21 (1), 1-8, (1), 1-8, 2009

Transkript

1 Fırat Üniv. Fen Bilimleri Dergisi Fırat Univ. Journal of Science 21 (1), 1-8, (1), 1-8, 2009 Karadeniz de Avlanan Pelajik Türlerden İstavrit (Trachurus trachurus), Lüfer (Pomatomus saltatrix) ve Tirsi (Alosa alosa) Balıklarının Boy Kompozisyonundan Populasyon Parametrelerinin Tahmini Özet Süleyman ÖZDEMİR 1, Ercan ERDEM 2, Zekiye BİRİNCİ ÖZDEMİR 2, Dilek ŞAHİN 2 1 Kastamonu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Kastamonu 2 Sinop Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Sinop sozdemir@kastamonu.edu.tr (Geliş/Received: ; Kabul/Accepted: ) Bu çalışmada Karadeniz de avlanan tirsi (Alosa alosa), lüfer (Pomatomus saltatrix) ve istavrit (Trachurus trachurus) balıklarının boy kompozisyonundan hesaplanan bazı populasyon parametreleri tahmin edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre türlerin sırasıyla asimptotik boyu (L ) 32,02 cm, 30,90 cm, 22,54 cm; büyüme katsayısı (K) 0,23, 0,21, 0,16; anlık ölüm katsayısı (Z) 1,211 yıl -1, 1,354 yıl -1, 1,202 yıl -1 ; yaşama oranı (S) 0,30 yıl -1, 0,26 yıl -1, 0,30 yıl -1 ; gerçek ölüm oranı (A) 0,70 yıl -1, 0,74 yıl -1, 0,70 yıl -1 ; doğal ölüm katsayısı (M), 0,48 yıl -1, 0,52 yıl -1, 0,47 yıl -1, balıkçılık ölüm oranı (F) 0,73 yıl -1, 0,84 yıl -1, 0,73 yıl -1 ve işletim oranı (E) 0,60 yıl -1 ; 0,62 yıl -1 ; 0,61 yıl -1 olarak hesaplanmıştır. Boy kompozisyonundan hesaplanan sonuçlar yapılan diğer çalışmalardaki sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Anahtar kelimeler: Lüfer (Pomatomus saltatrix), İstavrit (Trachurus trachurus), Tirsi (Alosa alosa), Boy kompozisyonu, Populasyon parametreleri Estimation of Population Parameters from Lenght Composition of Pelagic Species Caught in the Black Sea: Horse mackerel (Trachurus trachurus), Blue fish (Pomatomus saltatrix) and Allis shad (Alosa alosa) Abstract In the study were estimated some population parameters, calculated by using length data on allis shad (Alosa alosa), bluefish (Pomatomus saltatrix) ve horse mackerel (Trachurus trachurus) caught in the Black Sea. Acording to results, asymptotic length (L ) 32,02 cm, 30,90 cm, 22,54 cm; growth coefficient (K) 0,23, 0,21, 0,16; instantaneous rate of mortality (Z) 1,211 year -1, 1,354 year -1, 1,202 year -1 ; survival rate (S) 0,30 year -1, 0,26 year -1, 0,30 year -1 ; real rate of mortality (A) 0,70 year -1, 0,74 year -1, 0,70 year -1 ; rate of natural mortality (M) 0,48 year -1, 0,52 year -1, 0,47 year -1 ; rate of fishing mortality (F) 0,73 year -1, 0,84 year -1, 0,73 year -1 and exploitation rate (E) 0,60 year -1 ; 0,62 year -1 ; 0,61 year -1 of species were determined respectively. Estimated results by using length composition were compared by results of the other studies. Keywords: Bluefish (Pomatomus saltatrix), Horse mackerel (Trachurus trachurus), Allis shad (Alosa alosa), Length composition, Population parameters 1. Giriş Ülkemiz denizlerden sağlanan su ürünleri avcılık üretimi 2005 yılında ( ton) daha önceki yıllara göre düşüş göstermiş olup 2006 yılında ( ton) tekrar yükselme