Yeni Tüketici Kanunu Neleri Düzenliyor?

Transkript

1 Giriş 28 Kasım 2013 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ( YTKHK ), özellikle bankalar ile gerçekleştirilen tüketici işlemleri kapsamında, tüketicilerin daha güçlü satıcı/sağlayıcılar karşısında korunması amacından yola çıkarak önemli düzenlemeler ve değişiklikler getirmektedir. YTKHK, yayım tarihinden itibaren 6 ay sonra 28 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girecek olup Avrupa Birliği Yönergeleri ile büyük ölçüde benzerlik göstermekte ve tüketicilerin haklarını korumak amacıyla ileri seviyede tedbirler öngörmektedir. Kanun Kapsamı, Tanımlar ve Temel İlkeler Kapsam YTKHK nın Kanunun Kapsamı başlıklı 2. maddesine göre, her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulama kanun kapsamına girmektedir. Bu doğrultuda, sadece tüketiciler ile yapılan sözleşmeler değil, sözleşmenin imzalanmasından önce, sözleşmenin kuruluşu esnasında ve sözleşme imzalandıktan sonra yapılan uygulamalar da YTKHK kapsamında değerlendirilecek olup temeli herhangi bir hukuki işleme veya sözleşmeye dayanmayan tüketici uygulamalarının da kanun kapsamına gireceği hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla sözleşmenin kurulmasından önce tüketicilere verilen bilgilendirme formu ya da bir malın satışının ardından sunulan satış sonrası hizmetler ile ilgili de YTKHK hükümleri uygulanacak olup kanunun kapsamı büyük ölçüde genişletilmiştir. Tanımlar YTKHK nın Tanımlar başlıklı 3. maddesi uyarınca tüketici; ticari ve mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda YTKHK nın yürürlüğe girmesinin ardından şirketlerin motorlu araç satın alımı gibi işlemleri tüketici işlemi kapsamında sayılmayacak ve şirketler mevcut durumda geçerli olan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun da ( 4077 sayılı Kanun ) yer alan korumalardan yararlanamayacaklardır. Aynı madde kapsamında tüketici işleminin tanımı esaslı biçimde genişletilerek eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekalet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dahil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem, açıkça bu madde kapsamına alınmıştır. Kanun koyucu bu şekilde tüketici işleminin kapsamını daraltan uygulamaların önüne geçmeyi amaçlamaktadır. Temel İlkeler 4077 sayılı Kanun da karşılığı olmayan bir madde olarak YTKHK ile tüketici mevzuatında uygulanan temel ilkelere birtakım yenilikler getirilmiştir. Bunlardan ilki, YTKHK nın

2 4. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenen tüketici sözleşmelerinde uygulanacak temel ilkelere ilişkindir. Anılan fıkra, 4077 sayılı Kanun da ancak bazı sözleşmeler için öngörülen şekil şartlarını tüm sözleşmelere uygulanmak üzere genişletmiş ve bu şartlara ek düzenlemeler de getirerek temel ilkeleri belirlemiştir. Bu doğrultuda, tüketici hukuku kapsamında akdedilecek sözleşmelerin anlaşılabilir bir dilde, açık, sade ve okunabilir bir şekilde en az 12 punto büyüklüğünde olacak şekilde düzenlenmesi ve sözleşme ile bilgilendirmelerin tüketicilere kağıt ortamında ya da sürekli veri taşıyıcısı yolu ile verilmesi gerektiği belirlenmiştir. Hüküm, şekil şartlarına ek olarak sözleşmelerin süresi içinde tüketici aleyhine herhangi bir değişiklik yapılamayacağını da düzenlemektedir. Temel ilkelerdeki ikinci bir değişiklik ise YTKHK nın 4. maddesinin üçüncü fıkrasındaki düzenlemedir. Buna göre, tüketiciden, kendisine sunulan mal veya hizmet kapsamında haklı olarak yapılmasını beklediği ve sözleşmeyi düzenleyenin yasal yükümlülükleri arasında yer alan edimler ile sözleşmeyi düzenleyenin kendi menfaati doğrultusunda yapmış olduğu masraflar için ek bir bedel talep edilemeyecektir. Sunulan mal ve hizmet kapsamında hangi işlemlerin satıcı/sağlayıcı tarafından haklı olarak yapılmasının beklendiğinin tespit edilmesi özellikle bankacılık sektöründe önem taşımaktadır. Bankacılık sektöründe, herkes tarafından kullanılan ve herkesin faydalandığı işlemler için ek ücret talep