ÜNİTE. ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Yrd. Doç. Dr. Zeynep KARAMAN ÖZLÜ İÇİNDEKİLER HEDEFLER ACİL DURUMLARDA HASTA POZİSYONLARI

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER ACİL DURUMLARDA HASTA POZİSYONLARI Giriş Acil Durumlarda Hasta Pozisyonunun Önemi Hasta Pozisyon Çeşitleri Acil Durumlarda Hastaya Verilen Pozisyonlar ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Yrd. Doç. Dr. Zeynep KARAMAN ÖZLÜ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Acil durumlarda hasta pozisyonunun önemini kavrayabilecek, Hastaya verilebilecek pozisyon türlerini öğrenebilecek, Hastaya pozisyon verirken dikkat etmesi gereken hususları öğrenebilecek, Acil duruma sahip hastalara verilmesi gereken pozisyonlar hakkında bilgiye sahip olabileceksiniz. ÜNİTE 3

2 GİRİŞ İlk yardım ve acil bakımda pozisyonlar hayat kurtarıcı hedeflerden biridir. Pozisyon, yapılacak işleme ve hastanın yatışına uygun olarak hastaya verilen vücut şekline denir. Pozisyonlar, hastaya birçok fayda sağlarken bazı riskleri de beraberinde getirir. Bu nedenle pozisyonların etkilerinin iyi bilinmesi gerekir. Pozisyon verilirken solunum ve dolaşım sisteminin en az etkilenmesi sağlanır ve hasta travmatize edilmez. İlk yardım sırasında yaralıya verilen pozisyon, taşıma sırasında da korunmalıdır. ACİL DURUMLARDA HASTA POZİSYONUNUN ÖNEMİ İlk yardım ve acil bakımda pozisyonlar hayat kurtarıcı hedeflerden biridir. Pozisyon, belirlenen amaca ve yaralının genel durumuna uygun olarak verilir. Uygun pozisyon aldırma, ilk yardım uygulamalarının, değerlendirmenin ve tedavinin istenilen şekilde yapılmasını sağlar; uygulamaları kolaylaştırır. Acil durumlarda pozisyon; Yaralının vital bulgularını ve genel durumunu kontrol altına almak, Komplikasyonlardan korumak, İyileşmesine yardımcı olmak, Sistemlerin normal çalışmasını kolaylaştırmak, Solunumu ve dolaşımı sağlamak, Kanamaları hafifletmek ve durdurmak, Kırık ve yaraları kontrol almak, dokuları korumak, Bilinç kaybında vital bulguları normal devam ettirmek amacıyla verilir. Yaralıya aldırılan uygun pozisyon, hem yaralı, hem de ilk yardımcı açısından önemlidir. Uygun pozisyonun önemi: Solunum, dolaşım ve diğer sistemleri işlevlerini normal yapar. Hastanın değerlendirilmesi kolaylaşır. Vital bulguları daha kolay kontrol altına alınır. Korunması ve taşınması kolaylaşır. Olası komplikasyonlar önlenir. Acil bakım ve tedavi süresi kısalır. Uygun pozisyon aldırmadan önce yaralının ilk değerlendirilmesi yapılır. Yaralının genel durumu hakkında karar verildikten sonra, yaralının durumuna en uygun olan pozisyon aldırılır. Yaralının olaydan sonra almış olduğu pozisyon uygun ise, mevcut durumunu olumsuz yönde etkilemiyorsa, olay yeri ikinci kazalar yönünden tehlikeli değilse, yaralının hareket ettirilmesi omurilik yaralanmasına neden olmuyorsa mevcut pozisyonu korunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 HASTA POZİSYON ÇEŞİTLERİ Hastaya pozisyon verme; çevirme, kaldırma, yürümesine yardım etme gibi uygulamalar sırasında doğru vücut mekanikleri kullanılmalıdır. Doğru vücut mekaniği, eklemlerin ve kasların doğru kullanılmasıdır: Hastaya pozisyon vermede yapılacak işlemler; Hasta bilgilendirilir. İşlem öncesi ve sonrası hastanın genel durumu (vital bulguları) kontrol edilir. Hastanın iş birliği düzeyi saptanır. Hastanın hareket edebilme yeteneği değerlendirilir. Hasta için güvenlik önlemleri alınır. Kullanılacak araç gereçler ve yardım edecek kişi sayısı değerlendirilir. Uygulama süresince hasta ile iletişim sürdürülür. Hastanın mahremiyeti korunur. Pozisyon verecek kişi hastanın ve kendisinin vücut mekaniklerini korur gerekirse başkasından yardım alır. Hastaya pozisyon verirken, uygulamalar sırasında doğru vücut mekanikleri kullanılmalıdır. Supine Pozisyonu Supine pozisyonu, (sırtüstü yatış) acil durumlarda, muayene ve tedavilerde kullanılan bir pozisyondur. Supine pozisyonunun verildiği durumlar: Omurga travması, bacak kırığı şüphesi durumlarında, Üriner sistem ve batın travmalarında, Nabız ve kan basıncı ölçümünde, Temel ve ileri