AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN FAKÜLTESĠ BĠYOLOJĠ BÖLÜMÜ ANTALYA TEKNOKENT A. ġ. ORNĠTOLOJĠ RAPORU

Transkript

1 AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN FAKÜLTESĠ BĠYOLOJĠ BÖLÜMÜ ANTALYA TEKNOKENT A. ġ. ORNĠTOLOJĠ RAPORU AFYON ĠLĠ DĠNAR ĠLÇESĠNDE KURULMASI PLANLANAN RÜZGÂR ENERJĠ SANTRALĠNĠN KUġ GÖÇ HAREKETLERĠ VE YABAN HAYATINA OLASI ETKĠLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ HAZIRLAYAN Prof. Dr. Ali ERDOĞAN (Ornitolog) Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Dalı BaĢkanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ (Zoolog) Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR (Yaban Hayatı Uzmanı) (Bu çalıģma Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. tarafından yaptırılmıģtır) ANTALYA TEMMUZ 2011

2 Çizelgeler Dizini Çizelge 1. Tesis edilecek türbinlerin teknik özellikleri Çizelge 2. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde bulunan kurbağa ve sürüngen türleri ile statüleri Çizelge 3. Dinar RES sahası içerisinde ve yakın çevrede tespit edilen memeli hayvan (Mammalia) türleri ve koruma statüleri Çizelge 4. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde gözlenen kuģ türleri ve statüleri ġekiller Dizini ġekil 1. Göç eden kuģların ülkemiz üzerinde kullandıkları göç rotaları...7 ġekil 2. Dinar Rüzgâr Enerji Santralinin kurulacağı bölge...9 ġekil 3. Dinar RES kapsamında inģa edilecek türbinlerin yerlerini gösterir topografya haritası ġekil 4. Dinar RES sahasına ait I. Bölgenin panoramik görüntüsü ġekil 5. Dinar RES sahasına ait II. Bölgenin panoramik görüntüsü ġekil 6. RES sahasının uydu görüntüsü ġekil 7. RES sahası II. Bölgede otlatılan keçiler ġekil 8. Dinar RES sahası yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı nda bulunan ova kurbağası (Pelophylax ridibundus) ġekil 9. Dinar RES sahasında bulunan tosbağa (Testudo graeca) ġekil 10. RES sahasında yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı ve kanallarda bulunan yarı sucul yılan (Natrix natrix) ġekil 11. Havzada yoğun olarak bulunan tarla faresi (Microtus guentheri) ve yuva giriģ deliği ġekil 12. Türkiye nin önemli göç yolları. Boğazlar ve Kafkaslardan gelen Yırtıcı KuĢ ve Leylek gibi türler Hatay ve Kıbrıs üzerinden göçlerine devam ederler ġekil 13. Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması nda elde edilen geribildirim verileri. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa populasyonları göç rotaları Batı Anadolu üzerinden geçmektedir ġekil 14. Dinar RES sahası çevresinde ava kapalı alan ve yaban hayatı geliģtirme sahaları ġekil 15. Günlük aktivitelerini RES sahasında yerde ve otsu bitkiler arasında gerçekleģtiren ötücü kuģlar ġekil 16. Karakuyu Sazlığı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasında gözlenen yaz göçmeni kuģ türleri Sayfa 2

3 ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ RÜZGÂR ENERJĠ SANTRALLERĠ VE ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ RES SAHASININ TANIMLAMASI Sahanın Coğrafi Konumu RES Bünyesinde Kurulacak Türbinlerin Özellikleri ve Arazide YerleĢimi Sahanın Yaban Hayatı Kaynakları Bitki örtüsü Amfibi ve sürüngenler Memeliler KuĢlar Sahanın Korunan Alanlarla ĠliĢkisi Sahanın KuĢlar Açısından Önemi Yerli KuĢlar Göçmen KuĢlar ve Göç Hareketi RES sahası ve yakın çevresinde bulunan yarasalar ve olası tehlikeler SONUÇ VE ÖNERĠLER Öneriler Sonuç KAYNAKLAR Sayfa 3

4 GĠRĠġ Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. ile Antalya Teknokent A.ġ. arasında tarihinde yapılan protokol çerçevesinde; Afyon ili Dinar ilçesi Keklice Köyü yakınlarında kurulması planlanan rüzgâr enerji santrali faaliyetlerinin, yaban hayatı ve kuģ göç hareketleri açısından değerlendirilmesi için Prof. Dr. Ali ERDOĞAN dan ornitoloji raporu talep edilmiģtir. Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Dalı BaĢkanı Ornitolog Prof. Dr. Ali ERDOĞAN baģkanlığında; alanın faunistik yapısı ilgili Zooloji Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ, orman ve bitki örtüsü ile ilgili olarak Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR dan oluģan proje ekibi tarafından, Dinar Rüzgâr Enerji Santrali nin kuģlar üzerine olası etkilerini incelemek üzere, Haziran 2011 tarihlerinde yapılan arazi çalıģmaları sonucunda genel bir ekolojik değerlendirme yapılarak, kapsamlı ornitoloji raporu hazırlanmıģtır. 1. Rüzgâr Enerji Santralleri ve Çevreye olan Etkileri GeliĢmekte olan bir ülke olarak Türkiye, sürdürülebilir kalkınma için gerekli olan enerji kaynaklarının (hidroelektrik, rüzgâr, güneģ, jeotermal, biokütle, dalga ve gel-git gibi) çeģitlilik bakımından tamamına sahip olmasına karģın, bu kaynaklar miktar bakımından yeterli değildir. Bu nedenle enerji ithalatçısı bir ülke konumunda olan Türkiye nin enerji ihtiyacı gün geçtikçe artmaktadır. Ülkemizin elektrik enerjisi talebinde ortalama %7,5 oranında hızlı bir artıģ eğilimi bulunmaktadır yılında 191,5 TWh olarak gerçekleģen elektrik enerjisi üretimi, 2020 yılında yüksek senaryoya göre yıllık yaklaģık %7,7 artıģla 499 TWh'e, düģük talep senaryosuna göre ise yıllık ortalama %5,96 artıģla 406 TWh'e ulaģacağı beklenmektedir yılı itibariyle kurulu gücün MW, elektrik tüketiminin ise 198,4 milyar kwh olarak gerçekleģmiģtir. Artan elektrik talebini karģılamak üzere, mevcut kurulu gücün 2020 yılına kadar olan dönemde en az iki katına çıkartılması gerekmektedir (Fizibilite Raporu 2010). Türkiye'nin enerji ihtiyacının karģılanması için, birçok geliģmiģ ülkede olduğu gibi ülkemizin de temiz ve dıģa bağımlı olmayan yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmesi önem kazanmıģtır. Türkiye Rüzgâr Atlası na göre, rüzgâr hızı farklılık göstermesine karģın bütün bölgelerimiz geniģ yenilenebilir enerji kaynaklarına sahiptir ( Danimarka, ABD ve Almanya gibi geliģmiģ ülkeler, rüzgâr gücünden elektrik üretiminde öncü olmuģ ve günümüze kadar epey yol almıģlardır. Buna karģılık Avrupa da Sayfa 4