edilmemesi gerekir. Bu işlemlere örnek olarak bankadan para çekme, kredi kartı işletim ücreti ve havale işlemleri için yaratılan ek masraf kalemleri örnek gösterilebilir. Bu uygulamalar göz önüne alınarak söz konusu fıkranın ikinci cümlesinde; bankalar, tüketici kredisi veren finansal kuruluşlar ve kart çıkaran kuruluşlar tarafından tüketiciye sunulan ürün veya hizmetlerde tüketiciden faiz dışında alınacak her türlü ücret, komisyon ve masraf türleri ile bunlara ilişkin usul ve esasların Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın ( Bakanlık ) görüşü alınarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından belirleneceği düzenlenmiştir. Temel ilkelere ilişkin olarak bir diğer önemli yenilik ise teminat hukukuna ilişkindir. YTKHK nın 4. maddesinin altıncı fıkrası uyarınca, tüketici işlemlerinde tüketicinin edimlerine karşılık alınan şahsi teminatlar her ne isim altında olursa olsun adi kefalet sayılacaktır. Hüküm aynı zamanda emredici nitelik taşıdığı için kefaletin türü taraflarca müteselsil kefalet olarak düzenlenmiş olsa bile söz konusu kefalet sözleşmesi adi kefalet hükümlerine tabi olacaktır. Aynı fıkranın ikinci cümlesinde ise, tüketicinin alacaklarına ilişkin karşı tarafça verilen şahsi teminatların, diğer kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça müteselsil kefalet sayılacağı düzenlenmektedir. Haksız Şartlar YTKHK nın 5. maddesinin beşinci fıkrasında faaliyetlerini, kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere niteliklerine bakılmaksızın tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlar ile ilgili 5. madde

3 hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. YTKHK, 4077 sayılı Kanun dan farklı olarak uygulamada iltihaki sözleşmeler olarak nitelendirilen su, haberleşme, doğalgaz, elektrik, sigorta, bankacılık ve benzeri alanlarda kanun veya yetkili makamlar izni ile faaliyette bulunan kişi ve kuruluşların düzenlemiş oldukları sözleşmelerde haksız şartların bulunması halini açıkça düzenlemektedir. Bu doğrultuda, bahsi geçen kişi ve kuruluşlar ile akdedilen sözleşmelerde haksız şartların bulunması halinde YTKHK nın 5. maddesi uygulama alanı bulacak ve bu sözleşmelerde yer alan haksız şart maddeleri geçersiz sayılacaktır. Söz konusu madde ile haksız şartların uygulama alanına netlik kazandırılmış olup genel kullanım için hazırlanmış sözleşmelerde haksız şartların sözleşme metninden çıkartılması veya kullanımının önlenmesi için gerekli tedbirleri alma yetkisi Bakanlığa verilmiştir. Ayıplı Mallardan Sorumluluk Ayıplı mallara ilişkin YKHK nın 10. maddesi ile eski düzenlemeden farklı olarak teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilmiş ve malın ayıplı olmadığının ispatı satıcıya yüklenmiştir. Ancak bu karine, çürüyen ya da bozulan mallar gibi malın veya ayıbın niteliği ile bağdaşmıyor ise uygulanmayacaktır. Yine 4077 sayılı Kanun dan farklı olarak YTKHK nın 11. maddesi uyarınca, ayıplı mal halinde tüketici, üretici ya da imalatçıya karşı Borçlar Hukukundan kaynaklanan seçimlik haklarından yalnızca ücretsiz onarım ve malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarını kullanabilecektir. YTKHK nın 56. maddesi uyarınca ise, üretici ve ithalatçılar, tüketiciye yönelik üretilen veya ithal edilen mallar için bir garanti belgesi düzenlemek zorunda olacaktır. Finansal Kiralama Sözleşmeleri ve Tüketici Kredileri YTKHK nın 17. maddesi ile finansal kiralama sözleşmelerine taksitle satış sözleşmesine ilişkin hükümlerin uygulanacağı düzenlenmiş ve bu şekilde tüketicilerin taksitle satış sözleşmelerinin hükümlerinden yararlanma alanları genişletilmiştir. Buna ek olarak taksitle satış sözleşmelerinde 4077 sayılı Kanun dan farklı olarak cayma hakkı düzenlenmiş olmakla beraber finansal kiralama sözleşmelerinde cayma hakkının kullanılamayacağı belirtilmiştir. YTKHK nın 22. maddesi ile tüketici kredisi sözleşmesinin tanımı ve uygulama alanı Avrupa Birliği düzenlemeleri ile paralel hale getirilerek kapsamı genişletilmiştir. Madde