TÜRKİYE SU ÜRÜNLERİ AVCILIĞI SEKTÖRÜNDE SAMSUN İLİ BALIKÇILIĞININ ÖNEMİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 TÜRKİYE SU ÜRÜNLERİ AVCILIĞI SEKTÖRÜNDE SAMSUN İLİ BALIKÇILIĞININ ÖNEMİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Osman SAMSUN * Ferhat KALAYCI ** Sabri BİLGİN *** Necati SAMSUN **** Giriş Ülkemiz üç tarafı denizlerle çevrilmiş olup, 7200 km kıyı şeridine ve zengin deniz su ürünü potansiyeline sahiptir. Buna km uzunluğundaki akarsu ve toplam hektarlık göl, gölet ve baraj gölleri alanı eklendiğinde, su ürünü yönünden ülkemizin potansiyel zenginliği daha da belirginleşmektedir. Balıklar, daha geniş kapsamıyla su ürünleri kıyısal kesimlerde yer aldıkları ülkelerin, açık denizde ise her ülkenin yararlanmasına açıktır. Yine her ülkenin canlı kaynakları da, ülke insanları için ortak mal niteliğindedir. Balıkçılıkla uğraşan ve konuyla ilgilenenler, ne kadar yoğun avcılık yapılırsa ürünün de o oranda azaldığını görmüşlerdir. Bu nedenle birçok ülke, devlete ait araştırma birimleri kurmuşlar ve istihdam edilen araştırmacılar balık stoklarının biyolojisi ve populasyon dinamiğini ve bu arada da bunların uluslar arası bölüşümü konularında çalışmalar yapmışlardır. Balıkçılık sektörünün denetim altına alınması ve en uygun yönetilmesi, canlı kaynaklarının iyi izlenmesi ve ölçülmesi yanında av araç ve gereç teknolojisinin amaca uygun olarak geliştirilmesi ve çok iyi kullanılmasına bağlıdır. Bu gelişim içinde daha fazla verim elde etmek yerine, deniz ve iç sularda yapılan avcılıkta mümkün olan ölçüde ekonomik bireyleri avlamak, her balığa en az bir defa üreme şansı vermek, yavru bireylerin yaşamasını sağlamak stoklar için çok önemlidir (İbrahim Erkoyuncu, 1995: 5). Aşırı ve bilinçsiz avcılık nedeniyle giderek azalan balık stoklarının korunması ve geliştirilmesi için av araçlarının stoka zarar vermeden en etkin avlamayı sağlayacak özellikte olması gerekmektedir. * Prof. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sinop Su Ürünleri Fakültesi ** Arş. Gör., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sinop Su Ürünleri Fakültesi *** Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sinop Su Ürünleri Fakültesi **** Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fatsa Deniz Bilimleri Fakültesi 549

2 Bu çalışma ile Samsun balıkçılarının mevcut potansiyeli, sorunları ve bunların yasal zeminlerde uygulamaya yönelik olarak çözümlenebilmesi amacıyla, çeşitli araştırmalarımızın ışığında, bilimsel olarak getirilen öneri ve çözüm yolları Samsun Kamuoyunun gündemine sunulmak istenmiştir. 1. Genel Bilgiler Samsun ili, Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin Karadeniz e döküldükleri deltalar arasında yer almakta olup, Km² lik bir yüz ölçüme sahiptir. Coğrafi konum olarak kuzey enlemleri, ve doğu boylamları arasındadır. Kuzeyinde Karadeniz in yer aldığı ilimizin komşuları; doğusunda Ordu, batısında Sinop, güneyinde Tokat ve Amasya, Güney batısında ise Çorum illeridir. Karadeniz deki Su ürünleri potansiyelinden en fazla istifade eden Türkiye de son yıllarda Türkiye dışındaki ülkelerden, özellikle Tuna ve Denieper gibi akarsulardan kaynaklanan ve balık yumurtlama bölgelerini menfi yönde etkileyen deniz kirliliğinin pek çok ekonomik su ürünleri stoklarının etkilenmesi nedeniyle, Karadeniz den istihsal edilen toplam su ürünleri miktarında önemli azalmalar olmuştur (Özdamar ve Samsun, 1993: 109). Su ürünleri üretiminde avcılık yoluyla elde dilen su ürünleri miktarı ton olup toplam üretimin % 82 sini oluşturmaktadır. Avcılık yoluyla elde edilen bu miktarın % 96 sını deniz balıkları oluşturmaktadır. Avlanan deniz balıklarının tonu (%73,7) Karadeniz den elde edilmekte ve bunun büyük bir bölümünü başta hamsi olmak üzere pelajik balıklar oluşturmaktadır. Ülkemizde trol tekne sayısı 538, trol-gırgır tekne sayısı 146 olmak üzere toplam 684 adet trol avcılığı yapabilecek tekne mevcuttur. Bu sayının 365 adedi (%53,4) Karadeniz de bulunmaktadır (DIE, 2004:17). Foto 1-2. Dip trolü teknesi ve donanımları. Samsun gerek deniz ve gerekse iç su balıkçılık potansiyeli bakımından Türkiye nin önemli illerinden biridir. Kıta sahanlığının 550