5 rüzgâr gücü bakımından yüksek potansiyele sahip ikinci ülke olan Türkiye de, bu alandaki yatırımlar oldukça yeni sayılır. Türkiye de rüzgâr enerjisi ile elektrik üretimi çalıģmaları 1986 yılında ÇeĢme (Ġzmir) de baģlamıģ ve 1998 yılında üretime geçmiģtir. Son 10 yılda ise rüzgâr potansiyeli bakımından zengin olan bölgelerimiz olan Ege, Marmara ve Doğu Akdeniz (Ġzmir, Bozcaada, Bandırma, Balıkesir, Osmaniye, Manisa, Hatay ve Mersin) de rüzgâr enerji santralleri (RES) kurularak enerji üretimine baģlanmıģtır ( Yapılan yeni sözleģmeler ile Türkiye de açılacak santrallerle beraber 2010 yılının sonuna kadar hedeflenen toplam enerji üretim miktarı 1.546,15 MW dir ( Türkiye nin batı kesimlerinde enerji üretmekte olan rüzgâr türbinlerine ek olarak yapım aģamasında olan ve baģvurusu yapılmıģ birçok proje bulunmaktadır. Bu geliģimlere paralel olarak Türkiye, 2020 yılında enerji ihtiyacının %10 nu rüzgâr enerjisinden karģılamayı hedeflemektedir ( Temiz ve sürdürülebilir enerji kaynakları olarak bilinmelerine karģın, sadece rüzgâr koģulları ve ekonomik değer olarak dikkate alındığında, RES lerin yarasa ve kuģ türleri açısından önemli riskler oluģturduğu da iddia edilmektedir (Hotker vd. 2005, Eveaert ve Eric 2007, Powlesland 2009, Türkiye gibi yaban hayatının zengin olduğu ve Batı Palearktiğin en önemli kuģ göç yollarının üzerinden geçtiği bir ülkede, yer seçimi kuģlar ve yarasalar açısından son derece önemlidir. Günümüzde bu santrallerin kurulduğu birçok ülkede, habitat kayıplarının yanı sıra yarasalar ile göçmen kuģ türlerinin ve özellikle yırtıcı kuģların olumsuz etkilendiğini gösteren çok sayıda kayıt bulunmaktadır (Crockford 1992, Benner vd.1993, Acha 1997, Johnson vd.2000, Lekuona 2001, Ahlén 2002, Everaert 2003, Reichenbach 2003, Langston ve Pullan 2003, Dürr ve Bach 2004, Tellería 2009). Avrupa ülkelerinin birçoğunda büyük rüzgâr türbinlerinin yarattığı çevre sorunları nedeniyle, milli park ve yakın çevresinde kurulmasına izin verilmemektedir (Özyurt ve Dönmez 2005, Varınca ve Varan 2005). Rüzgâr santralleri, kuģlar ve yarasaların türbin kanatlarına çarpması sonucu ölmesi ya da yaralanmasına, uçuģ rotalarını değiģtirmelerine veya habitatta değiģimlere sebep olmaktadır (Benner vd.1993). Türkiye, Avrupa ve Afrika arasındaki en önemli kuģ göç yolları üzerinde bulunmasından dolayı, göç yolları üzerindeki sahalar, önemli kuģ alanı ya da sulak alan yakınları iģletme için tercih edilmemelidir ( GüneĢ ıģığının etkisiyle karalar üzerinde ve gündüz oluģan sıcak hava akımlarını (termaller) kullanan göçmen kuģ türleri (Leylekler, kartallar, Ģahinler vb.), bu termallerin Sayfa 5

6 içine girer ve hızla yükselerek fazla enerji tüketmeden süzülerek kilometrelerce göç ederler. Afrika-Avrupa arasında ilkbahar ve sonbahar göçü, Türkiye üzerinden gerçekleģir (Kiziroğlu 2008). Bu göç dönemlerinde boğazlar (Boğaziçi ve Çanakkale) ve Arhavi - Borçka (Artvin) ile Belen (Hatay) bölgeleri, Türkiye deki en önemli geçiģ noktalarıdır (Erdoğan vd. 2003, 2008, Can 2004, Aslan vd. 2004, Kaçar vd. 2006, Karaardıç vd. 2008, Karaardıç ve Erdoğan 2009, Kiziroğlu 2009). Yukarıda da ifade edildiği gibi; rüzgâr enerjisi santrallerinin çevreye ve özellikle kuģlara olan etkileri üzerine pek çok araģtırma gerçekleģtirilmiģtir. Bu araģtırmalar sonucunda, rüzgâr türbinlerinin kuģlar ve yaģam alanları üzerinde bazı olası etkileri ortaya koyulmuģtur. Bunlar; Kolizyon, yani kuģların türbinlere veya direklere çarpma riski; Türbinlerin tesis edilmesi aģamasında kısa süreli habitat kayıpları; ĠĢletme ve yönetim Ģekli nedeniyle uzun süreli habitat kayıpları; Göç rotaları üzerinde bariyer oluģturma; Ekolojik birliklerin kesintiye uğraması, yani habitat parçalanmasıdır. Türkiye, Batı Palearktik bölgeden güneye, Afrika dan ise kuzeye doğru gerçekleģmekte olan önemli kuģ göç hareketlerinin birkaç ana güzergâhından birisinin üzerinde yer almaktadır. Uluslar arası ölçekte önemli olan bu güzergâh ülkemiz coğrafyasına girdiğinde değiģik boyutlu dallanmalar yapmaktadır. Büyük sürüler oluģturan ve çok sayıda kuģ türü tarafından kullanılan güzergâhlar ana göç yolu olarak tanımlanırken daha az sayıda tür ve birey tarafından, çok düzenli olmasa da belli bir sıklıkta kullanılan rotalar ise tali göç yolları olarak nitelenmektedir. Afrika ve Avrupa kıtalarının birbirine bağlayan ana kuģ göç yolları Türkiye de Ġstanbul Boğazı, Doğu Karadeniz Bölgesi ve Hatay gibi bir üçayak meydana getiren baģlıca bölgeler üzerinden geçerken tali olarak adlandırılan kuģ göç yolları ise çok daha geniģ bir coğrafya üzerine yayılmıģ durumdadır. Hemen hemen Türkiye nin tamamına yakın kesiminde bu tanıma giren bir göç yoluna veya göç eden sürülere sıkça rastlamak olasıdır (ġekil 1). Sayfa 6

7 ġekil 1. Göç eden kuģların ülkemiz üzerinde kullandıkları göç rotaları Yukarıda ifade edilen iki tanıma ek olarak Türkiye üzerinden gerçekleģen, özellikle Bıldırcınlar (Coturnix coturnix) gibi küçük kanatlı göçmen formlar tarafından sergilenen ve Cephe Göçleri Ģeklinde tanımlanan süreç yanında; bilinen göç dönemlerinden az da olsa farklı tarihlerde gerçekleģen hareketleri tanımlayan göç kayması gibi olguların varlığı bilinmektedir. Bu durum ülkemiz hava sahası içerisinde ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde yoğun olarak gerçekleģen, kıģ dönemlerinde de farklı nitelik kazanan geniģ ölçekli bir göç hareketinin temel bileģenleridir. Son zamanlarda Türkiye genelinde artan enerji talebine paralel olarak rüzgâr enerjisinin kullanımı yönünde giderek artan bir eğilim ve uygulama söz konusudur. Ülkemizde, rüzgârdan enerji elde edilmesi açısından oldukça büyük bir potansiyel kullanılmak üzere beklemektedir. Bu temiz enerjiden olabildiğince istifade edilmesi Türkiye gibi enerji kaynakları sınırlı ve dıģarıya bağımlılığı yüksek bir ülke açısından büyük önem taģımaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman rüzgâr enerjisi türbinlerinin sonuna kadar desteklenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Fakat tüm bu argümanlara rağmen, çevresel boyutta gözden kaçırılmaması gereken bazı önemli noktalar söz konusudur. Bunlardan belki de en önemlisi rüzgâr enerjisi türbinleriyle aynı doğal kaynaktan yararlanan kuģlara olası risklerin göz ardı edilmemesidir. Türkiye gibi sınırları içerisinde 500 den fazla kuģ türünün kaydedildiği; kuģlar açısından önemli olarak tanımlanan, ulusal ve uluslar arası ölçekte sulak alanlara sahip olan ve yoğun olarak tanımlanabilecek göç hareketlerinin gerçekleģtiği bir coğrafyada söz Sayfa 7

