ÇORUH VADİSİ İSPİR, UZUNDERE, YUSUFELİ KUŞ GÖZLEMİ ARAŞTIRMALARI RAPORU

Transkript

1 Doğu Anadolu Turizm Geliştirme Projesi ÇORUH VADİSİ İSPİR, UZUNDERE, YUSUFELİ KUŞ GÖZLEMİ ARAŞTIRMALARI RAPORU Hazırlayan: Soner Bekir* Yaban Hayatı Fotoğrafçısı ve Kuş Gözlem Rehberi 1

2 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 3 2. Genel Bilgi 4 3. Amaç ve Çalışma Yöntemi 5 4. Çoruh Vadisinde Kuşları Bulmak Çoruh Vadisi Kuş Türleri Listesi Çoruh Vadisi Kuş Türleri Tasvirleri Çoruh Vadisi Kuş Gözlem Alanları İspir Kuş Gözlem Rotaları Yedigöller Çamlıca Mahallesi (Korga) Yavuzlar Mahallesi (Garmirik) Çayırözü Köyü - Ovit geçidi İspir Devedağı rotası Uzundere Kuş Gözlem Rotaları Çamlıyamaç-Kılıçkaya geçidi Tortum Gölü Zuğar Boğazı Engüzek Kale Vadisi Mescit Dağları, Uzundere-İspir geçidi Yusufeli Kuş Gözlem Rotaları Karadağ Narlık Yaylası Demirkent Yaylası Barhal vadisi - Olgunlar Yaylası Yokuşlu Yaylası Genel Değerlendirme Sonuç Referanslar Katkıda Bulunanlar 56 EKLER Ek 1: Kuş gözlemcisi için yararlı notlar 57 Ek 2: Kuş Gözlem Festivali programı ve duyurusu (2007) 58 DİĞER EKLER ; 1- GPS rotaları ve haritaları 2- Kuş gözlemi sunumları 3- Festival sunumları ve katılımcı listesi 4- Kuş Gözlem Broşürü 5- Çoruh Vadisi Kuşları listesi 6- Çoruh Vadisi Kuşları fotoğrafları 7- Çoruh Vadisi manzaraları ve diğer fotoğraflar 8- Ingiltere Kuş Gözlem Fuarı (UK Birdfair 2008) başvuru metni 2

3 GİRİŞ Biyoçeşitlilik açısından olağanüstü zenginliğe sahip olan Çoruh Vadisi, konumu, yeryüzü şekilleri ve farklı habitatları ile kuş gözlemciliği için bir cennet konumundadır. Kuş gözlemciliğin yanısıra kelebek, memeli ve bitki gözlemi, trekking, rafting, kaya tırmanışı, dağcılık ve kültürel turizm başta olmak üzere, barındırdığı doğal zenginlikleri ile yerinde uygulanabilir ekoturizm merkezidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve UNDP işbirliğinde; Efes Pilsen finansal desteği ile yürütülmekte olan Doğu Anadolu Turizm Geliştirme Projesi kapsamında İspir, Uzundere ve Yusufeli çevresinde yapılan kuş araştırmalarının temel amacı, Vadi nin kuş türleri envanterini çıkarmak ve bu kuşların bulunabileceği uygun rotaları belirlemektir. Vadi nin, İspir, Uzundere ve Yusufeli ilçeleri çevrelerinde, kuş göçlerinin yoğunlaştığı noktalar, kuş gözlem turizmi açısından nadir ve ilgi çeken kuş türlerinin bulunduğu alanlar, 15 farklı kuş gözlem rotası haline getirilmiştir. Vadinin en önemli kuş türlerini ve kuş gözlem alanlarını verilen GPS koordinatları ve rota bilgileri yardımıyla kolayca bulmak mümkündür. Bu rapor, bölgeye ilk defa gelen bir doğa meraklısı, kuşgözlemcisi için yardımcı bir rehber olmayı hedeflemektedir. Ayrıca bu kapsamda belirlenmiş rotaların ve nadir türlerin, bölgenin kırsal turizmine yönelik bir ürün olması hedeflenmektedir. Kuş gözlemciliği dünyanın pek çok ülkesinde yaygın olan bir uğraştır. Kuş gözlemciliği, doğayı kuşların dünyasından tanımayı sağlayan bir gözlem sporudur. Kuş gözlemi yapabilmek için gerekli temel malzeme dürbündür. Zira, kuşlara yeterince yaklaşmak mümkün olmadığı için dürbün, yakın gözlem yapmayı sağlar. Açık alanlarda, uzak mesafeler için kuş gözelime yönelik yapılmış teleskoplar da kullanılır. Yanımızda her zaman kuş türlerini tanıtan bir rehber kitap bulundurmak yararlı olacaktır. Ayrıca gözlem süresince kayıt tutmaya yarayan bir not defteri kuş gözlemcisinin olmazsa olmazlarındandır. Gözlem sırasında uyulması gereken bir takım kurallar vardır. Bunların başında çevreye saygılı olmak ve kuşları rahatsız etmemek gelir. Yuvalama alanlarına girmemek, yumurta veya yuva malzemesine dokunmamak gerekir. 466 farklı kuş türünün bulunduğu Türkiye, üreyen kuşlar açısından Avrupa nın en zengin ülkesi konumundadır. Farklı habitatların egemen olması, konumu itibarı ile kuş göç yolları üzerinde bulunması, sulak alanların zenginliği Türkiye de kuş çeşitliliğinin yüksek olmasının sebeplerindendir. Bu zenginlik, Türkiye de kuş gözlemciliğin; dolayısıyla dünyada öne çıkan alternatif turizm dallarından kuş gözlem turizminin gelişmesine olanak sağlamaktadır. Farklı habitatları ve göç yolları üzerindeki konumuyla Çoruh Vadisi de, kuş gözlemciliği açısından öne çıkan en önemli bölgelerden biridir. Vadi, barındırdığı 207 farklı kuş türü ve eşsiz doğası ile ziyaret edenlere eşsiz fırsatlar sunar. Kuş gözlemciliğinin yanısıra Çoruh, yürüyüş parkurları, nadir ve endemik bitki türleri, kelebekleri, rafting ve nehir kanosu için ideal bir ekoturizm merkezidir. 3

4 2. GENEL BİLGİ Erzurum un kuzeyindeki Mescit Dağları ndan doğan Çoruh Nehri, genellikle çok dar ve derin boğazlar halinde toplam 376 km katederek Gürcistan sınırında, Batum dan Karadeniz e dökülür. Çoruh un 354 km lik büyük bölümü Türkiye sınırları içinde akar. Bu coşkun akan nehrin yatağını oluşturan Çoruh Vadisi, çok derin ve sarp yapısı ile ziyaretçilerine eşsiz manzaralar sunar. Nehrin çevresindeki dağlar 15 km içinde 3000 m ye kadar yükselirken, vadi tabanı Gürcistan sınırında 75 m rakıma kadar düşer. İnsan faaliyeti çok yoğun olmadığı için doğal zenginliklerini büyük ölçüde korumuş olan vadide, Karadeniz, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri ne ait iklim özellikleri bir arada görülür. Alçak kesimlerde yaprak döken ormanlar ve kalıntı maki toplulukları yer alırken, yamaçlarda dağ bozkırları ve ibreli ormanlar bulunmaktadır. Doğu Karadeniz dağ silsilesinin ağaç sınırı üzerindeki kesimlerinde ise alpin çayırlar ile sarp kayalıklar bulunur. Bölgede farklı iklimlerin aynı anda egemen olması, burada yaşayan bitki ve hayvan türlerinin çeşitliliğini arttırdığı gibi, bölgeyi kuşlar açısından da son derece özel bir konuma getirir. Vadi ve yakın çevresindeki habitatlar, bir kısmı yalnızca Doğu Karadeniz bölgesine özgü olan birçok kuş türünü barındırır. Kafkas Çıvgını (Phylloscopus sindiatus), Dağ Horozu (Tetrao mlokesewiczi) ve Urkeklik (Tetraogallus caspius) bahsi geçen önemli kuş türleri arasında sıralanabilir. Aynı zamanda alan, kuş göç yolları açısından da büyük önem taşır. Bulunduğu bölgeye oranla daha düşük bir rakıma sahip olan Çoruh Vadisi, Kafkasya Bölgesi ile Anadolu arasında süzülerek göç eden yırtıcı kuşlar ile diğer göçmen kuşlar için bir otoyol vazifesi görmektedir. Çoruh Vadisi, süzülen yırtıcı kus göçü açısından öneminin yanısıra üreyen Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus), Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), Kara Akbaba (Aegypius monachus), Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi) ve Urkeklik (Tetraogallus caspius) populasyonları ile Önemli Kuş Alanı (ÖKA) statüsü kazanır. Ayrıca alan, barındırdığı Boz Ayı (Ursus arctos), Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi (Rupicapra rupicapra), Dağ Keçisi (Capra aegagrus), Kurt (Canis lupus), Yaban Kedisi (Felis silvestris), Vaşak (Lynx lynx) populasyonları ile önemli bir memeli alanı niteliğindedir. Aynı zamanda Çoruh Vadisi, olağanüstü ve zengin bir floraya sahiptir. Alan, içerdiği tüm bu özelliklerin bir birlesimi olarak aynı zamanda Önemli Doğa Alanı statüsü taşır. Ayrıca, Çoruh Vadisi, Uluslararası Koruma Örgütü tarafından yeryüzünün en önemli biyolojik çeşitliliğine sahip, dünya canlı varlık türünün %70'ini bünyesinde barındıran 34 sıcak bölge arasında sayılan "Kafkasya Ekolojik Bölgesi" içinde yer almaktadır. 4

