Bachfest Ankara BACHFEST

Transkript

1

2 Bachfest Ankara yılının ocak ayında başlayan serüvenin ilk konserinde Emma Kirkby, İngrid Seifert ve İzmir Barok topluluğu bizlerle birlikteydi. Coşku ve keyif içerisinde geçen konser sonrasında Ankaralı müzikseverlerden aldığımız yorum, görüş ve öneriler sadece heyecanımıza heyecan katmakla kalmadı; aynı zamanda Ankara nın kültür-sanat hayatının bu tür oluşumlara ne kadar ihtiyacı olduğunu da bir kez daha fark etmemizi sağladı. Bachfest Ankara hazırlıkları sürecinde en temel hedefimiz, bu özel konserleri bizim gibi barok müzik meraklılarıyla buluşturmak olduğu kadar, barok müzik ile daha yakından tanışmak isteyen müzikseverler için de etkileyici ve tanıtıcı bir etkinlik düzenlemekti. Festival programını hazırlama telaşımız, geçtiğimiz sene bugünlerde, henüz elimizde festivali düzenleme fikri ve hayallerimizden başka somut bir şey yokken başladı. Herbirimizin çalma listelerinde üst sıralarında yer alan eserlerin konser programlarında yer alması konusunda göstermiş olduğu ısrar, Bach dinleme keyfinin bir yıla yayılmasına ön ayak oldu. Bu ay, festival kapsamında, Ankara da canlı dinleme imkanı bulamadığımız eserleri sahneye taşıyor olmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Büyük besteci Johann Sebastian Bach ın flüt ve keman sonatlarının yanı sıra Prusya Kralı II. Friedrich in bir teması üzerine bestelediği Müzikal Sunu adlı eserini, Berlin Filarmoni Orkestrası nın dönem enstrümanlı müzisyenlerinden oluşan Concerto Melante topluluğundan dinleme fırsatı buluyoruz. Bu önemli müzisyenleri Ankara da dinleme mutluluğumuzu bizlerle paylaştığınız için sizlere çok teşekkür ediyor, 29 Mart 2014 tarihinde Bach ın viola da gamba sonatlarının seslendirileceği üçüncü konserimizde görüşmek dileğiyle müzik dolu günler diliyoruz. Bachfest Ankara Festival Ekibi

3 Konser ProgramI J.S. BACH ( ) 3 Çapraz Flüt, Keman ve Sürekli Bas için Sol Majör Sonat : BWV Largo - Vivace - Adagio - Presto Çapraz Flüt ve Sürekli Bas için Mi Minör Sonat : BWV Adagio ma non tanto - Allegro - Andante - Allegro Keman ve Sürekli Bas için Mi Minör Sonat : BWV Preludio - Adagio ma non tanto - Allemande - Gigue J.S. BACH ( ) ARA Das Musikalisches Opfer (Müzikal Sunu) BWV Ricercar à 3 (Klavsen) Canon à 2 Cancrizans (Keman, Klavsen) Canon à 2 in unisono (Keman, Klavsen, Gamba) Canon à 2 per Motum Contrarium (Flüt, Keman, Klavsen) Canon à 2 per Augmentationem (Flüt, Keman, Gamba) Canon à 2 per Tonus (Keman, Klavsen) Ricercare à 6 (Klavsen) Sonata (Flüt, Keman, Klavsen, Gamba) Largo-Allegro-Andante-Allegro

4 Concerto Melante 4 Uluslararası müzik sahnesine resmi olarak 2008 yılında çıkan Concerto Melante, Berlin Filarmoni nin Oda Müziği Salonu nda 10 yıl boyunca Berlin Filarmoni Elemanları ve Konuk Sanatçıları Tarihsel Müzik Aletleri İle adlı konserler dizisi veren bir grup müzisyen tarafından kurulmuştur. İsmini Georg Philipp Telemann ın kendi soyadından türettiği ve lakap olarak kullandığı İtalyanca esintisi taşıyan Melante kelimesinden alan topluluğun sekiz üyesinden dördü, aktif olarak Berlin Filarmoni Orkestrası nda çalmaktadır. Diğer sanatçılarsa, Berlin Barok Solistleri de dahil olmak üzere başka barok müzik topluluklarında yer almaktadır. Özgün ve tarihi performans yorumlarıyla övgü toplayan Concerto Melante nin yakın dönemde müzik marketlerde yerini alan Bach: Müzikal Sunu kaydının yanı sıra, Georg Philipp Telemann ın keman, klavsen, sürekli bas ve viyola da gamba için bestelediği 9 sonattan oluşan bir arşiv kaydı, erken müzik dünyasında önemli bir yere sahip Alman soprano Dorothy Mields ile birlikte yer aldıkları barok dönem aryaları ve Berlin Filarmoni Oda Müziği başlıklı bir barok seçkiler repertuarıyla alınmış canlı konser kayıtları bulunmaktadır.

