MİLLİ MÜCADELE ERZURUM UNDAN MÜHİM BİR MEKTUP AN IMPORTANT LETTER FROM ERZURUM IN NATIONAL STRUGGLE PERIOD

Transkript

1 Doi: /ma Research Article Murat KÜÇÜKUĞURLU Prof. Dr. Prof. Dr. E zu u T n Ün v, Ed b y F ü, T h Bö ü ü, E zu u -Tü y Erzurum Technical University, Faculty of Letters, Department of History, Erzurum-Turkey kucukugurlu@erzurum.edu.tr MİLLİ MÜCADELE ERZURUM UNDAN MÜHİM BİR MEKTUP Özet üc d dön v Cu hu y n y nd E zu u L nd öğ n y p o n Hü y n Hü nü B y f nd n n n v h S b ü d c u nd y y n n n E zu u ub y z, üc d y nd E zu u d o y, d v n y du u u, yd n b h y n gözünd n n ön b b g d. Bu y z d, g d n y n u u u b h n n günd y h nd on d c g nç v ön b g v d. y c h n y d ğ b z n doğ u b d v bu n n b ç n y p g n h nd, b z çözü ön o y on u u. Bu makalede, E zu u ub y z d n n y p ; g gö ü n hu u d d pno ç y p, üc d dön nd E zu u h nd o uyucuy g n b b ç unu n. Anahtar Kelimeler: üc d, E zurum, Hü y n Hü nü, So y H y, İktisat. AN IMPORTANT LETTER FROM ERZURUM IN NATIONAL STRUGGLE PERIOD Abstract E zu u ub n po n docu n wh ch n d oc, cono c nd p y po c condition in Erzurum during national strugg y n n gh n d p on y. Th w ng w pub h d n Jou n of S b ü d ch 21 h 1921 w n by Hü y n Hü nü B y who ugh n Erzurum High School during national struggle period and first years of the republic. The paper informs bou d y f of p op of coun y wh ch n w y v d d f o occup on. o, h p op o difficulties were truthfully narrated and it produced solution offers to solve these difficulties. In this p p, o p c f o E zu u ub quoted and thereby some explanations in footnote on considered necessary issues, it is targeted to submit a general idea about Erzurum in national struggle period to reader. Keywords: N on S ugg, E zu u, Hü y n Hü nü, Soc L f, Econo y.

2 GİRİŞ Y n Tü D v n n, y n Tü y Cu hu y n n u u u unu h z y n üc d y, h b d n nc n y d ğ b onudu. Bu y d n ço duyu n v h no dü n h d n b d E zu u du. B ço hç, üc d n n E zu u d n b d ğ n öy d. H n, o dön n büyü ong n n E zu u d düz n n, u f K P n n ong n n h n önc nd E zu u g, bu d ğ nd n f d ong y v ong b n ç ; n ön d ong n n onund o u u u n T H y n b n bu d, üc d h n n yrini d ğ n g d. Ş d y d y p n b ço b ç, üc d d E zu u un oyn o duğu y v o ü n. Bu ç d b z, o y d E zu u un f yön n o y oy n ön b ubu o uyucuy p y yo uz. Bu up, E zu u Su n (L ) u nd n Hü y n Hü nü B y 1 f nd n kaleme al n n v S b ü d c u n n h y nd y y n n o n; o y d E zu u un o y h y, b d y c ğ, d, ğ v d ğ p ço ön hu u y b g v n üh b b g d. Bu ubu, ço z b d y b v ön gö düğü üz b z hu u d d pno ç y p u y o uyucu n f d n unuyo uz: Bu (E zu u ) üh b İ z d. E zu u n, İ â n n p d. Mukaddes gayeleri, ulvi, dini fikir İ n n ç n n ü no bu d. Böy n bu y n âf d c d c u g yo n d d ğ g z. H f d b d f b y n y üçü b g z ç yo bu n n h y c n b âf g yo E zu u, P ndö n D ğ Kop D ğ nd, 10 z nd b ov n nd, P ndö n D ğ n n ğ nd, h- b h d n b n üç b n y b b f d, n z h f f y b h- üz nd, büyü buz d ğ n b nz, c z, d z, h b z nd b h d. Ş h n b f b n nd 1 Hü nü (T h noğ u), 1920 d n 1927 y n d E zu u L nd f z u o gö v y p. Cu hu y n y nd E zu u d ç o n u B ğ g b c u d d y z y z. nd n vu Hü nü B y o n n d. Son y d İ nbu B öy n. C dd n S v, E zu u bu, VII, T h Yo und E zu u, Y : 2, S y : 9-10, 1961,.10;. H Öz oy, Fo oğ f E zu u L T h, n, 2002,