3 uygunluğu nedeniyle Dip trol balıkçılığının, buna bağlı olarak da orta su trol balıkçılığının yaygın olarak yapıldığı Karadeniz deki tek ilimizdir. Baraj Gölleri, Lagün Gölleri ve akarsularının fazla olması yönünden, iç su balıkçılığı bakımında da önemli bir yere sahiptir. Samsun balıkçılık açısından önemli bir konumda bulunmaktadır. Kuzey Karadeniz kıyılarından başlayan hamsi akınının Sinop tan sonra hemen Samsun a yönelmesi avcılık bakımından büyük avantajlar sağlamaktadır. Avlanma mevsiminin başında Samsun bölgesi hamsi akınına uğramaktadır. Bu akın geçmişte yakalanan hamsinin hayvan yemi olarak kullanımı için işlenmesine neden olmuş ve bu amaçla halen faaliyetlerini sürdüren üç işletme teşvik alarak kurulmuştur. Mevsimine göre Samsun bölgesinden yakalanan ticari açıdan önemli balıkların, ülkenin her yerine ulaştırılarak insan tüketimine sunulması ile Samsun ekonomisine ve ülke beslenmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Samsun da 522 adet deniz ve 237 adet iç su olmak üzere toplam 759 adet balıkçı teknesi bulunmaktadır. Deniz teknelerinin 122 adedi 12 metreden büyük, 400 adedi 12 metrenin altında boydadır. 12 metreden büyük olanların 34 adedi Trol, 2 adedi Gırgır ve 86 adedi Trol-Gırgır ruhsatından oluşmaktadır (Anonim, 2005a:6) ve 2003 yılları arasındaki 5 yıllık dönemde 1800 avcılık ruhsatlı gerçek kişi ve 627 gemi ile toplam dolar ihracat gerçekleştirilerek ekonomiye büyük katkı sağlamıştır (Anonim, 2005a: 5). Samsun ilinin 2003 yılı su ürünleri varlığı; deniz ürünleri kg, kültür balıkçılığı ürünleri kg ve tatlı su ürünleri kg olmak üzere toplam kg. dır (Anonim, 2005b: 59). Deniz balıkçılığı dışında Samsun daki akarsular, büyük baraj gölleri (Hasan ve Suat Uğurlu, Altınkaya) ve deltalardaki büyük balık alanları tatlı su balıkçılığı için büyük fırsatlar yaratmaktadır (Anonim, 2005c: 28). Foto Gırgır tekneleri ve donanımları Özellikle son yıllarda Samsun bölgesinde trol balıkçıları, iki tekne ile çekilen ortasu trolü avcılığına yönelmektedirler. Orta su trolleri dip 551

4 trolleri kadar dibe hakim değildir. Balığın hareket durumuna bağlı olarak hem dip, hem de üst su seviyelerine çıkma özelliğine sahiptir. Foto 5-6. Samsun bölgesindeki orta su trol tekneleri. Türkiye kıyılarında sadece Samsun bölgesinde yapılan çift tekne ile orta su trol avcılığı, bölgenin balık ihtiyacının ve balık unu yağı fabrikalarının hammadde ihtiyacının karşılanması noktasında önemli bir balıkçılık faaliyetleri gerçekleştirmektedirler. Orta su trolleriyle özellikle nisan ve mayıs aylarında en çok çaça balığının avlandığı ve hemen, hemen tamamının balık unu ve yağı fabrikalarına ham madde olarak gönderildiği görülmüştür (Samsun ve diğ., 2006: 71) 1997 yılına kadar büyük bir kısmı hamsiden sağlanan hammadde ihtiyacı, bölgede yaygınlaşan iki tekne ile ortasu trol avcılığı yoluyla çaça balığına kaymaktadır. Özellikle av sezonun bittiği mayıs ayında, ortasu trolü ile çaça avcılığının serbest olması balık unu yağı fabrikalarının bu aylarda bile çalışmasına katkı sağlamaktadır (Ferhat Kalaycı ve diğ., 2005: 9). 2. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada, Samsun bölgesini de içeren Karadeniz in detaylı özelliklerini gösteren Satalayt deniz haritalarının bazı bölümleri, fotoğraf haline getirilerek değerlendirme ve karşılaştırmalarda kullanılmıştır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Samsun İl Müdürlüğünün, çeşitli amaçlar için temin ettiği su ürünleri kaynaklarına ilişkin verilerle (Anonim, 2005a:6), DİE nin yıllık istatistikleri kullanılmıştır (DİE, 2004:17). Samsun Ticaret ve Sanayi Odası raporu (Anonim, 2005b: 59), bölgeye ilişkin sosyal, ekonomik kalkınma ve gelişmeye yönelik analizler yapan SABEK AŞ nin raporu (Anonim, 2005c:187) ile Üniversitelerimizde gerçekleştirilen araştırma sonuçları da kullanılmıştır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Koruma kontrol Genel Müdürlüğünce yıllarında yayınlanan, Su Ürünleri Avlanma Sirkülerlerindeki Trol avcılığına ilişkin sınırlamalarda detaylı olarak değerlendirmelerde kullanılmıştır. 552