eğilimine girmiştir. Karadeniz ülkemiz su ürünleri avcılık üretiminin % 68.4 ünü oluşturmaktadır. Bu üretimin büyük bölümü ise pelajik türleri içermektedir [1]. Bu türlerden hamsi, istavrit, palamut, lüfer ve tirsi balıkları ilk sıralarda yer almaktadır. Ülkemiz balıkçılığında önemli yeri olan bu balıkların populasyon parametrelerinin bilinmesi gelecekteki avcılık stratejilerine ışık tutabilecektir. Balık populasyonuna ait parametrelerin tahmin edilmesinde av miktarı, boy, ağırlık, yaş, cinsiyet ve üreme zamanı gibi bilgiler kullanılmaktadır [2]. Balıkların boy ağırlık yaş ve cinsiyet kompozisyonları avcılıkta kullanılan av aracı tipi avlanma yöntemi örnekleme metodu avcılık

2 S. Özdemir, E. Erdem, Z. Birinci Özdemir, D. Şahin zamanı ve sahasındaki farklılıklar nedeniyle değişim gösterebilmektedir [3]. Balıklardaki populasyon parametrelerinin tahmininde balığın boy ve yaş özelliklerinden yararlanılır. Bir populasyonunun doğru örneklenerek balıkların boyunun ölçümü kolay ve basit bir yöntemken yaşın belirlenmesi daha hassas ve zor bir yöntemdir. Boy ölçümünde hatanın riski daha az iken yaş okuyan farklı kişiler arasında okumalar değişiklik gösterebilmektedir. Balıkta yaşın büyümesi hatanın gittikçe artmasına neden olmaktadır [4]. Bir balık populasyonun boy kompozisyonunun doğru belirlenmesi düzgün örnekleme yanında seçici olmayan avlanma yönteminin kullanılması yeterlidir. Bu şekilde avlanan balıkların tümünü ölçmek ve örnek miktarını artırmak mümkündür [5]. Bu çalışmada istavrit, lüfer ve tirsi balıklarından elde edilen boy ölçümleri kullanılarak türlerin önemli populasyon parametreleri hesaplanmış ve diğer çalışma sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre balıkçılık stratejisi ve avcılık yöntemi konusunda bazı öneriler sunulmuştur. 2. Materyal ve Metot Çalışma avcılık sezonunda Orta Karadeniz bölgesinde Samsun ve Sinop il sınırları arasındaki dip trolü avcılığına açık av sahalarından ticari dip trolü ile avlanan tirsi, istavrit, lüfer, balıklarından alınan örnekler değerlendirilerek yapılmıştır. Avcılık süresinde yapılan ağ çekimlerinden alınan balıklar 1 mm hassasiyetle ölçülerek toplam boyları ölçülmüştür. Toplam ölçülen 642 adet tirsi, 946 adet istavrit ve 1049 adet lüfer balığının boy kompozisyonları üzerinden bazı populasyon parametreleri (L, K, Z, S, A, M, F, ve E) hesaplanmıştır. Von Bertalanfy Büyüme Denklemi (VBBD) parametrelerinden maksimum (asimptotik) boy (L ) un ve anlık ölüm katsayısı Z nin tahmininde Wetherral ve diğ. [6], büyüme katsayısı (K) nın tahminde ise Pauly [7] yöntemindeki a=logk+2log L formülü kullanılmıştır. Hesaplamalarda kullanılan K değerleri daha önceki çalışmalarda değişik yöntemlerle elde edilen K değerleridir. L ve Z nin tahmininde L i(ort) = (L i )/ f olmak üzere L i(ort) =a+bl i regresyon denklemi sayıları kullanılarak L = a/(1-b) ve Z/K= (b/(1- b) eşitliklerinden hesaplanmıştır. Yaşama oranı (S) ve gerçek ölüm oranı (A) Ricker [8] e göre S= exp (-Z) ve A=1-S denklemleri kullanılarak hesaplanmıştır. Doğal ölüm oranı M ise; lnm= - 0,0152-0,279LnL + 0,6543 LnK + 0,4634LnT formülü ile hesaplanmıştır [9]. Burada T ilgilenilen balık stokunun yaşadığı bölgedeki yıllık ortalama su sıcaklığı olup üç tür için de 10 C olarak alınmıştır. Balıkçılık ölüm oranı F=Z-M ve stoktan yararlanma oranı E=F/Z formülleri ile hesaplanmıştır. 3. Bulgular Araştırmada seçici olmayan küçük gözlü örtü torbaya sahip trol ağı ile avlanan ve rastgele örneklenerek boyu ölçülen 946 adet istavrit balıklarının boy sınıflarına göre dağılımı ve bu veriler kullanılarak hesaplanan % N ve L iort değerleri Tablo 1. de verilmiştir. Tablo1. İstavrit balığına ilişkin veriler Hesaplama da Kullanılan Boylar Boy sınıfı (cm) N % N L iort 5,0 2 0, , ,0 12 1, , ,0 16 1, , ,0 54 5, , ,0 94 9, , , , , , , , , , , ,0 62 6, , ,0 35 3, , ,0 32 3, , ,0 28 2, , ,0 3 0, ,0 Toplam 946 2

3 Karadeniz de Avlanan Pelajik Türlerden İstavrit (Trachurus trachurus), Lüfer (Pomatomus saltatrix) ve Tirsi (Alosa alosa) Balıklarının İstavrit balığının boy sınıfı değerleri ile doğrusal dağılım gösteren değerler arasındaki ilişkiye ait regresyon denklemindeki a ve b katsayıları kullanılarak maksimum boy (L ) 22,54 cm olarak belirlenmiştir (Şekil 1). Liort L iort = L (R = 0.998) Boy sınıfı (cm ) Şekil 1. İstavrit balığına ait L ve Z/K nın hesaplanmasında kullanılan grafik K nın tahmini için kullanılan ortalama a değeri (a ort ) tür üzerine yapılan diğer çalışmalarda bulunan a değerlerinin ortalamaları alınarak 1,9101 olarak bulunmuştur. Bu değer kullanılarak K=0,16 olarak hesaplanmıştır. Z/K olarak bulunarak anlık ölüm katsayısı Z= 1,202 yıl -1, yaşama oranı S= 0,30 yıl -1, gerçek ölüm oranı A= 0,70 yıl -1, doğal ölüm katsayısı M= 0,47 yıl -1, balıkçılık ölüm katsayısı F= 0,73 yıl -1 ve işletme oranı E= 0,61 yıl -1 olarak hesaplanmıştır. Örneklenen lüfer balıklarının boy ölçümlerinden elde edilen boy kompozisyonu ve bu değerler kullanılarak hesaplanan L iort değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Lüfer balığına ilişkin veriler Hesaplamada Kullanılan Boylar Boy sınıfı (cm) N % N L iort 8,5 7 0, , ,0 65 6, , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 48 4, , ,5 28 2, , ,0 25 2, , ,5 12 1, , ,0 5 0, ,0 Toplam 1049 Lüfer balığının boy sınıfı değerleri ile doğrusal dağılım gösteren L iort değerleri arasındaki ilişkiye ait regresyon denkleminin a ve b katsayıları kullanılarak maksimum boy (L ) 30,90 cm olarak belirlenmiştir (Şekil 2). 3

4 S. Özdemir, E. Erdem, Z. Birinci Özdemir, D. Şahin L iort = L (R = 0.999) Liort Boy sınıfı (cm) Şekil 2. Lüfer balığının boy kompozisyonundan L ve Z/K nın bulunması Lüfer balığına ait K nın tahminin de istavrit balığında uygulanan yöntem kullanılarak K=0,21 hesaplanmıştır. Z/K ifadesinde K değeri kullanılarak anlık ölüm katsayısı Z= 1,354 yıl -1, yaşama oranı S=0,26 yıl -1, gerçek ölüm oranı A=0,74 yıl -1, doğal ölüm katsayısı M=0,52 yıl -1, balıkçılık ölüm katsayısı F=0,84 yıl -1 ve işletme oranı E=0,62 yıl -1 olarak hesaplanmıştır. Rastgele örnekleme yoluyla boyu ölçülen 642 adet tirsi balıklarının boy sınıflarına göre dağılımı ve bu veriler kullanılarak hesaplanan % N ve