uyarınca, tüketici kredisi sözleşmesi; kredi verenin tüketiciye faiz veya benzeri menfaat karşılığında ödemenin ertelenmesi, ödünç veya benzeri finansman şekilleri aracılığıyla kredi verdiği veya kredi vermeyi taahhüt ettiği sözleşme olarak tanımlanmıştır. Buna ek olarak maddenin ikinci fıkrasında kredi kartı sözleşmelerinin, faiz ve benzeri bir menfaat karşılığında, ödemenin üç aydan daha uzun süre ertelenmesi veya benzeri şekilde taksitle ödeme imkanı sağlanması halinde tüketici kredisi sözleşmesi olarak değerlendirileceği düzenlenmiştir. Bundan böyle, maddede belirtilen şartları

4 sağlaması halinde kredi kartları ve hatta kredilendirilmiş banka kartları (tüketicinin hesabındaki parayı kullanmasını sağlayan) tüketici kredisi sözleşmelerinin kapsamında değerlendirilecektir. Kanun koyucunun söz konusu maddeyi getirmekteki amacı, tüketicinin vadesi gelmiş bir ödemesinin ileri bir tarihe ertelenmesi ve kredi sağlayan kurumun bu durumdan menfaat elde etmesi ile ilgili açık bir düzenleme getirmektir. Buna ek olarak YTKHK nın 24. maddesi uyarınca, tüketici kredisi sözleşmelerinde cayma hakkının süresi 14 gün olarak belirlenmiştir. Eski kanunda karşılığı olmayan bir madde olarak YTKHK nın 25. maddesi, belirli süreli tüketici sözleşmelerinde kural olarak faiz oranının sabit olduğunu düzenlemiş ve belirsiz süreli sözleşmelerde faiz oranının değiştirilebileceğini ancak bunun için tüketicinin önceden bilgilendirilmesi gerektiğini hüküm altına almıştır. Maddenin ikinci fıkrası uyarınca, tüketici kredisi sözleşmelerinde akdi faiz, efektif faiz veya kredinin toplam maliyetinin yer almaması durumunda, kredi tutarı faizsiz olarak sözleşmenin sonuna kadar kullanılacaktır. Ancak efektif faiz oranının olduğundan düşük gösterilmesi halinde, kredinin toplam maliyetinin hesaplanmasında esas alınacak akdi faiz oranı, düşük gösterilen efektif faiz oranına uyacak şekilde yeniden belirlenecektir. YTKHK nın 28. maddesinin ikinci fıkrasında tüketicinin lehine olarak getirilen düzenleme ile muaccel kılınan taksitlerin faiz, komisyon ve benzeri masraflar dikkate alınmadan hesaplanacağı belirlenmiştir. Bunun yanında, YTKHK nın 29. maddesi ile getirilen önemli bir değişiklik olarak halihazırdaki uygulamada bankalar tarafından tüketiciler için şart koşulan ve ek maliyetlere yol açan sigorta yükümlülüğüne ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre, tüketicinin yazılı veya kalıcı veri saklayıcısı aracılığıyla açık talebi olmaksızın kredi ile ilgili sigorta yaptırılamayacağı hükme bağlanmıştır. Tüketicinin sigorta yaptırmak istemesi halinde ise, istediği sigorta şirketinden sağladığı teminatın kredi veren tarafından kabul edilmesi gerekliliği düzenlenmiştir. YTKHK nın 31. maddesi ile bankaların tüketicilerden ek ücret ve masraf talep etmeleri ile ilgili uygulamalarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır sayılı Kanun çerçevesinde uygulamada kredi veren bankalar, tüketicilerin kredi sözleşmesinden doğan borçlarını ödemeleri için ayrı bir hesap açmakta ve bu hesaptan çeşitli isimler altında işlem ücreti tahsil etmektedir. YTKHK ile getirilen düzenleme uyarınca bu hesaptan sadece kredi ile ilgili işlemler yapılması durumunda, tüketiciden bu hesaba ilişkin herhangi bir isim altında ücret veya masraf talep edilemeyecek ve bu hesap tüketicinin aksine yazılı talebi olmaması halinde kredinin ödenmesi ile kapanacaktır. Söz konusu madde, YTKHK nın 4. maddesinde tüketicilerden alınan masraflara ilişkin düzenleme ile de paralellik göstermektedir. Bunun yanında tüketicinin açık talimatı olmaksızın, belirli süreli kredi sözleşmesi ile ilişkili bir kredi mevduat sözleşmesi de yapılamayacak olup bu yolla söz konusu kredinin başka bir kredi ile ödenmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Maddenin üçüncü fıkrası ise kart çıkaran kuruluşların, tüketicilere yıllık üyelik aidatı ve benzeri isim altında ücret tahsil etmedikleri bir kredi kartı sunma zorunluluklarını düzenlemektedir.