8 konusu tesislerin yer seçiminden kurulum aģamasına kadar olan süreçte bazı noktalara dikkat edilmesi zorunluluğu söz konusudur. Öncelikle; yerli kuģ türleri, kuģlar açısından cazip alanlar ile göç rotalarının göz önünde bulundurulması zorunluluğu vardır. Böylelikle hem doğanın önemli bileģenlerinden olan; hem tür sayıları hem de birey sayıları giderek azalmakta olan kuģlara zarar verilmesinin önüne geçilebilir. Ayrıca, büyük mali kaynaklar kullanılarak tesis edilen rüzgâr enerjisi santrallerinden sorunsuz ve sürekli olarak yararlanılabilmesi mümkün olabilecektir. Bu bağlamda Afyon ili Dinar ilçesinde Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. tarafından, tesis edilmesi planlanan Dinar RES projesiyle ilgili olarak bu çalıģma gerçekleģtirilmiģtir. Bu raporun hazırlanmasında yılları arasında bölgede tarafımızdan gerçekleģtirilmiģ olan çalıģmalarda elde edilmiģ olan verilerden istifade edilmiģtir. Ayrıca literatür kayıtları da değerlendirilmiģtir. ÇalıĢmalar kapsamında öncelikle türbinlerin yer alacağı alan üzerinden veya bu kesimlere yakın olan noktalar üzerinden geçen, ana veya tali olarak nitelenen herhangi bir göç güzergâhının söz konusu olup olmadığı incelenmiģtir. Diğer taraftan, tesis edilmesi planlanan türbinlerin bölge için yerli veya alan üzerinden veya yakın kesimlerden geçiģ yapan göçmen veya transit kuģ türleri üzerine olası etkilerinin olup olmayacağı; böyle bir etkinin söz konusu olması durumunda ortadan kaldırılmasına veya en aza indirilebilmesine yönelik olarak alınması gereken önlemler değerlendirilmiģtir. 2. RES Sahasının Tanımlaması 2.1. Sahanın Coğrafi Konumu Kurulması planlanan Dinar Rüzgâr Enerji Santrali, Afyon ili, Dinar ilçesi sınırları içerisinde olup Afyon L 24 d1, d2, d3 ve d4 paftaları üzerinde yer almaktadır. Santral sahasının içinden Dinar-Afyon karayolu geçmekte ve sahayı ikiye bölmektedir (ġekil 2). Alanın ekolojik ve topografik yapısı dikkate alınarak Dinar RES sahası iki ana bölge olarak (Bölge I: Dinar-Afyon karayolunun kuzeyinde yer alan bölge; Bölge II: Dinar-Afyon karayolunun güneyinde yer alan ve Karakuyu Sazlıklarının hemen yakınında yer alan bölge) ele alınmıģtır. Türbinlerin inģa edileceği Bölge I ve II: batıda Kızıllı Köyü ve Cerit Yaylası ile doğuda Keklicek ve Muratlı Köyü arasında, kuzey-güney yönünde uzanan sırt üzerindeki tepelerdir. Bu saha, Saklıkoyak Tepe, Karakoyunarkaçı Tepe (1511m), Gölalan Tepe, Yanyol Tepe (1621 m), Gökbakan Tepe, Ġncebel Tepe, Karakuz Tepe, Gölalan Tepe, Çat Tepe, AlacagöltaĢı Tepe (1135 m), Kaleyıkığı Tepe (1199m), Büyükgözlek Tepe, Kocagöl Mevkii, Sayfa 8

9 Gölyolu Tepe ve SarıtaĢ Tepe (1520 m) nin yer aldığı tepe ve mevkileri içine almaktadır (ġekil 3, 4, 5 ve 6). ġekil 2. Dinar Rüzgâr Enerji Santralinin kurulacağı bölge Sayfa 9

10 ġekil 3. Dinar RES kapsamında inģa edilecek türbinlerin yerlerini gösterir topografya haritası Sayfa 10

11 Dinar RES sahası Bölge I ġekil 4. Dinar RES sahasına ait I. Bölgenin panoramik görüntüsü Dinar RES sahası Bölge II Karakuyu Sazlıkları ġekil 5. Dinar RES sahasına ait II. Bölgenin panoramik görüntüsü Dinar RES in kurulacağı saha, deniz seviyesinden metre yükseltiler arasında yer almaktadır. Sahanın büyük bir bölümü Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ve T.C. Hazine mülkiyetinde, bazı bölümler ise özel mülkiyette yer almaktadır. Santralin kurulacağı saha, homojen bir yapı özelliği göstermektedir (ġekil 6). I. BÖLGE II. BÖLGE ġekil 6. RES sahasının uydu görüntüsü (Fizibilite Raporu 2010) Sayfa 11

12 2.2. RES Bünyesinde Kurulacak Türbinlerin Özellikleri ve Arazide YerleĢimi RES sahasında, santralinin kurulacağı alanın büyüklüğü, rüzgâr parametreleri, minimum çevre etkisi vb. gibi özellikler göz önüne alınarak Gamesa G kw model türbin kullanılması öngörülmüģtür. Proje kapsamında 50 MW kapasitede enerji üretecek 25 adet Gamesa G kw model türbin inģa edilecektir. Bu tercihin, türbin temini veya kredi temini aģamalarından her birinde değiģtirilebileceği de belirtilmektedir (Fizibilite Raporu 2010). Proje kapsamında tesis edilecek türbinlerin rotor çapı 97 m, rotor tarama alanı m², kule yüksekliği ise 78 m olacaktır (Çizelge 1) Çizelge 1. Tesis edilecek türbinlerin teknik özellikleri Üretici firma Gamesa Model 97 Birim kapasite 2000 kw Rotor çapı 97 m Rotor tarama alanı m² Kule yüksekliği 78 m Rüzgâr sınıfı III-A RES sahası kapsamında inģa edilecek 25 adet türbin, genel olarak kuzey- güney doğrultusunda ve yaklaģık olarak 24 km uzunluğundaki bir hat üzerinde 3 grup halinde yer alması planlanmaktadır. Türbinlerin 10 adeti güney-batı ve kuzey yönünde ve bir yay Ģeklinde, 7 adeti güney-kuzey ve batı yönünde, 8 adeti ise güney-kuzey doğrultusunda inģa edilecektir Sahanın Yaban Hayatı Kaynakları Rüzgâr enerji santralinin kurulacağı saha, m yükseltide bulunan Dinar Ovası nın üzerinde, m yükseltiler arasında yer almaktadır. Saha genel olarak ağaç sınırının üzerinde, bozuk ardıç ormanların sona erdiği Alpin Zon da bulunmaktadır. Arazi Alpin Zon a özgü tek yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler nedeniyle step özelliği göstermektedir. Ayrıca sahanın yakın çevresinde, Cerit Yaylası bulunmakta olup, çevre köylerin küçük ve büyük baģ hayvanlarını buralarda otlattıkları gözlenmiģtir (ġekil 7). Sayfa 12

13 ġekil 7. RES sahası II. Bölgede otlatılan keçiler Bir bölgenin floral ve faunal yapısı çevresel faktörlerin etkisi altında Ģekillenir, sürekli ve düzenli olarak değiģir. Bu durum akıcı bir dinamiği ve bunun en önemli parçası olan vahģi yaģamı sürdürmeyi zorunlu kılar. Bu da yaban hayatı ekolojisini anlamakla mümkündür Bitki örtüsü Dinar RES kurulacağı saha içinde yer alan I.Bölge, Alpin zonda bulunmakta olup tek ve çok yıllık otsu bitkilerle kaplıdır. Saha da münferit olarak bodur ve dikenli ardıç, kermes meģesi, karamık, ahlat, yabani erik ve badem gibi ağaççık ve çalı formunda bitkiler ile peygamber çiçeği, gelincik, yabani yulaf, sinir otu, köygöçüren ve sığır kuyruğu, II Bölgenin yakınında olan Karakuyu Sazlığı ise kamıģ ve sazlarla kaplı olup, RES sahası ve yakın çevresinde bodur ardıç, kermes meģesi, ahlat, söğüt, gibi bitkiler bulunmaktadır. Karakuyu Sulak Alan Yönetim Planı kapsamında yapılan floristik çalıģmalar kapsamında saha da 80 familyaya ait 285 cins ve 387 tür ve tür altı takson tespit edilmiģtir. Tespit edilen bu bitkilerden 29 adeti endemik olup bunların IUCN kriterlerine göre 25 i LC, 3 adeti CR, 1 adeti ise EN statüsündedir (Karakuyu Sazlıkları Sulak Alan Yönetim Planı ). Sayfa 13

