Nerelerde Yaþýyoruz? Çözüm. Örnek 16. Soruda verilen bilgide anlatýldýðý gibi bir yerde bir yýl içinde doðanlarla ölenler

Transkript

1 39

2 Nerelerde Yaþýyoruz? Taným - I: Sýnýrlarý belirli bir alanda yaþayan insan sayýsýdýr. Taným - II: Bir ülkede veya bir bölgede belirli bir arada yaþayanlarýn toplam sayýsýdýr. Örneðin, ülkenin nüfusu, Doðu Anadolu Bölgesi'nin nüfusu, Ýstanbul'un nüfusu, köyün nüfusu gibi. Bir yerde bir yýl içinde doðanlarla ölenler arasýndaki sayýsal farka doðal nüfus artýþý denir. Doðumlarla kazanýlan nüfus ölümlerle kaybedilen nüfustan fazla ise orada doðal nüfus artýþý vardýr denir. Doðumlar ne kadar fazla, ölümler de ne kadar az ise orada doðal nüfus artýþý o kadar fazladýr. Soruda verilen bilgide anlatýldýðý gibi bir yerde bir yýl içinde doðanlarla ölenler arasýndaki sayýsal farka doðal nüfus artýþý denir. Doðumlarla kazanýlan nüfus, ölümlerle kaybedilen nüfustan fazla ise orada doðal nüfus artýþý vardýr denir. Doðumlar ne kadar fazla, ölümlerde ne kadar az ise orada doðal nüfus artýþý o kadar fazladýr. Doðumlarla ölümler arasýndaki farkýn en fazla olduðu yýl 003 tür. Doðal nüfus artýþýnýn en fazla olduðu yýldýr. Verilen yýllar içinde 003 te ölümler en az, doðumlar ise en fazladýr. Buna baðlý olarak fark en fazladýr. Verilen yýllar içinde doðal nüfus artýþýnýn en az olduðu yýl 001 dir. Bu yýlda ülkede doðumlar azalmýþ ölümler artmýþtýr. Aradaki fark en azdýr. Yanýt B dir. Örnek 16 "Bir yerde, bir yýl içerisinde doðanlarla ölenler arasýndaki sayýsal farka doðal nüfus artýþý denir. Doðumlarla kazanýlan nüfus ölümlerle kaybedilen nüfustan fazla ise orada doðal nüfus artýþý var demektir." Doðum ve ölüm Türkiye de un Daðýlýþýný Etkileyen Faktörler, bir bölgenin ya da ülkenin her tarafýna ayný oranlada daðýlmaz. Bazý yerler yoðun nüfuslu iken bazý yerler tenha nüfusludur. Ülkemizde de durum aynýdýr. un daðýlýþýný Doðum Ölüm Yýllar 1. Doðal. Beþeri faktörler belirler. 1. Ülkemizde nüfusun daðýlýþýný belirleyen en önemli doðal faktörler; Yukarýda bir ülkede yýllarý arasýnda yýllara göre doðum ve ölüm miktarlarýný gösteren grafik verilmiþtir. Bu ülkede doðal nüfus artýþý hangi yýlda en az olmuþtur? A) 1999 B) 001 C) 00 D) 003 a. Yüzey þekilleri, b. Ýklim özellikleri, c. Doðal bitki örtüsü, d. Su kaynaklarý, e. Topraktýr. a. Yüzey Þekileri: Ülkemiz oldukça yüksek ve engebelidir. Yükselti, arazinin eðimi, daðlarýn uzanýþ doðrultusu ve gü- 0

3 neþe baký gibi etmenler yüzey þekilleriyle ilgilidir. Yüselti: Yükselti arttýkça iklim sertleþir. Yani kýþ mevsimi daha soðuk ve uzun, yaz mevsimi daha serin ve kýsa olur. Bu yüzden yüselti arttýkça nüfus tenhalaþýr. 000 metreden daha yüksek yerlerde kalýcý yerleþmelere hemen hemen hiç rastlanmaz. Çünkü kýþ mevsiminin çok soðuk, kar yaðýþlý ve uzun, yaz mevsiminin ise kýsa ve serin geçtiði bu yerlerde pek çok tarým ürünü yetiþtirilemez. Arazide eðim arttýkça tarýmsal faaliyetler zorlaþýr ve buna baðlý olarak nüfus azalýr. Daðlarýn uzanýþý ve Güneþ e baký: Ülkemizde daðlar genellikle doðu - batý yönünde uzanýr. Kýyýya paralel uzanan Karadeniz ve Akdeniz daðlarý kýyý ile iç kesimler arasýnda Ulaþýmý zorlaþtýrýr. Denizin ýlýman ve yaðýþ etkisinin