3 c dd ç ç n y, 2 v b n d h y n nd y, 3 n n d E n ç v Ru ç n y. Bu b p E zu u hri bugün h z n b nz z d. d h d c f n nd d b ğ o duğu v d. ü h oğu, f n d h z y d ub v y nd o uyo. Ş d y d h v b düz y d. B gün y ğ yo, ü b n h v b y n v gün d v d yo. F o d ç u d n g ç z. H f o duğu g b bu d d b d y b vcud y gö yo. B bu d d b ç bu un y c d? Y bu b d y n b n z oy y hu bü bü ün d. H b d y o u h d n z f v ü n bu un z o h d b d y n n vücudu yo uğu ü v o z? , Ru g nd n b üdd önc, E zu u d p og uygu v c dd ç c y ço y d b n n n n v y n y d ğ b n d. h d Nu gö ; E zu u un ü û d c ğ n y c vv f d n Üçüncü O du Ku nd n h u K P y n b y p d b nb h p ; güy c dd v y d c ğ d y g d ğ ç, p z, h, ğ z, önün g n y y. L p C, Hü ü Kon ğ v U u C c v nd b ço, h p n b p v z n, o d n d. Ö n ğ n Hü ü Kon ğ n n h n nd h n n güz on nd n o n bdu v h P z d G b B y Kon ğ, 1915 y nd n y n n gün y f nd c dd y dâh d. Y n b n nd v f o n C f y H d v d. n b y, d c b ç b n y n o y p, ço d h g n p yd. E zu u un ön v f nd n İb h P V f n n bü ün v, B nc Düny S v nd n b u u nf b h n d o d n d. L p C nd b d y b n n n bu unduğu y d, önc d n bu v f ço ü b o bu unuyo du. Bunun b ğ nd z b f n, ç yh n v yedi sekiz ğ z ; on d n L p P o n İç yd n Ç nd b ço ğ z, I. Düny S v nd on p v z n b d y f nd n ö ü ü ü ü. Ru g n n h n önc nd g ç n y n çoğu, öz Cu hu y C dd n düf d n d v K K p d n n v d g ç y nd b y G z nd ç n b h b d, b ço b n n n v nd c dd ç g ç y y d ğ h d, y nd n uf b yo düz y p d ğ, y n c dd ç g ç n n b b h n d n b o duğu b d. B z. Y n Ev K T Ed c?, b y G z, 28 K nunu vv Ru g n n h n önc nd g ç n bu y h nd ç yo u v lere ü ündü. G n y c h y c n g h g d c o n Ru n n zo ç n y p n bu y onu und, dön n E zu u V T h n (Uz ) B y n b p v d. T h n B y, 15 Şub 1916 d h d n, nd b ğ nz y Dâh y N z T P y u d d : Dün g c o du gâh E zu u d n I c y n g d. S vg E zu u u, f d â h n b n n ğ y b. H d n vv ; h y ç ğ d. E zu u u b y c ğ z, on c d n n d yo, z z n on n v ü û d nd d y n nd bu un c ğ, hü ü n v f n n (İ h v T P n n) n u u üz n öz verdim. Öpü ü ğ v y d. B zd n üç on Ru yy, hü ü on ğ n bo b h b y p, yn c ph n ğ v d ğ nd n, n h n b n y ğ, onb nc o o du dü dâ y n d vâ - y y, g fh n y,, vâ - û o n y, h h n y v büyüc b n v ; vg E zu u o of vo n h nd o un u v ü bu yüzd n hâ d n b z b zây â o duğu. En îbd dâ d c ğ z (y nd g c ğ z) b böy u u î v fd d ğ d v bu c h u nd n p d n îb... Tahsin Uzer, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara, 1979, s