yaşam desteği uygulamalarında, Baş, boyun, yüz, göğüs bölgesi, meme, koltuk altı, kalp, karın, kol ve bacak muayenelerinde, Hareket edemeyen yatağa bağımlı hastalarda, Bazı ilaç uygulamalarında kullanılır. Batında meydana gelen açık travmanın, vücut eksenine dik veya paralel oluşu yaralının acil bakımı ve nakli sırasında çok önemlidir. Vücut eksenine dikey olan karın duvarı yırtıklarında, yaralının bacakları dizlerden bükülür. Diz altları yastıkla desteklenir. Vücut eksenine paralel yaralanmada (yırtık veya kesik yara) bacaklar uzatılır. Bacakların uzatılması karın duvarının gergin durmasını, dolayısıyla peritonun dışarı çıkması engellenir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Şekil3.1 Supine Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Prone pozisyonu gevşetici ve dinlendirici bir pozisyondur. Hasta veya yaralıya, yapılacak işlem hakkında bilgi verilir. Hasta veya yaralı, sırtüstü düz yatırılır. Baş ve boyun altına kalın olmayan bir yastık konur. Yastık, baş ve omuzları destekleyecek şekilde kullanılmalıdır. Ancak yastık, baş ve omurga travma şüphesi durumunda, kalp masajı ve suni solunum uygulamalarında kullanılmaz. Lumbal bölgedeki boşluğu gidermek için ince bir yastık ya da rulo hâline getirilmiş havlu konulabilir. Hasta veya yaralıyı rahatlatmak için kullanılan yastıklar uygun yükseklikte seçilmeli ve dolaşımı engellemeyecek şekilde yerleştirmeye özen gösterilmelidir. Kollar, vücudun iki yanına paralel uzatılır ve gövdeden biraz uzak, ön kolların hafifçe içe dönecek şekilde olması sağlanır. Kolların altına ince yastık konur. Bu destekleme sonucu omuzların içe dönmesi ve dirseklerin açılması önlenir. Parmakların ekstansiyonunu azaltmak, başparmağın içe dönmesini önlemek ve parmakların uygun pozisyonda olmasını sağlamak için avuç içine rulo konur. Gerekirse üst bacağın dış yan kısımlarına rulo hâline getirilmiş havlu konur. Dizin hiperekstansiyonunu önlemek için diz altına küçük bir yastık konarak hafif fleksiyonu sağlanır. Ayaklar dorsal fleksiyonda (bileklerdeki açı 90 ) olacak şekilde pozisyon verilir. Topukları yükseltmek için ayak bileğinin altına küçük bir rulo konur. Ayakların düşmesini önlemek için ayak tabanına destek tahtası konur. Hasta veya yaralının üstü örtülür. Prone Pozisyonu Prone pozisyonu (yüzüstü yatış), gevşetici ve dinlendirici bir pozisyondur. Bu pozisyonda baş, boyun ve omuzlar dik durumdadır. Üst kollar, internal ya da eksternal rotasyona uğramaz. Kalçalar gergindir ve dizlerin fleksiyonu normal düzeydedir. Bu avantajları nedeniyle en az desteğe ihtiyaç hissedilen pozisyondur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Sırt, bel, kalça ve bacakların arka yüzünde meydana gelen yaralanmalar ve doku kaybıyla sonuçlanan ağır travmalar tedavi edilir. Şekil3.2 Prone Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Sims pozisyonu, yüzüstü ve yan yatış pozisyonlarının bileşiminden oluşur. Hasta veya yaralı, yapılacak işlem hakkında bilgilendirilir. Bu pozisyon hastanın görüş alanının dar olduğu yatış pozisyonudur. Bu nedenle hasta veya yaralılar bu pozisyonu tercih etmezler. Bu pozisyonun verilmesinin gerekliliği anlatılmalıdır. Bulunduğu ortama göre paravan çekilir. Yüzüstü yatırılır, baş-boyun ve omuzlar dik duruma getirilerek baş yana çevrilir. Başının altına ince bir yastık konularak boyun omurlarının lateral fleksiyonu önlenir. Hasta veya yaralının ağzında drenaj varsa başının altına yastık konması sakıncalıdır. Başın döndürüldüğü taraftaki kol yukarıya, diğer kol aşağı doğru uzatılabilir. Özellikle karın ve göğüsleri büyük olan hasta veya yaralılarda göğüs ile karın arasındaki boşluğa (diyafram üstü meme altı) küçük bir yastık konmalıdır. Böylece bel omurlarının öne doğru patolojik olarak eğilmesi (lomber lordoz) ve solunum yapmadaki zorluk önlenebilir. Parmak uçlarının yatak ile temas etmesini ve basınç altında kalmasını önlemek için alt bacaklar ince bir yastık ile desteklenir. Böylece ayağın plantar fleksiyonu ve bacakların internal ya da eksternal rotasyonu önlenir. Hastanın solunumun rahat olup olmadığı kontrol edilir. Hastanın üzeri örtülür. Omurga yaralanması şüphesi varsa bu pozisyon verilmez. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Sims Pozisyonu Sims pozisyonu, yüzüstü ve yan yatış pozisyonlarının bileşiminden oluşur. Gerektiğinde, bilinçsiz hasta veya yaralının ağız drenajını sağlamak için kullanılır. Ayrıca, hareket edemeyen ya da devamlı yatmak zorunda olan hasta veya yaralı için rahatlatıcı bir pozisyondur. Şekil3.3 Sims Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Lateral pozisyon, sırttaki kemiklere olan basıncı önler. Hasta veya yaralı, yapılacak işlemler hakkında bilgilendirilir. Hasta yan yatırılır. Eğer ağızdan drenajı gerektiren bir durum yoksa başın altına küçük bir yastık konularak boynun lateral fleksiyonu (boyun omurlarının yana eğilmesi) önlenir. Bu pozisyon verilirken her iki omuz, her iki kalça ile aynı hizada olmalıdır. Böylece omurganın kendi etrafında dönmesi engellenir. Altta kalan kol, gövdenin arkasına alınır ve gövde boyunca uzatılır ve dolaşım kontrolü yapılır. Üstte kalan kol, dirsekten yukarı doğru bükülerek omuz hizasında destekleyici ince bir yastık konur. Yastık dirsekten ele kadar uzanmalı ve el bileğini de desteklemelidir. Bu destekleme sayesinde omuzların içe dönmesi önlenir. Bu yastık, aynı zamanda göğsü de destekler. Üstteki bacak, kalça ve dizden bükülerek karna doğru çekilir. Altına karnı ve bacağı destekleyen bir yastık konur. Bu yastık kasıktan ayağa kadar uzanarak ayağı da desteklemelidir. Bu destekleme, bacağın içe dönmesini ve bel eğiminin öne doğru çökmesini (lomber lordoz) önler, aynı zamanda yatağın diz ve ayak bileğine yapmış olduğu basıncı azaltır. Altta kalan bacak, hafif geriye doğru alınır ve düz uzatılır. Ayak, dorsal fleksiyonda tutularak ayak tabanına paralel destek tahtası yerleştirilir. Hasta veya yaralının üzeri örtülür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Lateral Pozisyon Lateral pozisyon, sol ya da sağ yan yatış pozisyonudur. Düzgün anatomik yatışı sağlamak, sırtın lateral fleksiyonunu ve büyük sırt kaslarının zorlanmasını azaltmak için hastaya lateral pozisyon verilir. Bu pozisyon, sırttaki kemiklere olan basıncı önler. Lateral pozisyonda omurga düz olmalıdır, bu nedenle başın altına omurga yüksekliğine uygun yastık konmalıdır. Şekil3.4 Lateral Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Hasta yan yatırılarak baş ve boyun altına yastık yerleştirilir. Altta kalan kolu, dirsekten hafifçe bükülüp yastığın kenarına doğru uzatılır. Üstte kalan kolunun altına bir yastık yerleştirilerek kol, omuz hizasına yükseltilir, böylece üst kolun içe doğru dönmesi ve düşmesi önlenir. Altta kalan bacak, biraz geride olacak şekilde hafif bükülür. Üstte kalan bacağın altına ise kalça hizasına kadar yükselecek şekilde yastık konur ve dizden bükülür. Altta kalan kol ve bacağın dolaşımı bozulabilir. Bu nedenle sık sık kontrol edilmeli. Sırt, geniş bir yastıkla desteklenir. Hastanın üzeri örtülür. Dorsal Rekümbent Pozisyonu Hastanın sırtüstü yatırılıp dizlerinin büküldüğü pozisyondur. Bu pozisyon baş, boyun, koltuk altı, meme, kalp, toraks ön yüzünün ve karın içi organlarının muayenesinde kullanılır. Şekil3.5 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Dorsal Rekümbent Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Yapılacak işlem hakkında hastaya bilgi verilir. Hasta veya yaralıya, öncelikle supine pozisyonu verilir. Kolları iki yana düz uzatılarak el parmakları hastanın kalça hizasına konur. Ayak tabanları, yatak ile temas edecek biçimde dizden kıvrılır, ayaklar hafifçe açılır. Hasta veya yaralının üzeri örtülür. Hastanın mahremiyeti korunur. Litotomi Pozisyonu Hastanın sırt üstü yatırılıp dizlerinin büküldüğü ve yanlara açıldığı pozisyondur. Bu pozisyon vajina, perine, rektum, üretra gibi organların muayeneleri için kullanılır. Şekil Litotomi Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Hasta veya yaralı bilgilendirilir. Hasta veya yaralının ellerini başının altına koyması ya da iki yana uzatması sağlanır. Bu pozisyon, hasta veya yaralıya