iç kesimlere ulaþmasýný engeller. Engebenin fazla olmasý kýþ mevsiminde çok kar yaðýþý olmasý nedeniyle ulaþým çok zordur. Bu yüzden bu tür yerlede geçimlerini saðlayamayan insanlar baþka yerlere göç ederler. Eðim: Ülkemizde az eðimli ve düz araziler tarýmsal faaliyetlere elveriþli olduðu için nüfuslanmýþtýr. Özellikle kýyý ovalarý ile iç kesimlerde akarsu boylarýndaki ovalar yoðun nüfuslu alanlardýr. Kýyýda; Akdeniz Bölgesi nde Çukurova, Silifke ve Antalya ovalarý, Ege Bölgesi nde Büyük ve Küçük Menderes, Gediz ve Bakýrçay ovalarý Karadeniz Bölgesi nde Çarþamba ve Bafra ovalarý bunlarýn baþlýcalarýdýr. Belirtilen nedenlerden dolayý kýyý ovalarý iç kesimlerdeki ovalara göre daha nüfuslanmýþtýr. Ülkemiz Kuzey Yarým Küre dedir. Kuzey Yarým Küre de daðlarýn güney yamaçlarý güneþ ýþýnlarýný doðrudan aldýðý için kuzey yamaçlara göre daha sýcaktýr. Bu yüzden ülkemizdeki daðlarýn güney taraflarýnda nüfus daha fazladýr. b. Ýklim özellikleri: Bir bölge ya da ülkede nüfusun daðýlýþýný etkiyen en önemli iklim elemanlarý sýcaklýk ve yaðýþtýr. Dünya üzerinde iklimin ýlýman ve yaðýþlý olduðu yöreler sýk nüfuslu yerlerdir. Ülkemizde de iklimin ýlýman olduðu Marmara, Ege Akdeniz ve Karadeniz kýyý kesimleri çok nüfusludur. 1

4 Ýç kesimlerde, yer þekilleri bakýmýndan tarýma elveriþli olmasýna raðmen Konya ovasýnda olduðu gibi yaðýþlarýn yetersiz olduðu yerler ile Doðu Anadolu da olduðu gibi yükseltinin fazla deniz etkisine kapalý olduðu yerlerde iklim serttir. Buralarda nüfus tenhadýr. c. Doðal bitki örtüsü: Ülkemizde nüfusun daðýlýþýný etkileyen en önemli doðal faktörlerden biri de doðal bitki örtüsüdür. Ormanlarýn yaygýn olduðu yörelerde nüfus az ve seyrektir. Bunun en önemli nedeni orman alanlarýnda tarýma ve yerleþmeye elveriþli alanlarýn sýnýrlý olmasýdýr. d. Su kaynaklarý: Dünyanýn her tarafýnda olduðu gibi ülkemizde de nüfusun büyük bir kýsmý su kaynaklarýnýn çevresinde ya da yakýnýnda toplanmýþtýr. Gerek içme ve kullanma, gerekse tarýmda ve sanayide suya ihtiyaç duyulduðu için ülkemizde akarsu boylarý, yeraltý su kaynaklarýýn ve göllerin çevreleri yoðun nüfuslu yerlerdir. e. Toprak: Ülkemizde iklim þartlarýnýn elveriþli olduðu yerlerdeki verimli topraklar yoðun nüfuslu yerlerdir. Kýyýlardaki delta ovalarý, iç kesimlerdeki Elazýð, Erzincan, Malatya, Kayseri, Bolu, Adapazarý ovalarý yoðun nüfuslu yerlerdir. Topraðýn verimsiz olduðu Tuz Gölü çevresi, Akdeniz Bölgesi nde Taþeli platosu gibi yerler ise tenha nüfuslu yerlerdir.. Beþeri Faktörler: un daðýlýþýnda beþeri faktörlerde etkilidir. Ülkemizde nüfusun daðýlýþýný etkileyen baþlýca beþeri faktörler þunlardýr. a. Tarihi faktörler: Anadolu daki ilk yerleþmelerden itibaren insanoðlu yerleþim alanlarýný seçerken yukarýda belirtilen doðal faktörleri daima göz önüne almýþtýr. Anadolu da geçmiþte iklimi ve yüzey þekillerinin elveriþli, çevresiyle ulaþýmý kolay olan yerler dönemlerinde hep büyük merkezler olarak kalmýþtýr. Günümüzde de önemli yollarýn kavþak noktalarýnda olan Erzurum, Eskiþehir, Kayseri, Diyarbakýr gibi kentler çevrelerindeki merkezlere göre çok nüfuslu yerlerdir. Anadolu nun geçmiþ tarihinde zaman zaman baþkentlik yapmýþ Bursa, Edirne gibi