5 3. AMAÇ VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ Bu araştırma İspir, Uzundere, Yusufeli ve çevrelerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın amaçları bölgedeki kuş potansiyelini belirlemek, kuş türlerini tespit edip bir envanter oluşturmak, kuş göçünün yakından izlenebileceği noktaları belirlemek, görsel materyaller toplamak (fotoğraf çekimi), yerelde ilgili kişileri kuşgözlemciliği ile tanıştırmak ve bölge halkında kuşgözlemcilliği üzerine bir farkındalık yaratabilmek olarak belirlenmiştir. Çalışmanın envanter oluşturma kısmında şunlara dikkat edilmiştir: Kuş araştırmaları ilkbahar, yaz ve sonbaharda olmak üzere değişik zaman dilimlerinde yapılmıştır. Öncelikle çalışma yapılan mevsim dikkate alınarak, göçmen kuşların geldikleri yön doğrultusunda, göçün yakından izlenebileceği yerler bulunmaya çalışılmıştır. Göç çalışması için gökyüzünü uygun doğrultuda ve geniş bir bakış açısıyla görebilecek noktalar seçilmiş ve bu noktalarda, düzenli bir şekilde gözlem yapılmıştır. Tespit edilen noktalardan, göçmen kuşların düzenli olarak geçip geçmediği, göçün gün içinde hangi saatler arasında yoğunlaştığı, kuşların tam olarak hangi yönden geldikleri gözlenmiştir. Aynı zamanda hava koşullarına bağlı olarak göçün güzergahı ve zamanlamasındaki değişimler izlenmiştir. Yerli kuşların tespiti için ise bölgede mümkün olduğunca birbirinden farklı habitatlar seçilmiş ve ulaşılabilirliği göz önüne alınarak gözlemler yapılmıştır. Bu doğrultuda seçilen alanda belirli bir rota belirlenerek bu güzergah üzerinde görülen, duyulan tüm kuş türlerinin sayıları, koordinat bilgileri ile birlikte kaydedilmiştir. Buna göre en fazla kuş çeşitliliğine sahip noktalar belirlenmiştir. Uygun bulunan noktaların coğrafi konumlarının tam olarak belirlenmesi amacıyla GPS ile rotaları kaydedilmiştir. Tüm bunların sonucunda, ilkbahar göçmenleri, üreyen kuşlar, sonbahar göçmenleri ve kışlayan türler tespit edilmiştir. Verilerin elde edilebilmesi için 2005 yılında toplam 186 gün arazi yapılmış ve günlük kayıtlar alınmıştır. Bu çalışmalar, ilkbahar göçü araştırması için 01 Nisan 05 Haziran 2005 tarihleri arasında, üreyen kuşlar araştırması için, 6 Haziran 28 Temmuz 2005 tarihleri arasında, sonbahar göçü araştırması için ise 16 Ağustos 25 Ekim 2005 tarihleri arasında arazilerde gerçekleştirilmiştir yılının kış aylarında 28 Ocak 15 Şubat tarihleri arasında 17 gün süre ile arazi yapılmıştır. Bu arazi çalışmaları sonucu bölgede birçok kuş gözlemi rotası çıkartılmıştır yılında kapsam daha da genişletilerek Uzundere İlçesi de alana dahil edilmiştir. Çalışmanın veriminin artırılması için, geçmiş yıllarda toplanan tüm verilerin kontrolü yapılmış, belirlenen kuş gözlemi rotalarından kuşların takibi gerçekleştirilmiş, yeni kuş gözlemi alanları eklenmiştir. Tüm bu girişimlere ek olarak yöre halkına yönelik eğitim ve farkındalık çalışmaları düzenlenmiştir.. Ayrıca çeşitli seminerler verilmiş, bölgede ilk defa geniş katılımlı bir kuş gözlem festivali düzenlenmiş, çeşitli yayın organlarında bölgenin kuş varlığı üzerine bilgiler verilmiş, bölge birçok yayında ulusal çapta tanıtılmıştır. Arazi çalışmaları esnasında, genellikle yağmurlu günlerde veya kuşların aktif olmadığı öğle saatlerinde, alandan çekilmiş fotoğraflar ile İspir, Uzundere, Yusufeli ve bazı köylerde kuş gözlemi sunumları yapılmıştır. Kuş gözlem rotalarının belirlenmesi ve nadir kuş türlerinin tespiti gibi bu çalışmayla sistemli bir biçimde ortaya konan veriler bölgenin ilk kuş gözlem festival programını oluşturmak için kullanımıştır. Böylece bölgenin ilk Kuş Gözlem Festivali 7-10 Eylül 2007 tarihleri arasında İspir Doğa Derneği üyelerinin ve Uzundereli gençlerin katkılarıyla; geniş çaplı bir katılımla, başarılı bir şekilde düzenlenmiştir. Çalışmaya görsel malzeme sağlamak için eko-turizm açısından öneme sahip olan hedef kuş türlerinin yüksek kalitede basılabilir fotoğrafları çekilmiştir. Bu fotoğraflar ile kuş gözlemciliğini tanıtan bir broşür bastırılmış, ulusal yayın organlarına verilmiş, ayrıca hedef türlerin yer aldığı hediyelik anahtarlıklar üretilmiştir. Araştırma alanında gerekli duyulan bilgiye ulaşabilmek için bazı kuş gözlemcilerinin ve yerel halkın önemli ölçüde desteği alınmıştır. Kuşlar üzerine yapılan tüm araştırma çalışmalarında dürbünler (8x40 Nikon, 10x42 Audubon), fotoğraf ekipmanları (Canon eos30d, 400mm EF f/5.6l, 50mm EF f/1.8, 28mm 5