hem fiziksel hem ruhsal yönden rahatsızlık verir ve utanmasına neden olur. Bu nedenle hasta, litotomi pozisyonunda mümkün olduğu kadar kısa süreli tutulmalı ve mahremiyetine saygı gösterilmelidir. Hasta veya yaralının üzeri örtülmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Trendelenburg Pozisyonu Litotomi Pozisyonu, hasta veya yaralıya hem fiziksel hem ruhsal yönden rahatsızlık verir; bu nedenle hasta, litotomi pozisyonunda mümkün olduğu kadar kısa süreli tutulmalıdır. Hasta ve hasta yatağının ayak tarafının bir düzlem olarak cm yükseltildiği pozisyondur. Bu pozisyon dolaşım yetmezliği ve şok gibi durumların değerlendirilmesinde kullanılır. Şekil3.7 Trendelenburg Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Hasta veya yaralı bilgilendirilir. Supine pozisyonu verilir. Yatağın tamamı baş aşağıda kalacak şekilde ayak tarafından 30 yükseltilir. Özellikle komadaki ve şoktaki hastanın bilinci kapalı olduğu için farenks kasları gevşer ve havayolunu tıkar. Bu da asfiksiye neden olur. Pozisyon verilirken dikkatli olunmalıdır. Hasta veya yaralının solunumu ve dolaşımı kontrol edilir. Hastanın üzeri örtülür. Fowler pozisyonu Fowler pozisyonunda dolaşım ve solunum fizyolojisi kolaylaşır. Hastanın baş tarafının en az 45 derece yükseltildiği pozisyondur. Bu pozisyona yarı oturuş pozisyonu da denir. Çünkü fowler pozisyonu, ortopne ve sırtüstü yatış pozisyonları arasında yer alan bir eğime sahiptir. Dolaşım ve solunum fizyolojisi, bu pozisyonda kolaylaşır. Bu nedenle solunum güçlüğü ve kalp yetmezliği problemi olan, baş ve göğüs travması bulunan yaralıların tedavi ve sevki sırasında bu pozisyon kullanılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Şekil3.8 Fowler Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Hasta veya yaralı bilgilendirilir. Hastanın baş tarafı en az 45 derece yükseltilir. Bu pozisyonun korunması, yani hastanın kaymaması ve yana düşmemesi için başı, vücudu ve ayakları yastıkla desteklenir. Dizler hafif bükülü olduğu için diz altına yastık konur. Diz altı desteği, katlanmış nevresim ile yapılırsa nevresimin iki ucu, yatak altına sıkıştırılarak desteğin kayması önlenir. Hastanın kolları, karnı üzerine alınarak ve desteklenerek venöz dolaşım kolaylaştırılır. Ortopne Pozisyonu Hastanın baş tarafının dik konuma getirildiği pozisyondur. Sol kalp yetmezliği, solunum güçlüğü, baş, göğüs ve sırttaki yara ve yanıklarda, göğüs travması sonucu oluşan pnö- motoraks, hemotoraks gibi akciğer yaralanmaları ve ağız içi ve burun kanamaları olan hastalara verilen pozisyondur. Şekil3.9 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Ortopne Pozisyonu Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar: Hasta veya yaralı bilgilendirilir. Hastanın baş kısmı dik duruma getirilir. Hastanın sırtı yastıkla desteklenir. ACİL DURUMLARDA HASTAYA VERİLEN POZİSYONLAR KAFA TRAVMALARI Kafa travması geçiren yaralıya ulaşıldığı yerde servikal kask uygulanarak baş stabil duruma getirilmelidir. Kafa travmasında; baş yaralanması, kafa içindeki beyin, beyin zarları, beyincik, omurilik (medulla spinalis) yaralanması ve menenjiyal kanamalar meydana gelebilir. Baş travmalarının birçoğunda başın saçlı derisinde açık yara ve kanama olmayabilir, fakat merkezi sinir sisteminde zedelenme olabilir. Kafa travması genellikle bilinç kaybına neden olduğu için, verilen pozisyonda amaç; solunum yolunu açık tutmak, kafadaki kanamaları kontrol altına almak sekresyonların dışarı akmasını sağlamaktır. Örneğin, boyun omurlarında bir zedelenme varsa, başa pozisyon verme sırasında omurilik ya da bulbus yaralanabilir, solunum felci gibi çok tehlikeli komplikasyonlara neden olabilir. Bu ve buna benzer nedenlerle kafa travması geçiren yaralıya, pozisyon verilirken omuriliğin yaralanabileceği daima göz önünde tutulmalıdır. Kafa travması geçiren yaralıya ulaşıldığı yerde servikal kask uygulanarak baş stabil (immobilasyon) duruma getirilir. Aynı amaçla KED yeleği (Kentrich Kurtarma Aracı) de uygulanabilir. Böylece servikal vertebralar kontrol altına alınır. Yaralı, iyice değerlendirildikten sonra supine pozisyonu aldırılır. Bu pozisyon, omurga tahtası veya sert bir sedye üzerinde de sağlanır. Beyin ödemine karşı, yaralının baş tarafı vücuduna göre cm yüksekte pozisyon verilebilir. Yaralıda boyun omuru travması yoksa yan yatış pozisyonu da verilebilir. Yaralının baş, boyun ve omuz altlarına, katlanmış battaniye veya ince yastık konur. Yastık veya destek malzemesi başın ve sırtın altına konarak baş ve vücudun aynı düzlemde olması sağlanır. Eğer sadece başın altına yastık konursa, soluk yolu kolayca tıkanır. Sırtüstü pozisyon aldırılan yaralının başı yana çevrilerek baş ekstansiyona alınır. Başın ekstansiyonu, bilinci kapalı yaralının solunumu için önemli bir uygulamadır. Başın ekstansiyonu, omuriliğin korunması bakımından sakıncalı ise, çene öne ve yukarı doğru çekilerek solunum yolu açılır. Yan yatış ve başın yana çevrilmesi hâlinde; ağızdaki salgı, kusmuk, kan ve soluk yolundan gelen sekresyon, ağız yan açısından dışarı akar ve böylece soluk yoluna aspire edilmez. Kafa travmasında baş, vücuttan cm aşağıda (trendelenburg) olmamalıdır. Olması hâlinde kafa dışındaki ve içindeki kanamalar artar. Kafa içi basınç artar, beyin ödemi gelişir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Yüz ve Ağız Travmasında: Yaralının bilinci kapalı ise; özellikle kan, ağız salgısı ve travmaya bağlı kusma soluk yolunun tıkar ve akciğerlere aspire edilir. Bu nedenle bu hastalara yan yatış pozisyonu verilir. Kulak Yolu Travmasında: Kulaktan kan veya ben omurilik sıvısı (BOS) gelebilir. Kan veya BOS gelen kulak altta kalacak şekilde yaralıya yan yatış pozisyonu verilir. Kulak kanalına, kesinlikle basınç yapan pansuman da tampon uygulanmaz Burun Travmasında: Burundan kan veya BOS gelebilir. Yaralıya ortopne pozisyonu verilir. Yaralı oturamıyorsa supine pozisyon verilir ve baş yana çevrilir. Baş ve omuz altları destekleneren biraz yukarı kaldırılır. SIRT TRAVMALARI Sırt yaralanmalarının komplikasyonları çok çeşitlidir. Bu nedenle, yaralının genel durumuna en uygun pozisyon verilir. Sırt yaralanmalarının komplikasyonları çok çeşitlidir. Bu nedenle sırt yaralanmalarında, yaralını genel durumuna en uygun pozisyon verilir. Sırt yaralanmalarında, dorsal vertebralar kırılabilir. Yaralıya, omurgası kavis çizecek herhangi bir pozisyon aldırılmaz. Yaralı oturtulmaz ve yürütülmez. Sırttaki batıcı ve delici yaralanma sonucu plevra ve akciğer de etkinlenebilir. Yaralı sırtüstü yatarken omuzları yükseltilmez, dizler bükülmez. Her türlü gereksiz hareketlerden kaçınılır. Eğer yaralıya suni solunum yapılması gerekiyorsa yaralı, sırtüstü pozisyon (supine pozisyonu) aldırılır. Aynı zamanda baş hiçbir zaman öne ve yana doğru eğilmez, ekstansiyona alınmaz. Solunum yolunu açmak için çene öne ve yukarı doğru çekilir. Batıcı delici sürt yaralanması olmayan yaralıda, şok gelişirse şok pozisyonu (trendelenburg) verilir. Derin ve kanamali sırt yaralanmasında yarım şok pozisyonu verilerek şok kontrol altına alınır. Boyun, sırt ve bel omurgası yaralanmalarında omurganın fizyolojik durumu korunur. Boyun ve bel bölgesi desteklenir. Sırtta batıcı ve delici yara var ama omurgalarda travmatik bir olgu yoksa yaralı, ortopne pozisyonuna alınır. Yaralı, yarası yukarıda kalacak şekilde yan oturuş pozisyonuna alınır. Omuzlar, sırt ve bel yanlardan desteklenir. GÖĞÜS TRAVMALARI Göğüs travmalarında travmanın şiddetine ve çeşidine göre, yaralıya en uygun pozisyon aldırılır. Çünkü göğüs travmasında pnömotoraks, hemotoraks, miyokard tamponadı ve hemoptizi gibi tehlikeli komplikasyonlar meydana gelebilir. Göğüs travmalarında, genel olarak yaralıya semi fowler veya optopne pozisyonu verilir. Yaralının başı, vücudu ile aynı düzlemde ve yukarıda olacak şekilde yastık ile desteklenir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Baş altı, omuzlardan daha fazla desteklenirse baş öne doğru eğilerek farenksi daraltır, solunumu güçleştirir. Yaralının dizleri hafif bükülür, dizlerin altına destek konur. Bu pozisyonlarda, inspirasyon ve ekspirasyon rahat olur, göğüsteki kanamalar azalır. Şok