4 Ru d n o d ço b h h n d b - n vcu ; f b y yo. B f, d c n â o d ğ ç n b n. Çü üyüp g d yo. Y n d n n öy du un d h y z o n n p meyus ediyor. Ru n h b n z y d u â ço u. T bzon d n Z g n D ğ n y n b mesafeye k d nd f v y - u b y y p, yo d d ov b, y o o ob, nd, n do u f h p çü ü y h û. H d ov h y o d bo b Z g n y d f âf. Çoğu op nda, d n n d h g ç d n ç g b op z z g c. 4 Ru, S n E z nc n d nd f n n bbü d n uv ff o. Y n z E z nc n d v y - u b y y p. E zu u un 6 uz y b n d nd f yo. E zu u d n K d nd f g âb. Bu h n z, 75 c d. Ru, o d nd f z y ğ bu h n y d n d b. Köy v nc y d bü ün d po y, ü, z, öp ücü z, d n v. bâ b ( ğz n d do u). Bun n h nüz y n ân o d ğ n öy üyo. c b n do u nun g b n n b d c nd f h n n v n d b c ğ z? Mektebi zd b u v h nüz g nç y nd üd d b b nb d. K - n y z y v u d. Bu z, H c z nd f h n nd 6 n b f h z b üh nd h n - zunudu. E nd n n h d n i v d. n -E zu u nd f h ç n b d v vcu nd f z bu d v o un c b h n n n ân hâ o z? 5 Ru, H n d n ç d z f bu c v d h y ç n n. E zu u 6 f d Kü ü ü d n n d h. 6 H y 4 Ard h n K p c v nd v op by d nd E zu u yonunun h f, Ru d n yo y p ç, v, y d, n, b don v d ğ z do uydu. İ yonun h n y n nd n b y n v Soğu Ç düz üğü boyunc K u y n d uz n n nd, Ru n b ğ ç ü d n op v z vcu u. B z. y, Yalan, Anıların Romanı, İ nbu, 1978, İ g nd Ru f nd n E zu u d uz n K f d yo u ub, Cu hu y n n nd n on on y boyunc b z f zd n u n. E zu u u b n b ğ y n Ankara-E zu u d yo u 1939 d n. Bu h n S uz nc 1961 d onuç nd v d h d n n Ru n g dön nd y p ğ d ov h y 45 y u n d n on h. 6 I. Düny S v nd Ru y n n K f y o du unun uz d ğ y c n, Ru Tü y n n d n v nd n f d y dü ündü ü ; bunun üz n H p S n y Ko 1917 n nd Tü z n ü h d n o u n b h y gönd. H y n v z f p o v ö ü h f v bun h ç. Ru n ç nd n vv h y n ç h V n Gö ü nd n T bzon d uz n yo du. K f y n c nd p o bö g, f d n n z o ç n b d y y d un d : 1. Hasankale-P n D nd ( Ç y ), H n h n n f nd. 2. K n Köyü Hü y n ğ Ko u Ç f ğ n n nd (K n Köyü E zu u y n nd P ndö n D ğ n n gün y ğ nd d ) 52