merkezlerle yine geçmiþte ve günümüzde askeri birliklerin bulunduðu Sarýkamýþ, Kars, Gölcük, Polatlý gibi merkezler çevrelerindeki diðer merkezlere göre nüfuslarý daha fazla olan yerlerdir. b. Turizm: Marmara, Ege, Akdeniz kýyýlarýnda yer alan Antalya, Alanya, Bodrum, Marmaris, Kuþadasý gibi turistik merkezler özellikle yaz aylarýnda yoðun nüfuslu yerlerdir. c. Ekonomik faktörler: Sanayinin geliþtiði yerler ile zengin yer altý kaynaklarýna sahip yöreler yoðun nüfuslu alanlardýr. Buralarda iþ olanaklarý fazla olduðu için çevreden aldýklarý göçlerle nüfuslarý hýzla artar. Sözgelimi yýl önce küçük birer köy olan Karabük, demir çelik sanayinin kurulmasý nedeniyle, Batman, petrol rafinerisi sayesinde bugün nüfuslarý den daha fazla merkezler durumundadýr. Ayný þekilde Zonguldak ta taþkömürü yataklarýnýn iþletilmesi, Ýstanbul, Ýzmir, Mersin gibi merkezlerde sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin geliþmesi buralarýn yoðun nüfuslu merkezler olmasýný saðlamýþtýr. Sonuç olarak ülkemizde; A) 1. Engebeli, yüksek ve eðimli alanlarda,

5 . Kurak ve karasal iklime sahip yerlerde, 3. Ormanlarýn geniþ yer kapladýðý alanlarda,. Topraðýn verimsiz olduðu yerlerde nüfus tenha, B) 1. Ýklimin ýlýman ve yaðýþlý olduðu kýyý kesimlerdeki verimli tarým alanlarý ile iç kesimlerdeki akarsu boylarýnda,. Turistik yörelerde, 3. Sanayi ticaret, ulaþým ve hizmet sektörünün geliþtiði yerlerde nüfus yoðundur. Örnek 17 Aþaðýdakilerden hangisi yurdumuzun seyrek nüfuslu alanlarýndan biri deðildir? A) Tarýma elveriþli olmayan daðlýk alanlar B) Yeterli yaðýþ alamayan alanlar C) Denizin ýlýtýcý etkisinin ulaþamadýðý alanlar D) Kýyý ovalarý Örnek 18 Aþaðýdakilerden hangi Türkiye'de nüfusun daðýlýþý üzerinde en az etkilidir? A) Yeryüzü þekilleri B) Tarým alanlarýnýn geniþliði ve verimliliði C) Endüstri kuruluþlarý ve turizm merkezleri D) Kentlerdeki binalarýn mimari yapýsý Yeryüzü þekilleri, tarým alanlarýnýn geniþliði ve verimliliði, endüstri kuruluþlarý ve turizm merkezleri, ülkemizde nüfusun daðýlýþýnda etkili olan faktörlerdir. Fakat binalarýn mimari yapýsý nüfus daðýlýþý üzerinde etkili deðildir. Yanýt D'dir. Yukarýdaki anlatýlanlarý da göz önüne alarak coðrafi bölgelerimizde nüfusun daðýlýþýný kýsaca inceleyelim. Türkiye de Daðlýk alanlar; hem ulaþýmýn zor olmasý hem de iklimin sert (soðuk) olmasý nedeniyle seyrek nüfuslanmýþ yörelerdir. Tüm canlýlar için su, havadan sonra en gerekli doðal ihtiyaçtýr. Tarih boyunca insanlar akarsu ve göl kenarlarýn yerleþim alaný olarak seçmiþlerdir. Bu yüzden yeterli yaðýþ alamayan bölgeler (kurak ve yarý kurak) tenha nüfuslu alanlardýr. Denizin, ýlýtýcý etkisinin ulaþamadýðý alanlarda da iklim sert (soðuk) olduðundan yerleþime elveriþli deðildir. Ülkemizdeki kýyý ovalarý en yoðun nüfuslu yörelerdir. Buralarda sýcaklýk ortalamasý ve yaðýþ miktarý yeterli olup bu ovalarda tarýma elveriþli verimli topraklar bulunur. Bu yüzden kýyý ovalarý yoðun nüfuslu kesimlerdir. Yanýt, D'dir. 007 yýlýnda adrese dayalý yapýlan nüfus sayýmýna göre ülkemizin toplam nüfusu kiþidir. Ülke genelinde nüfus daðýlýmý her yerde ayný deðildir. Bazý yerlerde nüfus çok fazla iken bazý yerler çok tenhadýr. umuz ülkemizin her tarafýna dengeli daðýlmamýþtýr. Bazý yöreler çok kalabalýk bazý yöreler ise tenhadýr. Ekime, dikime, yerleþmeye ve ulaþýma elveriþli alanlarla madenciliðin, sanayinin ve ticaretin geliþtiði yerler ile kýyý kesimlerimizdeki verimli tarým alanlarý nüfusun yoðun olduðu yerlerdir. 3