6 EF f/2.8, 2x L Extender, 1.4x L Extender, 550 EX Flash), GPS (Garmin Etrex, Magellan ColorTrack), 4 çeker araç ve 1/ ölçekli haritalar kullanılmıştır. GPS verileri ve bölgede çekilen tüm fotoğraflar, hazırlanmakta olan ilgili web sayfasında ve ilgili tanıtım materyallerinde kullanılacaktır. 4. ÇORUH VADİSİ NDE KUŞLARI BULMAK Temel olarak 3 farklı ana göç yoluna sahip olan Türkiye, süzülerek göç eden kuş türleri için kesintisiz bir köprü özelliği taşımaktadır. Avrupa da üreyen onbinlerce leylek, şahin ve kartal, İstanbul ve Çanakkale boğazlarından Anadolu ya geçer. Benzer şekilde Asya ve Kafkaslar üzerinden gelen binlerce Bozkır Şahini (Buteo buteo vulpinus), Arı Şahini (Pernis apivorus) ve kartal türlerinin önemli bir kısmı, Doğu Karadeniz Dağları ndan Anadolu ya Çoruh Vadisi ni kullanarak giriş yapar. Daha sonra Hatay Belen Geçidi ni kullanarak Ortadoğu ve Afrika ya doğru devam ederler. Çoruh Vadisi Doğu Karadeniz Dağları ndaki en önemli geçit alanıdır. Her yıl ilkbahar ve sonbahar aylarında den fazla yırtıcı kuş türü vadiden yükselen sıcak hava akımlarını kullanarak enerji sarfetmeden kilometrelerce süzülmektedirler. Çoruh Vadisi nde ilkbahar göçü, nisan ve mayıs aylarında tamamlanırken sonbahar göçünün yoğun olduğu zaman aralığı ise 20 Ağustos 20 Ekim tarihleri arasıdır. Sonbaharda genç bireylerle beraber dönüş yapan yırtıcı kuşların gün içerisindeki sayıları onbinleri bulmaktadır. Vadinin diğer bir özelliği de, göç eden yırtıcı kuşların çok yakın mesafeden izlenebiliyor olmasıdır. Kuş türlerinin çoğunun yakın mesafeden ve arazide yürümeye gerek kalmaksızın araç yolu üzerinden görülebilmesi bu bölgeyi daha da ayrıcalıklı bir konuma getirmektedir. Çoruh Vadisi göçmen kuşların yanısıra üreyen kuşlar açısından da önemlidir. - Ülkemizde Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus), Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), Kara Akbaba (Aegypius monachus) ve Küçük Akbaba (Neophron percnopterus) olmak üzere 4 farklı akbaba türünün aynı anda görülebileceği ender alanlardandır. - Kafkaslar ve Doğu Karadeniz Dağları na endemik olan Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi), bölgede rahatlıkla gözlenebilmektedir. - Dünya üzerinde oldukça dar bir yayılışa sahip olan Urkeklik (Tetraogallus caspius) sabahın erken saatlerinde İspir ve Uzundere nin yüksek kesimlerinde kolaylıkla gözlenebilmektedir. - Diğer Çıvgın türlerinden farklı olarak sadece Kafkasya Bölgesi ve Doğu Karadeniz Dağları nda bulunan Kafkas Çıvgını (Phylloscopus sindiatus), bölgede ormanlık alanlarda gözlenebilir. - Alamecek (Rhodopechys sanguinea), Kara İskete (Serinus pusillus), Kara Ağaçkakan (Dryocopus martius), Alasığırcık (Sturnus roseus), Büyük Dağbülbülü (Prunella collaris), Sürmeli Dağbülbülü (Prunella ocularis), Akyanaklı Baştankara (Parus lugubris), Aksırtlı Kuyrukkakan (Oenanthe finschii) gibi zor görülen türler Çoruh Vadisi nde gözlenmiştir. - Anadolu da birçok türküye adını vermiş olan Kınalı Keklik (Alectoris chukar), vadinin her köşesinde rahatlıkla gözlenebilmektedir. Alaca Sinekkapan ın (Ficedula semitorquata) Türkiye de en iyi bilinen üreme alanı Çoruh Vadisi ndedir. - Sarı Gagalı Dağkargası (Pyrrhocorax graculus) ve Kırmızı Gagalı Dağkargası (Pyrrhocorax pyrrhocorax) da dahil olmak üzere, Türkiye de üreyen karga türlerinin tamamı Çoruh Vadisi nde üremektedir. - Dünya popülasyonunun çok büyük bir kısmı Türkiye de bulunan Anadolu Sıvacısı (Sitta krueperi), Çoruh Vadisi ndeki iğne yapraklı ormanlarda rahatlıkla gözlenebilmektedir. - Ülkemizin en büyük baykuş türü olan Puhu (Bubo bubo), Çoruh Vadisi nde yerli olarak bulunmaktadır. 6

7 - Küresel ölçekte nesli tehlike altında bulunan Sürmeli Kızkuşu (Vanellus gregaria) ve ülkemizde nadir görülen Kara Kanatlı Bataklıkkırlangıcı (Glareola nordmanni), vadiye oldukça yakın bir mesafede bulunan Erzurum Ovası üzerinden göç etmektedir. - İnsan müdahalesinden uzak alanları tercih eden Kara Leylek (Ciconia nigra) ve Bıyıklı Doğan (Falco biarmicus), Çoruh Vadisi nin sarp kayalık kesimlerinde üremektedir. - Sayıları çok azalmış olan, nesli tehlike altında Uludogan (Falco cherrug) vadide göç dönemlerinde beslenmektedir. - Türkiye de nesli tehlike altında bulunan Akkuyruklu Kartal (Haliaeetus albicilla) Tortum Gölü çevresinde üremektedir. Tüm bu türlerin nasıl ve nerede bulunacağı 3 farklı altbaşlıkta ele alınmıştır. İlk olarak kuş türleri listesi verilmiştir. İkinci olarak Tür Tasvirleri altbaşlığında, vadide gözlenmiş tüm kuş türleri betimlenmiş, ayrıca nadir veya az rastlanan önemli türlerin detaylı koordinat bilgileri de tek tek verilmiştir. İlkbahar ve sonbahar göçlerinde hangi kuşun hangi sezonda ve hangi aylarda daha yoğun geçtiği de verilen bilgiler arasındadır. Üçüncü altbaşlık olan Kuş Gözlem Rotaları kısmında ise, hedef türlere yönelik olarak analizler yapılmış, belirlenen rotanın hangi kuş türleri açısından önemli olduğu belirtilmiş, ve bu türlere yönelik bir kuş gözlem stratejisi önerilmiştir ÇORUH VADİSİ KUŞ TÜRLERİ LİSTESİ yılları arasında yapılan kuşgözlemi çalışmaları sonucu elde edilen verilere dayanarak Çoruh Vadisi nin kuş türleri listesi çıkartılmıştır. Bu liste Çoruh ve Tortum Vadisi nin; İspir, Uzundere, Yusufeli ve çevresindeki kuş türlerini kapsamaktadır. Üç yıl boyunca belirli aralıklarla yapılan düzenli gözlemler sonucu bölgede 207 farklı kuş türü tespit edilmiştir. ÇORUH VADİSİ NİN KUŞ TÜRLERİ LİSTESİ Türkçe Bilimsel ismi English Name *Statü 1 Küçük Batağan Tachybaptus ruficollis Little Grebe S 2 Bahri Podiceps cristatus Great Crested Greebe KG 3 Gece Balıkçılı Nycticorax nycticorax Night Heron G 4 Sığır Balıkçılı Bubulcus Ibis Cattle Egret G 5 Küçük Akbalıkçıl Egretta garzetta Little Egret G 6 Büyük Akbalıkçıl Egretta alba Great White Egret KG 7 Gri Balıkçıl Ardea cinerea Grey Heron S 8 Erguvani Balıkçıl Ardea purpurea Purple Heron G 9 Kara Leylek Ciconia nigra Black Stork YG 10 Leylek Ciconia ciconia White Stork YG 11 Küçük Kuğu Cygnus columbianus Bewick's Swan K 12 Angıt Tadorna ferruginea Ruddy Shelduck YG 13 Suna Tadorna tadorna Shelduck K 14 Çamurcun Anas crecca Teal KG 15 Yeşilbaş Anas platyrhynchos Mallard K 16 Kaşıkgaga Anas clypeata Shoveler G 17 Elmabaş Patka Aythya ferina Pochard K 18 Sütlabi Mergus albellus Smew K 19 Arı Şahini Pernis apivorus Honey Buzzard G 20 Kara Çaylak Milvus migrans Black Kite G 21 Akkuyruklu Kartal Haliaeetus albicilla White-tailed Eagle YG 22 Sakallı Akbaba Gypaetus barbatus Lammergeier S 7

8 23 Küçük Akbaba Neophron percnopterus Egyptian Vulture YG 24 Kızıl Akbaba Gyps fulvus Griffon Vulture S 25 Kara Akbaba Aegypius monachus Black(Cinereous) Vulture YG 26 Saz Delicesi Circus aeruginosus Marsh Harrier G 27 Bozkır Delicesi Circus macrourus Pallid Harrier G 28 Çayır Delicesi Circus pygargus Montagu's Harrier G 29 Çakır Accipiter gentilis Goshawk S 30 Atmaca Accipiter nisus Sparrowhawk S 31 Yaz Atmacası Accipiter brevipes Levant Sparrowhawk G 32 Şahin Buteo buteo Common Buzzard S 33 Kızıl Şahin Buteo rufinus Long-legged Buzzard S 34 Küçük Orman Kartalı Aquila pomarina Lesser Spotted Eagle G 35 Büyük Orman Kartalı Aquila clanga Greater Spotted Eagle G 36 Bozkır Kartalı Aquila nipalensis Steppe Eagle G 37 Yılan Kartalı Circaetus gallicus Short-toed Eagle YG 38 Şah Kartal Aquila heliaca Imperial Eagle YG 39 Kaya Kartalı Aquila chrysaetos Golden Eagle S 40 Küçük Kartal Hieraaetus pennatus Booted Eagle YG 41 Balık Kartalı Pandion haliaetus Osprey G 42 Küçük Kerkenez Falco naumanni Lesser Kestrel G 43 Kerkenez Falco tinnunculus Kestrel S 44 Ala Doğan Falco vespertinus Red-footed Falcon G 45 Delice Doğan Falco subbuteo Hobby YG 46 Bıyıklı Doğan Falco biarmicus Lanner YG 47 Ulu Doğan Falco cherrug Saker G 48 Gök Doğan Falco peregrinus Peregrine S 49 Dağ Horozu Tetrao mlokosiewiczi Caucasian Black Grouse S 50 Urkeklik Tetraogallus caspius Caspian Snowcock S 51 Kınalı Keklik Alectoris chukar Chukar S 52 Çilkeklik Perdix perdix Grey Patridge S 53 Bıldırcın Coturnix coturnix Quail YG 54 Bıldırcın Kılavuzu Crex crex Corncrake G 55 Sutavuğu Gallinula chloropus Moorhen G 56 Sakarmeke Fulica atra Coot KG 57 Turna Grus grus Crane G Karakanatlı 58 Bataklıkkırlangıcı Glareola nordmanni Black-winged Pratincole G 59 Küçük Halkalı Cılıbıt Charadrius dubius Little Ringed Plover YG 60 Sürmeli Kızkuşu Vanellus gregaria Sociable Plover G 61 Kızkuşu Vanellus vanellus Lapwing G 62 Döğüşkenkuş Philomachus pugnax Ruff G 63 Su Çulluğu Gallinago gallinago Snipe G 64 Çulluk Scolopax rusticola Woodcock G 65 Kızılbacak Tringa totanus Redshank G 66 Orman Düdükçünü Tringa glareola Wood Sandpiper G 67 Yeşil Düdükçün Tringa ochropus Green Sandpiper G 68 Dere Düdükçünü Actitis hypoleucos Common Sandpiper YG 69 Büyük Karabaş Martı Larus ichthyaetus Great Black-headed Gull K 70 Karabaş Martı Larus ridibundus Black-headed Gull KG 71 Van Gölü Martısı Larus armenicus Armenian Gull S 72 Akkanatlı Sumru Chlidonias leucopterus White-winged Black Tern G 8