5 3. Bulgular Üç tarafı denizlerle çevrili ve geniş bir iç su potansiyeline sahip olan ülkemizde toplam adet kayıtlı balıkçı gemisi mevcut olup, bunlardan adedi (%24,7) Doğu Karadeniz de bulunmaktadır (DİE, 2004:17). Doğu Karadeniz de bulunan balıkçı teknelerinin 522 adedi (%11,38) Samsun iline bağlı ruhsatlı balıkçı teknelerinden oluşmaktadır. Ancak yakın bağlama limanlarına kayıtlı olan ve av sahalarının özelliği dolayısıyla kayıtlı olan teknelerden çok daha fazla bir miktardaki balıkçı tekneleri Samsun civarlarında yoğun olarak avlanmaktadırlar. Samsun a bağlı 522 adet ruhsatlı balıkçı tekneleri 8 farklı bağlama limanına kayıtlı olup, bunlardan 192 adet ile en çok Samsun merkeze kayıtlıdır. (Anonim, 2005a:6), (Tablo 1) Samsun limanına kayıtlı ve avcılık ruhsatı olan, 12 metreden küçük balıkçı tekneleri, genellikle küçük balıkçı olarak tanımlanıp, yaygın olarak, fanyasız ve fanyalı ağlarla, demersal (mezgit, barbun, kalkan, izmarit, iskorpit, vs) ve pelajik (istavrit, tirsi, lüfer, palamut, vs) balıkları avlamaktadır. Ayrıca belirli zamanlarda algarna ile ve dalarak deniz salyangozu, nargile ve direçle kum midyesi avcılığı yapmaktadırlar. Bu balıkçı teknelerinde, avlandıkları balıkların türüne ve mevsime göre değişmekle birlikte 3 yada 5 kişi çalışmaktadır. Bu bölgede bu teknelerin sayısının 400 adet olduğu dikkate alındığında ortalama 1200 kişi geçimini denizde çalışarak sağlamaktadır. 12 metreden daha büyük balıkçı tekneleri, trol (dip ve orta su) ve gırgır olarak kullanılmaktadır. Dip trolü ile mezgit, barbunya, kalkan, kaya, köpek ve vatoz vb., gırgır ve orta su trolü ile hamsi, istavrit, çaça, lüfer ve palamut vb. gibi balıklar avlanmaktadır. Samsun bölgesinde faaliyet gösteren trollerde ortalama 5 kişi, gırgırlarda da 30 kişinin çalıştığı dikkate alındığında, bu avcılık yöntemlerinin hepsinde toplam 2000 kişinin çalıştığı ve bunların da 5 kişilik bir aileye baktığı kabul edilirse, yaklaşık kişinin deniz balıkçılığı avcılığından geçinmekte olduğu görülür. Bu miktara, karadaki balık halinde çalışanları, balık tezgâhı sahipleri ve nakliyeciler de eklendiğinde, bu sayının yaklaşık kişiyi bulacağı açıktır. Tablo 1. Samsun iline bağlı faaliyet gösteren ruhsatlı balıkçı tekneleri (Anonim, 2005a:6). 12 M DEN KÜÇÜK TEKNELER 12 M DEN BÜYÜK TEKNELER >22 OLAN 0-8 METRE 8-12 METRE METRE TEKNELER TOP. TOP. T G TG TOP T G TG TOP Alaçam(3) Bafra(15)