gelişirse, yaralı trendelenburg pozisyonuna alınır. ÜST EKSTREMİTE TRAVMALARI Üst ekstremite travmalarında (kol,ön kol, dirsek, el bileği ve el kemiği) yaralı, fowler pozisyonuna alınır. Travma bulunan ön kol, dirsekten bükülür ve boyundan vücuda tespit edilir. ALT EKSTREMİTE TRAVMALARI Şok pozisyonu, şoka neden olan travmaya göre belirlenir. Lomber vertebra ve pelvis travması bulunan yaralıya supine pozisyonu verilir. Vücut, tamamen tespit edilir. Yanlardan desteklenir, yaralı mutlaka sedye veya omurga tahtası ile taşınır. Femur, tibia, fibula kemiği travmalarında da yaralıya supine pozisyonu aldırılır. Yaralı ekstremite tespit edilir ve altı yastık gibi materyallerle yükseltilir. Yaralı yan taraflardan desteklenir. Kesinlikle ayağı kaldırılmaya ve yürütülmeye çalışılmaz. ŞOK SENKOP VE KOMA Şok pozisyonu, şoka neden olan travmaya göre belirlenir. Genellikle kan dolaşımının beyin ve iç organlarda yeteri kadar olmasını sağlayıcı trendelenburg pozisyonu aldırılır. Eğer kardiyojenik şok durumu varsa fowler pozisyon verilir. Trendelenburg pozisyonuna alınan yaralıda solunum güçlüğü olursa ve ağrıları şiddetlenirse, bacakların eğimi azaltılır ya da kişi supine pozisyona alınır. Şoktaki yaralının asfiksi tehlikesi yoksa ve solunumu normalse supine pozisyonu yeterlidir. Solunum güçlüğü varsa, vital bulguları normalse omuz altlarına ve baş altına yastık vb. konularak, baş ve omuzlar biraz yükseltilir. Baş yaralanması ile birlikte şok varsa yaralıya supine pozisyonu verilir. Baş, kesinlikle vücuttan aşağıda olmamalıdır. Baş travmasında, trendelenburg pozisyonu önerilmez. Senkop, geçici bilinç kaybıdır. Bilinç kaybının nedeni ise geçici beyin anoksemisidir. Senkopta, beyin anoksemisini önlemek amacıyla trendelenburg pozisyonu verilir. Koma durumundaki hastaya koma pozisyonu verilir. Koma pozisyonu verilirken; yaralı yere sırt üstü yatırılır, yaralının karşı tarafta kalan kolu karşı omzunun üzerine konur, karşı taraftaki bacağı dik açı yapacak şekilde kıvrılır, diğer kolu baş hizasında omuzdan yukarı uzatılır, karşı taraf omuz ve kalçasından tutularak yaralı çevrilir ve başı uzatılan kolun üzerine yan pozisyonda hafif öne eğik bir şekilde pozisyon aldırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Şekil3.10 Koma pozisyonu Yaralının iki omuzu ve başı aynı düzlemdedir. Kalçanın bir tarafı yerde, diğer tarafı üsttedir. Yaralının altta kalan kolu, arkasına sırtından biraz geride olduğu içir baskı altında kalmaz. Altta kalan bacak, dizden bükülerek yaralının sırtı üstüne geri dönmesi önlenir. Ağız içi kanaması ve sekresyonun dışarı drene olmasını kolaylaştıran ve dolayısıyla soluk yolunu açık tutan bir başka pozisyon da prone pozisyonudur. Bu pozisyonda baş biraz yana çevrilir ve çene göğüsten uzaklaştırılır. Yanıkta pozisyon aldırmanın amacı; ağrıyı azaltmak, şoku ve kontaminasyonu önlemektir. Komada yaralının sırtüstü yatırılması zorunlu ise, baş ekstansiyona alınır. Yaralıya airway uygulanır. Yaralı da omurga travması ile birlikte koma varsa, supine pozisyonu verilir. YANIKLAR Yanıkta pozisyon aldırmanın amacı; ağrıyı azaltmak, şoku ve kontaminasyonu önlemektir. Yanıklarda, yanık derecesine ve yanık yüzeyin vücut yüzeyinin oranına göre değişik pozisyonlar aldırılır. Baş ve soluk yolu yanıklarında, yaralı, fowler veya ortopne veya pozisyonda tutulur. Geniş yanıklar şoka neden olabilir. Yanıkla birlikte şok gelişiyorsa, yaralıya şok pozisyonu aldırılır. BOĞULMALAR Boğulmalarda, soluk yolunun açık kalmasını sağlayan ve solunum sisteminin normal olarak çalışabileceği lateral pozisyon verilir. Lateral pozisyonda, baş geriye doğru büküldüğü (ekstansiyon) için laringofarenks tamamen açıktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Bireysel Etkinlik Acil Durumlarda Hasta Pozisyonları Boğulan yaralı, kurtarıldıktan sonra suni solunum uygulanacaksa supine pozisyonu verilir. Boyun ve omuzların altına katlanmış battaniye veya yastık konarak başın, vücut düzleminden aşağıda kalması sağlanır. Bu pozisyonda baş, yana çevrilebilir. Baş, aynı zamanda ekstansiyona alınır. Başın