L iort değerleri Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Tirsi balığına ilişkin veriler Boy sınıfı (cm) N % N L iort 12,0 6 0, , ,0 48 7, , , , ,19048 Hesaplamada Kullanılan Boylar 18, , , , , , ,0 54 8, , ,0 38 5, , ,0 26 4, , ,0 8 1, ,0 Toplam 642 Tirsi balığının boy sınıfı değerleri ile doğrusal dağılım gösteren değerler arasındaki ilişkiye ait regresyon denklemindeki a ve b katsayıları kullanılarak maksimum boy (L ) 32,02 cm olarak belirlenmiştir (Şekil 3). 4

5 Karadeniz de Avlanan Pelajik Türlerden İstavrit (Trachurus trachurus), Lüfer (Pomatomus saltatrix) ve Tirsi (Alosa alosa) Balıklarının L iort = L (R = 0.998) Liort Boy sınıfı (cm) Şekil 3. Tirsi balığının boy kompozisyonundan L ve Z/K nın bulunması Tirsi balığının K değeri 0,23 olarak hesaplanmıştır. Bu değer Z/K ifadesinde kullanılarak anlık ölüm katsayısı Z= 1,211 yıl -1, yaşama oranı S=0,30 yıl -1, gerçek ölüm oranı A=0,70 yıl -1, doğal ölüm katsayısı M=0,48 yıl -1, balıkçılık ölüm katsayısı F=0,73 yıl -1 ve işletme oranı E=0,60 yıl -1 olarak hesaplanmıştır. 4. Tartışma ve Sonuç Karadeniz özellikle hamsinin büyük payı ile pelajik balık avcılığında önemli bir denizimizdir. Hamsi yanında avlanan en önemli pelajik türler içerisindeki istavrit, lüfer ve tirsi balıklarının boy kompozisyonundan hesaplanan populasyon parametrelerinin belirlendiği çalışmada çeşitli yöntemler kullanılarak yapılan diğer çalışmalardaki değerler karşılaştırılmıştır. Bu amaçla her tür için çizelgeler oluşturulmuş ve aşağıda sunulmuştur. İstavrit balığına ait çalışmalarda [10-16] elde edilen populasyon parametreleri Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Çeşitli araştırmacılar tarafından istavrit balığı için elde edilen populasyon parametreleri Araştırmacı Yıl Bölge L K Z S A M F E Prodanov vd Karadeniz 24,52 0, , Kayalı 1998 Doğu Karadeniz 38,85 0,100 2,030 0,13 0,87 0,23 1,75 0,86 Genç vd Doğu Karadeniz 19,88 0,396 1,050 0,35 0,65 0,23 0,82 0,78 Yücel ve Erkoyuncu 2000 Orta Karadeniz 17,68 0,399 1,550 0,21 0,79 0,55 0,99 0,64 Kalaycı 2006 Orta Karadeniz 24,12 0,170 1,290 0,27 0,73 0,36 0,93 0,73 Samsun vd Orta Karadeniz 26,74 0,138 1,260 0,28 0,72 0,27 0,99 0,79 Kasapoğlu 2006 Doğu Karadeniz 26,09 0,125 3,730 0,24 0,76 0,21 3,52 0,94 Mevcut çalışma 2008 Orta Karadeniz 22,54 0,160 1,202 0,30 0,70 0,47 0,73 0,61 5

6 S. Özdemir, E. Erdem, Z. Birinci Özdemir, D. Şahin İstavrit balığı için yaş kompozisyonundan hesaplanan L değerlerine bakıldığında 2006 yılında elde edilen değerlerin benzer olduğunu ve bu çalışmadaki boy kompozisyonundan elde edilen değere çok yakın olduğu görülmektedir. Diğer çalışmalardaki büyük yada küçük farklılıkların örnekleme sahası, av aracı ve kullanılan yöntemden kaynaklandığı söylenebilir. K değerleri ise iki çalışma dışında büyük farklılık göstermemekle beraber en yakın değer Kalaycı [14] ün çalışmasıdır. Anlık ölüm katsayısı (Z) Orta Karadeniz de yapılan çalışmalardaki Z değerlerine oldukça yakın bulunmuştur. Diğer bölge değerleri elde edilen değerden oldukça büyük yada küçüktür. Bu fark bölgeler arasındaki değişikliğin