5 Concerto Melante 5 Verena Fischer Almanya doğumlu olan sanatçı, modern flüt eğitimini Basel de Peter-Lukas Graf ve Aurèle Nicolet ile tamamlamış ve sonrasında Basel Radyo Senfoni Orkestrası yla solist olarak pek çok konser vermiştir. Lorin Maazel, Charles Dutoit ve Gary Bertini yönetimindeki Alman Gençlik Filarmoni Orkestrası nda çalan Fischer, 1990 yılında barok flüt üzerine çalışmaya başlamış ve Wilbert Hazelzet, Barthold Kuijken ve Konrad Hünteler in ustalık sınıflarına katılmıştır. Uzun yıllar Musica Antiqua Köln topluluğunun baş flütçüsü olan sanatçı, çok sayıda farklı oda müziği topluluğuyla aktif olarak çalışmakta ve dünyanın pek çok ülkesinde ustalık sınıfları düzenlemektedir. Raimar Orlovsky Müzisyen bir ailede yetişen ve 4 yaşında keman çalmaya başlayan Orlovsky, Berlin Güzel Sanatlar Üniversitesi nde keman eğitimi almıştır. Berlin Filarmoni Orkestrası na katıldığı 1993 yılına kadar Stuttgart Bach Collegium, Avrupa Oda Müziği ve Berlin Apos Quartet gibi topluluklarda yer alan sanatçı Berlin Barok Solistleri adlı topluluğun da kurucu üyeliğini yapmıştır. Berlin Filarmoni Orkestrası Akademisi nde ustalık sınıfı eğitimleri veren sanatçı, Berlin Filarmoni Orkestrası ve Berlin Barok Solistleri nin yanı sıra 2008 yılında kurulan Concerto Melante topluluğu ile birlikte konserler vermektedir. Ulrich Wolff Müzik hayatına keman ile başlayan Wolff, şehir orkestrasının Ihtiyacını karşılamak için kontrbas çalmaya başlamış ve daha sonraları bu enstrüman üzerinde yoğunlaşarak Berlin Güzel Sanatlar Üniversitesi nde kontrbas eğitimini tamamlamıştır yılında Leonard Bernstein yönetimindeki Dünya Gençlik Orkestrası nda çalan sanatçı, 1978 yılında bu yana Berlin Filarmoni Orkestrası nda görev yapmaktadır. Auryn Kuartet, Berlin Filarmoni Kuartet ve Musica Antiqua Köln topluluklarında yer alan ve Concerto Melante topluluğuyla müzik yapmaya devam eden Wolff, 2005 yılından bu yana Italya da Gustav Mahler Akademisi nde dersler vermektedir. Léon Berben Erken müzik dünyası içerisinde tarihi performans yöntemi konusundaki uzmanlığı ve orgcu ve klavsenci olarak genç yaşta gösterdiği ustalıkla dikkatleri çeken Berben, Lahey ve Amsterdam da Bob van Asperen, Ton Koopman ve Gustav Leonhardt gibi ustalardan ders almıştır. Musica Antiqua Köln topluluğu dahil olmak üzere pek çok oda müziği topluluğuyla konserler veren sanatçı, yılları arasındaki org ve klavsen eserlerini kapsayan repertuarıyla solo resitaller vermektedir. Halen, Rostock ta tarihi performans dersleri veren Berben, çok sayıda inceleme makalesiyle müzik tarihi araştırmalarına katkıda bulunmaya devam etmektedir.