9 73 Kaya Güvercini Columba Livia Rock Dove S 74 Gökçe Güvercin Columba oenas Stock Dove S 75 Tahtalı Columba palumbrus Woodpigeon S 76 Kumru Streptopelia decaocto Collared Dove S 77 Üveyik Streptopelia turtur Turtle Dove YG 78 Tepeli Guguk Clamator glandarius Great-spotted Cuckoo YG 79 Guguk Cuculus canorus Cukoo YG 80 Puhu Bubo bubo Eagle Owl S 81 Kukumav Athena noctua Little Owl S 82 Alaca Baykuş Strix aluco Tawny Owl S 83 Çobanaldatan Caprimulgus europaeus Nightjar YG 84 Ebabil Apus apus Common Swift YG 85 Akkarınlı Ebabil Apus melba Alpine Swift G 86 Yalıçapkını Alcedo atthis Kingfisher G 87 Arıkuşu Merops apiaster Bee-eater YG 88 Gökkuzgun Coracias garrulus Roller YG 89 İbibik Upupa epops Hoopoe YG 90 Yeşil Ağaçkakan Picus viridis Green Woodpecker S 91 Kara Ağaçkakan Dryocopus martius Black Woodpecker S 92 Orman Ağaçkakanı Dendrocopos major Great-spotted Woodpecker S 93 Alaca Ağaçkakan Dendrocopos syriacus Syrian Woodpecker S 94 Boğmaklı Toygar Melanocorypha calandra Calandra Lark G 95 Bozkır Toygarı Calandrella brachydactyla Short-toed Lark G 96 Tepeli Toygar Galerida cristata Crested Lark S 97 Orman Toygarı Lullula arborea Woodlark S 98 Tarlakuşu Alauda arvensis Skylark S 99 Kulaklı Toygar Eremophila alpestris Horned(Shore) Lark S 100 Kum Kırlangıcı Riparia riparia Sand Martin G 101 Kaya Kırlangıcı Ptyonoprogne rupestris Crag Martin YG 102 Kırlangıç Hirundo rustica Barn Swallow YG 103 Ev Kırlangıcı Delichon urbica House Martin YG 104 Kır İncirkuşu Anthus campestris Tawny Pipit YG 105 Ağaç İncirkuşu Anthus trivialis Tree Pipit YG 106 Çayır İncirkuşu Anthus pratensis Meadow Pipit G 107 Kızılgerdanlı İncirkuşu Anthus cervinus Red-throated Pipit G 108 Dağ İncirkuşu Anthus spinoletta Water Pipit YG 109 Sarı Kuyruksallayan Motacilla flava Yellow Wagtail YG 110 Dağ Kuyruksallayanı Motacilla cinerea Grey Wagtail YG 111 Akkuyruksallayan Motacilla alba White(Pied) Wagtail YG 112 Sarıbaşlı Kuyruksallayan Motacilla citreola Citrine Wagtail G 113 Derekuşu Cinclus cinclus Dipper S 114 Çitkuşu Troglodytes troglodytes Wren S 115 Dağbülbülü Prunella modularis Dunnock S 116 Sürmeli Dağbülbülü Prunella ocularis Radde's Accentor S 117 Büyük Dağbülbülü Prunella collaris Alpine Accentor S 118 Kızılgerdan Erithacus rubecula Robin S 119 Bülbül Luscinia megarhynchos Nightingale YG 120 Mavigerdan Luscinia svecica Bluethroat G 121 Kara Kızılkuyruk Phoenicurus ochruros Black Redstart YG 122 Kızılkuyruk Phoenicurus phoenicurus Redstart YG 9

10 123 Çayır Taşkuşu Saxicola rubetra Whinchat YG 124 Taşkuşu Saxicola torquata Stonechat YG 125 Boz Kuyrukkakan Oenanthe isabellina Isabelline Wheatear YG 126 Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe Northern Wheatear YG 127 Karakulaklı Kuyrukkakan Oenanthe hispanica Black-eared Wheatear YG 128 Aksırtlı Kuyrukkakan Oenanthe finschii Finsch's Wheatear YG 129 Taşkızılı Monticola saxatilis (Rufous) Rock Thrush YG 130 Gökardıç Monticola solitarius Blue Rock Thrush YG 131 Boğmaklı Ardıç Turdus torquatus Ring Ouzel S 132 Karatavuk Turdus merula Blackbird S 133 Tarla Ardıcı Turdus pilaris Fieldfare K 134 Öter Ardıç Turdus philomelos Song Thrush S 135 Kızıl Ardıç Turdus iliacus Redwing K 136 Ökse Ardıcı Turdus viscivorus Mistle Thrush S 137 Kamış Bülbülü Cettia cetti Cetti's Warbler YG 138 Bataklık Kamışçını Locustella lusciniodies Savi's Warbler G 139 Saz Kamışçını Acrocephalus scirpaceus Reed Warbler YG 140 Ak Mukallit Hippolais pallida Olivaceous Warbler YG 141 Maskeli Ötleğen Sylvia melanocephala Sardinian Warbler G 142 Pembe Göğüslü Ötleğen Sylvia mystacea Menetries's Warbler YG 143 Akgözlü Ötleğen Sylvia crassipunctus Eastern Orphean Warbler YG 144 Çizgili Ötleğen Sylvia nisoria Barred Warbler G 145 Küçük Akgerdanlı Ötleğen Sylvia curruca Lesser Whitethroat YG 146 Akgerdanlı Ötleğen Sylvia communis Whitethroat YG 147 Boz Ötleğen Sylvia borin Garden Warbler G 148 Karabaşlı Ötleğen Sylvia atricapilla Blackcap YG (throchiloides) 149 Yeşil Çıvgın Phylloscopus nitidus Green Warbler YG 150 Kafkas Çıvgını Phylloscopus sindianus Caucasian Chiffchaff YG 151 Çıvgın Phylloscopus collybita Chiffchaff YG 152 Söğütbülbülü Phylloscopus trochilus Willow Warbler G 153 Çalıkuşu Regulus regulus Goldcrest S 154 Benekli Sinekkapan Muscicapa striata Spotted Flycatcher YG 155 Küçük Sinekkapan Ficedula parva Red-breasted Flycatcher G 156 Alaca Sinekkapan Ficedula semitorquata Semi-collared Flycatcher YG 157 Uzunkuyruklu Baştankara Aegithalos caudatus Long-tailed Tit S 158 Kayın Baştankarası Parus palustris Marsh Tit G 159 Akyanaklı Baştankara Parus lugubris Sombre Tit S 160 Çam baştankarası Parus ater Coal Tit S 161 Mavi Baştankara Parus caeruleus Blue Tit S 162 Büyük Baştankara Parus major Great Tit S 163 Anadolu Sıvacısı Sitta krueperi Krüper's Nuthatch S 164 Sıvacı Sitta europaea Nuthatch S 165 Büyük Kaya Sıvacısı Sitta tephronota Eastern Nuthatch G 166 Kaya Sıvacısı Sitta neumayer Rock Nuthatch S 167 Duvar Tırmaşıkkuşu Tichodroma muraria Wallcreeper S 168 Orman Tırmaşıkkuşu Certhia familiaris Treecreeper S 169 Çulhakuşu Remiz pendulinus Penduline Tit YG 170 Sarıasma Oriolus oriolus Golden Oriole YG 171 Kızılsırtlı Örümcekkuşu Lanius collurio Red-backed Shrike YG 172 Karaalınlı Örümekkuşu Lanius minor Lesser Grey Shrike YG 10