populasyonun özellikleri dolayısı ile parametreleri üzerindeki etkisini göstermektedir. Diğer parametrelerden yaşama oranı (S), doğal ölüm katsayısı (M) ve balıkçılık ölüm katsayısı da tüm çalışmalarda farklılık gösterirken sadece gerçek ölüm oranının (A) birbirine yakın olduğu görülmüştür. Parametreler içerisinde en dikkat çekici değerin balıkçılık ölüm katsayısı (F) de olduğu belirlenmiştir. Çoğu çalışma sonuçlarında değerin 1 in altında olduğu gözlenirken iki çalışmada değerin 1 den yüksek çıktığı görülmektedir. Benzer durumun işletme oranında da (E) olduğu bu iki parametrenin bölge farkı, çevresel faktörler, av mevsimi, av aracı ve örnekleme yönteminden kaynaklandığı söylenebilir. İstavrit üzerine yapılan çalışma sonuçlarını dikkate aldığımızda Doğu Karadeniz de biraz daha fazla olmakla beraber tür üzerinde bir av baskısının olduğu ortadadır. Lüfer balığına ait çalışmalarda [17-20] elde edilen populasyon parametreleri Çizelge 5 de verilmiştir. Tablo 5. Çeşitli araştırmacılar tarafından lüfer balığı için elde edilen populasyon parametreleri Araştırmacı Yıl Bölge L K Z S A M F E Wilk 1997 Florida 87,9 0, , Champagnat Salerno vd. Ceyhan 1983 Kuzey-Batı Afrika 2001 Atlantik Okyanusu 104,4 0, , ,2 0, , Ege Denizi 51,0 0,228 0,96 0,38 0,62 0,36 0,60 0,62 Mevcut çalışma 2008 Orta Karadeniz 30,9 0,210 1,35 0,26 0,74 0,52 0,83 0,62 Denizlerimiz dışında yapılan 3 çalışmalarda sadece L, K ve M değerlerine ulaşılabilmiştir. Denizlerimizde yapılan en kapsamlı ve tüm parametrelerin tespit edildiği çalışma Ceyhan [20] dir. Atlantik okyanusu kıyılarında yapılan çalışmalara bakıldığında L değerinin oldukça büyük olduğu dikkati çekmektedir. K değerleri çok büyük değişim göstermemesine rağmen balığın büyüme performansının denizlerimiz dışındaki sahalarda daha yüksek olduğu söylenebilir. M değerlerine bakıldığında Karadeniz de boy kompozisyonundan elde edilen değerin diğer çalışmalardan yüksek çıkması, balığın L değerlerinin küçük olması ve yöntemde kullanılan su sıcaklık değerinin bölgelerde farklılık göstermesinden kaynaklanabilir. Türün ülkemizde ise Karadeniz e göre Ege denizinde daha iyi büyüme performansına sahip olduğu görülmektedir. Göç özelliği gösteren balığın çinekop olarak isimlendirilen cm lik populasyonun daha çok Karadeniz de avlanması, gelişerek göçüne devam eden balığın büyük boylara ulaştığında ise Marmara ve Ege denizinde avlanması bu sonuç üzerinde etkili olabilir. Türün ölüm oranları ile ilgili parametreler iki çalışma arasında farklar olduğunu ancak 6

7 Karadeniz de Avlanan Pelajik Türlerden İstavrit (Trachurus trachurus), Lüfer (Pomatomus saltatrix) ve Tirsi (Alosa alosa) Balıklarının işletim oranının aynı oranlarda çıkması balığın üzerinde her iki denizimizde de bir av baskısı olduğunu göstermektedir. Çalışmada ele alınan son tür tirsi ile ilgili yapılan populasyon ve balıkçılık biyolojisi üzerine çalışmalar oldukça yetersizdir. Literatür olarak en kapsamlı çalışma Sabatié [21] e aittir ve L değeri 68,6 cm, K değeri ise 0,30 olarak bildirilmiştir. Bölge farkı nedeniyle L ve K değeri mevcut çalışmadan