5 f n d b d yo u h ub y p. F d bu h, u v h p bir haldedir. Erzurum-K n odun h ğ nd n gün ü f y b haftada bile kat edemiyorlar. Bu civarda muhtelif madenler dahi boldur. Siyah kehribar, arduvaz, 7 ç, y h v d ğ n, ç, od, g z d n p ço o duğu u du. î y h n nd p ço h d. Ru d n n d p bo du. Ş h, Ru z n nd nv d n d g z ç n o o h û o un u u. G z n o 100 u u u. P ço o n d n f d d yo. Ru n, S o n nd n v n u n y p z 1 u und ç ğ ç öy ü f nd n E zu u g yo. K n y n 180 o u u d yo. L n g c n y b n y c. Bu n n oğu d h. Yo g n nd, ob b nd ü ü âb d ğ. Bu d ğ n o u u u. B v n n 50 u u u. h, u u y gö n ğ b o duğund n h, n f u c v y b d. Bü ün dü ân v up do udu. Bü ün ücc z v up f b n n o yoncu u P v up y, y yo. Bu g d d n ğ ub y z uh. Bu d n y, E n n nd. On ç d n on dâh n y d ön ü. T z, b c, uyu cu, d c, ngoz, dö ü cü, g b n â yo. B ç n undu c v y n c vcu. Y n b n yy u u u. E 15 u u. H, h p d d yo. Bu n n h y, b ü ü n. İ h n uh f z. F hb no n. İ d y hu u und bun doğ u yo u gö c o n bu un ço hu u g b c. S f v z d. K h n d. Bu c h ço y. Hü ü uh bb d ço. Çün ü h y n u. Eğ o du, b gün d h g c E zu u d E n b b y c. 8 Ç b h n y ü ü n h y c b n op y p b ç c h n y do du u v y. G ç n gün Ru y d n b h y g d. Bu d h f y bu undu ( z y p ). P ço y n c ç d. H d p ço. B o dunun h duhu ü nd n u. G ç n gün Ru y d n u f Suph n n y nd Tü Ko ün h y d y b z kimsele g d. Bu z, bu (E zu u ) d d nd h o duğu ç n nd n d n n yo. E h N c d bu Tü o ün h y n n nd yd. h, bu 3. Pü Köyü nün y n nd. (Pü, h un un uz yb nd d.) 4. Ku zo Köyü nd. (Ku zo V n n uz ydoğu und d. d n Ku zo v B p Köy n n y n nd d.) 5. g o ( u o nd H n h n n b nd D v n Hü y n g o Köy n n nd v H n n gün yb nd N f Köyü nün y n nd d.) V G z, 24 Ey ü 1339 (1923). 7 İnc v düzgün y p h nd y b n b y ç ü üdü. R ng g n u un, b z n d o y d y d. E d n ç p ç n u n d v d y d n d. F ç zo v p h o duğu ç n, günü üzd y n d h ucuz z b. 8 Bu ifad, E zu u u n d v v o duy b onu und ço y n d. 53

6 y n buğz v n f gö d. Bun h b o d. Ko ün z n, Ru y y p n ğ f bu d hâ d. İng z n z nd n Lo d Cu zon un b d o duğu öy n n b İng z (Y b y R w n on), İ nbu un g üz n bu d h f y v f d, hâ â v uf. y bu d p y. Ş b d nd d E n yo u. H p E n n g. 9 Cihet- y, p K n. b z (Su nî b ), hh h v o y n S n y b b n nd d. U u vcudu 200 b ğ o yo. 150 b d d d. 8. n f nc 3 f nd v d. P y n- üf b h d d. Bu c h n p ü. O uy n çocu n çoğu u n v d d. T b p bugün u y yo. Eğ y o u b n n c ğ n üph yo u. B n, n v f nn b n p hu u g f y. K n n d d h n z v h çb u n d yo u. Bun d n b h, h yv n, n b v d n y o yon n h v d. D ğ f kimyahane. Her nevi ecza mevcut. Her dersi ameli gö yo u. T b, ü zz z o uyo ( zz yo ) v f nn d yo. F üç n o u? H ç! N c u o c d ğ? N y y? n bî-pâyân ( ü n z) d yn n ç n b n c, yüz b n c f n d n n n h y ç v d. Bu h d d ç bu ç n ân yo u. Bu d o d güz p nc v p hâ o uyo h y. B p nc o g yo. İ, ny g b oğu o duğund n nc b -iki nevi mahsul bolca y b. Böy n bu d n o 100 u u n yu d. B f b o un bü ün bu h n n f y n d. Bu d, K f y d, İ n d p ço ç y ç d ğ c h h bü ün h n f z bu un d. Bunun b b E zu u, n z d. P üh b n y v c z o b. Su, buz, u u o ço o duğu c h ü v yoğu h yd n z y d bo du. y c yün bo o duğu h d f n g b b d n uc b g. H do unuyo. B f n 5 y o uyo. Hâ bu yünün o 60 u u Hâ bun v f n d. n d y nc v f n yü. Onun ç n p d böy f nn v n b n b üzu v d. Bu o d ç n y p bo u. u un ço uğu nf n ço z v b. E zu u Su ânî U û - T b yy u Hü y n Hü nü. (S b ü -R d 1337: 36-38). SONUÇ VE DEĞERLENDİRME G d b h ğ z üz, bu up, E zu u un Ru g v E n z nd n u u u unun h n nd, ç nd bu unduğu o y, ü ü v d du u un n, ön b g v, d ğ nd y p v b z çözü ön un d. 9 Bu f d o du ç ön d. E zu u v ç v nd E n n n hc d d ğ, ön b n n E n n g ğ u du. 54