5 Konut Finansmanı ve Ön Ödemeli Konut Satış Sözleşmeleri YTKHK, tüketici kredilerine ilişkin düzenlemelere benzer şekilde konut finansmanı sözleşmeleri ile ilgili düzenlemelere ve değişikliklere de yer vermiştir. Bu düzenlemeler uyarınca konut finansmanı sözleşmeleri; tüketicilere kredi kullandırılması, konutların finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanması, sahip oldukları konutların teminatı altında tüketicilere kredi kullandırılması ve bu kredilerin yeniden finansmanı amacıyla kredi kullandırılmasına yönelik sözleşmeler olarak açıkça tanımlanmıştır. Belirtmek gerekir ki, tüketici kredisi sözleşmelerine ilişkin ücret ve masraflardan muaf hesap açılması, tüketicilere sigorta konusunda serbestlik tanınması gibi düzenlemelere paralel düzenlemeler konut finansmanı sözleşmeleri ile ilgili olarak da kabul edilmiştir. YTKHK nın 40. maddesinde, ön ödemeli konut satış sözleşmeleri tüketicinin konut amaçlı bir taşınmazın satış bedelini önceden peşin veya taksitle ödemeyi, satıcının da bedelin tamamen veya kısmen ödenmesinden sonra taşınmazı tüketiciye devir ve teslim etmeyi üstlendiği sözleşme olarak tanımlanmıştır. Mevcut uygulamada ortada bir konut olmamasına rağmen tüketiciler ile sözleşme yapılması ve bu sözleşmeye dayanarak tüketicilerden para toplanması tüketicilerin aleyhine bir durum yaratmaktadır. Tüketicilerin bu durum karşısında korunması amacı ile maddenin üçüncü fıkrasında, yapı ruhsatı alınmadan tüketicilerle ön ödemeli konut satış sözleşmesinin yapılamayacağı düzenlenmiştir. Buna ek olarak bu sözleşmeler resmi şekil şartına tabi tutularak tapu siciline tescil edilmeleri, satış vaadi sözleşmesinin ise noterde düzenlenme şeklinde yapılması zorunlu hale getirilmiştir. Ön ödemeli konut satış sözleşmesine taraf olan satıcılar yüzlerce tüketici ile sözleşme akdetmekte olduklarından satıcıların finansal durumlarının bozularak iflas etmeleri halinde tüketiciler üzerindeki risk çok büyük olmaktadır. Bu durumdan yola çıkan kanun koyucu, 4077 sayılı Kanun dan farklı olarak bazı tedbirler öngörmüştür. Bu düzenlemelerden ilki satıcıların, ön ödemeli konut satışına başlamadan önce bina tamamlama sigortası yaptırmaları zorunluluğudur. Ancak bu zorunluluk yalnızca belirli büyüklükteki projeler için geçerli olup söz konusu projeler Bakanlık tarafından belirlenecektir. Diğer bir değişiklik olarak maddenin ikinci fıkrasında bina tamamlama sigortası kapsamında sağlanan tazminat, teminat ve benzeri güvencelerin iflas/tasfiye masasına dahil edilemeyeceği, haczedilemeyeceği, üzerlerinde ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz konulamayacağı düzenlenmiş, böylece binanın tamamlanmasının önündeki potansiyel engellerin baştan kaldırılması amaçlanmıştır. Yukarıdakilere ek olarak belirtmek gerekir ki, ön ödemeli konut satış sözleşmelerinde cayma hakkı 14 gün olarak düzenlenmiştir. Yine tüketicinin uzun yıllar ödeme yapıp herhangi bir karşılık elde edememesini engellemek adına ön ödemeli konut satışında devir ve teslim süresi sözleşme