6 Program NotlarI 6 Johann Sebastian Bach ( ) 1685 te Eisenach da doğan besteci, küçük yaştan itibaren kuşaklar boyu müzisyen yetiştirmiş ailesinin desteğiyle köklü bir müzik eğitimi almış ve 14 yaşından sonra müzik çalışmalarını Lüneburg Michaelis Müzik Okulu nda sürdürmüştür. Daha sonra Weimar, Arnstadt ve Mühlhausen de org ve klavsen sanatçısı olarak çalışan besteci, erken dönem yapıtlarında belirgin bir etkisi bulunan Dieterich Buxtehude ile tanışmıştır yılında Weimar a geri dönen besteci altı yıl sonra saraya konzertmeister olarak atanmış ve iyi eğitimli profesyonel müzisyenlerle çalışma fırsatı bulmuştur. Bu dönemde yazdığı eserlerinde İtalyan esintileri gözlenmektedir yılında Anhalt- Köthen Prensi nin davetiyle Kapellmeister (müzik direktörü) olarak Köthen e gelmiş ve burada geçirdiği 4 yıl boyunca en önemli eserleri arasında yer alan Solo çello için altı suit, solo keman için sonatlar ve partitalar, Brandenburg Konçertoları ve orkestral suitleri bestelemiştir te Leipzig deki Thomas Kilisesi ne bağlı okulun kantorluğuna atanan Bach, ölümüne dek oldukça prestijli olan bu görevi sürdürmüştür. Bu dönemde, pazar ayinlerinde söylenmek üzere kantatlar bestelemiş ve 1729 da Leipzig şehir hayatında önemli bir yeri olan Collegium Musicum adlı müzik cemiyeti direktörlüğü görevini üstlenmiştir. Yaşamının son yıllarında görme yetisini kaybeden besteci, kendinden sonra gelen bütün besteciler için bir esin kaynağı olmuştur. Çapraz Flüt, Keman ve Sürekli Bass için Sonat : BWV 1038 Bach ın Flüt, Keman ve Sürekli Bas için trio sonatı dinleyiciye bir bilmece sunar. Eser Johann Sebastian Bach ın yazdığı bir grup parça olarak bulunmuş olsa da, eserin üzerinde bir bestecinin adı yer almamaktadır. Gerçek bestecisinin bulunması amacıyla defalarca incelenen eserin güncel bir araştırmada teknik ve müzikal yapı özellikleri yönünden kapsamlı bir değerlendirme sonrasında Bach ın orijinal eseri olduğu kanaatine varılmıştır. Melodik bir flüt temasıyla başlayan Largo bölümünde keman ve flütün düeti ön plandadır. Hareketli ve ritmik bir bölüm olan Vivace nin ardından, Bach ın Air on a G-sting adlı eserini anımsatan dokunaklı bir Adagio bölümüyle devam eder. Sonat, bütün enstrümanların oldukça dengeli bir coşku içinde yer aldıkları Presto bölümüyle sona erer. Çapraz Flüt ve Sürekli Bass için Mi Minör Sonat : BWV 1034 Bach ın, enstrümantal müziğinin büyük bölümünü 1723 te Leipzig deki St. Thomas Kilisesi nin kantoru olarak görev yapmaya başladığı dönemde bestelediği düşünülmektedir.. Eser, bestecinin farklı bir müzikal bakış açısı kazanmaya başladığı yıllada ortaya çıkmış olması yönüyle diğer sonatlardan ayrılmaktadır. Bestecinin Mi minör sonatı yazdığı dönemde çapraz flüt/alman flütü ton, ses aralığı gibi teknik üstünlükleri nedeniyle hızla blokflütün (recorder) yerini almaktaydı. Fakat, yine de bu flüt, teknik yapısı nedeniyle blokflüt ile benzer şekilde, icrada özel teknikler kullanılmasını gerektiren bir enstrümandır. Özellikle, Bach ın bu eserinin flütçü için tam bir deneyim olduğu söylenebilir zira ikinci bölümde yer alan bir geçişte icracının yüz ardışık onaltılık notayı durmaksızın çalması gerekmektedir.