11 173 Kızılbaşlı Örümcekkuşu Lanius senator Woodchat Shrike YG 174 Alakarga Garrulus glandarius Jay S 175 Saksağan Pica Pica Magpie S 176 Sarıgagalı Dağkargası Pyrrhocorax graculus Alpine Chough S 177 Kırmızıgagalı Dağkargası Pyrrhocorax pyrrhocorax Chough S 178 Küçük Karga Corvus monedula Jackdaw S 179 Ekin Kargası Corvus frugilegus Rook S 180 Leş Kargası Corvus corone cornix Hooded Crow S 181 Kuzgun Corvus corax Raven S 182 Sığırcık Sturnus vulgaris Starling S 183 Ala Sığırcık Sturnus roseus Rose-coloured Starling G 184 Serçe Passer domesticus House Sparrow S 185 Söğüt Serçesi Passer hispaniolensis Spanish Sparrow YG 186 Ağaç Serçesi Passer montanus Tree Sparrow S 187 Kaya Serçesi Petronia petronia Rock Sparrow S 188 Kar Serçesi Montifringilla nivalis Snowfinch S 189 İspinoz Fringilla coelebs Chaffinch S 190 Dağ İspinozu Fringilla montifringilla Brambling K 191 Kara İskete Serinus pusillus Red-fronted Serin S 192 Küçük İskete Serinus serinus Serin YG 193 Florya Carduelis chloris Greenfinch S 194 Saka Carduelis carduelis Goldfinch S 195 Karabaşlı İskete Carduelis spinus Siskin S 196 Ketenkuşu Carduelis cannabina Linnet S 197 Sarıgagalı Ketenkuşu Carduelis flavirostris Twite S 198 Çaprazgaga Loxia curvirostra Crossbill S 199 Alamecek Rhodopechys sanguinea Crimson-winged Finch S 200 Çütre Carpodacus erythrinus Common Rosefinch YG 201 Şakrak Pyrrhula pyrrhula Bullfinch S 202 Kocabaş Coccothraustes coccothraustes Hawfinch S 203 Sarı Çinte Emberiza citrinella Yellowhammer K 204 Kaya Çintesi Emberiza Cia Rock Bunting S 205 Kirazkuşu Emberiza hortulana Ortolan Bunting YG 206 Kara Başlı Çinte Emberiza melanocephala Black-headed Bunting YG 207 Tarla Çintesi Miliaria calandra Corn Bunting S *Statü: 2005, 2006 ve 2007 yıllarında, Çoruh Vadisi'nde yapılan kuş araştırmalarında tespit edilen bulguları göstermetedir. Y: Yaz aylarında kaydedilmiş kuş türleri, K: Kış aylarında kaydedilmiş kuş türleri, G: İlkbahar ve/veya sonbahar aylarında kaydedilmiş kuş türleri, S: Sürekli yani 4 mevsim boyunca gözlenmiş kuş türleri. 11

12 4.2. TÜR TASVİRLERİ Aşağıdaki veriler, 3 yıllık süreç içerisinde, çeşitli aralıklarla yapılan arazi çalışmalarında, İspir, Uzundere ve Yusufeli üçgeninde kaydedilmiş tüm kuş türleri ile ilgili bilgiler içermektedir. 1. Küçük Batağan (Tachybaptus ruficollis) Little Grebe (S) Yerli, aynı zamanda kış göçmenidir. Akımı fazla olmayan sığ sulakalanlarda sazlıklar arasında yuva yapar. Tortum Gölü çevresindeki bataklık ve sazlık alanlarda yaz ve kış aylarında az sayıda gözlenmiştir. 2. Bahri (Podiceps cristatus) Great Crested Grebe (KG) Kış ve ilkbahar aylarında geçit yapar. Tüm gözlem kayıtları Tortum Gölü ndendir. Gölde kışlar. Ocak ayında maksimum 140 birey kaydedilmiştir. 3. Gece Balıkçılı (Nycticorax nycticorax) Night Heron (G) Göç dönemlerinde geçit yapar. Tortum Gölü çevresinde ve Çoruh Nehri kıyılarında ağaçlıklar ve sazlıklar arasında küçük gruplar halinde gözlenmiştir. 4. Sığır Balıkçılı (Bubulcus ibis) Cattle Egret (G) Geçit yapar. Genellikle hayvancılık yapılan düz alanlarda, hayvan sürüleri ile beraber, grup olarak beslendikleri görülür. Tortum Gölü çevresinde, göç zamanında az sayıda tespit edilmiştir. 5. Küçük Ak Balıkçıl (Egretta garzetta) Little Egret (G) Geçit yapar. Tortum Gölü çevresinde sonbahar aylarında az sayıda gözlenmiştir. 6. Büyük Ak Balıkçıl (Egretta alba) Great White Egret (KG) Göç dönemlerinde ve kış aylarında görülür. Çoruh Nehri kenarında ve Tortum Gölü kıyılarında kayıtları bulunmaktadır. 7. Gri Balıkçıl (Ardea cinerea) Grey Heron (S) Yerlidir. Yıl boyu bütün göl ve ırmak kenarlarında görmek mümkündür. Göç dönemlerinde ve kış aylarında sayılarının arttığı gözlenmiştir. 8. Erguvani Balıkçıl (Ardea purpurea) Purple Heron (G) İlkbahar aylarında geçit yapar. Nisan sonuna doğru Tortum Gölü çevresinde yüksek sayılarda beslenirken gözlemlenebilir. İspir yakınlarındaki küçük göletlerde konakladığı gözlenmiştir. 9. Kara Leylek (Ciconia nigra) Black Stork (YG) Yaz göçmenidir. Göç gözlemi noktalarından az sayılarda fakat düzenli geçtiği gözlenmiştir. Uzundere çevresinde, yol kenarındaki sarp vadilerde üremektedir. Tortum Gölü nde beslenmektedir. Uzundere de ve İspir Elmalı köyü çevresinde de ürediği tespit edilmiştir. İki üreme alanının koordinatları aşağıda verilmiştir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Elmalı Köyü, İspir UTM E, N Uzundere-Tortum Gölü yolu, yol üzeri Yaz boyunca '2 3.44"N, 41 35'0.28"E 10. Leylek (Ciconia ciconia) Leylek (YG) 12

13 Yaz göçmeni olan leylekler Çoruh Vadisi ni göç güzergahı olarak kullanmamaktadır. Çok nadir olarak geçit yapmaktadırlar. 12 Eylül 2007 de 1 birey gözlenmiştir. İspir-Erzurum karayolunda, Kırık köyü çevresinde elektrik direkleri üzerinde üremektedirler. 11. Küçük Kuğu (Cygnus columbianus) Bewick s Swan (K) Tortum Gölü nde 29 Ocak 2006 tarihinde 3 birey gözlenmiştir. 12. Angıt (Tadorma ferruginea) Ruddy Shelduck (YG) Vadi de az sayıda üremektedir. Üremesi için dağlık alanları tercih eder. İlkbahar ve yaz aylarında Kılıçkaya nın güneybatısında Yamaçüstü köyü civarında ve Tortum Gölü ile Tortum ilçesi arasında kayıtları bulunmaktadır. 13. Suna (Tadorna tadorna) Shelduck (K) Bölgede kış göçmenidir. Kış aylarında Tortum Gölü nde bireyin kışladığı tespit edilmiştir. 14. Çamurcun (Anas crecca) Teal (KG) Sonbahar aylarında İspir yakınlarındaki ufak göletlerde, sazlıklarda ve Çoruh Nehri kıyılarında gözlenmiştir. Tortum Gölü nden ise kış kayıtları vardır. 15. Yeşilbaş (Anas platyrhynchos) Mallard (K) Vadide kışlar. Kış mevsiminde Çoruh Nehri boyunda ve çevredeki derelerde yaygın olarak bulunur. Tortum Gölü nde maksimum 610 birey 29 Ocak 2007 tarihinde sayılmıştır. 16. Kaşıkgaga (Anas clypeata) Shoveler (G) Geçit yapar. Tortum Gölü nde sonbahar aylarında az sayıda gözlenmiştir. 17. Elmabaş Patka (Aythya ferina) Pochard (K) Kış aylarında geçit yapar. Çoruh Nehri nde Ocak ve Şubat aylarında gözlenmiştir. 18. Sütlabi (Mergus albellus) Smew (K) Nadir kış göçmenidir. İspir-Pazaryolu arasında, Çoruh Nehri üzerinde, 1 Şubat 2006 tarihinde 2 birey gözlenmiştir. 19. Arı Şahini (Pernis apivorus) Honey Buzzard (G) Her iki göç döneminde de düzenli olarak geçit yapan göçmenlerdendir. İlkbarda mayıs ortalarından haziran ortalarına kadar olan süreçte gözlenmiştir. Sonbaharda ise ağustos sonundan itibaren eylül ortalarına kadar olan dönemde yoğunluk görülmüş, ekim ortalarına kadar geçit yapmıştır. Maksimum sayı 1 Eylül 2006 tarihinde 3245 birey olarak kaydedilmiştir. Bölgede ürediği tahmin edilmektedir. 20. Kara Çaylak (Milvus migrans) Black Kite (G) Geçit yapar. İlkbaharda nisanın ilk yarısında yüksek sayılarda geçit yapmıştır. Mayıs ayında az sayıda kaydedilmiştir. Sonbahar göçünde ise ağustos ortalarından Ekim ortalarına kadar düzenli olarak geçit yapmaktadır. 21. Akkuyruklu Kartal (Haliaeetus albicilla) White-tailed Eagle (YG) Küresel ölçekte koruma önceliği olan bir türdür. Tortum Gölü çevresinde ürediği tahmin edilmektedir. Göç zamanında ve yaz aylarında gözlenmiştir. Aşağıda belirtilen koordinattan 13