6 Yerleþme ve tarýma elveriþli olmayan daðlýk alanlar, denizin ýlýtýcý etkisinden uzakta kalan ve yeterli yaðýþ almayan, kýþ mevsimi uzun ve þiddetli geçen yerlerde nüfus tenhadýr. 1. Marmara Bölgesi: Diðerleri Silifke Ovasý, Antalya Ovasý ve Amik Ovasý'dýr. Kýyýya paralel uzanan Toros Daðlarý tarýma, yerleþmeye ve ulaþýma elveriþli olmadýðý için tenhadýr. Toros daðlarý denizin ýlýman etkisinin iç kesimlere ulaþmasýný engellediðinden iç kesimlerde de nüfus tenhadýr. Sanayi ulaþým, ticaret ve hizmet sektörleriyle tarým üretimin geliþmiþ olan bu bölgemizde iþ olanaklarý fazladýr. Bu yüzden diðer bölgelerden çok fazla göç alýr. Buna baðlý olarak nüfusu fazladýr. Ülkemizde nüfusu en fazla olan bölgemizdir.. Ege Bölgesi: Bu bölgedeki verimli kýyý ovalarý ile akarsular boyunca bölgenin iç kesimlerine doðru uzanan çukur alanlarda nüfus fazladýr. Çünkü buralar verimli tarým alanlarýdýr, iklimi elveriþlidir. Ege Bölgesi'nin iç kesimlerinde ise arazi daðlýk ve iklimi sert olduðu için buralarda nüfus seyrektir. 3. Akdeniz Bölgesi: Bu bölgede nüfusun fazla olduðu yerler daha çok kýyýdaki verimli ovalardýr. Çukurova bunlarýn en önemlisidir.. Karadeniz Bölgesi: Bu bölgemizde nüfus daðýlýþý çok düzensizdir. Bölgenin Doðusunda kýyý kesimleri Türkiye'nin en çok nüfuslanmýþ alanlarýndan biridir. Bunun baþlýca nedeni tarýma elveriþli topraklarýn kýyý þeridinde yoðunlaþmýþ olmasýdýr. Ayrýca her mevsimin yaðýþlý ýlýman bir iklime sahip olmasý, buralarda bol ürün elde edilmesini saðlamýþtýr. Kýyý þeridinin hemen gerisinde uzanan daðlýk alanda nüfus seyrektir. Bölgenin orta kesimlerinde Daðlar fazla yüksek olmadýðý için denizin ýlýman etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir. Bu yüzden Karadeniz Bölgesinin orta bölümünde kýyý ovalarý gibi iç kesimlerde ovalarda da nüfus oldukça fazladýr. Bu ovalarýn baþlýcalarý Erbaa, Tokat, Amasya, Taþova, Turhal ovalarýdýr. Bölgenin batý kesiminde tarýma elveriþli iç ovalar ile sanayinin geliþtiði kýyý ve iç kesimlerde nüfus fazladýr.

7 5. Ýç Anadolu Bölgesi: Bölge daðlýk ve çok þiddetli karasal iklime sahip olduðu için nüfuslanma azdýr. Bölgede nüfus daha çok çukur ovalarda toplanmýþtýr (Elazýð, Malatya ve Erzincan Ovalarý gibi). Ülkemizde; seyrek ve sýk nüfuslu yerleri kýsaca özetleyelim. 1. Ülkemizde seyrek nüfuslu yerler: Ýç Anadolu Bölgesi nde; Konya Ovasý ve Tuz Gölü çevresinde kuraklýðýn fazla olmasý, Sivas çevresinde daðlýk alanlarýn geniþ yer tutmasý nedeniyle nüfus tenhadýr. Ankara, Konya, Kayseri ve Eskiþehir iþ olanaklarýnýn elveriþli olmasý nedeniyle nüfuslarý artmýþtýr. 6. Güneydoðu Anadolu Bölgesi: Ülkemizin az nüfuslanmýþ bölgelerinden biridir. Bunun nedeni bölge genelinde kuraklýðýn etkili olmasýdýr. Bu bölgede nüfus daha çok ekime ve dikime elveriþli alanlarýn bulunduðu Diyarbakýr Havzasý, Mardin Eþiði ile daðlarýn eteklerinde toplanmýþtýr. 