oldukça yüksektir. M değeri ise 0,44 olarak belirtilen çalışma ile uyumludur. Diğer parametreler sadece bu çalışmadan elde edildiğinden işletim oranının (E), istavrit ve lüfer ile aynı değerlerde çıktığı tirsinin de av baskısı altında olduğu söylenebilir. Türün yaşam oranının (S) düşüklüğü ve gerçek ölüm oranının (A) da yüksek olması türün daha uygun ve daha seçici av araçları ile işletilmesi gerektiğine dikkat çekmektedir (Tablo 6). Tablo 6. Çeşitli araştırmacılar tarafından tirsi balığı için elde edilen populasyon parametreleri Araştırmacı Yıl Bölge L K Z S A M F E Sabatié 1990 Mevcut çalışma 2008 Fransa Kıyıları Orta Karadeniz 68, , ,02 0,23 1,211 0,30 0,70 0,48 0,73 0,60 E=0,4 yıl -1 lık bir işletme oranının küçük pelajik stokların optimum işletilmesi için uygun olduğu bildirilmiştir [22]. Tüm bu sonuçlara göre daha önceki çalışmalara paralel olarak her üç tür üzerinde de bir av baskısının olduğu görülmektedir. Bunun önüne geçilebilmesi için pelajik türlerin avcılığında daha seçicici av araçları kullanılması sağlanmalıdır. Ortasu trolü, dip trolü, gırgır, uzatma ağları ve olta ile rahatlıkla avlanabilen bu türler için yapılan çalışmalarda Sümer [23], uzatma ağları (36 mm) ile avlanan istavrit (16,6 cm) ve lüferin (17,5 cm) ortalama boylarının minimum av boyunun oldukça üzerinde olduğunu belirtmektedir. Ortasu trolü ile avlanan balıkların ortalama boylarının 13,1 cm ve 13,2 cm olduğu [14, 15]; gırgırın ise 12,6 cm ile daha düşük ortalama boyda istavrit avladığı [14]; türün dip trolü ile ortalama 12,4 cm ve 12,2 cm boyda avlandığı [24, 25] bildirilmiştir. Yine dip trolü ile avlanan lüfer balıklarının ortalama boyları 15,1 cm ve 12,8 cm olarak tespit edilmiştir [24, 25]. Bu çalışmalar da pelajik türelerin avcılığında uzatma ağlarının ve ortasu trolünün diğer av araçlarına göre daha etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Boy kompozisyonu verileri ile elde edilen sonuçların çoğu çalışma sonuçlarına yakın veya benzer değerlere sahip olduğu ortadadır. Bu nedenle yaş yöntemine göre balıkların boy ölçümü ile elde edilen boy kompozisyonu gibi daha pratik bir yöntem kullanılması ile de populasyon parametrelerine ulaşılabileceği, yöntemin doğru sonuçlar yansıtabileceği ve balık populasyonlarının durumu hakkında bilgiler verebileceği söylenebilir. 5. Kaynaklar 1. Anonim, (2008). Su Ürünleri İstatistikleri 2006, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara 2. Erkoyuncu, İ., (1995). Balıkçılık Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, No:95 Samsun, 265s. 3. Özdemir, S., Erdem, Y. ve Sümer, Ç., (2006). Kalkan (Psetta Maxima, Linneaus, 1758) ve Mezgit (Merlangius Merlangus Euxinus, Nordman 1840) Balıklarının Yaş ve Boy Kompozisyonundan Hesaplanan Baz Populasyon 7 Parametrelerinin Karşılaştırılması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(1), Hightower, J.E., (1996). Ageing Error, NC State University, Zoology Courses, Gulland, J.A. (1966). Manual of Sampling and Statistical Methods for Fisheries Biology, Part 1. Sampling Methods, Manual 3 FAO Man. in Fish. Sci. No: 3.

