiana (Lamb.) Holmboe. J. The Malaysian Forester, 71: PEŞMEN, Hasan ve Adil Güner (1976), Dedegöl Dağı (Isparta) Florası, Türkiye Bilimsel Araştırmalar Kurumu, Temel Bilimler Araştırma Grubu Proje No:TBAG-164, S.126, Ankara. TURAN, Fatma Ayten (2000), Türkiye de Halk İlacı Araştırmaları, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara. YALTIRIK, Faik (1993), Dendroloji (Gymnospermae) Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, 3443/386, İstanbul. URL-1 (2010), Erişim Tarihi: URL-2 (2010), Erişim Tarihi:

8 Ek-1. Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 1 Arthemisia absinthium L. Acı yavşan, oğlan otu Soğuk algınlığı ve boğaz ağrılarında, romatizma ağrılarında, mide üşütmelerinde, şiddetli baş ve diş ağrılarında ağrı kesici olarak 2 Acarus calamus L. Eğir, eğir kökü, hazanbel Yaprak ve kökleri 3 Galanthus elwesii Hook.f. Kardelen Soğanı ve otsu kısmı 4 Galanthus gracilis Celak. Kardelen Soğanı ve otsu kısmı Baş ve diş ağrılarında, soğuk algınlığında boğaz ağrıları ve bademcik iltihaplarında, böbrek hastalıklarında, damar tıkanıklıklarında Kalp kuvvetlendirici, midevi ve adet söktürücü, yumrularından elde edilen galantamin kas uyarıcı olarak Kalp kuvvetlendirici, midevi ve adet söktürücü, yumrularından elde edilen galantamin kas uyarıcı olarak 5 Falcaria vulgaris Bernh. Kazayağı Yaparak ve Gıda olarak 6 Pimpinella tragium Vill. Anason Sürgünleri Dallarından süpürge yapılır. 7 Ceterach officinarum DC. Altın otu Çiçekleri İdrar söktürücü olup kabızlıkta etkilidir. 8 Rhus coriaria L. Sumak, Usmak, mavru, mavri Yaprak, sürgün, kabuk ve meyveleri 9 Pistacia terebinthus L. Çıtlık, cırtlık Meyveleri Gıda olarak 10 Berberis crataegina DC. 11 Berberis vulgaris L. 12 Juniperus oxycedrus L. Karamuk, karamık Karamuk, karamık Katran ardıcı, ardıç Meyveleri, taze yaprakları ve kökleri Meyveleri, yaprakları ve kökleri Kozalakları, yaprağı ve kabuğu Boğaz ve diş eti hastalıklarında, mide ekşimelerinde kullanıldığı gibi boyamacılıkta ve baharat şeklinde de yararlanılmaktadır. Gıda, böbrek ve idrar yolu enfeksiyonlar, ateş düşürücü. Ateş düşürücü ve müshilaj olarak ve sarılık hastalığının tedavisinde İdrar yolu enfeksiyonlarında, kırık ve çıkıkların tedavisinde.