7. Doðu Anadolu Bölgesi: Tuz gölü çevresi ve Konya Ovasý. Bu yörelerin seyrek nüfuslu olmasýnýn temel nedeni kuraklýðýn etkili olmasýdýr. Sivas ve çevresi Ýç Anadolu Bölgesi nde yükseltinin ve engebenin en fazla, iklimin en sert olduðu kesimdir. Bu nedenlerden dolayý Sivas ve çevresi seyrek nüfusludur. Karadeniz Bölgesi nde; Arazinin çok daðlýk, engebenin çok fazla olduðu Artvin, deniz etkisine kapalý, iklimin çok sert ve yer þekillerinin çok engebeli olduðu Gümüþhane ve Bayburt çevresi, doðal bitki örtüsünün orman, arazinin engebeli olduðu Kastamonu ve Sinop Karadeniz Bölgesi nin seyrek nüfuslu yöreleridir. Ayrýca Sinop un iç kesimlerine olan baðlantýsýnýn da çok zor olmasý seyrek nüfuslanmasýndan etkili olmuþtur. Doðu Anadolu Bölgesi nde; Yükseltinin ve engebenin çok fazla olduðu, iþ olanaklarýnýn az iklimin çok sert olduðu Kars, Ardahan, Erzurum, Hakkari, Erzincan ve Þýrnak çevresi seyrek nüfusludur. Hakkari çevresi ülkemizin en seyrek nüfuslu yöresidir.. Ülkemizde sýk nüfuslu yerler: Marmara Bölgesi nde; Ýklimin ýlýman, ulaþýmýn çok kolay ve iþ olanaklarýnýn çok fazla olduðu Ýstanbul, Ýzmir, Aydýn ve Manisa çevresi. 5

8 Ege Bölgesi nde; Ýklimin elveriþli, tarým alanlarýnýn geniþ ve verimli, ulaþýmýn kolay ve iþ olanaklarýnýn olduðu Ýzmir, Aydýn ve Manisa çevresi. Ýç Anadolu da; Baþkentimiz olmasý nedeniyle Ankara ve çevresi. Karadeniz Bölgesi nde; Taþ kömürü yataklarýnýn bulunduðu Zonguldak, çevresinde verimli Çarþamba ve Bafra ovalarý bulunan ayný zamanda iç kesimlere hem kara hem de demir yolu ile ulaþýmý kolay olan Samsun ve çevresi, Karadeniz Bölgesi nin doðusunda kýyý ile hemen kýyýnýn gerisinde yükselen daðlar arasýnda Ordu, Giresun, Trabzon çevresi. Güneydoðu Anadolu da; Ana yollarýn kavþak noktasýnda bulunan ayný zamanda iþ olanaklarýna sahip Gaziantep ile Þanlý Urfa ve Diyarbakýr çevresi ülkemizde sýk nüfuslu yerlerdir. Örnek 19 Aþaðýdaki yörelerden hangisinin nüfusunun az olmasýnda kuraklýðýn birinci derecede etkili olduðu söylenebilir? A) Güneydoðu Anadolu Bölgesi ndeki Orta Fýrat Bölümü B) Marmara Bölgesi nde Yýldýz Daðlarý çevresi C) Karadeniz Bölgesi nde Doðu Karadeniz Bölümü D) Doðu Anadolu Bölgesi nde Erzurum - Kars Bölümü B, C ve D seçeneklerinde verilen yöreler Türkiye nin yaðýþlý alanlarýdýr. Marmara Bölgesi nde Yýldýz Daðlarý Bölümünde nüfusun az olmasýnýn temel nedenleri yer þekillerinin engebeli, tarým alanlarýnýn sýnýrlý ve ana yollara uzak olmasýdýr. Doðu Karadeniz Bölümü nün kýyý kesimi Türkiye nin yoðun nüfuslu alanlarýndan biridir. Ýç kesimlerde ise arazinin daðlýk ve engebeli, iklimin sert olmasý nedeniyle nüfuslanma azdýr. Doðu Anadolu Bölgesi nde Erzurum, Kars Bölümü nde nüfusun az olmasýnýn nedenleri yükseltinin ve engebenin fazla, iklimin sert olmasýdýr. Güney Doðu Anadolu Bölgesi ülkemizde yaz kuraklýðýnýn en çok hissedildiði kesimdir. Bu nedenle nüfuslanmanýn az olmasýnýn en önemli nedeni kuraklýktýr. Yanýt A dýr. yoðunluðu (aritmetik nüfus yoðunluðu): Bir ülkede veya bir bölgede birim alan (1 km ) baþýna düþen nüfustur. yoðunluðu aþaðýda verilen formülle hesaplanýr. Türkiye nin; ( Toplam ) = Yoðunluðu ( Toplam Yüzölçüm ( km ) 000 yýlýndaki nüfusu yüzölçümü: km olduðuna göre Türkiye'nin = = 83, Yoðunluðu yoðunluðu hesaplanýrken, nüfusun ülke veya bölge içinde daðýlýþýný etkileyen yeryüzü þekilleri, iklim özellikleri, ekonomik faaliyetler gibi faktörler dikkate alýnmaz. un her yerde eþit olarak daðýldýðý kabul edilir. Yukarýdaki hesaplamaya gö- 6

9 re 000 yýlýnda ülkemizde 1 km ye yaklaþýk 83 kiþi düþmektedir. yoðunlðu nüfus hakkýnda tek baþýna bilgi vermez. Bilgi: Ýleriki sýnýflarda göreceðiniz iki tane daha nüfus yoðunluðu tanýmý vardýr. Aþaðýda bunlarla ilgili olarak çok kýsa bilgiler verilmiþtir. 1. Tarýmsal nüfus yoðunluðu: Bir ülkede veya bir bölgede tarýmda çalýþan insanlarýn tarým alanlarýna bölünmesiyle bulunur. Bir baþka deyiþle birim tarým alanýna düþen tarýmda çalýþan insan sayýsýdýr. 000 yýlýnda Türkiye de ; Tarýmla uðraþan insan sayýsý: kiþidir. Ekili dikili alanlarýn yüzölçümü ise yaklaþýk km dir. Buna göre; yaklaþýk 99 kiþidir. ( Tarýmla Uðraþan ) Tarýmsal = Yoðunluðu Tarým Alanlarýnýn Yüzölçümü km ( ) Türkiye'nin Tarýmsal = = 99, 16 Yoðunluðu Fizyolojik nüfus yoðunluðu : Bir ülkedeki ya da bir bölgedeki toplam nüfusun tarým topraklarýnýn alanýna oranýdýr. Bir baþka deyiþle toplam nüfusun ekili dikili alanlarýn yüzölçümüne oranýdýr. ( ( Toplam ) Fizyolojik = Yoðunluðu Tarým Alanlarýnýn Yüzölçümü k Toplam nüfus Ekili dikili alanlarýn yüzölçümü ise yaklaþýk km dir. Buna göre; Türkiye'nin Fizyolojik = = 8, 5 Yoðunluðu yaklaþýk 83 kiþidir. Örnek 0 " yoðunluðu X ilinde 50, Y ilinde 70 ve Z ilinde ise 80 dir." Yukarýdaki bilgilere göre aþaðýdakilerden hangisi kesinlikle doðrudur? A) Z ilinin nüfusu, X ve Y ilinin nüfusundan fazladýr. B) u en az olan il X'tir. C) yoðunluðu tek baþýna nüfus hakkýnda bilgi vermez. D) Her üç ilinde nüfuslarý birbirine yakýndýr. ( Toplam ) = Yoðunluðu ( Toplam Yüzölçüm ( km ) olduðuna göre nüfus yoðunluðu tek baþýna nüfus hakkýnda bilgi vermez. Önce A, B ve D seçeneklerinde verilenlerin her þartta doðru olmayacaðýný örneklerle açýklayalým. Z ilinin nüfusunun X ilinden de Y ilinden de fazla olduðu kesin olarak söylenemez. Söz gelimi: Örnek 1: Z, X ve Y illerinin nüfuslarý ve yüzölçümleri aþaðýdaki gibi olsun. Ýl Z X Y Yüzölçümü (km ) Yoðunlðu yýlýnda Türkiye de ; 7

10 Dikkat edilirse Z, X ve Y illerinin nüfuslarý ayný olduðu halde yüzölçümleri farklý olduðundan nüfus yoðunluklarý da farklý olur. Bu durumda; yani nüfuslarý ayný ise yüzölçümü en küçük olan ilin nüfus yoðunluðu en fazla, yüz ölçümü en büyük olan ilin nüfus yoðunluðu en az olacaktýr. Örnek : Ýl Z X Y Dikkat edilirse Z ilinin nüfusu en az olduðu halde nüfus yoðunluðu X ve Y illerinden daha fazla çýkmýþtýr. Çünkü Z ilinin yüzölçümü diðer iki kente göre çok daha küçüktür. Örnek 3: Yüzölçümü (km ) Yoðunlðu 5 3 Tabiki Z ilinin nüfusu X ve Y illerinden fazla olabilir. Ancak yüzölçümü diðer iki kente göre çok daha büyükse bu sefer nüfus yoðunluðu çok küçük çýkabilir. Ýl Z X Y Yüzölçümü (km ) Yoðunlðu Dikkat edilirse Z ilinin nüfusu X ilinin de Y ilinin nüfuslarýndan fazla olmasýna raðmen yüzölçümü diðer iki ilin yüzölçümlerinden çok büyük olduðu için nüfus yoðunluðu daha azdýr. Bütün bunlarýn dýþýnda Z ilinin tabi ki nüfusu fazla olup nüfus yoðunluðu X ve Y illerinin nüfus