14 Amfibi ve sürüngenler Türkiye de yayılıģ gösteren yaklaģık 165 kurbağa ve sürüngen türünün 22 si Dinar RES sahasında bulunmaktadır. Bu türlerden 5 i kurbağa, 3 ü kaplumbağa, 6 sı kertenkele, 8 i de yılanlara aittir. Sürüngenlerden tosbağa (Testudo graeca) IUCN listesinde zarar görebilir kategorisinde, benekli kaplumbağa ve sarı yılan yakın zamanda tehdit altına girebilir kategorisinde yer almaktadır. Kurbağaların tamamı ve kertenkelelerin 4 ü, yılanlarında 5 i IUCN nin düģük risk/tehdit altına girebilir kategorisinde yer almaktadır. Bu türler ve statüleri Çizelge 2 de, bazılarına ait fotoğraflar ġekil 8, 9 ve 10 de verilmiģtir. Türbinlerin kurulacağı alanlar incelendiğinde, açık ve çıplak alanlara tesis edileceği görülmektedir. Bu alanların biyolojik çeģitlilik bakımından fakir olduğu da düģünüldüğünde, projenin özellikle inģaat aģamasında amfibi ve sürüngenler açısından çok önemli bir etki yapmayacağı söylenebilir. Çizelge 2. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde bulunan kurbağa ve sürüngen türleri ile statüleri Tehlike Durumu Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri BERN HABĠTAT IUCN CITES EK2 EK3 KURBAĞALAR Pürtüklü Semender Triturus karelinii LC X - - S Gece Kurbağası Pseudopidalea viridis LC X - - OM Siğilli Kurbağa Bufo bufo LC - X - M Ağaç Kurbağası Hyla arborea LC - X - OM Ova Kurbağası Pelophylax ridibundus LC - X - S SÜRÜNGENLER Çizgili Kaplumbağa Mauremys rivulata - X - - S Benekli Kaplumbağa Emys orbicularis NT X - - S Tosbağa Testudo graeca VU X - X HY Dikenli Keler Laudakia stellio - - X - HY Yarım Parmaklı Keler Hemidactylus turcicus LC - X - TM Toros Kertenkelesi Anatololacerta danfordi LC - X - OMT Tarla Kertenkelesi Ophisops elegans - X - - TM Ġnce kertenkele Ablepharus kitaibelii LC X - - OM Ġri yeģil kertenkele Lacerta trilineata LC - X - OM Uysal Yılan Eirenis modestus LC - X - OM Yarı Sucul Yılan Natrix natrix LC - X - S Kedi Gözlü Yılan Telescopus fallax LC - X - OM Kör Yılan Typhlops vermicularis - X - - OM Sarı yılan Elaphe quatuorlineata NT - X - OM Ev yılanı Zamenis situla LC - X - OM ÇukurbaĢlı yılan Malpolon monspessulanus LC - X - OM Sikkeli yılan Hemorrhois nummifer - - X - OM KISALTMALAR: O:Orman M:Maki, OM: Orman ve maki, OMT: Orman, maki ve tarım arazileri, TM: Tarım arazileri ve maki, KU: Kumul, S: Su ve suya yakın yerler, HY: Her yerde Sayfa 14

15 ġekil 8. Dinar RES sahası yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı nda bulunan ova kurbağası (Pelophylax ridibundus) ġekil 9. Dinar RES sahasında bulunan tosbağa (Testudo graeca) Sayfa 15

16 ġekil 10. RES sahasında yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı ve kanallarda bulunan yarı sucul yılan (Natrix natrix) Memeliler Ülkemizde 170 civarında memeli türü yaģamakta olup, bunlardan 40 tanesi Dinar RES sahası ve yakın çevresinde yayılıģ göstermektedir. Sahada memelilerden vaģak (Lynx lynx), kurt (Canis lupus), tilki (Vulpes vulpes), çakal (Canis aureus), tavģan (Lepus europaeus), yaban domuzu (Sus scrofa) en dikkat çeken türlerdendir (Çizelge 3). Bunların dıģında yapılan arazi çalıģmaları esnasında sincap, kirpi, porsuk, ağaç ve kaya sansarı ile tavģanının yaģadığı da tespit edilmiģtir. Saha ve yakın çevresinde memeli türlerin yaģadığı iz, dıģkı ve bizzat gözlemlerin yanında çevre halkı ile yapılan görüģmelerden de anlaģılmıģtır. RES sahasında en sık rastlanılan memelilerden olan ve yırtıcı kuģların önemli bir besin kaynağı konumundaki tarla faresi örneğini ve yuva alanını gösteren fotoğraflar ġekil 11 de verilmiģtir. Sahada ve yakın çevresindeki memeli türlerinden nesli tükenmekte olan vaģak, kaya sansarı, kurt, çakal, tilki ve saz kedisinin Türkiye'nin de taraf olduğu CITES = Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticareti'ne iliģkin sözleģmeye göre avlanmaları, öldürülmeleri, iç ve dıģ ticareti kesinlikle yasaktır. Bu durum cezai müeyyidelerle güvence altına alınmıģtır. Ayrıca, IUCN Kırmızı Listesi ne göre bu bölgede yaģayan memelilerden; 36 sı (LC): Asgari endiģe altındaki türler kategorilerinde, 2 si (NT): Sayfa 16

17 Yakın zamanda tehlike altına girebilir, 1 i (VU): Hassas- zarar görebilir kategorilerinde yer alırken, 1 türün durumu belli değildir (DD) (Tablo 4). Diğer taraftan, bu türlerden 11 tanesi BERN SözleĢmesi listelerinde Ek II de, 13 tanesi de Ek III de yer almaktadır. Türbinlerin ve iletim hatlarının kurulacağı alanlar değerlendirildiğinde; memelilerin beslenme ve barınma habitatlarından çok uzakta, çoğunluğu alpin zon üzerinde yer almaktadır. Bu alanlarda en yaygın memeli türleri olarak göze çarpan tarla faresi, gelengi ve körfare tam toprak temaslı subterran türler olup, kurulacak olan tesislerin kule ve rotor alanlarından olumsuz etkilenmeleri söz konusu değildir. Bu türler ekolojik toleransı ve üreme potansiyeli yüksek, buna bağlı olarak ta populasyon yoğunlukları fazla olan türlerdir. ĠnĢaat aģamasında bu türlerin az da olsa etkilenme olasılığı bulunmasına rağmen bu etkinin çok kolaylıkla tolere edilebileceği düģünülmektedir. Bilindiği üzere; RES sahalarında en fazla etkilenen memeli türleri yarasalardır. Zira yurt içi ve yurt dıģında kurulmuģ olan RES türbinleri rotor alanı yakınlarında barotravma nedeniyle ölümlerin gerçekleģtiği bilinmektedir. Ancak Dinar RES türbinlerinin kurulacağı alanlardan I. Bölgede ve yakın çevrelerinde yarasaların barınabileceği mağara vb. ortamların bulunmaması nedeniyle herhangi bir olumsuz durum yaģanması beklenmemektedir. Diğer taraftan, RES sahası içerisinde yer alan II. Bölge Karakuyu Sazlığı ve yerleģim yerlerine çok yakın olup, yarasa aktivitelerinin yoğun olduğu alanlardır. Özellikle yaz döneminde bu türlerin türbinlerden etkilenip etkilenmediği izleme çalıģmalarıyla ortaya konabilecektir. Sayfa 17

18 Çizelge 3. Dinar RES sahası içerisinde ve yakın çevrede tespit edilen memeli hayvan (Mammalia) türleri ve koruma statüleri Tehlike Durumu H B A C I E B Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri I U R Ġ T C N T E N EK EK A S 2 3 T MEMELĠLER Kirpi Erinaceus concolor LC X - - O, M Su Sıçanı Arvicola terrestris LC B, M Sivri Burunlu Bataklık Faresi Neomys anomalus LC - X - B Kır Sivri Faresi Crocidura leucodon LC - X - O, M Bahçe Sivri Faresi Crocidura suaveolens LC - X - O, M Cüce Sivri Fare Suncus etruscus LC - X - B Avrupa Köstebeği Talpa europaea LC T, M Nalburunlu Yarasa Rhinolophus blasii NT X - - O, M Büyük Nalburunlu Yarasa Rhinolophus ferrumequinum LC X - - O, M Küçük Nalburunlu Yarasa Rhinolophus hipposideros LC X - - O, M Nalburunlu Yarasa Rhinolophus mehelyi VU X - - O, M Akdeniz Nalburunlu Yarasası Rhinolophus euryale NT X - - O, M Fare Kulaklı Büyük Yarasa Myotis myotis LC X - - O, M Fare Kulaklı Küçük Yarasa Myotis blythii LC X - - O,M Akdeniz GeniĢ Kanatlı Yarasası Eptesicus bottae LC X - - O Küçük Yarasa Pipistrellus pipistrellus LC O,M Mısır Yarasası Rousettus aegyptiacus LC O,M Gelengi Spermophilus xanthophrymnus LC O, M Yabani TavĢan Lepus europaeus LC - X - O, M Anadolu Sincabı Sciurus anomalus LC - X - O Cüce Avurtlak Cricetulus migratorius LC M Ev Faresi Mus musculus LC KH Ev Sıçanı Rattus rattus LC KH Göçmen Fare Rattus norvegicus LC KH Kayalık Faresi Apodemus mystacinus LC KH Orman Faresi Apodemus sylvaticus LC O, M Tarla Faresi Microtus guentheri LC T Su Sıçanı Arvicola terrestris LC B Körfare Spalax nehringi DD KH Ağaç Yediuyuru Dryomys nitedula LC M Kızıl Tilki Vulpes vulpes LC - X X O, M Gelincik Mustela nivalis LC - X - O, M Ağaç Sansarı Martes martes LC - X - O Kaya sansarı Martes foina LC - X X KA Porsuk Meles meles LC - X - O, M Kurt Canis lupus LC - X - O, M Çakal Canis aureus LC - X X O, M Saz kedisi Felis chaus LC X - X B VaĢak Lynx lynx LC - - X O, M Yaban domuzu Sus scrofa LC X - - O,M KISALTMALAR: B: Sazlık-Bataklık, O:Orman M:Maki, T: Tarım arazileri, KH: Karasal Habitatların Tamamı, KA: Kayalık Alanlar Sayfa 18