9 Ek-1 (Devam 1). Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 13 Gypsophila arrosti Guss. Çöğen, çöven Kökleri Tahin helvası yapımında kullanılır. İdrar söktürücü olarak kullanılır. Öksürük kesici ve göğüs yumuşatıcı preparatların terkibine girer. Ayrıca kusturucu ve balgam söktürücü etkisi vardır. 14 Achillea nobilus L. Ayvadane, ayvadana Gaz giderici olarak, mide üşütmelerinde, soğuk algınlığı ve idrar yolu enfeksiyonlarında 15 Matricaria chamomilla L. 16 Silybum marianum (L.) Gaertner 17 Sonchus asper (L.) Hill. 18 Taraxacum officinalis Web. Papatya, beyaz papatya Deve dikeni, eşek dikeni Eşek marulu, dağ marulu Hindiba, köpek marulu Sürgün ve Sürgün ve Taze yaprak ve Yaprak, çiçek, sürgün ve kökleri Üst solunum yolları enfeksiyonları tedavisinde, tansiyon düşürücü olarak, bulaşıcı hastalıkların çabuk atlatılmasında, saç bakımı ve renk açmada Ateş düşürücü, romatizmal ağrıları azaltıcı, safra artırıcı ve ağrı kesici olarak faydalanılmaktadır. Gıda olarak tüketilmesinin yanı sıra, bitkiden elde edilen süt böcek sokmalarında kullanılmaktadır Şeker düşürücü olarak, mide ağrılarını ve damar sertliğini gidermede kullanılmasının yanı sıra, gıda olarak da tüketilmektedir. 19 Cornus mas L. Kızılcık Meyveleri Gıda, ishal kesici, ateş ve kurt düşürücü olarak 20 Cistus creticus L. Laden Sürgün ve 21 Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. 22 Nasturtium officinale R. B. 23 Ecballium elaterium (L.) A. Rich. Çobançantası, çıngırdak otu, kuşkuş otu Su teresi, gerdeme Eşek hıyarı, acı kavun tohumları Yaprak, sürgün, çiçek ve tohumları Yaprak, çiçek, meyve ve kökleri Laden Çiçeğinin yapraklarından Ladanum denilen bir esans çıkarılır. Bu esans parfümerinde kullanılır. Kanamaları durdurmada, mide, bağırsak, akciğer ve böbrek rahatsızlıklarında ve ayrıca tansiyon düşürücü olarak Gıda olarak kullanıldığı gibi, balgam ve idrar söktürücü, kan şekerini düşürücü ve yatıştırıcı olarak yararlanılmaktadır. Sinüzit hastalığının tedavisinde, derideki mantar enfeksiyonlarında ve romatizmal hastalıkların tedavisinde

10 Ek-1 (Devam 2). Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 24 Chenopodium foliosum L. 25 Chenopodium album L Equisetum ramossisimum Desf. Avena barbata Pott ex Link. 28 Hypericum perforatum L. İt üzümü, yer üzümü Sirken, yabani ıspanak, dağ pazısı Atkuyruğu, tilkikuyruğu Yabani yulaf, yabani burçak Kantaron, koyunkıran Yaprakları ve meyveleri Yaprak ve Yaprak, çiçek, taze uç ve kökleri İdrar artırıcı ve müshilaj etkisinin yanı sıra, gıda olarak tüketilmektedir. Gıda olarak kullanılmasının yanında, kansızlıkta, açık yaraları iyileştirmede ve ayrıca saç diplerindeki kepek ve konak oluşumlarına karşı da Ağız ve boğaz iltihaplarında, damar tıkanıklıklarında, mayasıl ve egzama gibi deri hastalıklarında, siyatik ve romatizma ağrılarında ve değişik kanser tedavilerinde Şeker düşürücü ve kuvvet verici olarak, astım, bronşit ve selülite karşı 29 Crocus chrysanthus Herb. Çiğdem Soğanı Yumrularından çiğdem pilavı yapılır. 