7 up d ç n hu u d n b ; E zu u un, dd v n v yn n v öz İ Düny ç n j ön n h çb d d ğ nd d ğ d. Y z gö E zu u ön b İ z d. Doğunun v öz İ â n n b y ç n p d. T b yn b nd n on d c z ng nd. İn n ğ d ; f v zd. Bü ün o u uz u ğ n h n uh f z d. H h h d d v y b ğ d. Bü ün bu n nd, üc d y nd ço c dd n boğu d. Bu n n çoğu, y n o n v, g, göç v n onucund o y ç. Bu n n b nd, h ü ü v ono yönd n y y c v yön nd c y n n ğ gelmektedir. D ğ ön b n, h n ön b n n h p o u o d. Bu h b d c Ru v E n n d ğ d ; f h n ön b n n n b çoğu g önc nd Tü y f nd n o d n d r. Mektuptan da n d ğ üz, u u u n on y d b d y, h n h b n v b z ğ n g d c h h ng b bbü bu un. up n f z üz nd du u n onu d n b, Ru n g dön nd bö g d y p f y d. Ru bö g y g zd n vv, bu d y v y ü ü yn n z n b yo d. İ g b, bu y p d n f yd n, b p o v ö ü o üz, ç d n ç y b d. yn z nd, d h önc K v c v nd y p o du v d yo n E zu u d uz. Bü ün bun y p b ç n, ço y d z y bö g y g d. Ru y d h n p v üz n, p op bö g d n y n, bu malzeme g d b on nd bö g y hâ o n Tü d, T bzon d n V n d g n b bö g y y y o n b n c ç z y h çb d d ğ nd d. H p n b y p d v z n n çoğu z n ç nd kaybolup gitti. ubun d v nd, h d günd y, y f y, ğ du u u g b b ön d d ğ n v b z n d g. y c o 55

8 gün d g ç n u f Suph o y v İng z R w n on un u u n h nd d b z b g v. Hü y n Hü nü B y n h n c h y h nd v d ğ b g v y p ğ p öz ön z d. Ş h d z ng n n, y n ücc n, v up f b n n b o yoncu u g b h, y n v up d ü n n ö y g d, h n d yönd n g n n n ön n d n nd y d. Ku u u n on, h c y d n E zu u dön b n ücc, h d n y n y b d n n ç v c y p y d v d. F y p y, g n c. ünf v y ü o, v n ü n nd kullanma yoluna b vu d. Ö n ğ n, h c v nd bo d bu un n ö ü d n n ç p, d n b z d n n y h û o n E zu u u y n v b y z y p dü ün d. Bu o u uz b o Cu hu y in ilk y nd d c dd b o un o z ç d. KAYNAKÇA AYRIM, Ali (1978). Yalan, Anıların Romanı, İ nbu : Öz y b c. ÖZSOY,. H (2002). Fotoğraflarla Erzurum Lisesi Tarihi, İ nbu : E zu u L Kü ü Eğ V f Y y n. SERVER, C dd n (1961). E zu u bu, VII, Tarih Yolunda Erzurum, 2 (9-10),. UZER, Tahsin (1979). Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara: Tü T h Ku u u Y y n. b y G z, Y n Ev K T Ed c?, 28 K nunu vv S b ü -R d (1337). E zu u ub, 19 (472). V G z, 24 Ey ü 1339 (1923). 56

9 EK: Erzurum Mektubları 1. ve 2. Sayfaları 57

10 58