6 Çarşamba(60) Merkez(192) O.Mayıs(164) Tekkeköy(2) Terme(71) Yakakent(12) TOPLAM(522) Samsun un Türkiye su ürünleri üretimindeki miktarları 1999 yılından itibaren düzenli bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir (Şekil 1). Bununla birlikte %1,3 ile %4,6 arasında değişen oranlarda bir katkısının olduğu belirlenmiş olup, 2003 yılında en üst düzeye ulaşmıştır (Şekil 2). 5,0 4,0 % Payı 3,0 2,0 1,0 0, Yıllar Şekil 1. Samsun un yıllara göre Türkiye su ürünleri üretimindeki payı (DİE, 2004) 95,4% Samsun Toplam 4,6% Şekil yılına göre Samsun un Türkiye su ürünleri üretimindeki payı (DİE, 2004) Samsun, gerek dip, gerekse pelajik türlerin yoğun olarak avlandığı av sahalarına sahiptir. Karadeniz de özellikle trol avcılığına sahip olan bölgeler içerisinde Samsun, önemli bir yer tutar. Bu durum özellikle dip 554

7 balıklarının av miktarları oranının, pelajik türlere göre toplam av miktarından daha fazla bir pay edinmesine neden olmaktadır (Şekil 3). % miktar Doğu Karadeniz'deki payı Toplam Av'daki payı Hamsi İstavrit Palamut Barbunya Mezgit Kalkan Balık Türleri Şekil 3. Samsun bölgesinde avlanan bazı balık türlerinin Doğu Karadeniz ve Türkiye su ürünleri üretimindeki payı (DİE, 2004). Samsun bölgesinin çok uzun süre dip trolüne açık olması ve buradaki dip balıkları avcılığının çok yoğun olduğu, dip balıklarından mezgit ve barbunya gibi türlerin, Doğu Karadeniz deki payının % gibi yüksek bir değerde olmasından da anlaşılmaktadır. Samsun bölgesinde trol avcılığı oldukça önemli yer tutmaktadır. Günümüzde dip trolü ve orta su trolü ile ilgili sınırlamalar güncelliğini korumaktadır. Bu sınırlamalar yer ve zaman başlıkları altında değerlendirilmiştir yılında Sinop bölgesi yasağı, Kastamonu ili Cide Köpekkaya Burnu ile Sinop Gerze Çayağzı arası ve Samsun Çaltı Burnundan Gürcistan a kadar ki bölgeler olarak değiştirilip, yasak bölge genişletilmiştir yılında ise, Samsun Çaltı Burnu, Samsun-Ordu il sınırına çekilerek yasak bölge daraltılmıştır yılında Sinop ili İnce Burun ile Gerze Çay ağzı arası yasaklanmış ve eski yasak bölge daraltılmıştır yılında Sinop İnce Burnu sınırı, biraz daha batıya kaydırılarak Sinop Ayancık Usta Burnu olarak genişletilmiştir. Her türlü trol yasaklarına Zonguldak Ereğli Balıkçı Barınağı ile Sakarya Akçakoca Balıkçı Barınağı arasında kalan karasularımızda eklenerek, trolcülerin av sahaları biraz daha daraltılmıştır yılında Zonguldak bölgesi yasağı, Ereğli Balıkçı barınağı ile Bartın ili Amasra ilçesi Dikili Burnu arası olarak değiştirilmiştir yılında her türlü trol yasağı, Samsun ili liman fenerinden Gürcistan sınırına kadar olarak değiştirilmiştir yılında ise Doğu Karadeniz Bölgesi yasağı, Samsun-Ordu il sınırı olarak doğuya kaydırılmıştır. Bu bölge yasağı 1 Eylül 2004 yılında yürürlüğe giren 36/1 numaralı Su Ürünleri Sirkülerine 555

8 kadar devam etmiş, o tarihte, Samsun-Ordu il sınırı biraz daha doğuya çekilerek Ünye ilçesi Taşkana Burnu olarak değiştirilmiştir. Buna ilaveten Sinop un batısında ki İnce Burun ile Ayancık Usta Burnu arası dip trolüne açılmıştır. Görüldüğü gibi dip trolüne getirilen yer sınırlamalarında, yıldan yıla büyük farklılıklar olmuştur. Ayrıca, Tablo 2 den de görüleceği üzere tarihleri arasında, zaman yasakları da yıllar içerisinde farklılıklar göstermektedir. Tablo 2. Yıllar itibariyle ( ) Karadeniz deki trol avcılığına serbest bölgelerdeki zaman yasakları (Anonim, ) Yıllar Yasak Tarih Mayıs-30 Haziran Mayıs-1 Eylül Mayıs-1 Eylül Nisan- 25 Ağustos Mayıs-25 Ağustos Mayıs-31 Ağustos Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Eylül Mayıs- 1 Ekim Haziran- 1Ekim Haziran- 1Ekim Mayıs-1 Eylül 1999 ve Mayıs- 31 Ağustos 2001 ve Mayıs- 31 Ağustos 2003 ve Mayıs- 30 Eylül 2005 ve