19 ġekil 11. Havzada yoğun olarak bulunan tarla faresi (Microtus guentheri) ve yuva giriģ deliği Sayfa 19

20 2.3.4.KuĢlar Türkiye üç kıtanın ortasında köprü vazifesi gören bir kara parçasıdır. Dolayısıyla kıtalararası geçiģlerde sadece kuģlar için değil diğer birçok canlı türü için de önem arz etmektedir. Anadolu nun iklimsel ve topoğrafik yapısı da canlı çeģitliliğinin artıģında en önemli etkenlerdendir. Türkiye güney- kuzey ve kuzey-güney göç hattının üzerindedir. KuĢlar Anadolu dan Afrika ya veya Afrika dan Anadolu ya iki yol üzerinden geçiģ yapmaktadır. Bu geçiģler genel olarak Kıbrıs ve Hatay üzerinden gerçekleģir. Anadolu ya Kıbrıs ve Hatay üzerinden giriģ yapan kuģlar daha sonra ilk olarak Akdeniz kıyı bandındaki sulak alanları ve Toroslar ın geçiģ noktalarını kullanarak, göller bölgesi üzerinden Avrupa ve Rusya ya boğazlar ve Doğu Karadeniz ana göç yollarını kullanarak geçiģ yapmaktadırlar. Sonbahar göç döneminde ise bu güzergâhın tersi durum söz konusudur (ġekil 12). ġekil 12. Türkiye nin önemli göç yolları. Boğazlar ve Kafkaslardan gelen Yırtıcı KuĢ ve Leylek gibi türler Hatay ve Kıbrıs üzerinden göçlerine devam ederler (literatürlerden derlenerek oluģturulmuģtur). Yukarıda değinilen özellikler nedeniyle; Türkiye sahip olduğu 502 tür ile kuģ türü sayısı bakımından diğer birçok ülkeye oranla oldukça iyi bir konumdadır (Kiziroğlu 2009). Batı Anadolu daki sulak alanlar, milli parklar ve yaban hayatı geliģtirme sahaları her iki göç yolunda da uzun mesafeler kat eden kuģlar için dinlenme, beslenme ve üremeleri bakımından son derece önemli konaklama alanlarıdır. Göç döneminin haricinde, özellikle sert geçen kıģ koģullarında iç bölgelerde yeterince besin bulamayan kuģ türleri de bu tip alanları yoğunlukla kullanmaktadır (Erdoğan vd 2002, Aslan vd 2004). Sayfa 20

21 Türkiye de göçmen kuģ türleri ile ilgili çalıģmalar 20. yy da çoğunlukla yabancı araģtırmacılar tarafından yapılmıģtır. Ancak, dünyada göç ile ilgili çalıģmalarda kullanılan ve en yaygın olan kuģ halkalama yöntemi, bu süreçte az sayıda ve düzensiz olarak gerçekleģtirilmiģtir. Akdeniz Üniversitesi tarafından 2002 yılında baģlatılan Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması ile ülkemizde düzenli çalıģmalar baģlamıģtır. Ülkemizde 1980 yılına kadar çoğunluğu yabancılar tarafından yapılan düzensiz çalıģmalarda yaklaģık kuģ halkalanmıģken, Akdeniz Üniversitesi tarafından Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması kapsamında yıllarında 121 türden bireye halka takılmıģ ve bunların 18 Avrupa ülkesinde tekrar yakalandıkları tespit edilmiģtir (Erdoğan vd. 2008). Bu verilerde göstermektedir ki; Ġlkbahar göçünde Akdeniz bariyerini geçen ötücü kuģ türleri Antalya kıyılarında kısa bir konaklama ve geçiģ yaparak, göller bölgesine ve oradan da Avrupa ülkelerine ulaģmaktadır. Sonbahar göçünde ise aynı yolu tersine bir rota izleyerek kat etmektedirler (ġekil 13). ġekil 13. Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması nda elde edilen geribildirim verileri. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa populasyonları göç rotaları Batı Anadolu üzerinden geçmektedir (Erdoğan vd. 2008). Dinar RES sahasının yakın çevresi kuģlar açısından önemli yaģam alanlarına sahiptir. Alanın doğal koģullarından kaynaklanan ekosistem zenginliği, biyolojik çeģitliliğine, özellikle Sayfa 21

22 de kuģ çeģitliğine yansımıģtır. Bölgede birbiri ile düzenli bir etkileģim bütünlüğü içinde farklı yaģam alanları (Bozuk ardıç ve kermes meģesi birlikleri, kayalık vadiler, açık alanlar, yerleģim alanları, sulak alanlar, alpin sahalar vb.) dikkat çekmektedir. ÇalıĢma alanındaki kuģların çoğu görsel yolla, gözle görülemeyen az bir bölümü de çıkardıkları özel sesleri ve ötüģ Ģekilleri dinlenerek tanınıp isimlendirilmiģtir. Bu anlamda kuģ türlerinin tespiti için, havza bazında bölge değerlendirilmiģ, dürbün (Nikon 8x40 ve 8x36) ve teleobjektifli fotoğraf makinesi (Nikon 8800) kullanılarak kuģ türleri belirlenmeye çalıģılmıģtır. KuĢ Türleri ve Statüleri: Bu çalıģmalarda Dinar RES sahası ve yakın çevresinde 2011 Haziran ayı boyunca yapılan arazideki gözlemlerimiz ile geçmiģ dönemlerde farklı nedenlerle yürütülen gözlem ve araģtırmalarda elde edilen bilimsel verilerden de yararlanılmıģtır. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaģayan yöre sakinleri ile yüz yüze görüģmeler yapılmıģ, kapsamlı literatür taramaları da gerçekleģtirilmiģtir. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalıģmaları sonuçlarına göre, araģtırma alanı ve yakın çevresinde 195 kuģ türü saptanmıģtır. Bu türlerden 66 sı yerli (Y), 53 ü yaz ziyaretçisi (YZ), 38 i kıģ ziyaretçisi (KZ) ve 38 i de transit göçer (T) dir (Çizelge 4). Bu türlerin tamamı tarafımızdan gözlemlenmiģ olup, bunlardan 77 si 2011 haziran ayında yapılan arazi çalıģmaları esnasında gözlenmiģtir. Diğer taraftan Dinar RES sahasının güney-güneydoğusunda yer alan Karakuyu Sazlıkları ile kuzeybatısında yer alan IĢıklı ve Gökgöl Bataklığı su kuģları açısından; RES sahasının kuzeydoğusunda yer alan Akdağ YHGS yırtıcı kuģlar açısından zengindir. Bölgede yapılan bir baģka çalıģma kapsamında Karakuyu Sazlığı nda 107 türün varlığı tespit edilmiģtir (Karakuyu Sazlıkları Sulak Alan Yönetim Planı, ). RES Sahası ve yakın çevresindeki kuģ türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri, ulusal ve uluslar arası koruma statüleri ile sahadaki biyolojik statüleri (Yerli, göçmen vb) değerlendirmiģ ve sonuçları Çizelge 2 de verilmiģtir. Arazide tespit edilen her bir kuģ türü; Kiziroğlu (2008) na göre Türkiye KuĢları Red Data Book (RDB- Kırmızı Liste)- Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN)- Birdlife International (BIE) Kriterleri, Bern sözleģmesi(bern) ve Merkez Av Komisyonu Kararına (MAK) göre değerlendirilerek Çizelge 4 de verilmiģtir. Sayfa 22