30 Viscum album subsp. album L. Ökse otu Yaprakları ve meyveleri 31 Hyacinthus orientalis L. Sümbül Çiçekleri Süs bitkisi olarak 32 Scilla hyacinthoides L. Dağ soğanı Çiçekleri ve soğanı Süs bitkisi olarak 33 Fritillaria imperialis L. Ağlayan gelin Tamamı Peyzaj. Mide ve bağırsak gazlarını gidermede, barsak kurtlarını düşürmede, ülser ve gastriti iyileştirmede, yara ve yanıklara karşı kullanıldığı gibi boyacılıkta da yararlanılmaktadır Baş ağrısı, romatizma, gut hastalıklarına iyi gelir. İdrar söktürücü, böbrek ağrılarını gidericidir. 34 Lavandula stoechas L. Karabaş otu Sürgün ve yaprakları Balgam söktürücü özelliği vardır. İdrar yolları enfeksiyonlarında çok faydalıdır. 35 Phlomis pungens Willd. Ayı kulağı, tüylü şalba Soğuk algınlıklarında, ağrı kesici, iştah açıcı ve mide ağrılarını giderici olarak

11 Ek-1 (Devam 3). Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 36 Marrubium vulgare L. 37 Teucrium polium L. 38 Sideritis libanotica Labill. 39 Melissa officinalis L. 40 Nepeta italica L. Bozot, mayasıl otu, kara şalba Acı yavşan, yavşan otu Dağ çayı, dağ şalbası, çalba, Melisa, oğul otu, limon otu Pisik otu, kimyon otu 41 Origanum vulgare L. Keklik Otu 42 Origanum onites L.. Bilyalı Kekik Yaprak ve 43 Thymus sp. Kekik Yaprak ve 44 Mentha pulegium L. 45 Salvia sclarea L. Yarpuz, yabani nane, fisken Misk adaçayı, ayı şablası, adaçayı Ağrı kesici, idrar artırıcı ve göğüs yumuşatıcı olarak faydalanılmaktadır. Soğuk algınlığı ve boğaz ağrılarında, mide üşütmelerinde, şiddetli baş ve diş ağrılarında ağrı kesici olarak kullanılmaktadır Soğuk algınlığında, iştah açıcı, mide ağrılarını azaltıcı ve ağrı kesici olarak Sakinleştirici, terletici ve ateş düşürücü olarak, mide ağrıları ve kramplara karşı kullanılmasının yanında, yüksek tansiyonu ve şekeri düşürmede de yararlanılmaktadır. Baharat olarak kullanılmasının yanı sıra, soğuk algınlığı, mide üşütmelerinde ve saç dökülmesine karşı Soğuk algınlığı ve boğaz hastalıklarında, romatizma, eklem ve bel ağrılarında Bunların dışında, baharat olarak da Soğuk algınlığı ve boğaz hastalıklarında, romatizma, eklem ve bel ağrılarında Soğuk algınlığı ve boğaz hastalıklarında, romatizma, eklem ve bel ağrılarında ayrıca burkulma ve lif kaymalarında Bunların dışında, baharat olarak da Baharat olarak kullanımının yanısıra, soğuk algınlığı, ishal, hazımsızlık, mide üşütmesi ve ağız yaralarına karşı Soğuk algınlığı, boğaz ağrıları, mide üşütmeleri, öksürük kesici ve ağız yaralarına karşı

12 Ek-1 (Devam 4). Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 46 Salvia fructicosa Miller. 47 Salvia officinalis L. 48 Malva sylvestris L. Anadolu adaçayı, adaçayı, boz şalba Adaçayı, dağ çayı, şalba, çalba Ebegümeci,, çoban ekmeği kökleri Soğuk algınlığı ve mide üşütmesinde, gaz giderici olarak, kanayan ve sallanan dişlere, diş eti çekilmesi ve çıbanlarda Mide ve karın ağrılarını giderici, yatıştırıcı, balgam söktürücü, bademcik ve diş eti iltihaplarında Gıda ve iltihap kurutucu olarak, mide üşütmelerinde, boğaz ağrısı, öksürük ve solunum yolu enfeksiyonlarında, açık yaraları iyileştirmede 49 Orchis sp. Salep Çiçekleri ve soğanı Gıda. 50 Paeonia mascula (L.) Miller subsp. mascula Ayı gülü, şakayık Kökleri Yatıştırıcı ve kabız yapıcı etkilere sahiptir. 