9 Türkiye nin Karadeniz kıyılarında gerek coğrafi konumu gerekse av sahalarının yapısı bakımından çok değişik karakterli avcılık yapılmaktadır. Şekil 8 den de görüldüğü gibi Türkiye nin kuzey batı bölgesi av sahalarının, 36/1 nolu sirkülerde belirtilen bölgeden, doğuda ise Ordu-Giresun il sınırlarına kadar olan 109 m derinliğe sahip bölgeye kadar olan sahaların trol avcılığına uygun av sahaları olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte trol avcılığı sınırlamalarının, çok uzun süre pek fazla değişmediği bu bölgede, av baskısının artmasına neden olmaktadır. Şekil 4. Satalayt üzerinde Karadeniz kıyılarının derinlik yapısı Şekil 5. Samsun Körfezi trol av sahaları 557

10 Samsun civarlarında avlanan ve işlendikten sonra ihracat yapılan 6 adet su ürünleri türü, dünyanın 7 farklı ülkesine ihraç edilmektedir (Anonim, 2005a:20) (Tablo 3). Tablo 3. Samsun dan ihracat edilen su ürünleri, miktarı ve ihraç edilen ülkeler (Anonim, 2005a:20). Cinsi G.Toplam (Kg) Ülkesi Deniz Salyangozu Eti Kore Deniz Salyangozu Eti Japonya Deniz Salyangozu Eti Çin Deniz Salyangozu Eti Tayvan Hamsi Avusturya Hamsi A.B.D. Hamsi Almanya Palamut adet Tayvan Sardalya Almanya Mezgit Almanya Palamut Almanya ÖNERİLEN BALIK SATIŞ YERLERİ ÖNERİLMEYEN BALIK SATŞ YERLERİ Şekil 6. Önerilen ve önerilmeyen balık satış yerleri. 558

11 Foto 7. Samsun Büyükşehir Balık Hali. Samsun Büyükşehir Balık Hali günümüz ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenerek, denize yakın bir bölgede, hijyen koşullara, elektronik ölçüm ve kayıt yapılabilme imkanlarıyla, yeterli soğuk zincir ve muhafaza imkanlarıyla donatılmış olarak yeniden yapılandırılmaya ihtiyaç halindedir. Balık satış yerlerinin günümüzün sağlık gereksinimlerini karşılayabilecek özelliklerdeki sabit mekânlarda gerçekleşmesi tamamen yaygınlaşmamıştır. Sonuç Karadeniz, Ülkemiz Su Ürünleri Üretiminde, avcılık yoluyla elde edilen miktarın % 82 sini karşılamaktadır. Avcılık yoluyla elde edilen bu miktarın %96 sını deniz balıkları oluşturmaktadır (DİE, 2004). Avlanan deniz balıklarının tonu (%73,7) Karadeniz den elde edilmekte ve bunun büyük bir bölümünü başta hamsi olmak üzere pelajik balıklar oluşturmaktadır. Ülke balıkçılığına bu kadar büyük katkı sağlayan bölge içinde, Samsun balıkçılarının da katkısı yadsınamaz. Avlanma gücünü oluşturan teknelerin kapasite ve sayılarının artmasının tersine, Karadeniz deki komşumuz ülkelerin ekonomik münhasır karasularının sınırlarını 200 mile çıkarması bu teknelerin tamamen kendi ulusal kara sularımız içerisinde avlanmalarına neden olmuştur (Samsun, 1995a: 232). Samsun civarlarında en yoğun avcılığın yapıldığı Samsun Körfezi, av baskısının olumsuz etkilerinden fazlasıyla etkilenmektedir. Bölgede çeşitli balıklar üzerine yapılan değişik araştırmalarda bu durumun sonuçları tespit edilmiştir (Samsun, 1995b:19). Karadeniz de dip trol ağlarıyla avcılıkta dominant tür olan mezgit balığı avcılığında; genelde olduğu gibi yoğun sürü oluştuğunda ağın 559