23 Çizelge 4. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde gözlenen kuģ türleri ve statüleri ( : 2011 Haziran ayında gözlenenler) Bilimsel Adı Türkçe Adı RDB IUCN BIE Bern Statü MAK Söz. 1 Tachybaptus ruficollis Küçük batağan A.3.1 LC V Ek II Y Ek liste I 2 Podiceps cristatus Tepeli batağan A.5 LC V Ek III KZ Ek liste I 3 Podiceps grisegena Kızıl boyunlu A.3 LC V Ek II KZ Ek liste I batağan 4 Podiceps nigricollis Karaboyunlu A.4 LC V Ek II KZ Ek liste I batağan 5 Pelecanus onocrotalus Ak pelikan A.3 LC III Ek II T Ek liste I 6 Botaurus stellaris Balaban A.2 LC III Ek II Y Ek liste I 7 Ixobrychus minutus Küçük balaban A.2 LC III Ek II YZ Ek liste I 8 Nycticorax nycticorax Gece balıkçılı A.3.1 LC III Ek II YZ Ek liste I 9 Ardeola ralloides Alaca balıkçıl A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I 10 Bubulcus ibis Öküz balıkçılı A.2 LC V Ek II T Ek liste I 11 Egretta garzetta Küçük akbalıkçıl A.3.1 LC V Ek II T Ek liste I 12 Ardea alba Büyük akbalıkçıl A.3 LC V Ek II Y Ek liste I 13 Ardea cinerea Gri balıkçıl A.3.1 LC V Ek III Y Ek liste II 14 Ardea purpurea Erguvani balıkçıl A.2 LC III Ek II YZ Ek liste I 15 Ciconia nigra Kara leylek A.3 LC II Ek II T Ek liste I 16 Ciconia ciconia Ak leylek A.3.1 LC II Ek II YZ Ek liste I 17 Plegadis falcinellus Çeltikçi A.3.1 LC III Ek II T Ek liste I 18 Platalea leucorodia KaĢıkçı A.3 LC II Ek II T Ek liste I 19 Phonicopterus ruber Flamingo A.3.1 LC III Ek II T Ek liste I 20 Anser albifrons Sakarca B.5 LC V Ek III KZ Ek liste III 21 Anser anser Boz kaz A.4 LC V Ek III KZ Ek liste II 22 Tadorna ferruginea Angıt A.4 LC III Ek II YZ Ek liste I 23 Tadorna tadorna Suna A.3.1 LC V Ek II KZ Ek liste I 24 Anas penelope Fiyu A.5 LC V Ek III KZ Ek liste III 25 Anas strepera Boz ördek A.4 LC III Ek III Y Ek liste III 26 Anas crecca Çamurcun A.5 LC V Ek III Y Ek liste III 27 Anas platyrhynchos YeĢilbaĢ A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III 28 Anas acuta Kılkuyruk A.5 LC III Ek III KZ Ek liste III 29 Anas querquedula Çıkrıkçın A.4 LC III Ek III T Ek liste III 30 Anas clypeata KaĢıkgaga A.4 LC III Ek III KZ Ek liste II 31 Netta rufina Macar ördeği A.5 VU IV Ek III KZ Ek liste III 32 Aythya ferina ElmabaĢ pakta A.5 LC II Ek III KZ Ek liste III 33 Aythya nyroca PasbaĢ patka A.3 NT I Ek III Y Ek liste I 34 Aythya fuligula Tepeli patka A.5 LC III Ek III KZ Ek liste III 35 Milvus migrans Karaçaylak A.3 LC III Ek II T Ek liste I 36 Milvus milvus Kızılçaylak A.1.2 NT II Ek II T Ek liste I 37 Haliaeetus albicilla Akkuyruklu kartal A.1.2 LC I Ek II Y Ek liste I 38 Gypaetus barbatus Sakallı akbaba A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 39 Neophron percnopterus Küçük akbaba A.3 EN III Ek II YZ Ek liste I 40 Gyps fulvus Kızıl akbaba A.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 41 Aegypius monachus Kara akbaba A.2 NT I Ek II Y Ek liste I 42 Circaetus gallicus Yılan kartalı A.4 LC III Ek II YZ Ek liste I 43 Circus aeruginosus Saz delicesi A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 44 Circus cyaneus Gökçe delice A.1.2 LC III Ek II KZ Ek liste I 45 Circus macrourus Bozkır delicesi A.1.2 NT I Ek II T Ek liste I 46 Circus pygargus Çayır delicesi A.1.2 LC IV Ek II T Ek liste I 47 Accipiter gentilis Çakır kuģu A.1.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 48 Accipiter nisus Atmaca A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 49 Buteo buteo ġahin A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 50 Buteo rufinus Kızıl Ģahin A.3 LC III Ek II Y Ek liste I Sayfa 23

24 51 Aquila chrysaetos Kaya kartalı A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 52 Hieraaetus pennatus Küçük kartal A.3 LC III Ek II T Ek liste I 53 Hieraaetus fasciatus TavĢancıl A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 54 Pandion haliaetus Balık kartalı A.1.2 LC I Ek II T Ek liste I 55 Falco naumanni Küçük kerkenez A.2 VU I Ek II YZ Ek liste I 56 Falco tinnuculus Kerkenez A.2 LC III Ek II Y Ek liste I 57 Falco vespertinus Aladoğan B.3 NT III Ek II T Ek liste I 58 Falco columbarius Bozdoğan B.1.2 LC IV Ek II KZ Ek liste I 59 Falco subbuteo Delice doğan A.3.1 LC IV Ek II YZ Ek liste I 60 Falco biarmicus Bıyıklı doğan A.2 LC III Ek II Y Ek liste I 61 Falco cherrug Uludoğan A.1.2 EN I Ek II KZ Ek liste I 62 Falco peregrinus Gökdoğan A.1.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 63 Alectoris chukar Kınalı keklik A.2 LC III Ek III Y Ek liste III 64 Coturnix coturnix Bıldırcın A.3 LC III Ek III YZ Ek liste III 65 Rallus aquaticus Su kılavuzu A.3 LC IV Ek III Y Ek liste II 66 Porzana porzana Benekli suyelvesi A.2 LC IV Ek II T Ek liste I 67 Porzana parva Bataklık suyelvesi A.1.2 LC IV Ek II T Ek liste I 68 Porzana pusilla Küçük suyelvesi A.1.2 LC III Ek II T Ek liste I 69 Crex crex Bıldırcın kılavuzu A.1.2 NT I Ek II T Ek liste I 70 Gallinula chloropus Su tavuğu A.3.1 LC IV Ek III Y Ek liste II 71 Fulica atra Sakarmeke A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III 72 Grus grus Turna A.3 LC II Ek II T Ek liste I 73 Himantopus himantopus Uzun bacak A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I Charadrius dubius Halkalı küçük A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 74 cılıbıt 75 Charadrius hiaticula Halkalı cılıbıt B.3 LC IV Ek II T Ek liste I 76 Charadrius alexandrinus Akça cılıbıt A.4 LC III Ek II YZ Ek liste I 77 Vanellus spinosus Mahmuzlu kız kuģu A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I 78 Vanellus vanellus Kız kuģu A.5 LC II Ek III KZ Ek liste II 79 Calidris minuta Küçük kumkuģu B.5 LC IV Ek II KZ Ek liste I Limicola falcinellus GeniĢgagalı B.3 LC III Ek II T Ek liste I 80 balçıkkuģu 81 Gallinago gallinago Suçulluğu B.3.1 LC III Ek III KZ Ek liste III 82 Scolopax rusticola Çulluk B.3 LC III Ek III KZ Ek liste III Limosa limosa Karakuyruklu B.4 NT II Ek III KZ Ek liste II 83 suçulluğu Numenius arquata Büyük kervan B.3 LC II Ek III KZ Ek liste II 84 çulluğu Tringa erythropus Pas renkli B.4 LC III Ek III KZ Ek liste II 85 kızılbacak 86 Tringa totanus Kızılbacak A.4 LC II Ek III Y Ek liste II 87 Tringa ochropus Orman kızılbacağı B.2 LC IV Ek II KZ Ek liste I 88 Larus melanocephalus Cüce martı A.3.1 LC IV Ek II T Ek liste I 89 Larus minutus Gülen martı B.3 LC III Ek II KZ Ek liste I 90 Larus ridibundus Ġnce gaga martı A.5 LC IV Ek III KZ Ek liste II 91 Larus cachinnans GümüĢ martı A.4 LC II Ek III KZ Ek liste II Sterna hirundo Sahil deniz A.3 LC IV Ek II T Ek liste I 92 kırlangıcı Sterna paradisaea Akalınlı deniz B.4 LC IV Ek II T Ek liste I 93 lırlangıcı Sterna albifrons Akbıyıklı deniz A.3.1 LC III Ek II YZ Ek liste I 94 kırlangıcı 95 Chlidonias hybridus Bıyıklı sumru A.4 LC III Ek II T Ek liste I 96 Chlidonias niger Kara sumru A.3 LC III Ek II T Ek liste I 97 Columba livia Kaya güvercini A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III 98 Columba palumbus Tahtalı güvercin A.4 LC IV Ek III KZ Ek liste III 99 Streptopelia decaocta Kumru A.5 LC IV Ek III Y Ek liste II 100 Streptopelia turtur Üveyik A.3.1 LC III Ek III YZ Ek liste III Sayfa 24