8 S. Özdemir, E. Erdem, Z. Birinci Özdemir, D. Şahin 6. Wetherall, F.A., Polovina, J.J. and Ralston, S., (1987). Estimating Growth and Mortality in Steady State Fish Stocks from Lenght-Frequency Data. (In Pauly, D. and Morgan G.R Lenght Based Methods in Fisheries Research. ICLARM Conf. Proc. 13, 53-74, Manila. 7. Pauly, D., (1980). A Selection of Simple Methods for the Assesment of Tropical Fish Stocks, FAO Fisheries Circ. 729, Ricker, W.E. (1975). Computation and Interpretation of Biology Statistics of Fish Populations. Bull. Fish Res. Board Can. 191, Sparre, P. and Venema, S.C., (1998). Introduction to Tropical Fish Stock Assessment Part 1: Manual, FAO Fish. Techn. Pap., 306/1, Rev Prodonov, K., Mikhailov, K., Dasklov, G., Maxim, C., Chashchin, A., Arkhipov, A., Shlyakhov, V. and Özdamar, E., (1997). Environmental Management of Fish Resources in the Black Sea and their Rational Exploitation. General Fisheries Council for the Mediterranean, FAO studies and reviews, 60, Kayalı, E., (1998). Doğu Karadeniz Ekosistemindeki Hamsi (Engraulis encrasicolus L, 1758) ve İstavrit (Trachurus mediterraneus) Balıklarının Biyolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 238s. 12. Genç, Y., Zengin, M., Başar, S., Tabak, İ. ve Ceylan, B., (1999). Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma. TKB. TAGEM/IY/96/17/3/01 No lu Proje Raporu, Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Trabzon, 156s. 13. Yücel, Ş. ve Erkoyuncu, E., (2000). Orta Karadeniz Bölgesi'nde Avlanan İstavrit (Trachurus Trachurus)' in Populasyon Dinamiği, Turkish Journal. of Biology, 24, Kalaycı, F., (2006). Orta Karadeniz de Avlanan İstavrit (Trachurus trachurus L., 1758) Balığının Üreme Özellikleri ve Populasyon Parametrelerinin Belirlenmesi Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 119s. 15. Samsun, N., Kalaycı, F., Samsun, O. ve Bilgin S., (2006). Samsun Körfezi nde Avlanan İstavrit (Trachurus trachurus, L., 1758) Balığının Bazı Biyolojik Özeliklerinin Belirlenmesi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi 23(1-3), Kasapoğlu, N., (2006). Doğu Karadeniz deki İstavrit (Trachurus mediterraneus Steindachner, 1868) Balığının Stok Yapısı ve Populasyon Parametreleri. Yüksek Lisans Tezi Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri A.B.D., 61s. 17. Wilk, S., J., (1997). Biological and Fisheriesa Data on Bluefish, (Pomatomus saltatrix, L.) U.S. Nat. Mar. Fish. Serv. Northeast Fish Cent. Sandy Hook Lab. Tech. Ser. Rep. 11, Champagnat, C., (1983). Peche Biologie Et Dynamique Du Tassergal (Pomatomus saltatrix L. 1766), Sur Les Cotes Senegalo- Mauritaniennes Travaux et Documents du L ORSTOM, 168: Salerno, D.J., Burnett, J. and Ibara, R.M., (2001). Age, Growth, Maturity and Spatial Distirbution of Bluefish, (Pomatomus saltatrix L.), off the Northeast Coast of the United States, Northwest Atlantic Fisheries Science, 29: Ceyhan, T., (2005). Kuzey Ege ve Marmara Bölgesinde (Pomatomus saltatrix L.,) Balığı Avcılığı ve Bazı Populasyon Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 107s. 21. Sabatié, M-R., (1990). Croissance linéaire de l'alose vraie, Alosa alosa Linné, 1758 (Clupeidae), dans l'oued sebou (Façade nord- Atlantique du Maroc). Cybium 14(2): Patterson, K. (1992). Fisheries for Small Pelagic Species: An Empirical Approach to Management Targets. Rev. Fish. Biol., 2: Sümer, Ç., (2003). Farklı Materyal ve Farklı Göz Açıklığına Sahip Solungaç Ağlarının Av Kompozisyonu ve Seçiciliği, Yüksek Lisans Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tezi, 88s. 24. Özdemir, S., (2006). Dip Trolünde Uygulanan Kare Gözlü Pencerenin Konumu ve Göz Açıklığının Farklı Türlerin Yakalanabilirliği Üzerindeki Etkisi. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 163s. 25. Gönener, S., (2003). Orta Karadeniz de Dip Trolünün Av Verimi ve Etkileyen Faktörler. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 101s. 8