12 torbasında tıkanma meydana geldiği için küçük balıklar avın büyük bir bölümünü oluşturur (Erkoyuncu ve diğ., 1995: 123). Karadeniz deki barbunya balığının üremesinin 2 yaş civarında olması nedeniyle büyümenin nispeten fazla olduğu 1 ile 2 yaş grubunda yapılan avcılık stoktan ekonomik olarak yararlanmayı azalttığı gibi balıkların yumurta bırakarak stokun gelişmesini sağlamadaki rollerini engellemektedir (Samsun ve Özdamar, 1995a: 95). Orta Karadeniz de dip trolüyle avlanılan mezgit, barbunya ve kalkan gibi balıklar üzerinde yapılan araştırmalarda da görüldüğü üzere dip trolü ile avlanılan balıkların genelde bir aşırı ve bilinçsiz avcılık baskısı altında olduğunu söyleyebiliriz (Samsun, 1995:19). Karadeniz de dip trolü avcılığına izin verilen bölgenin Orta Karadeniz olması ve bu uygulamanın yıllarca sürdürülmesi, balıkçılarımıza yoğun bir şekilde aynı avlanma sahalarını kullanmalarına neden olmuştur (Samsun ve diğ., 1994: 1011). Orta Karadeniz de yoğun olarak sürdürülen dip trolü avcılığı esnasında yan ürün olarak avlanan pisi balığının hiçbir şekilde ağ gözünden çıkıp kaçma şansı olmamaktadır. Dominant demersal tür olan mezgit balığı avlanırken sırasıyla barbunya, kaya balıkları, kırlangıç, kalkan gibi balıklar avlanmaktadır (Samsun, 1995c: 24) Karadeniz de yakalanan mahmuzlu cam gözlerin avcılığının bu balığın stokları için şimdilik ciddi bir sorun yaratmayacağı düşüncesi ile birlikte gelecek yıllarda av baskısının arttırılması ve 100 cm den daha küçük balıkların avlanması halinde ciddi problemlerin ortaya çıkabileceğini de belirtmek yararlı olacaktır (Samsun ve diğ., 1995: 34). Orta su trolünde küçük balıkların avlanması istenmiyorsa ilk çekim süresi kısa tutulup av kompozisyonuna göre avcılık düzenlenebilir. Şayet bu ilk ağdaki balıkların çoğu küçük ise stoka olan olumsuz etki gırgıra göre çok daha az olacaktır. Oysa gırgırda stokun göreceği olumsuz etki daha fazla olmaktadır (Samsun ve Özdamar, 1995b: 42) Bölgedeki avlanmanın yoğunluğuna bağlı olarak ta ortalama balık uzunluk ve ağırlıkları diğer bölgelerde yürütülen çalışmalara göre düşük bulunmuştur (Özdamar ve Samsun, 1995:138) Bilindiği üzere 1971 yılında çıkarılan 1380 sayılı Su Ürünleri Kanununda her ne kadar 1986 yılında 2888 sayılı tadil getiren kanunla bazı düzenlemeler getirilmiş olsa da halen mevcut kanunu ilgili konuları karşılayamadığı gözlenmektedir (Samsun ve diğ. 1993: 95). Spesifik olarak 4 yıl Su Ürünleri Mühendisliği eğitimi almış ve mezun olmuş olan Su Ürünleri Mühendislerinin Balıkçı Kooperatiflerinde ve 560

13 kurulacak yeni Genel Müdürlüğün muhtelif taşra teşkilatlarında aktif olarak istihdamı yoluna gidilmesi (Samsun, 1995d: 122). Palamut özellikle Karadeniz de balıkçıların en çok gelir sağladıkları balıklar arasındadır. Yapılan bir çalışmada 1994 yılı Türkiye balık tüketiminde kişi başına 0,92 kg ile palamut tüketimi; hamsi, istavrit, alabalık, mezgit ve kefal den sonra 6. sırada yer aldığı bildirilmiştir (Samsun ve diğ., 2003: 507). Bölgenin coğrafik yapısına bağlı olarak denizdeki av sahalarının da çeşitli avlanma türlerine imkan vermesi bakımından, bölgede oldukça yoğun avcılık yapılmaktadır. Bölgede dip trolü, fanyasız ve fanyalı ağlarla demersal (mezgit, barbun, kalkan, izmarit, iskorpit, vs) ortasu trolü, gırgır avcılığı ile pelajik (istavrit, tirsi, lüfer, palamut, vs) balıkları avlamaktadır. Ayrıca belirli zamanlarda algarna ile ve dalarak deniz salyangozu, nargile ve direçle kum midyesi avcılığı yapmaktadırlar. Özellikle salyangoz avcılığı yapan balıkçılar torba boyunu 1 m den daha uzun tutarak deniz salyangozları ile aynı ekolojik ortamı paylaşan ve denizin derin alanları ile sığ alanları arasında mevsimsel göç yapan bu balıkları da avlamaya yönelmektedir (Çelik ve Samsun, 1996: 261). Değişik su ürünleri avcılığına müsait olan bölgede, buna bağlı olarak da stoklar üzerinde aşırı bir av baskısına neden olmaktadır. Bu durum ise gelecekte bölge balıkçılığı ve dolaysıyla ülke balıkçılığında büyük bir olumsuzluğa neden olacağı kesindir. Öneriler Karadeniz in dip yapısının özelliği nedeniyle, Bafra ve Çarşamba ovalarının devamı niteliğinde olan Ülkemiz Karasularının genelde 100 m derinliği aşmayacak durumda olması, bu bölgelerde dip balıkları avcılığının yapılabilmesine imkân tanıdığından, doğal olarak bu bölgelerde dip trolü avcılığı yıllardır yoğun olarak sürdürülmektedir. Ancak bu durum araştırmalarda da ortaya konulduğu gibi, su ürünleri stokları üzerinde aşırı av baskısı oluşturduğundan su ürünlerinin boyları ve av miktarlarında azalmalar söz konusudur. Orta su trolü avcılığının son yıllarda sadece Samsun bölgesinde yapılabilmesine imkân veren iznin, orta su trolü ağlarının dizaynı ve ortak bir standartlarının oluşturulması ön şartıyla, gerekli kontrol mekanizmalarının alınması ve mevcut avcılığının yapıldığı bölgelerin dışında da hem hamsi, hem de çaça balığı avcılığının yapılması yönünde desteklenmesi yararlı olabilecektir. Gırgır av teknelerinin avlanacak türlerin miktarca az ve dağınık olduğu zamanlarda ekonomik açıdan karlı olmaması nedeniyle, avcılık 561