25 101 Cuculus canorus Guguk kuģu A.2 LC IV Ek III YZ Ek liste I 102 Tyto alba Peçeli baykuģ A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 103 Otus scops Ġshak kuģu A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 104 Athene noctua Kukumav A.2 LC III Ek II Y Ek liste I Asio otus Kulaklı orman A.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 105 baykuģu 106 Asio flammeus Bataklık baykuģu A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 107 Caprimulgus europaeus Çobanaldatan A.1.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 108 Apus apus Ebabil A.3.1 LC IV Ek III YZ Ek liste I 109 Apus melba Akkarınlı ebabil A.3.1 LC IV Ek II YZ Ek liste I 110 Merops apiaster ArıkuĢu A.3.1 LC III Ek II YZ Ek liste I 111 Upupa epops Ġbibik A.2 LC III Ek II YZ Ek liste I 112 Dendrocopus major Orman ağaçkakanı A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 113 Dendrocopus syriacus Alaca ağaçkakan A.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 114 Melanocorypha calandra Boğmaklı tarla kuģu A.5 LC III Ek II Y Ek liste I Melanocorypha Küçük boğmaklı A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 115 bimaculata tarla kuģu Calandrella Bozkır toygarı A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I 116 brachydactyla 117 Galerida cristata Tepeli toygar A.3 LC III Ek III Y Ek liste II 118 Lullula arborea Orman toygarı A.3 LC II Ek III Y Ek liste II 119 Alauda arvensis TarlakuĢu A.4 LC III Ek III KZ Ek liste II 120 Eremophila alpestris Kulaklı tarlakuģu A.3.1 LC IV Ek III Y Ek liste I 121 Hirundo rupestris Kaya kırlangıcı A.5 LC IV Ek II YZ Ek liste I 122 Hirundo rustica Kır kırlangıcı A.5 LC III Ek II YZ Ek liste I 123 Hirundo daurica Kızıl kırlangıç A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 124 Delichon urbicum Ev kırlangıcı A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I 125 Anthus campestris Kır incirkuģu A.2 LC III Ek II YZ Ek liste I 126 Anthus trivialis Ağaç incirkuģu A.3 LC IV Ek II T Ek liste I 127 Anthus spinoletta Dağ incirkuģu A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 128 Motacilla flava Sarı kuyruksallayan A.3.1 LC IV Ek II YZ Ek liste I Motacilla cinerea Dağ A.2 LC IV Ek II KZ Ek liste I 129 kuyruksallayanı 130 Motacilla alba Akkuyruksallayan A.3.1 LC IV Ek II Y Ek liste I 131 Erithacus rubecula Kızılgerdan A.3 LC IV Ek II KZ Ek liste I 132 Luscinia megarhynchos Bülbül A.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 133 Luscinia svecica Mavigerdan A.2 LC IV Ek II T Ek liste I 134 Irania gutturalis Akgerdan A.1.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 135 Phoenicurus ochruros Karakızılkuyruk A.2 LC IV Ek II KZ Ek liste I 136 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk A.3 LC II Ek II T Ek liste I 137 Saxicola rubetra Çayır taģkuģu A.3 LC IV Ek II T Ek liste I Saxicola torquata Karagerdanlı A.3 LC IV Ek II KZ Ek liste I 138 taģkuģu 139 Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 140 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I Oenanthe hispanica Karakulaklı A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 141 kuyrukkakan 142 Oenanthe finschii Kara kuyrukkakanı A.1.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 143 Monticola saxatilis TaĢkızılı A.1.2 LC III Ek II YZ Ek liste I 144 Monticola solitarius Gökçeardıç A.1.2 LC III Ek II Y Ek liste I 145 Turdus merula Karatavuk A.3 LC IV Ek III Y Ek liste III 146 Turdus pilaris Ardıç B.2 LC IV Ek III KZ Ek liste II 147 Turdus philomelos ġarkıcı ardıç A.2 LC IV Ek III KZ Ek liste II 148 Turdus viscivorus Ökseotu ardıcı A.2 LC IV Ek III Y Ek liste II 149 Cettia cetti KamıĢ bülbülü A.2 LC IV Ek III Y Ek liste I 150 Locustella luscinioides Bataklık kamıģçını A.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 151 Acrocephalus schoenobaenus Kındıra kamıģçını A.2 LC IV Ek II T Ek liste I Sayfa 25

26 Acrocephalus palustris Bataklık saz A.3 LC IV Ek II T Ek liste I 152 kamıģçını 153 Acrocephalus scirpaceus Saz bülbülü A.2 LC IV Ek II T Ek liste I Acrocephalus Büyük saz bülbülü A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 154 arundinaceus 155 Sylvia curruca Akgerdanlı ötleğen A.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 156 Sylvia communis Çalı ötleğeni A.3 LC IV Ek II YZ Ek liste I 157 Sylvia borin Boz ötleğen B.3 LC IV Ek II T Ek liste I 158 Sylvia articapilla KarabaĢlı ötleğen A.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 159 Phylloscopus boneli Dağ söğüt bülbülü A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 160 Phylloscupus collibita Çıvgın A.3.1 LC IV Ek II KZ Ek liste I 161 Phylloscopus trochilus Söğüt bülbülü A.3.1 LC IV Ek II T Ek liste I 162 Muscicapa striata Benekli sinekkapan A.3 LC III Ek II T Ek liste I 163 Ficedula parva Cüce sinekkapan A.2 LC IV Ek II T Ek liste I 164 Panurus biarmicus Bıyıklı baģtankara A.3 LC IV Ek II KZ Ek liste I Aegithalos caudatus Uzun kuyruklu A.2 LC IV Ek III Y Ek liste II 165 baģtankara 166 Parus ater Çam baģtankarası A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 167 Parus major Büyük baģtankara A.3.1 LC IV Ek II Y Ek liste I 168 Sitta neumayer Kaya sıvacısı A.2 LC IV Ek II Y Ek liste I 169 Oriolus oriolus Sarı asma A.2 LC IV Ek III YZ Ek liste I Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcek A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I 170 kuģu Lanius minor Kara alınlı örümcek A.3 LC II Ek II YZ Ek liste I 171 kuģu Lanius senator Kızıl baģlı örümcek A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 172 kuģu Lanius nubicus Ak alınlı örümcek A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I 173 kuģu 174 Pica pica Saksağan A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III Pyrrhocorax pyrrhocorax Kızılgagalı dağ A.3 LC III Ek II Y Ek liste I 175 kargası 176 Corvus frugilegus Ekin kargası A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III 177 Corvus corone LeĢ kargası A.5 LC IV Ek III Y Ek liste III 178 Corvus corax Kara karga A.5 LC IV Ek III Y Ek liste II 179 Sturnus vulgaris Sığırcık A.5 LC III Ek III Y Ek liste II 180 Passer domesticus Ev serçesi A.5 LC III Ek III Y Ek liste III 181 Passer hispaniolensis Bataklık serçesi A.3 LC IV Ek III Y Ek liste II 182 Petronia petronia Kayalık serçesi A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 183 Fringilla coelebs Ġspinoz A.4 LC IV Ek III KZ Ek liste II 184 Serinus pusillus Kızıl alınlı iskete A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 185 Serinus serinus Kanarya A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 186 Carduelis chloris Florya A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I 187 Carduelis carduelis Saka A.3.1 LC IV Ek II Y Ek liste I 188 Carduelis spinus KarabaĢlı iskete A.3 LC IV Ek II KZ Ek liste I 189 Carduelis cannabina Keten kuģu A.3 LC II Ek II Y Ek liste I 190 Emberiza cia Kaya kirazkuģu A.2 LC III Ek II Y Ek liste I 191 Emberiza hortulana KirazkuĢu A.3 LC II Ek III YZ Ek liste II 192 Emberiza caesia Kızıl kirazkuģu A.2 LC IV Ek II YZ Ek liste I 193 Emberiza schoeniclus Bataklık kirazkuģu A.3 LC IV Ek II Y Ek liste I Emberiza melanocephala Kara baģlı A.4 LC II Ek II YZ Ek liste I 194 kirazkuģu 195 Miliaria calandra Tarla kirazkuģu A.4 LC II Ek III Y Ek liste II Sayfa 26