6 tarihinden itibaren en fazla 36 ay olarak düzenlenmiştir. Ayrıca tüketiciye devir ve teslim tarihine kadar herhangi bir sebep göstermeksizin sözleşmeden dönme hakkı tanınmıştır. Diğer Sözleşmeler YTKHK nın 50. maddesi ile uzun süreli tatil hizmeti sözleşmeleri ilk kez kanun kapsamına alınmış ve ön ödemeli konut satış sözleşmelerine paralel olarak devre tatil ve uzun süreli tatil hizmet sözleşmelerinin de yapı ruhsatı olmadan akdedilemeyeceği düzenlenmiştir. Uzun süreli tatil hizmeti sözleşmesinin kapsamı; bir yıldan uzun süre için kurulan ve tüketiciye belirlenen süre zarfında konaklamaya ve konaklama ile birlikte seyahat ya da diğer hizmetlerin beraber sunulduğu durumlara ilişkin indirim yahut diğer menfaatlerden faydalanma hakkı veren sözleşmeleri içerecek şekilde genişletilmiştir. Abonelik sözleşmeleri ile ilgili getirilen düzenleme uyarınca, belirli süreli abonelik sözleşmelerine sözleşmenin belirlenen süre kadar uzayacağına ilişkin hükümler konulamayacak; ancak abonelik sözleşmesi, sözleşmenin kurulmasından sonra, sözleşmenin sona ereceği tarihe kadar tüketicinin talepte bulunması veya onay vermesi hâlinde uzatılabilecektir. 52. maddenin dördüncü fıkrası uyarınca, tüketici belirsiz süreli veya süresi bir yıldan daha uzun olan belirli süreli abonelik sözleşmesini herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin istediği zaman feshetme hakkına sahip olacaktır. Bu madde aracılığıyla abonelik sözleşmelerini oldukça uzun süreler için akdeden satıcı/sağlayıcı şirketlerin halihazırdaki haksız rekabet uygulamalarının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Tüketici Hakem Heyetleri YTKHK nın 66. maddesinde tüketici hukukundan doğan ihtilafların çözümü için kurulan hakem heyetlerine başvuru şartlarında bazı değişiklikler öngörülmüştür. Sözkonusu madde uyarınca Bakanlık, il merkezlerinde ve yeterlilik şartları yönetmelikle belirlenen ilçe merkezlerinde en az bir tüketici hakem heyeti oluşturmakla görevlendirilmiştir. YTKHK nın 68. maddesi, değeri iki bin TL nin altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyetlerine, üç bin TL nin altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine, büyükşehir statüsünde bulunan illerde ise iki bin TL ve üç bin TL arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine başvurulmasının zorunlu olduğunu düzenlemiştir. Bu değerlerin üzerindeki uyuşmazlıklar için tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamayacaktır. Sonuç YTKHK, tüketicilerin korunması için önemli düzenlemeler içeren Avrupa Birliği Yönergelerine paralel olarak hazırlanmış olup Türk Hukuku nun Avrupa Birliği hukuku ile uyumlaştırılması

7 yolunda atılmış önemli bir adım olarak karşımıza çıkmaktadır. Belirtmek gerekir ki, Türk Hukuku nda gelişmekte olan tüketici haklarının geliştirilmesi yolunda YTKHK, tüketici ihtiyaçlarına cevap vermek adına eski kanundan daha ileride bir düzenleme olarak karşımıza çıkmaktadır. Kanunda yer alan tüketici haklarının uygulaması ile ilgili detayların belirlenmesi adına önümüzdeki günlerde ikincil mevzuatın da yürürlüğe girmesi beklenmektedir.