14 faaliyetlerinde bulunmadıkları yer ve zamanlardaki hamsi ve istavrit gibi piyasada o an için önemli fiyatlarla alıcı bulabilecek bu balıkların avlanmasında, orta su trolü tekneleri önemli bir görev yapıp piyasanın balık ihtiyacını karşılayabilecektir. Bölge ve dolayısıyla ülke balıkçılığımız için çok önemli bir su ürünleri kaynağı olma durumunda olan çaça stoklarından optimum bir düzeyde yararlanılması, hem bölge balıkçıları için önemli bir gelir kaynağı hem de su ürünleri balık unu yağı fabrikalarının gereksinimi olan hammadde ihtiyacının karşılanması noktasında önemli bir rol oynayabilir. Samsun balık hali, gerek ortamın olumsuz fiziki şartlarından kaynaklanan, gerekse balıkların nakillerinde yaşanan sıkıntılardan dolayı, büyük balıkçılık potansiyeli olan bölge için yetersiz kalmaktadır. Samsun ve çevresindeki illere hizmette büyük katkısı olan balık halinin, kullanılan malzemelerin ve ortamın daha hijyenik olmasının sağlayabileceği kapalı bir alanda oluşturulması, su ürünlerinin karaya çıkartıldığı noktaya yakın modern bir balık hali, bölge balıkçılığının gelişmesine daha büyük bir katkı sağlayacaktır. Kaynakça Anonim, ( ). Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Koruma Kontrol Gen. Müdürlüğü. Su Ürünleri Avlanma Sirkülerleri, Ankara. Anonim, (2005a). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Samsun İl Müdürlüğü, Kontrol Şübe Müdürlüğü, 2005 Birifing Dosyası, 28 s. Anonim, (2005b). Samsun Ticaret ve Sanayi Odası İktisadi Rapor, Samsun, 161 s. Anonim, (2005c). Mevcut Durum ve Gelişme Potansiyeli Raporu, Samsun Bölgesel Ekonomik Kalkınma Anonim Şirketi (SABEK), Ağustos 2005, 187 s. ÇELİK, Oktay., SAMSUN, O. (1996). Farklı Dizayn Özelliklerine Sahip Algarnaların Av veriminin ve Av Kompozisyonunun Araştırılması. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi. Cilt 13, Sayı DIE, (2004). Su Ürünleri İstatistikleri DİE, Yayınları, 2004, Ankara. ERKOYUNCU, İbrahim (1995). Balıkçılık Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği Ders Kitabı. OMÜ, Yayınları. Yay. No: 95. Samsun, 265 s. ERKOYUNCU, İbrahim, ERDEM, Y. ve SAMSUN, O. (1995). Torba Kısmı Değişik Göz Açıklığında Olan Dip Trollerinin Av Veriminin 562