14 gözlem yapıldığında, gölün karşı kıyısındaki vadilerdeki ağaçlarda düzenli olarak tünediği görülmüştür. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Tortum Gölü, Uzundere İlkbahar, yaz 2 37 T Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus) Lammergeier (S) Çoruh ve Tortum vadilerinde en az 3 çift ürediği tespit edilmiştir. Yıl boyunca vadinin her köşesinde kolaylıkla gözlenebilir. Sabah 09:00-11:00 saatleri arasında görülme ihtimali daha yüksektir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat İspir, IDOS Tesisleri Yıl boyu 2 * Uzundere - Tortum yolu dağlık bölgeler Yıl boyu 2 * Uzundere Narman yolu dağlık bölgeler Yıl boyu 2 * Belirlenen göç noktaları Yıl boyu 1-3 * * Tür hassas ve nesli tehlike altında olduğu için yuva koordinatı bilgileri verilmemiştir. 23. Küçük Akbaba (Neophron percnopterus) Egyptian Vulture (YG) Vadide gözlenen 4 tür akbabanın en küçüğü ve yaz göçmeni olanıdır. Çoruh Vadisi nin güney kesimlerinde yaygındır. Çöplük çevrelerinde sıkça rastlanır. İspir çöplüğü yakınlarında ve Uzundere Tortum Gölü arasında yol boyundaki yüksek kayalıklarda üremektedir. Ayrıca Çoruh Vadisi nin alçak kesimlerindeki dik yarlarda birçok yuvası bulunmuştur. Eylül ayında az sayıda geçit yaptığı gözlenmiştir. 24. Kızıl Akbaba (Gyps fulvus) Griffon Vulture (S) Türkiye de nadir görülen bir tür olmakla beraber, Çoruh Vadisi nin belirli bölgelerinde rahatlıkla gözlemlenebilir. Uzundere, Engüzek Kalesi Vadisi nde 2005 yılında üremişlerdir yılında ise İspir Sırakonaklar Vadisi girişinde üredikleri tespit edilmiştir. Ayrıca sonbahar göçünde küçük grupların göç gözlem noktalarından geçit yaptığı gözlenmiştir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Engüzek Kale Vadisi, Uzundere Yıl boyu 8 37 T Sırakonaklar Vadisi, İspir Yıl boyu '55.43"N, 41 13'58.58"E Verçenik Dağı çevresi, İspir Yaz 5 37 T UTM Değirmenli Köyü, İspir Yaz 2 37 T UTM Kılıçkaya, Yusufeli İlkbahar 3 37 T UTM Havuzlu köyü mezrası, Yusufeli İlkbahar 2 37 T UTM İspir-Uzundere yolu, Mescit Dağları geçidi İlkbahar 5 37 T UTM Kara Akbaba (Aegypius monachus) Black(Cinereous) Vulture (YG) Avrupa nın en iri akbaba türüdür. Küresel ölçekte koruma önceliği olan bir türdür. İspir Yıldıztepe köyü çevresindeki yaşlı ormanlarda ürediği tahmin edilmektedir. Yaz aylarında İspir Yedigöller köyü çevresinde 6 birey toplu olarak gözlenmiştir. Kış aylarında Çoruh Vadisi nden kaydı yoktur; fakat biraz güneyde bulunan Erzurum un Aşkale ilçesi çöplüğünde beslenmektedirler. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Yıldıztepe köyü ormanları, İspir Yaz, sonbahar 2 37 T UTM Değirmenli köyü yakınları, İspir Yaz 1 37 T UTM Demirbilek köyü yakınları, İspir Yaz 2 37 T UTM Moryayla köyü çevresi, İspir Yaz, sonbahar 2 37 T UTM İspir-Uzundere yolu, Mescit Dağları geçidi İlkbahar 5 37 T UTM Çamlıtepe mahallesi, İspir İlkbahar 5 37 T UTM

15 26. Saz Delicesi (Circus aeruginosus) Marsh Harrier (G) Bölgede geçit kuşudur. Göç gözlemi noktalarından ilkbahar göçünde Mayıs ayında nadir olarak geçtiği gözlenmiştir. Sonbaharda ise Ağustos un ikinci yarısından itibaren Ekim ortalarına kadar düzenli olarak geçtiği kaydedilmiştir. 27. Bozkır Delicesi (Circus macrourus) Pallid Harrier (G) Ülkemizde görülen en nadir delice türüdür. Çoruh Vadisi nden düzenli olarak geçit yapmaktadır. Göç gözlemi noktalarından ilkbaharda nisan ayının ilk yarısında düzenli olarak geçtiği gözlenmiştir. Sonbaharda ise eylül ayından itibaren ekim ortalarına kadar az sayıda fakat düzenli kayıtları bulunmaktadır. 28. Çayır Delicesi (Circus pygargus) Montagu s Harrier (G) Yaygın geçit kuşudur. İlkbaharda ağırlıklı olarak nisanın ilk yarısında az sayıda geçit yapmıştır. Sonbaharda ise ağustosun ikinci yarısından itibaren eylül sonlarına kadar düzenli olarak geçit yapmaktadır. Eylül ün ilk yarısında düz alanlarda, özellikle İspir-Devedağı yolunda çekirge ile beslendikleri gözlenmiştir. 29. Çakır (Accipiter gentilis) Goshawk (S) Çoruh Vadisi nin nadir, yerli kuş türüdür. Bölgede ürediği tahmin edilmektedir. Nisan ayında İspir Merkez de gözlenmiş, mayıs ayında ise İspir Çamlıca Mahallesi, Olgunlar-Yusufeli ve Uzundere den kaydedilmiştir. 30. Atmaca (Accipiter nisus) Sparrowhawk (S) Yılın her mevsimi rastlamak mümkündür. İlkbahar ve sonbahar aylarında göçmen olanlar da eklenince sayıları çok artar. Nisanın ilk yarısı ve eylül ayı en yoğun geçit yaptıkları zaman aralıklarıdır. 31. Yoz Atmaca (Yaz Atmacası) (Accipiter brevipes) Levant Sparrowhawk (G) Genellikle sürüler halinde göç eden geçit kuşudur. Göçünün en yoğun olduğu dönem eylül ayıdır. İlkbaharda 6 Mayıs 2005 te tek göç kaydı bulunmaktadır. 32. Şahin (Buteo buteo) Common Buzzard (S) Yerlidir. En yaygın görülen yırtıcılardandır. İspir-Devedağı yolunda açık arazilerde yüksek sayılarda beslendiği gözlenmiştir. Göç döneminde de en yaygın kuş olmakla beraber göçünün en fazla yoğunlaştığı dönem eylülün ikinci yarısıdır. Çoğunlukla sürüler halinde göç eder. Maksimum olarak 18 Eylül 2005 tarihinde şahin geçmiştir. 33. Kızıl Şahin (Buteo rufinus) Long-legged Buzzard (S) Bölgenin yerli kuşudur. Alanın tamamında görmek mümkündür. Genellikle açık arazilerde direklerin üzerine tüner. İspir-Devedağı ve İspir-Erzurum Yolu nda düzenli olarak bulunmaktadır. 34. Küçük Orman Kartalı (Aquila pomarina) Lesser Spotted Eagle (G) Geçit kuşudur. Çoruh Vadisi nden küçük gruplar halinde ve az sayıda geçtiği gözlenmiştir. İlkbaharda mart sonundan mayıs başlarına kadar, sonbaharda ise eylül ve ekim aylarında göç gözlemi noktalarından görülebilir. 35. Büyük Orman Kartalı (Aquila clanga) Greater Spotted Eagle (G) 15