27 TABLODA KULLANILAN KISALTMALARIN AÇIKLAMASI ve DEĞERLENDĠRME RDB:Red Data Book ( Kırmızı Bülten) A.1.2 ve B.1.2:Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıģ olup izlendikleri bölgelerde 1-10 çift ile temsil edilmektedir. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında olduğu için mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gereken türlerdir. Proje alanı ve yakın çevresinde yaģayan kuģlardan 23 ü bu gruba girmektedir. A.2 ve B.2:Bu türlerin ayıları gözlendikleri bölgelerde çift arasında değiģmektedir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır ve tükenme baskısı günümüzdeki gibi sürerse mutlaka tükenmeyle karģı karģıya kalacak olan türlerdir. 42 tür dahildir. A.3 ve B.3:Bu türlerin de Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel olarak çift arasında değiģmektedir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahģi yaģamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. Bu tehlike statüsüne 63 tür girmektedir. A.3.1 ve B.3.1:Burada yer alan türlerin populasyonlarında gözlendikleri bölgelerde azalma vardır.bu türlerin nüfusu da çift arasında değiģmekte olup gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan türleri içermektedir.bu tehlike statüsüne 24 tür girmektedir. A.4 ve B.4:Bu türlerin populasyon yoğunlukları gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiģ olmakla birlikte populasyonlarında lokal bir azalma görülmekte ve zamanla tükenme tehdidi altına girmeye aday olarak nitelenmektedirler.bu statüye 19 tür dahildir. A.5 ve B.5:Bu türlerin gözlenen populasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. Bu statüye 24 tür girmektedir. IUCN:Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği EN (endangered):vahģi yaģamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler. 2 tür (Küçük akbaba ve Uludoğan) VU (vulnerable) (Hassas, zarar görebilir):vahģi yaģamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler. 2 tür (Küçük kerkenez, Macar ördeği) NT (near threatened):ġuanda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler. 7 tür (Kızıl çaylak, Karakuyruklu suçulluğu, Kara akbaba, Bıldırcın kılavuzu, Aladoğan, Bozkır delicesi, PasbaĢ patka) LC (least concern) (En düģük derecede tehdit altında):yaygın bulunan türler 184 tür. BIE:Birdlife International=Birds in Europa. SPEC (Avrupa Ölçeğinde Koruma Önceliğine Sahip Türler) Global koruma altında (SPEC 1 = I) : 8 Tür Tüm Avrupa da yüksek korumada (SPEC 2 = II): 24 tür Avrupa dıģında yüksek korumada(spec 3 = III): 61 tür Avrupa da korumada (SPEC 4 = IV):89 tür. Avrupa da korumada değil (Non SPEC = V):13 tür. BERN: Bern sözleģmesine göre: Ek II: Mutlak koruma altında olan türlerdir ve buna 139 tür dahildir. EK III: koruma altında olan türlerdir ve bu gruba 56 tür girmektedir. Bölgede statüsü Y:Yerli türler: 66 tür YZ:Yaz ziyaretçisi: 53 tür KZ:KıĢ ziyaretçisi: 38 tür T:Transit göçer: 38 tür MAK:Merkez Av Komisyonu Kararı ( Av Dönemi) Ek liste I: Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanlar: 146 tür Ek liste II: Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları: 26 tür Ek Liste III: Merkez Av Komisyonunca Avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları: 23 tür 2.4. Sahanın Korunan Alanlarla ĠliĢkisi Dinar RES sahası, 2873 Sayılı Milli Parklar, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 6831 Sayılı Orman Kanunu, 383 Sayılı Kanun Sayfa 27

28 Hükmünde Kararname ve 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Sahanın 10 Km kuzeyinde Sandıklı Akdağ Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası, güneyinde ve hemen bitiģiğinde ise Dinar Karakuyu Sazlığı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ve I. Derece Doğal Sit Alanı olarak yer almaktadır. RES sahasının yaklaģık 10 km kuzeybatısında yer alan Gökgöl Bataklığı ve IĢıklı gölü önemli kuģ alanlarındadır (ÖKA) (Yarar ve Magnin, 1997). RES sahasının içinde yer aldığı saha, Merkez Av Komisyonu Kararınca EK IV. Listede yer alan avın yasaklandığı sahalar kapsamında bulunmaktadır (ġekil 14). ġekil 14. Dinar RES sahası çevresinde ava kapalı alan ve yaban hayatı geliģtirme sahaları 2.5. Sahanın KuĢlar Açısından Önemi Yerli KuĢlar RES sahasında inģa edilecek türbinlerin, çevresindeki canlı ve cansız varlıkları doğrudan ve dolaylı olarak etkilemesi kaçınılmazdır. Toprak, bitki örtüsü ve yaban hayatı ile doğrudan iliģkisi bulunan tesisler, sahayı devamlı yaģama alanı olarak kullanan yerli kuģ türlerinin habitat kullanımlarını da etkileyecektir. Sayfa 28

29 Rüzgâr enerji santrali ve türbinlerin kurulacağı saha, bozuk ardıç ormanlarının sona erdiği ve Alpin Zon un baģladığı bölgede yer almaktadır. Alpin Zon, kendine özgü tek yıllık ve çok yıllık otsu bitkilerin yer aldığı bir bölgedir. Küçük ötücü kuģlar bu bölgeyi genellikle ilkbahar ve yaz aylarında kuluçka döneminde ve beslenmek amacıyla kullanmaktadırlar. Gerek yuvalanma ve kuluçka faaliyeti, gerekse beslenmelerini otsu bitki ve çalıların içinde, bitki tohumları ya da böceklerle yerine getirmektedirler. Dolayısıyla, küçük ötücü kuģların günlük yaģamasal faaliyetleri, yuva yapma, besin arama, çiftleģme gibi günlük aktiviteleri yerde ve yere çok yakın bitkiler üzerinde gerçekleģmektedir (ġekil 15). ġekil 15. Günlük aktivitelerini RES sahasında yerde ve otsu bitkiler arasında gerçekleģtiren ötücü kuģlar (Üstte: Bozkır toygarı ve taģbülbülü, Altta: Orman toygarı ve Boz kuyrukkakan) Kurulacak türbinlerin kanat yarıçapı 48,5 m, kule yüksekliği ise 78 m olup, kuģların kanatlara çarparak yaralanması ve ölmesi için yerden en az 30 m yükseğe çıkması gerekmektedir. Oysa yukarıda açıklandığı üzere, ötücü küçük kuģlar günlük aktivitelerini yerden çok yüksekte olmayan bitkiler arasında ve üstünde gerçekleģtirdikleri için kanatlara çarpma ihtimali çok düģük olasılık dâhilindedir. Türbinlerin sırt üzerindeki tepelerde Sayfa 29