yana çevrilmesiyle ağızdaki sekresyon kolayca dışarı drene olur. Suni solunum uygulamasından sonra da yaralı, sabit yan pozisyona alınır. Boğaza yabancı cisim kaçması ile boğulma gerçekleşirse bu durumda yaralıya heimlich (Haymlih) manevrası uygulanabilir. Heimlich uygulaması yatarak, oturuş veya ayakta duruş pozisyonlarında uygulanabilir. KANAMALAR Kanamalarda kanayan bölgeyi, kalp seviyesinden yukarıda tutmayı sağlayan pozisyonlar aldırılır. Baş ve göğüsteki kanamalarda yaralıya ortopne veya fowler pozisyon verilir. Burun kanamasında ortopne pozisyonu aldırılır. Ağız boşluğu ve yutaktaki kanamaların dışarı drene olması için yaralı lateral pozisyonuna alınır. Kanama ile birlikte şok olma veya komaya girme durumu varsa koma pozisyonu veya prone pozisyonu verilir. Bu pozisyonlarda ağız ve akciğerden gelen kan ağızdan kolayca drene edilir. El ve önkoldaki kanamalarda, el ve ön kol kalp seviyesinden yukarıda kalacak şekilde göğse sabitlenir. Önkol, gerekirse boyundan askıya alınır. Uyluk, diz, bacak ve ayaktaki kanamalarda yaralı, trendelenburg pozisyona alınır. Kanama olan bacak sadece vücut düzleminden yukarıda tutulabilir. Sırtüstü yatan yaralının kanamalı bacağı, cm yukarı kaldırılır. Bacağın altı desteklenir. Amaç, kanayan bölgeyi kalp seviyesinden yukarıda tutmaktır. Damara basınç yaparak kanama durdurulacaksa basınç yapılacak arterin bulunduğu yere ve yaralının genel durumuna göre yaralıya değişik pozisyonlar aldırılır. A, Subclavia, A. Carotis ve Â. Brachialisin sıkıştırıl ması için yaralının genel durumuna göre ortopne pozisyonu, fowler veya supine pozisyonu verilir. A. Abdominalis ve A. Femoralisin sıkıştırılması için yaralı supine pozisyonuna alınır. Trafik kazası sonucu kafa ve yüz travması geçiren hastanın sağ kulağından ve burnundan kan ile birlikte BOS sıvısı gelmektedir. Bu hasta için en uygun pozisyon nasıl olmalıdır. ediniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Ödev Acil Durumlarda Hasta Pozisyonları Göğüs travması gelişen yaralıya hangi pozisyonlar verilebilir, niçin? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Özet Acil Durumlarda Hasta Pozisyonları Acil durumlarda yaralıya verilecek pozisyon hayat kurtarıcı olabilmektedir. Pozisyon, belirlenen amaca ve yaralının genel durumuna uygun olarak verilir. Yaralıya uygun pozisyon verilmesi; ilk ve acil yardım uygulamalarının, değerlendirmenin ve tedavinin istenilen şekilde yapılmasını sağlar, uygulamaları kolaylaştırır. Kişinin maruz kaldığı travmaya göre verilecek pozisyon durumları değişiklik göstermekle beraber hastaya verilebilecek pozisyonlar; supine, prone, sims, lateral, dorsal rekümbent, litotomi, trendelenburg, fowler, ortopnedir. Yaralıya pozisyon verilmeden önce yaralının ilk değerlendirilmesi yapılır. Yaralının genel durumu hakkında karar verildikten sonra yaralının durumuna en uygun olan pozisyon verilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Temel ve ileri yaşam desteği verilecek hasta hangi pozisyona alınır? a. Sims pozisyonu b. Dorsal rekumbent pozisyonunu c. Supine pozisyonu d. Litotomi pozisyonu e. Prone pozisyonu 2. Aşağıdakilerden hangisi sims pozisyonun kullanıldığı durumlardan biri değildir? a. Rektal muayenede b. Lavman uygulamasında c. Hareket edemeyen ya da devamlı yatmak zorunda olan hastalarda d. Gerektiğinde hastaların ağız drenajını sağlamak amacıyla e. Doğum yapacak hastalarda 3. Baş, boyun, koltuk altı, meme, kalp, toraks ön yüzünün ve karın içi organlarının muayenesinde kullanılan pozisyon aşağıdakilerden hangisidir? a. Fowler pozisyonu b. Dorsal rekumbent pozisyonunu c. Supine pozisyonu d. Sims pozisyonu e. Prone pozisyonu 4. Aşağıdaki durumlardan hangisinde litotomi pozisyonuna gerek yoktur? a. Vajina, perine, muayene ve ameliyatları b. Alt ekstremite kırıklarında c. Doğum eylemi sırasında d. Kataterizasyon uygulaması e. Rektum, uretra muayene ve ameliyatları 5) Aşağıdakilerden hangisi acil durumlarda verilen prone pozisyonu ile ilgili yanlış bir ifadedir? a. Başının altına ince bir yastık konularak boyun omurlarının lateral