Ege Üniv. Müh. Fak. İnşaat Müh. Böl. Bornova / İZMİR Tel: Faks:

Transkript

1 MEVLANA HEYKELİ ve TAŞIYICI SİSTEMİ Ayhan NUHOĞLU (Yrd. Doç. Dr.) Hikmet AYDIN (Prof. Dr.) Ege Üniv. Müh. Fak. İnşaat Müh. Böl. Bornova / İZMİR Tel: Faks: GİRİŞ: Bu yazıda İzmir in Buca İlçesinde Tıngırtepe adı ile bilinen ve bulunduğu coğrafyaya hakim bir tepede inşa edilen Mevlana Heykeli tanıtılarak taşıyıcı sistemi ve inşa aşamaları hakkında bilgiler verilmiştir. Heykelin kendi yüksekliği 16.50m, üzerine oturduğu 5.50m yüksekliğindeki betonarme kaide ile birlikte zeminden olan toplam yüksekliği 22m dir. Yaklaşık 7 katlı bina yüksekliğinde olan yapı Buca Belediyesi idaresinde 1 yıllık sürede imal edilmiş ve Haziran 2003 de tamamlanmıştır yılları arasında yaşamış olan Mevlevi Tarikatının kurucusu, şair ve ilim adamı olan Mevlana insanlara olan sevgi, saygı ve hoşgörüsü ile bilinir. Heykeltıraşı tarafından benzerleri arasında dünyadaki büyük heykellerden biri olduğu (Bu husustaki araştırmalarımız devam etmektedir) ifade edilen ve uygulamada bu büyüklükte pek rastlanmayan Mevlana heykelinin imalat ve inşa aşamalarına ait birkaç fotoğraf aşağıda mevcuttur. Gerek konum olarak rüzgara hakim bir tepede olması, gerekse yüzey şeklinin oldukça pürüzlü ve düzensiz olması, içi boş dışı ince bir kabuktan oluşan böyle bir yapıya gelebilecek özellikle şiddetli rüzgar yükünün emniyetle karşılanması inceleme ve araştırma konusu olmuştur. Sonuçta yapılmasına karar verilen heykel içi uzay çelik kafes taşıyıcı sisteminin hangi yükler altında nasıl dizayn edildiği anlatılmıştır. Heykel taşıyıcı sisteminin projelendirme ve uygulaması yazarların danışmanlığında yapılan bu orijinal yapının farklı aşamalarında karşılaşılan problemler ve uygulanan çözümleriyle birlikte tanıtılmıştır. 1