7 Program NotlarI Keman ve Sürekli Bass için Mi Minör Sonat : BWV Bach ın eşlikli keman sonatlarının pek çoğu enstrümanı tek başına klavsenle birleştirir ve eserde kemana destekleyici bir rol verir. Ancak, bu eserde, özel ve farklı olarak keman, ön planda ve merkezdedir. Kemanı sürekli bas, klavsen ve viola da gamba destekler. Bu eserin başka bir özelliği de, Bach ın diğer eşlikli keman eserlerinin aksine dört değil üç bölümden oluşuyor olmasıdır. Bu eserin icrasında kemancı için en temel güçlük eserin güçlü ritmik havasını korurken özde eserin lirik çizgisinde kalmasıdır. Prelude bölümü, toccata benzeri bir keman solosuyla başlar. Sonrasında gelen Adagio ma non troppo bölümünün yavaş tempoda iki ayrı bölüme ayrıldığı söylenebilir. Bu bölüm, Heinrich Ignaz von Franz Biber in erken dönem keman sonatlarını hatırlatmaktadır. Bunun yanısıra, ünlü BWV 1006 eser nolu Partita nın Prelüd bölümünden de izler barındırmaktadır. Eser, Allemande ve Gigue başlıklı iki dans bölümüyle devam eder. Das Musikalisches Opfer (BWV1079) 1747 yılının mayıs ayı müzik tarihinin en ilginç rastlaşmasına tanıklık eder. Prusya Krallığı nın hizmetinde saray müzisyenliği yapan oğlunun davetiyle Postdam a giden Johann Sebastian Bach, müziğe olan düşkünlüğüyle bilinen genç Kral II. Friedrich in huzuruna çıkar. Bestecinin günümüze ulaşan ilk biyografisini yazan Johann Nikolaus Forkel o akşamı şöyle anlatır: ( ) Sarayda düzenli olarak düzenlenen akşam konserleri için hazırlıklar tamamlanmış, müzisyenler sahnede yerlerini almıştı. Kral ın flütüyle sahneye teşrifi beklenirken saray görevlisi saraya gelen misafirlerin isimlerinin yazılı olduğu bir kağıt uzattı Kral a. Genç Kral büyük bir heyecanla sahnedeki müzisyenlere dönerek Beyler, yaşlı Bach burada dedi. Yolculuk kıyafetlerini değiştirmeye bile fırsat bulamayan yaşlı Bach ın gelişiyle ilk defa bir akşam konseri iptal ediliyor, herkes büyük Bach ı şaşkın gözlerle izliyordu. Kral, besteciye saraydaki bütün Silbermann fortepiyanolarını gösteriyor, müzisyenlerle birlikte bir odadan diğerine geçiyor, Bach ın doğaçlamalarını dinliyordu. Bir süre sonra yaşlı Bach, Kral dan kendisine bir tema vermesini istedi. Temasının dahiyane bir şekilde geliştirilmesi karşısında şaşkınlığını gizleyemeyen Kral, belki de füg sanatının ulaşabileceği en üst noktayı görmek için 6 sesli bir füg duymak istediğini söyledi. Ancak, Bach kralın temasını majestelerinin istediği şekilde bütün dünyanın bileceği kusursuz bir hale getireceği sözünü vererek salondaki herkesin hayranlık dolu bakışları içinde tema üzerine doğaçlamalarına devam etti ( )

8 Program NotlarI 8 Leipzig e dönüşünün ardından eser üzerinde çalışmaya başlayan Bach, 7 Temmuz 1747 de Prusya Kral ıı II. Friedrich e adadığı üç ve altı sesli birer füg, 10 kanon ve bir trio sonattan oluşan Müzikal Sunu adını verdiği eseri tamamlamış ve Kral ın beğenisine sunmuştur. Olağanüstü derinliğe sahip yapısal kurgusu, bilmecelerle dolu kanonları ile sadece müzik tarihçileri için değil pek çok matematikçi, bilim adamı ve filozof için de araştırma konusu olmuş Müzikal Sunu, Pulitzer Ödüllü Bilişsel Bilimler profesörü Douglas R. Hofstadter in Gödel, Escher, Bach: Bir Ebedi Gökçe Belik adlı kitabının da ana ekseninde yer almaktadır. Ricercar à 3 Besteci, eser içinde yer alan fügleri, dönemin bu müzik formuna verdiği bir isim olan İtalyanca aramak anlamına gelen ricercar kelimesiyle adlandırır. Ayrıca, bu kelime Kral ın verdiği tema ve diğerlerinin kanonik olarak geliştirilmesi anlamına gelen Regis Iussu Cantio En Reliqua Cannonica Arte Resoluta cümlesinin de baş harflerinden oluşur. Kral ın temasıyla başlayan eser, kontrpuan tekniğiyle çeşitlendirilir. Ana tema farklı ritim ve aralık örgüsüyle sarmallanmış haliyle bölüm boyunca duyulur. Canon a2 Cancrizans (Yengeç kanonu) Besteci, yaklaşık 9 ölçülük Kral ın temasının sonuna 8 lik notalardan oluşan oldukça hareketli 9 ölçü daha eklemiştir. Bu 18 ölçülük tema aynı anda hem baştan sona hem de sondan başa doğru çalındığında oluşan müziksel düzen sebebiyle eser, yengeç kanon olarak adlandırılmıştır. Canon 2 a2 Violini in unison İki keman için unison olarak yazılmış kanonda Kral ın teması klavsen tarafından yorumlanmaktadır. Canon.a2 per Motum contrarium (Ayna Kanon) Bu kanonda flüt, Kral ın temasını verirken diğer iki parti birbirlerinin ayna görüntüsü olacak şekilde zıt yönde ilerlerler. İlk parti aşağıya doğru inişle başlarken diğer parti yukarıya doğru çıkarak başlar. Kanonun sonuna kadar bu ilişki devam eder. Canon a 2, per augmentationem, contrario motu Bu kanonda dört farklı kanon yöntemi kullanılmıştır. Kanon yapan partiler birbirleriyle ters yönde olacak şekilde, belli bir ölçüden sonra farklı bir tondan başlayarak ilerler. Bunun yanı sıra, takip eden partideki notaların değerleri ilk partinin iki katı olacak şekilde düşünülmüştür. Besteci bu bölümün başına Buradaki Notaların Değerleri Gibi Kral ın Şansı da Artsın (Notulis crescentibus crescat fortuna Regis) yazmıştır. Canon a2, per tonos Üç sesli olan bu kanonda besteci her 8 ölçüde bir eserin tonunu bir ton yükselterek tekrarladığı ana tema ile sürekli bir modülasyon spirali duygusu uyandırır. Matematikte Mandelbröt kümeleri olarak tanımlanan fraktal formlarının bir örneği kabul edilmektedir. Besteci bu kanonun başına şöyle bir not düşmüştür: Modülasyonlar yükseldikçe, Kral ın görkemi de yükselir (Ascendenteque modulatione ascendat gloria Regis)

9 BACHFEST 9 Program NotlarI Ricercare à 6 Pek çok müzik bilimci tarafından Bach ın en derin kurguya ve çözümlemelerine sahip eseri olarak yorumlanan bu füg, Kral ın temasıyla başlar, devamında üç partide ayrı ayrı tema duyulur. Son iki ses ise ana örgüye 7 ölçü sonra dahil olur. Pek çok müzikolog tarafından klavyeli çalgılar üzerine yazılan en karmaşık ve sistematik eserlerden biri olarak tanımlanan bölüm, klavsenle icra edilmekle birlikte eserin pek çok kayıtta farklı enstrümanlarla da düzenlemelerine rastlanmaktadır. Sonat (Flüt, Keman, Viola da Gamba, Klavsen) Besteci, bu bölüm için triodaki enstrumanları çapraz flüt, keman ve sürekli bas olarak belirlemiştir. Ancak, dört bölümlü bu eserde kullanılan do minor ve mi bemol major tonları dönemin barok flüt eserleri için alışılmadık olduğu gibi, kromatik bir şekilde çözümlenen kontrpuan örgüsü de flütçü için bir maratona dönüştürmektedir. Keman ve flütün duygusal melodileriyle öne çıkan largo bölümünü, Kral ın temasından izler taşıyan ritmik yapıdaki Allegro bölümü takip eder. Üçüncü bölüm, andante, yaygın bir iç çekişi olarak nitelendirilebilecek motiflerle dolu olmasına rağmen genel olarak iyimser bir karakter sergiler. Son bölüm ise Kral ın teması üzerine varyasyonlardan oluşur, hareketli bir havada son erer. Büke, A, 2005, Bach-Yaşamı ve Eserleri, Kabalcı Yayınevi, İstanbul David, H.T, 1937, Bach s Musical Offering, The Musical Quarterly, Vol. 23, No. 3 (Jul., 1937), s Forkel, J.N, 1802, Johann Sebastian Bach: His Life, Art and Work Adolph Friedrich Erdmann von Menzel (1862) : Sanssouci de Büyük Friedrich in Flüt Konseri

10 Destek Verenler 10 Deutsche Botschaft Ankara Almanya Büyükelçiliği Ankara Hazırlayanlar : Bilge Küçükdoğan, Sami Yenice, Zeynep Özkeserli

11 Sıradaki Konser 29 Mart 2014 Hille Perl Resim ve Heykel Müzesi Konser Salonu Dünyaca ünlü viola da gamba sanatçısı, 29 Mart 2014 tarihinde vereceği konserle Ankara dinleyicisini Bach ın Viola da Gamba sonatları ile buluşturuyor. /bachfestankara