15 ve Av Kompozisyonlarının Karşılaştırılması. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi. Cilt 12, No: KALAYCI, Ferhat., BİLGİN, S., SAMSUN O., SAMSUN., N. (2005). Orta Karadeniz de avlanan çaça (Sprattus sprattus phalericus RISSO, 1826) balığı stoğunun genel durumu ve balık endüstrisi içerisindeki yerinin araştırılması. XIII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 1-4 Eylül, Çanakkale SAMSUN, Osman., ÖZDAMAR, E., ARAL, O.(1994). Orta Karadeniz Trol Av Sahalarında Dip Trolü ile Avlanan Mezgit (Gadus merlangus euxinus Nordman, 1840) Balığının Balıkçılık Biyolojisi Açısından Araştırılması. I. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi 5 7 Ekim Ege Üniv. Fen Fakültesi Dergisi. Seri B, Cilt: 16/1, SAMSUN, Osman, (1995a). Orta Karadeniz de Su Ürünleri Av Dönemlerinde Dip Trolleri ile Avlanan Kalkan (Scophthalmus maeoticus Pallas, 1811) Balığının Av Kompozisyonu Üzerine Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi. Sayı: 4, ISSN: , Isparta SAMSUN, Osman, (1995b). Orta Karadeniz de Avlanan Tirsi (Alosa pontica Eichw. 1838) Balığının Boy Ağırlık İlişkisi. Ege Üniversitesi., Su Ürünleri Dergisi, Cilt 12, No:1 2, SAMSUN, Osman, (1995c). Orta Karadeniz de Avlanan Pisi (Platicthys flesus luscus, Pallas 1811) Balığının Balıkçılık Biyolojisi Yönünden Araştırılması. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi, Cilt 12, No: SAMSUN, O, (1995d). Karadeniz in Ülkemiz Balıkçılığı Yönünden Önemi ve Balık Stoklarının Verimliliği ve Sürekliliğinin Korunması. Karadeniz in Kirlenmesi ve Korunması Kongresi. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yayını No: 9 Trabzon, 17 Kasım SAMSUN, Osman., ÖZDAMAR, E. (1995b). Hamsi (Engraulis engrasicolus L.) Balığının Orta Su Trolü ile Avlanması Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi, Cilt 12, No: SAMSUN, Osman, ÖZDAMAR, E (1995a). Samsun Körfezinde Av Sezonunda Barbunya (Mullus barbatus ponticus Es., 1927) Balığına İlişkin Bazı Populasyon Parametrelerinin Tahmini,. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fak. Fen Dergisi, Cilt (Vol.) 5, Sayı (Num.)

16 SAMSUN, Osman, POLAT, N, ve GÜMÜŞ, A. (1995). Orta Karadeniz de Avlanan Mahmuzlu Camgöz (Squalus acanthias L., 1758) ün Boy Ağırlık İlişkisi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi Cilt 12, No: SAMSUN, Osman, (1996). Sinop (Karadeniz) Zargana (Belone belone euxini Günther, 1866) Balığı Populasyonuna İlişkin ( ) Büyüme Karakteristikleri Değişimlerinin İzlenmesi. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi. Cilt No: 12, Sayı SAMSUN, Osman., KALAYCI, F., SAMSUN N., BİLGİN S. (2005) İki tekne ile çekilen orta su trolü ve gırgır avcılığının, su ürünleri stoklarının korunması ve verimi açısından karşılaştırılalı olarak araştırılması. XIII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 1-4 Eylül, Çanakkale. SAMSUN, Osman., KALAYCI, F., SAMSUN N., BİLGİN S., (2006) Orta Karadeniz de İki Tekne ile Çekilen Orta Su Trolünün Av Verimi ve Av Kompozisyonunun Belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Araştırma Fonu Proje No: SSÜ 094 Sonuç Raporu. Ocak 2006, Sinop, 97 s. SAMSUN Necati, SAMSUN, O., KALAYCI, F., BİLGİN S, (2003). Sinop yöresinde küçük balıkçılar tarafından avlanan palamut (Sarda sardra Bloch, 1758) balığının av kompozisyonu ve et veriminin araştırılması, XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 2-5 Eylül Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Elazığ. (Baskıda ÖZDAMAR, Emin., SAMSUN, O. (1993). Çevresel Kaynaklardan Su Ürünlerinin Kullanımında Gerekli Unsurlar. Türk Devletleri Arasında 2.İlmi İşbirliği Konferansı. Alma-Ata, Kazakistan Haziran ÖZDAMAR, Emin, SAMSUN, O. ve ARAL, O. (1993). Karadeniz Balıkçılığının Problemleri ve Çözüm Önerileri. I. Su Ürünleri Sempozyumu. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Su Ürünleri Bölümü, Erzurum, Haziran ÖZDAMAR, E. SAMSUN, O (1995). Samsun Körfezindeki mezgit (Gadus merlangus euxinus Nord., 1840) Stokunda bazı populasyon dinamiği parametrelerinin tahmin. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fak. Fen Dergisi, Cilt ( Vol. ) 5, Sayı (Num. )