16 Bölgede nadirdir. Diğer yırtıcı grupları içerisinde tek bireyler halinde geçit yapar. Vadiden kayıtları eylülün ikinci yarısı ve ekim ayındandır. 36. Bozkır Kartalı (Aquila nipalensis) Steppe Eagle (G) Ülkemizde nadir görülen bir geçit kuşudur. İlkbahar göçünün yaşandığı nisan ayında düzenli olarak geçmektedir. Sonbaharda ise en fazla kaydedildiği günler 1 Eylül de 18 birey ve 18 Eylül de 13 bireydir. Erzurum Ovası nda dinlendikleri ve beslendikleri görülmüştür. 37. Yılan Kartalı (Circaetus gallicus) Short-toed Eagle (YG) Bölgede üremesi muhtemel yaz göçmenidir. İlkbahar göçünde, mart sonlarından nisanın ilk yarısına kadar kayıtları bulunmaktadır. Sonbaharda ise ağustos sonlarından eylül sonlarına kadar düzenli olarak fakat geçit yaptığı gözlenmiştir. Ekim ayının ilk yarısında ise az sayıda kaydı vardır. Ayrıca İspir, Halilpaşa köyü çevresinde yaz aylarında gözlenmiştir. 38. Şah Kartal (Aquila heliaca) Imperial Eagle (YG) Nesli tehlike altında olan bir geçit kuşudur. Geçmiş dönemlerde İspir çevresinde üremiştir. Halen üremesi muhtemeldir. Eylül ayında düzenli olarak fakat az sayıda geçit yapar. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Çamlıca mahallesi(korga) yokuşu, İspir Yaz 1 37 T UTM Değirmenli köyü yakınları, İspir Yaz 1 37 T UTM İspir Devedağı yolu, İspir Yaz 1 37 T UTM Göç gözlem noktaları İkbahar, sonbahar Kaya Kartalı (Aquila chrysaetos) Golden Eagle (S) Bölgenin en iri ve yerli kartalıdır. Vadinin alçak kesimlerinde dik ve sarp yarlarda yuva yapar. Uzundere ve İspir de birçok alanda yuvaları tespit edilmiştir. 40. Küçük Kartal (Hieraaetus pennatus) Booted Eagle (YG) Bölgede üreyen diğer bir kartal türüdür. Sonbahar göçü ağustos ortalarından itibaren başlar ve ekime kadar devam eder. İlkbaharda ise nisan ve mayısta az sayıda geçtiği gözlenmiştir. 41. Balık Kartalı (Pandion haliaetus) Osprey (G) Bölgeden nadiren geçit yapar. İlkbahar aylarında Çoruh Nehri nde balık avlarken gözlenmiştir. 42. Küçük Kerkenez (Falco naumanni) Lesser Kestrel (G) Küresel ölçekte koruma önceliği olan bir türdür. Sonbaharda İspir Merkez de büyük gruplar halinde göç ettiği saptanmıştır. Uzundere ve Narman civarından da göç kayıtları bulunmaktadır. 43. Kerkenez (Falco tinnunculus) Kestrel (S) Yıl boyu vadide görmek mümkündür. Havada asılı kalarak avının yerini tespit eder. Genellikle küçük kemirgenleri avlar ve elektrik veya telefon direklerinin üzerinde tüner. 44. Aladoğan (Falco vespertinus) Red-footed Falcon (G) Geçit kuşudur. Küçük gruplar halinde geçit yapar. Genellikle yol kenarındaki elektrik veya telefon tellerinde tüner. Çoruh Vadisi nde, göç dönemlerinde açık alanlarda gözlenebilir. Kayıtları mayıs, eylül ve ekim başlarında İspir-Erzurum yolu üzerindendir. 45. Delice Doğan (Falco subbuteo) Hobby (YG) 16

17 Alanda üreyen bir yaz göçmenidir. Nisan ayının ikinci yarısından ekim ayının ortalarına kadar görmek mümkündür. 46. Bıyıklı Doğan (Falco biarmicus) Lanner (YG) Bölgede İspir in Yedigöller köyü yakınlarında ürediği tespit edilmiştir. Ülkemizde nadir olan bu doğan türününün yaz ve sonbahar aylarında az sayıda noktasal kayıtları bulunmaktadır. Nesli tehlike altında olduğu için yuva koordinatları verilmemiştir. 47. Uludoğan (Falco cherrug) Saker (G) Nesli tehlike altında olan iri bir doğan türüdür. Ülkemizde çok nadir olan bu doğan türünün Çoruh Vadisi nde İspir-Devedağı yolundaki açık alanlarda avlandığı ve Ekim 2007 de 2 hafta alanda kaldığı gözlenmiştir. 48. Gökdoğan (Falco peregrinus) Peregrine (S) Yerli ve yaygın bir doğan türüdür. Çoruh Vadisi nin her kesiminde yılboyu karşınıza çıkması muhtemeldir. 49. Dağ Horozu (Huş Tavuğu) (Tetrao mlokosiewiczi) Caucasian Black Grouse (S) Kafkaslar ve Doğu Karadeniz Dağları na endemik olan Dağ Horozu, bölgede Yusufeli Olgunlar ve Narlık Köyü nün yaylaları ile İspir Rize yolunda Sivrikaya Köyü sırtlarında rahatlıkla gözlenebilmektedir. Yerlidir, fakat en rahat bulunabileceği zamanlar ilkbahar ve sonbahar aylarıdır. Dünyanın başka hiçbir bölgesinde bulunmayan bu kuş türünü görebilmek amacıyla her yıl dünyanın dört bir yanından gelen yüzlerce kuş meraklısı bölgeyi ziyaret etmektedir. Ekim başında Sivrikaya sırtlarında 16 birey aynı noktadan gözlenmiştir. Gözlendiği noktaların koordinat bilgileri aşağıdadır. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Yaylalar köyü yolu, Pul tepesi, Yusufeli İlkbahar 2 37 T UTM Körahmet mahallesi, Yaylalar Köyü, Yusufeli İlkbahar 3 37 T UTM Sivrikaya, Rize Sonbahar T Urkeklik (Tetraogallus caspius) Caspian Snowcock (S) Yerlidir. Çoruh Vadisi nde yıl boyu gözlenebilir. Dünya üzerinde oldukça dar bir yayılışa sahip olan Urkeklik, dağların ulaşılması güç, sarp ve kayalık kesimlerinde yaşar. İspir, Uzundere ve Yusufeli nin yaylalarında yaygındır. Sabahın erken saatlerinde yüksek kesimlerde kolaylıkla gözlenebilmektedir. Ulaşılması en kolay gözlem yerleri, ilkbaharda Uzundere Zuğar Boğazı geçidi; hazirandan ekime kadar ise İspir Yedigöllerdir. İlkbahar sonunda mevsimsel koşullara göre, karla kaplı yollar açıldığında Uzundere-İspir ve Uzundere- Kılıçkaya geçitlerinin zirve noktalarında gözlenebilir. Kaydedilen bazı noktalar aşağıda verilmiştir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Moryayla, Yedigöller, İspir İlkbahar, yaz, sonbahar T Zuğar Boğazı, Uzundere İlkbahar 3 37 T Mescit Dağları, İspir-Uzundere İlkbahar, yaz, sonbahar 5 37 T Kılıçkaya-Çamlıyamaç geçidi İlkbahar, yaz, sonbahar 2 37 T Mal Gölü, Yedigöl köyü, İspir İlkbahar, yaz, sonbahar 3 37 T Demirkent Yaylaları, Yusufeli İlkbahar 2 37 T Sırakonaklar Köyü, İspir İlkbahar 3 37 T Marant, Kılıçkaya, Yusufeli İlkbahar 3 37 T

18 51. Kınalı Keklik (Alectoris chukar) Chukar (S) Yerlidir. Vadinin her köşesinde rahatlıkla gözlenebilmektedir. Sabahın erken saatlerinde öttüklerinden farkedilmesi daha rahattır. 52. Çilkeklik (Perdix perdix) Grey Patridge (S) Yerlidir. Açık alanları seçer. İspir güney sırtlarında, şehir merkezine 10 dakika yürüyüş mesafesinde üredikleri gözlenmiştir. Özellikle sonbahar aylarında lik gruplar halinde Korga (Çamlıca Mahallesi) yolundaki açık kesimlerde gözlemlenebilir. 53. Bıldırcın (Coturnix coturnix) Quail (YG) Çok iyi gizlenen bir kuş türü olduğundan görmek hayli zordur. Sesinden kolayca tanınır. Tüm vadinin açık kısımlarında yaygındır. Tarlalar, bozkırlar, otluk alanlar temel yaşam yeridir. Göç zamanı sayıları artar. Kış ayları dışında yıl boyu gözlenmiştir. 54. Bıldırcın Kılavuzu (Crex crex) Corncrake (G) İspir Devedağı yolunda ilkbaharda tek kaydı bulunmaktadır. Ülkemizde geçit kuşu olan ve sadece Posof ta ürediği bilinen Bıldırcın Kılavuzu nun makinalı tarıma geçilmesiyle sayıları dünyada çok azalmıştır. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Değirmenli Köyü yakınları, İspir Nisan 1 37 T Sutavuğu (Saztavuğu) (Gallinula chloropus) Moorhen (G) Kıyı bitki örtüsü olan ve fazla akışı olmayan küçük göletlerde görülür. Göç mevsimlerinde Tortum Gölü güney kıyılarında gözlenmiştir. 56. Sakarmeke (Fulica atra) Coot (KG) Göç zamanında ve kış aylarında kaydedilmiştir. Sulak alanlarda sazlık ve kamışlıklar arasında yıl boyu rastlanabilir. Kışları genellikle gruplar halinde Tortum Gölü nde görülebilir. 57. Turna (Grus grus) Common Crane (G) Vadide nadir geçit kuşudur. Geçit yaparlarken çok gürültülü seslerinden kolayca tanınır. Geçmiş yıllarda Çoruh Vadisi nin yüksek kesimlerindeki küçük sulak alanlarda ürediği bilinmektedir yılları arasında sadece ilkbahar göç döneminden çok az sayıda kaydı bulunmaktadır. Bilinen ve alana en yakın üreme yeri Ardahan dır. 58. Kara Kanatlı Bataklıkkırlangıcı (Glareola nordmanni) Black-winged Pratincole (G) Çoruh Vadisi için rastlantısal geçit kuşudur. 10 ekim 2005 te İspir-Rize karayolunda, Ovit geçidi yakınlarında yol üzerinde 1 yorgun birey kaydedilmiştir. Ayrıca Erzurum Ovası ndan geçit yaptığı bilinmektedir. 59. Küçük Halkalı Cılıbıt (Charadrius dubius) Little Ringed Plover (YG) Yaz göçmeni ve geçit kuşudur. Çakıl ve kumlu olan dere yataklarını sever. Tortum Gölü- Uzundere arasındaki dere boyunda üremektedir. 60. Sürmeli Kızkuşu (Vanellus gregarius) Sociable Plover(Sociable Lapwing)(G) Erzurum Ovası ndan düzenli olarak sonbaharda geçit yapar. Çoruh Vadisi nden kaydı bulunmamaktadır. Nesli dünya çapında tehlike altında olduğundan ve çalışma alanına çok yakın bir bölgeden düzenli kayıtları bulunduğundan bu listeye dahil edilmiştir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Erzurum Ovası, Erzurum Ekim Max186 Erzurum Havalimanı çevresi 18

19 61. Kızkuşu (Vanellus vanellus) Northern Lapwing (G) Çoruh Vadisi nde geçit kuşudur. Islak çayırlar, düz ve geniş ekili alanlar, göl kenarları temel yaşam alanıdır. Tortum Gölü güney kıyısı düzlüklerinde ilkbahar aylarında küçük grup kayıtları vardır. Ayrıca Kırık Köyü civarında dere yataklarında göç zamanı gözlenmiştir Döğüşkenkuş (Philomachus pugnax) Ruff (G) Geçit kuşudur. Göç zamanında ıslak çayırlar, göl ve su kenarlarında küçük gruplar halinde görülmüştür. 63. Suçulluğu (Gallinago gallinago) Snipe (G) Geçit yapar. Islak çayırlar, göl kenarları ve bataklıklarda görülür. 64. Çulluk (Scolopax rusticola) Woodcock (G) Kış aylarında gözlenmiştir. Sık ormanlardaki dere yataklarında bulunur. 65. Kızılbacak (Tringa totanus) Redshank (G) Geçit zamanı Tortum Gölü kıyılarında gözlenmiştir. 66. Orman Düdükçünü (Tringa glareola) Wood Sandpiper (G) Göç zamanlarında az sayıda Tortum Gölü kıyısında gözlenmiştir. 67. Yeşil Düdükçün (Tringa ochropus) Green Sandpiper (G) Kış ve ilkbahar aylarında Çoruh Nehri boyunda ve küçük dere yataklarında gözlenmiştir. 68. Dere Düdükçünü (Actitis hypoloicos) Common Sandpiper (YG) İlkbahar aylarında Çoruh Nehri boyunca gözlenmiştir. Ovit Geçidi ndeki ıslak çayırlarda yuvalamaktadır. 69. Büyük Karabaş Martı (Larus ichthyaetus) Great Black-headed Gull (K) Kış göçmenidir. Ocak ve şubat aylarında Tortum Gölü nden düzensiz geçit yapar. 70. Karabaş Martı (Larus ridibundus) Black-headed Gull (KG) Kış aylarında göllerde yaygın olarak görülebilir. Çalışma süresince yaz aylarında kaydedilmemiş olsa da yıl boyu Çoruh Vadisi ve Tortum Vadisi nde görmek mümkündür. 71. Van Gölü Martısı (Larus armenicus) Armenian Gull (S) Yıl boyu en çok rastlanan martı türüdür. Sadece sulak alanlarda değil, çöplüklerde veya dağbaşında da rastlamak mümkündür. 72. Akkanatlı Sumru (Chlidonias leucopterus) White-winged Black Tern (G) Uzundere-Tortum yolu üzerinde küçük bir gölet üzerinde ilkbahar aylarında geçit yaparken beslendikleri gözlenmiştir. 73. Kaya Güvercini (Columba livia) Rock Dove (S) Yerlidir. İlçe merkezleri dahil olmak üzere alanın tamamında görülebilir. 74. Gökçe Güvercin (S) Çoruh Vadisi nde belirli noktalarda yıl boyu görülmektedir. Şenköy de kış aylarında köylüler tarafından yemlendikleri öğrenilmiştir. Aynı alandan maksimum 55 birey kaydedilmiştir. 19

20 Alan adı Tarih Sayı Koordinat Şenköy, İspir Yerli Max Tahtalı (Columba palumbrus) Woodpigeon (S) Yerlidir. Yapraklı ve ibreli ormanlarda ürer. Tarlalarda, otlaklarda, kayalık ve ağaçlık bölgelerde genellikle sürüler halinde bulunur. 76. Kumru (Streptopelia decaocto) Collared Dove (S) Yerlidir. İlçe merkezlerinde, bahçelerde, parklarda görülebilir. 77. Üveyik (Streptopelia turtur) Turtle Dove (YG) Yaygın yaz göçmeni ve geçit kuşudur. Orman kenarlarında, seyrek ağaçlı bölgelerde sık rastlanır. 78. Tepeli Guguk (Clamator glandarius) Great Spotted Cuckoo (YG) Nadir geçit kuşudur. Gugukların kendisi yuva yapmaz, başka kuşların yuvalarına yumurta bırakır. Köy çevrelerindeki bahçelerde, açık alanlarda gözlenebilir. 79. Guguk (Cuculus canorus) Cuckoo (YG) Yaz göçmeni ve geçit kuşudur. Sesi ile çok uzaktan tanınır. Genellikle ormanlarda ve bitki örtüsünün sık olduğu kesimlerde sesi duyulur. 80. Puhu (Bubo bubo) Eagle Owl (S) Yerlidir. Türkiye deki en iri baykuş türüdür. Şenköy köyünde, bahar aylarında sesi duyulmuştur. Eylül ayında İspir Moryayla Köyü nde yaklaşık 2600 metre irtifada 2 birey beslenirken gözlenmiştir. Alan adı Tarih Sayı Koordinat Şenköy, İspir ses - Moryayla köyü Yedigöller çıkışı, İspir T Kukumav (Athene noctua) Little Owl (S) Yerlidir. Genellikle köylerde, bazen ilçe merkezlerinde bacalar üzerinde tüner. Gündüzleri de aktiftir. Terkedilmiş taş evlerde, taş duvarlarda, kaya aralarında yuvalar. 82. Alaca Baykuş (Strix aluco) Tawny Owl (S) Çoruh Vadisi nde yerlidir. Sakin, sık ormanlarda gizlenir. Geceleri aktiftir. Bahar aylarında ötüşü ile tanınır. Vadideki birçok ormanda sesi duyulmuştur. 83. Çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) Nightjar (YG) Yaz göçmenidir. Gündüzleri kendini kamufle eder. Açık alanlarda, kum ve çakıllı yollarda hava karardıktan sonra görülür. Yaz aylarında geceleri köy yollarında araba sürerken sıkça gözlenmiştir. 84. Ebabil (Apus apus) Common Swift (YG) Yaz göçmenidir. Nisandan ekime kadar tüm vadide havada süzülürken görülebilir. 85. Akkarınlı Ebabil (Apus melba) Alpine Swift (G) Yaz göçmeni ve geçit kuşudur. Sonbahar göçünde yüzlercesi vadiyi kullanarak göç etmektedir. 20