fleksiyonu önlenir. b. Başın döndürüldüğü taraftaki kol yukarıya, diğer kol aşağı doğru uzatılabilir. c. Omurga yaralanması şüphesi olanlarda verilen pozisyondur. d. Hasta veya yaralının ağzında drenaj varsa başının altına yastık konması sakıncalıdır. e. Parmak uçlarının yatak ile temas etmesini ve basınç altında kalmasını önlemek için alt bacaklar ince bir yastık ile desteklenir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 6) Semi fowler veya optopne pozisyonu hangi hasta gurubu için uygundur? a. Omurga yaralanmaları b. Baş ve sırt yaralanmalarında c. Vajinal veya perineal travmalarda d. Göğüs travmalarında e. Batın travmalı hastada 7) Aşağıdakilerden hangisi acil durumlarda verilen fowler pozisyonu ile ilgili yanlış bir ifadedir? a. Dolaşım ve solunum fizyolojisi, bu pozisyonda kolaylaşır. b. Hastanın baş tarafı en az 45 derece yükseltilir. c. Baş ve göğüs travması bulunan yaralıların tedavi ve sevki sırasında bu pozisyon kullanılır. d. Hastanın kolları, karnı üzerine alınarak ve desteklenerek venöz dolaşım kolaylaştırılır. e. Bu pozisyon vajina, perine, rektum, üretra gibi organların muayeneleri için kullanılır. 8) Boğulmalarda uygulanacak girişimlerde kolaylık olması açısından verilecek pozisyon için hangi girişim yanlıştır? a. Boğulmalarda, soluk yolunun açık kalmasını sağlayan ve solunum sisteminin normal olarak çalışabileceği lateral pozisyon verilir. b. Boğulan yaralı, kurtarıldıktan sonra suni solunum uygulanacaksa semifowler pozisyonu verilir. c. Boyun ve omuzların altına katlanmış battaniye veya yastık konarak başın, vücut düzleminden aşağıda kalması sağlanır. d. Bu pozisyonda baş, yana çevrilebilir. Baş, aynı zamanda, ekstansiyona alınır. e. Suni solunum uygulamasından sonra da yaralı, sabit yan pozisyona alınır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 I. Kafa travması geçiren yaralıya, pozisyon verilirken omuriliğin yaralanabileceği daima göz önünde tutulmalıdır. II. Yaralıda boyun omuru travması yoksa yan yatış pozisyonu da verilebilir. III. Kafa travmasında baş, vücuttan cm aşağıda (trendlenburg) olmalıdır. IV. Yaralının baş, boyun ve omuz altlarına, katlanmış battaniye veya ince yastık konur. 9) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri kafa travmalarında verilen pozisyon için hangi doğru bir ifadedir? a. I veii b. I, II ve III c. III ve IV d. I, II ve IV e. II, III ve IV 10) Aşağıdakilerden hangisi kafa travmalarında verilen pozisyonlarla ilgili yanlış bir ifadedir? a. Eğer kardiyojenik şok durumu varsa hastaya lateral pozisyonu verilir. b. Şoktaki yaralının asfiksi tehlikesi yoksa ve solunumu normalse supine pozisyonu yeterlidir. c. Senkopta, beyin anoksemisini önlemek amacıyla trendelenburg pozisyonu verilir. d. Koma durumundaki hastaya koma pozisyonu verilir. e. Baş travmasında, trendelenburg pozisyonu önerilmez. Cevap Anahtarı 1.C,2.E,3.B,4.B,5.C,6.D,7.E,8.B,9.D,10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Akça Ay F. (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. Nobel Tıp Kitabevleri, 5. Baskı, İstanbul, s Beğer T. (2004). Yoğun Bakımda Dekibüt Ülserleri: Risk Faktörleri ve Önlenmesi. Yoğun Bakım Dergisi 4(4), s Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi. Nobel Tıp Kitabevleri, 1. Baskı, İstanbul, s Pozisyonlar- Hemşirelik. (2012). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri, Ankara. Ulusoy F, Görgülü S. (2001). Hasta Bakımında Temel Koruyucu Pozisyonlar. Hemşirelik Esasları. Cilt 1, 5. Baskı, Ankara. ÖZ Güler, Halil POLAT, Ayşe BAYER, Meslek Esasları ve Tekniği, 3.Baskı Songür Yayınevi, Erdem, Y., Erkal İlkan, S. (2010). Acil Bakım Hemşireliği Kurs Kitabı. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara. s Kuğuoğlu, S. (Editör: Şelimen, D.) (2004). Acil Bakım. Genişletilmiş 3. Baskı. İstanbul: Yüce Yayım. Tabak, R.S., Somyürek, İ. (2008). Temel İlk Yardım ve Acil Bakım. Ankara: Palme Yayıncılık. Taneri, B. (2016). İlk ve Acil Yardım Teknikerliği-Paremedik, Özel, G., Akbuğa, Özel, B., Özcan, C. (Eds.). Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21