51 Plantago major L. Sinir otu, damar otu, sinirlik otu Yaprak ve 52 Abies cilicica Carr. Göknar Reçinesi Çam sakızı. 53 Rumex acetosella L. 54 Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch Kuzukulağı, ekşice, ekşi ot kökleri Geyik Elması Yaprak ve meyveleri Şeker hastalığında Balgam söktürücü ve göğüs yumuşatıcı olarak ve damar tıkanıklıklarında Ayrıca, böcek ve arı sokmalarında kaşıntıyı gidermek amacıyla da yararlanılmaktadır. Gıda olarak tüketildiği gibi, kabızlıkta, bağırsak kurtlarını düşürmede, gaz giderici ve safra söktürücü olarak da 55 Rubus idaeus L. Böğürtlen, börtlen Yaprak ve meyveleri Gıda ve şeker düşürücü olarak, solunum yolu hastalıklarında 56 Fragaria vesca L. 57 Geum urbanum L. 58 Rosa canina L. Dağ çileği, yer çileği, orman çileği, çilli Su karanfili, dağ karanfili, karanfil Kuşburnu, it gülü, itburnu Yaprak, sürgün, çiçek, meyve ve kökleri Yaprak, sürgün, kök Yaprak ve meyveleri Gıda olarak tüketildiği gibi, iştah açıcı, kabız yapıcı, idrar yollarındaki iltihapları kurutucu, arıcılıkta ve süs bitkilerinin çiçek veriminin arttırılmasında Mide hastalıklarında ve baharat olarak Soğuk algınlığı ve boğaz iltihaplarında, şeker düzenleyici ve ağrı kesici olarak kullanıldığı gibi gıda olarak da yararlanılmaktadır.

13 Ek-1 (Devam 5). Çalışmada Saptanan Bitki Taksonlarına Ait Bilgiler Latince Adı Yöresel Adı Kullanılan Kısımları Kullanım Alanları 59 Crataegus monogyna Jacq. Alıç, yemiş, yemişen, ak diken meyveleri Kan dolaşımını arttırmada ve tansiyon düşürücü olarak kullanılmasının yanı sıra, gıda olarak da tüketilmektedir. 60 Eranthis hyemalis Sallib. Sarı kokulu, Karçiçeği Tamamı Peyzaj. 61 Anemone blanda (L.), Sch. et. Kot. Manisa lalesi, Yoğurt çiçeği Tamamı Peyzaj. 62 Hyoscyamus niger L. Banotu, gavur haşhaşı, çanak çömlek otu tohumları Zehirli olmasına rağmen ağrı kesici olarak, kulak ve burun iltihaplarında Bunların dışında, tohumları öğütülerek kahvesi yapılmakta ve tütsü yapılarak baş ağrılarının giderilmesinde ve burun kurtlarının düşürülmesinde de 63 Digitalis ferruginea L. Yüksük otu, yüzük otu, avize çiçeği, yüksüklük Kalp yetmezliğinde ve böbrek hastalıklarında 64 Ammi visnaga (L.) Lam. Diş otu, dişlik, kürdan otu, kırdan otu Boğaz ağrılarında, kulak iltihaplanmalarında, astım hastalıklarında ve böbrek taşlarını düşürmede Meyve saplarından da kürdan olarak faydalanılmaktadır. 65 Anethum graveolens L. Dere otu, tere otu, durak otu, turak otu,derelik meyveleri Baharat olarak kullanımının yanı sıra, iştah açıcı, hazmı kolaylaştırıcı, teskin edici ve anne sütünü arttırmada yararlanılmaktadır 66 Conium maculatum L. Baldıran, baldırgan, baldıran otu kökleri Zehirli olmasına rağmen, sinir yatıştırıcı ve sakinleştirici olarak ayrıca, romatizmal hastalıkların tedavisinde de 67 Urtica dioica L. Isırgan, ısıran, dalayan, dağlayan Yaprak ve Gıda, ağrı kesici ve ateş düşürücü, idrar söktürücü, yüksek tansiyonu düşürücü, nefes darlığı ve böbrek sancılarını gidermede, yorgunluğun atılmasında da