yoðunluklarýndan fazla olabilir. Ancak örneklerde görüldüðü gibi A, B ve D seçeneklerinde verilenler her koþulda doðru olmuyor. Sonuç olarak nüfus yoðunluðu tek baþýna nüfus hakkýnda bilgi veremez. Bu soruyu birde matematik derslerinde problem çözer gibi düþünelim. Bir problemde üç bilinmeyenden sadece 1 tanesi verilirse diðer ikisini bulamayýz. Þöyle bir örnek verelim: Örnek Problem: Ali'nin yaþýnýn kardeþinin yaþýna oraný tür. Ali ve kardeþi kaçar yaþýndadýr? Bu problem çözülemez. Çünkü; Ali nin yaþý = Kardeþinin yaþý Burada Ali ve kardeþinin yaþlarý çok farklý deðerlerde olabilir. Bunu bir tablo halinde inceleyelim. Ali nin yaþý Tabloda görüleceði gibi Ali'nin ve kardeþinin yaþlarýna farklý deðerler verildiðinde oran hep çýktý. Þimdi bu problemi nüfus yoðunluðu sorusuna uyarlayalým: yoðunluðu= Kardeþinin yaþý Ali nin yaþýnýn kardeþinin yaþýna oraný Toplam nüfus Yüzölçüm Söz gelimi nüfus yoðunluðu 50 olan ancak nüfusu ve yüzölçümü çok farklý olan pek çok deðer bulunabilir: 8

11 Ülkenin u Tabloda görüldüðü gibi nüfus yoðunluðu 50 olan dört ülkenin nüfuslarý ve yüzölçümleri farklý deðerlerde olabilir. Sonuç olarak: Sadece nüfus yoðunluðu verildiðinde nüfus ve yüzölçüm ayrý ayrý bulunamaz. Yanýt C'dir. Örnek 1 Bursa Yukarýdaki Türkiye haritasýnda verilen yörelerden hangi ikisinde nüfus yoðunluðunun fazla olmasýnda endüstri kuruluþlarýnýn yoðun oluþu ile geniþ ve verimli tarým alanlarýnýn varlýðý birlikte etkili olmuþtur? A) Bursa - Adana B) Zonguldak - Rize C) Bayburt - Hakkari D) Adana - Zonguldak Ülkenin Yüzölçümü (km ) Zonguldak Adana Yoðunluðu Rize Bayburt Hakkari Zonguldak çevresinde taþ kömürü çýkartýlýr, Karadeniz Ereðlisi'nde demir - çelik fabrikasý vardýr. Kýsaca madencilik ve sanayiye baðlý olarak nüfus ve nüfus yoðunluðu Zonguldak ve çevresinde fazladýr. Rize çevresinde nüfus yoðunluðunun fazla olmasýnýn nedeni Karadeniz daðlarýnýn kýyýnýn hemen gerisinden baþlayýp, kýyýya paralel uzanmasý nedeniyle nüfus kýyý ile daðlar arasýnda sýkýþýp dar bir alanda toplanmasýdýr. Bu yüzden nüfus ve nüfus yoðunluðu fazladýr. Ancak Rize çevresinde endüstri geliþmemiþtir. Sadece çay iþleme fabrikalarý bulunur. Bayburt ta iklim sert ve arazi çok engebeli, ulaþým zordur. Sanayi geliþmemiþtir. Bu yüzden nüfusu azdýr. Hakkari ve çevresi nüfus ve nüfus yoðunluðu en az olan kentlerimizdendir. Endüstri geliþmemiþtir. Çok daðlýk bir yapýya sahiptir. Ýlklimi çok serttir. Bu kentimiz ve çevresinde en önemli ekonomik faaliyet hayvancýlýk ve aracýlýktýr. Sayýlan nedenlerden dolayý Hakkari çevresi çok seyrek nüfusludur. Hatta ülkemizin en seyrek nüfuslu yöresidir. Bursa da otomotiv, meyve suyu, konserve ve dokuma sanayi geliþmiþtir. Bu yüzden Bursa çevresinde iþ olanaklarý fazladýr. Ayrýca Bursa ovasý ülkemizin en önemli tarým alanlarýndan biridir. Adana da tarým makineleri ve tekstil sanayi geliþmiþtir. Ýþ olanaklarý fazla olduðu için göç alýr. Çukurova ülkemizin en büyük tarým alanýdýr. Sonuç olarak Bursa ve Adana da hem sanayinin geliþmiþ olmasý hem de verimli tarým alanlarýna sahip olmalarý nedeniyle nüfuslarý fazladýr. Yanýt A dýr. Türkiye nüfus yoðunluðunu gösteren bir harita incelendiðinde: 1. Ülkemizde nüfus yoðunluðunun en fazla olduðu il Ýstanbul'dur.. un ikince derecede yoðun olduðu yerler, sanayi ve ticaretin geliþmiþ olduðu illerimizdir. Bunlar: Ýzmir, Kocaeli, Bursa, Ankara, Gaziantep, Trabzon, Ordu, Samsun, Sakarya'dýr. 3. un en seyrek olduðu (nüfus yoðunluðunun en az olduðu) yerler daha çok Doðu Anadolu Bölgesi'ndeki Hakkari, Tunceli, Sivas, Erzincan, Kars, Þýrnak ile Karadeniz Bölgesi'nde Kastamonu, Ýç Anadolu Bölgesi'nde Yozgat gibi sanayi ve ticaret'in geliþmemiþ olduðu illerdir. 9

12 . Türkiye'nin nüfus yoðunluk haritasý ile fiziki haritasý karþýlaþtýrýldýðýnda, ülkemizde nüfusun daðýlýþý ile yeryüzü þekilleri arasýnda çok sýký bir iliþki olduðu görülür. daha çok alçak batý bölgeleri ile kýyý ovalarýnda fazladýr. Yer þekillerinin engebeli olduðu yerler ile daðlýk ve deniz etkisine kapalý kesimlerde nüfus ve nüfus yoðunluðunun azaldýðý görülür. Genel Sayýmý Niçin Yapýlýr? Genel nüfus sayýmýnda; un miktarý un coðrafi daðýlýþý yoðunluðu Ev halkýnýn yapýsý (ev halkýnýn kaç kiþiden oluþtuðu, ailenin büyüklüðü, oturulan konutun özellikleri vb.) un sosyal ve ekonomik nitelikleri (nüfusun eðitim - öðretim ve iþ durumu gibi) un yaþ ve cinsiyet durumu Okul ve çalýþma çaðýndaki nüfus tesbit edilir. Elde edilen bu bilgiler, devletin sosyal ve ekonomik politikalarý belirlenirken hedef belirlemeye yarar. Sözgelimi öðrenim çaðýna gelmiþ çocuk ve gençler için kaç tane okul ve dersliðe ihtiyaç olduðu, ülkemizin kaç öðretmene, kaç doktora vb. ihtiyacý olduðu belirlenir. Çalýþma çaðýnda olan insanlar için nerede ne kadar iþ olanaðý saðlanmasý gerektiði planlanýr ve uygulanýr. Genel nüfus sayýmýnýn amaçlarý arasýnda ailelerin mal varlýðýný tespit etmek yoktur. Örnek Ülkemizde Cumhuriyet Döneminde ilk nüfus sayýmý hangi yýlda yapýlmýþtýr? A) 197 B) 193 C) 1937 D) 19 Ülkemizde Cumhuriyet Dönemi'nde ilk nüfus sayýmý 197 yýlýnda, ikinci nüfus sayýmý 1935 yýlýnda yapýlmýþtýr yýlýndan baþlayarak 1990 yýlýna kadar her 5 yýlda bir (sonu 0 ve 5 ile biten yýllarda) tekrarlanan nüfus sayýmý, 1990 yýlýndan itibaren 10 yýlda bir yapýlmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. Son nüfus sayýmý ise 000 yýlýnda gerçekleþtirilmiþtir. Yanýt A'dýr. Örnek 3 Diðer dünya ülkelerinde olduðu gibi Türkiye'de de belli aralýklarla nüfus sayýmý yapýlýr. Aþaðýdakilerden hangisi ülkemizde yapýlan genel nüfus sayýmlarýnýn amaçlarýndan biri deðildir? A) un yaþ ve cinsiyet durumunu tesbit etmek B) Okur - yazar sayýsýný belirlemek C) Ailelerin mal varlýðýný tesbit etmek D) un ne kadar olduðunu bir önce yapýlan nüfus sayýmýna göre ne kadar arttýðýný tesbit etmek A, B ve D seçeneklerinde verilenler ülkemizde yapýlan genel nüfus sayýmlarýnýn amaçlarýndandýr. C seçeneðinde verilen ailelerin malvarlýðýný tespit etmek nüfus sayýmlarýnýn amaçlarýndan biri deðildir. Yanýt C dir. Artýþýnýn Nedenleri Bir yerde bir yýl içinde doðanlarla ölenler arasýndaki sayýsal fark doðal nüfus artýþýdýr. Doðal nüfus artýþýnýn olabilmesi için doðumlarýn ölümlerden fazla olmasý gerekir. Sýnýrlarý belli bir alanda, belirli bir sürede yaþayan insan sayýsýnda meydana gelen artýþa nüfus artýþý denir. artýþýnýn nedenleri göçler (iç ve dýþ), doðum ve ölümlerdir. 50