2 Fotoğraflar. Mevlana Heykeli Buca/İZMİR (Toplam Yükseklik; 22m) Şekil. Heykel iç uzay kafes taşıyıcı ana sistemi. 2

3 ÇALIŞMA YÖNTEMİ: Çalışma Mevlana heykeline ait taşıyıcı sistemin projelendirilmesi ve uygulanması kapsamındadır. Toplam 22m yüksekliğe sahip olan heykelin ve kaidesinin imalat aşamaları genel olarak aşağıdaki sırayla yapılmıştır. 1. Heykel kaidesinin ve çevre yapıların inşası. 2. Heykelin 4 parça olarak atölyede heykeltıraş tarafından yapılması. 3. Heykel iç taşıyıcı kafes sistemine ait çelik mesnet sisteminin imalatı. 4. Heykelin parçalı olarak şantiyeye getirilmesi. 5. Heykelin alt iki parçasının (eteğin) ve bu parçalara ait taşıyıcı iç kafes sisteminin eşgüdümlü montajı. 6. Diğer heykel parçalarına (gövde, kollar ve baş) ait iç kafes sisteminin şantiyede imal edilmesi ve kaide üzerindeki yerine monte edilmesi. 7. Heykel ile taşıyıcı sistemler arasındaki son bağlantıların yapılması. 8. Demir imalatın boyanması, aydınlatma ve paratoner tesisatının tamamlanması ve heykel ile ilgili son rötuşların yapılması. Dış yüzeyi, kalınlığı cm arasında değişen polyester türü kabuk malzemesi ve bu kabuğu dıştan örten bakır levhadan ibarettir. Heykelin heykeltıraş tarafından yapılması sırasında kullanılan kutu profil iç karelaj sistemi ve bağlantı elemanları ile birlikte heykelin ağırlığı yaklaşık 30 ton dur. Böyle bir yapıya etki edecek olan en önemli dış yük şiddetli rüzgar (fırtına) dır. Dolayısıyla dış yüzeye etki eden rüzgar tesiri öncelikle dizayn edilecek uygun bir taşıyıcı sisteme, oradan da kaideye ve nihayet zemine güvenle aktarılmalıdır. Bu aşamada önemli olan konulardan biri heykel kabuğu ile taşıyıcı sistem arasındaki temasın nasıl olacağıdır. Birim alana gelen rüzgar kuvveti, kabuk malzemesi aşırı deformasyona uğramadan iç taşıyıcı sisteme aktarılmalıdır. Bu amaçla kabuk malzemesi numuneleri üzerinde yapılan eğilme ve bulon sıyrılması deneyleri hakkında bilgiler verilmiştir. Böylece bulon ile yapılan bağlantıda uygulanacak olan bulon sıklığı belirlenmiştir. Heykel iç yüzeyine uygun olarak çelik borulardan oluşturulan uzay kafes sistemin nasıl dizayn edildiği, hesaplandığı, hangi aşamalarda ve nasıl imal edildiği anlatılmıştır. Heykel iç geometrisine uyularak dizayn edilen ana taşıyıcı uzay kafes sistem yukarıdaki şekilde gösterilmiştir. Uzay kafes sistem ile kaide arasındaki bağlantının hangi esaslar doğrultusunda yapıldığı açıklanmıştır. Bu amaçla imal edilen kafes sistemin oturduğu çelik mesnet temeli tanıtılmıştır. Heykelin oturduğu betonarme kaidenin yapısal ve geometrik özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. 3

4 Bu tür yapıların rüzgar hesabında esas alınacak yükün belirlenebilmesi için TS498 de rüzgar kanalı deneyleri ile bulunacağı ifade edilen şekil katsayısı (C f ) DIN 1055 den yararlanılarak 1.3 olarak dikkate alınmıştır. Rüzgar hızı yapının hakim bir tepe üzerinde olması nedeniyle ise 46m/sn ( H>100m) kabul edilmiştir. Böylece emme tesirinin de hesaba katıldığı birim alana gelen rüzgar basıncı 169kg/m2 olarak esas alınmıştır. Heykel belirli mesafelerde yatay olarak parçalara ayrılmış ve her parçaya düşen yüzey alanları yaklaşık olarak hesaplanmıştır. Bu alanlara gelen toplam rüzgar yükleri uzay kafes taşıyıcı sisteme ilgili düğüm noktalarından yatay olarak etki ettirilmiştir. BULGULAR: - Çalışmada yukarıda genel olarak tanıtılan Mevlana heykelinin proje ve imalat aşamaları hakkında teknik bilgiler verilmiştir. - Özellikle imalat aşamasında detayların uygulanması sırasında yapının şekil düzensizliği nedeniyle karşılaşılan sorunlar ve öneriler çözümler değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. - Bu tür sanatsal yapıların inşasında, başlangıcından itibaren heykeltıraş ile koordineli çalışmanın önemi vurgulanmıştır. KAYNAKLAR: TS 498 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri, 1987, Türk standartları Enstitüsü, Ankara TS 648 Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, 1980, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, 1998, İMO İzmir Şubesi, İzmir, 85s. TS 500 Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, 2000, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara DIN 1055, 1996, Beton-Kalender, Ernst&Sohn, Berlin SAP2000 Integrated Structural Analysis and Design Software,2000,Computers and Structures, Inc., Berkeley, California, USA Deren H., 1984, Çelik Yapılar, Matbaa Teknisyenleri Basımevi, İstanbul, 392 s. 4

5 MEVLANA HEYKELİ ve TAŞIYICI SİSTEMİ Ayhan NUHOĞLU (Yrd. Doç. Dr.) Hikmet AYDIN (Prof. Dr.) eng.ege.edu.tr Ege Üniversitesi. Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Bornova/İZMİR Tel: Faks: