ENGELLİLERİN OY KULLANMA SORUNU. ebaşkanlığıidareyigeliştirmeba ÖZET RAPOR. şkanlığıidareyigeliştirmebaşka nlığıidareyigeliştirmebaşkanlı

Transkript

1 İdareyigeliştirmebaşkanlığıida reyigeliştirmebaşkanlığıidarey igeliştirmebaşkanlığıidareyigel iştirmebaşkanlığıidareyigelişti rmebaşkanlığıidareyigeliştirm ENGELLİLERİN OY KULLANMA SORUNU ebaşkanlığıidareyigeliştirmeba ÖZET RAPOR şkanlığıidareyigeliştirmebaşka NAZMİ KÜÇÜKYAĞCI nlığıidareyigeliştirmebaşkanlı BAŞBAKANLIK UZMANI ğıidareyigeliştirmebaşkanlığıi dareyigeliştirmebaşkanlığıidar eyigeliştirmebaşkanlığıidareyi geliştirmebaşkanlığıidareyigeli ştirmebaşkanlığıidareyigeliştir mebaşkanlığıidareyigeliştirme başkanlığıidareyigeliştirmebaş kanlığıidareyigeliştirmebaşkan

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ENGELLİ SEÇMENLERİN DURUMU ENGELLİLERİN OY KULLANMALARIYLA İLGİLİ MEVZUAT DÜZENLEMELERİ YSK NIN ENGELLİLERİN OY KULLANMASINA İLİŞKİN ALDIĞI TEDBİRLER ENGELLİLERİN OY KULLANMASINDA ÜLKE ÖRNEKLERİ... 9 GENEL DEĞERLENDİRME

3 GİRİŞ Engellilerin kendilerine yakışır yüksek yaşam kalitesine sahip olmalarının her şeyden önce temel bir insan hakkıdır. Dolaysıyla engellilerin oy kullanması ve oy kullanacağı sandıklara erişimin sağlanması da Anayasa ile kendilerine verilmiş olan siyasal hakların kullanabilmeleri için İdarece yerine getirilmesi gereken bir görevdir. Bu noktada engellilerin oy kullanma sorunu her seçim döneminde dile getirilmiş ancak tam olarak çözüme kavuşturulamayan sorunlardan biri olmuştur. Bu özet araştırma ve inceleme raporunda bu sorun incelenecek ve çözüm önerileri ortaya konulacaktır. 1.ENGELLİ SEÇMENLERİN DURUMU Türkiye'de yurt içi seçmen sayısının 52 milyon 695 bin 832, yurt dışında ise 2 milyon 767 bin 981 seçmen bulunmaktadır. Bunlardan 540 bin 669'unun oy kullanabilecek engelli seçmenler oluşturmaktadır. Dolaysıyla engelli seçmenler, 55 milyon 463 bin 813 olan toplam seçmen sayısının %0,97 ini oluşturmaktadır. Bu orana oy kullanmasını engelleyecek hastalığı bulunan seçmenlerin dâhil edilmesi halinde tüm seçmenlerin yaklaşık %1 ini bulacağı söylenebilir. Tablo-1: Seçimleri Öncesi Türkiye deki Seçmen Durumu* Seçmen Türü Seçmen Sayısı Toplam Seçmen Sayısına Oranı(%) Yurt İçi Seçmen Yurt Dışı Seçmen Toplam Seçmen Engelli Seçmen ,9 *Seçmen Sayı Bilgisi YSK dan alınmıştır. 2

4 2.ENGELLİLERİN OY KULLANMALARIYLA İLGİLİ MEVZUAT DÜZENLEMELERİ 26/4/1961 tarih ve 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun un 36.,74.,90. ve 93.maddeleri engellilerle ilgilidir. Tablo-2: 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunu nun Engellilerle İlgili Hükümleri ENGELLİLERLE İLGİLİ MADDELER Genel yazım ve denetleme: Madde 36 (Değişik: 17/5/ /1 md.) (Değişik birinci fıkra: 13/3/ /6 md.) Seçmen kütüğü; adres kayıt sistemindeki bilgiler esas alınarak her yıl güncelleştirilerek oluşturulur. Gerektiğinde, seçmen kütüğünün dört yılda bir yeniden düzenlenmesi ve iki yılda bir denetlenmesi için gerekli bilgileri toplamak amacıyla, bütün Türkiye de aynı zamanda Nisan ayının ikinci pazar günü yazım yapılmasına Yüksek Seçim Kurulunca karar verilir. Yazım günü, saat 05.00'ten itibaren yazımın bittiği alışılmış araçlarla ilan edilinceye kadar görevlilerden başka kimselerin bulundukları yerden ayrılmaları yasaktır. Ancak yazım ve denetim işleminin her halde aynı gün saat a kadar bitirilmiş olması gerekir. Yüksek Seçim Kurulu, kütüğün düzenlenmesi ve yazım sırasında, bu Kanunda öngörülen gereklere göre genelgelerle belirteceği diğer yöntem, teknik ve kuralları uygular. Yüksek Seçim Kurulunun bu Kanunun 14 üncü maddesinin dördüncü fıkrasına göre ilan edeceği siyasi parti ilçe başkanları, yazım memurunun yanına bir temsilci verebilirler. Temsilci isimleri, ilçe seçim kurulunun isteği üzerine bildirilen sürede liste halinde teslim edilir. İsimleri bildirilen siyasi parti temsilcileri ilçe seçim kurulu başkanlığından aldıkları belge ile temsilcilik görevini yaparlar. Bu listedeki isimler ve görev yerleri sonradan değiştirilmez. (Ek: 30/5/ KHK - 572/26 md.) Seçmen kütüğü yazımı sırasında, seçmenin oyunu kullanmasını engelleyecek bir engelliliği varsa, forma kaydedilir. İÇERİĞİ Seçmen kütüğü yazımı sırasında, seçmenin oyunu kullanmasını engelleyecek bir engellilik durumunun tespitine yöneliktir. 3

5 ENGELLİLERLE İLGİLİ MADDELER Sandığın konulacağı yer: Madde 74 (Değişik: 31/7/ /5 md.) Sandıkların konulacağı yerleri ve oy verme işinin vaktinde sona ermesi için gerekli tedbirleri ilçe seçim kurullarının denetiminde sandık kurulu tespit eder. Sandıkların konulacağı yerlerin belirlenmesinde seçmenin oyunu kolaylıkla, serbestçe ve gizli şekilde verebilmesi gözetilir. Engelli seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için gerekli tedbirler alınır. Sandıklar okul (özel okullar ve özel dersaneler dahil) avlusu ve salonların elverişli kısımları gibi genel yerlere, yetmediği takdirde kiralanacak kahvehane, lokanta gibi yerlere konur. Kışla, karargah, ordugah gibi askeri bina ve tesislerle karakollara ve parti binalarına, muhtarlık odalarına sandık konulamaz. Üçten fazla sandık konulan binalarda bina sorumlularının görev esasları Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir. Oy vermede sıra: Madde 90 Oy verme günü sandık başına gelecek seçmenler, sandık kurulu önüne başkan tarafından sıra ile birer birer alınırlar. Gebeler, hastalar ve engelliler bekletilmezler. Yaşlılar önce alınabilirler. Birleşik oy pusulasının atılması ve işaretleme : Madde 93 (Değişik: 17/5/ /1 md.) Kapalı oy verme yerinde birleşik oy puslasını katlayıp yapıştırdıktan sonra, seçmen burasını terkeder ve birleşik oy puslasını sandığa bizzat atar. Körler, felçliler veya bu gibi bedeni engellilikleri açıkça belli olanlar, bu seçim çevresi seçmeni olan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler. Bir seçmen birden fazla malule refakat edemez. (Değişik üçüncü fıkra: 13/3/ /9 md.) Kurul başkanı, oyunu kullanan seçmene kimlik kartını verirken seçmen listesindeki adı karşısına imzasını attırır. İmza atamayanların sol elinin başparmağının izinin alınmasıyla yetinilir. Bu parmağı olmayan seçmenin hangi parmağını bastığı yazılır. İÇERİĞİ Sandık kurullarının engelli seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için gerekli tedbirleri alabileceğini belirtmektedir.ancak maddenin devamında sandık kurulabilecek ve kurulamayacak yerler belirtilmekle birlikte engelliler için o ilçe için gezici sandıklar kurulabilmesi gibi hüküm getirmediği görülmektedir. Oy vermede sırasında engelliler varsa onların bekletilmeyeceğine yöneliktir. Oy vermede sırasında engellilere kimlerin yardımcı olacağını belirlemeye yöneliktir. 4

6 YSK 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunu çerçevesinde 30 Mart 2014 te yapılacak yerel seçimler için 2013 yılında iki genelge çıkarmıştır. 1) tarih ve 623 sayılı Kararıyla çıkarılan Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul Ve Esaslarını Gösterir Genelge (Örnek: 140/I) 2) tarih ve 23 sayılı Kararıyla çıkarılan Sandık Kurullarının Görev ve Yetkilerini Gösterir Genelge (Örnek: 138) 1-31/12/2013 tarih ve 623 sayılı Kararıyla çıkarılan Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul Ve Esaslarını Gösterir Genelge (Örnek: 140/I) YSK nın tarih ve 623 sayılı Kararıyla çıkarılan Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul Ve Esaslarını Gösterir Genelge (Örnek: 140/I) nin 10. Maddesi engelli seçmenlerin muhtarlık bölgesi askı listesinde gösterilmesiyle ilgilidir. Bu durum ilgili maddede şu şekilde düzenlenmiştir. MADDE sayılı Kanun un 74. maddesi uyarınca, engelli seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için sandık ataması yapılırken göz önünde bulundurulmak üzere, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünden görme ve ortopedik engellilerin listesi Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünce muhtarlık bölgesi askı listelerinin dökümüne başlandığı 3 Ocak 2014 Cuma gününden önce istenir. Alınan bilgiler topluca seçmen kütüğüne işlenir ve muhtarlık bölgesi askı listelerinde (E) harfi ile gösterilir. Ancak, askı dönemi içinde görme ve ortopedik engelli seçmenlerin engellilik beyan formu ile bizzat veya bir yakını tarafından ilçe seçim kurulu başkanlığına veya ilçe seçim kurulu başkanlığına gönderilmek üzere muhtarlığa başvurulması durumunda, ilçe seçim kurulu başkanlığınca SEC_003 ekranı kullanılarak, engelli seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için sandık ataması yapılırken göz önünde bulundurulmak üzere engelli kutusu işaretlenir. (Engellilerin beyan formu internet adresinden alınabilir. Maddede belirtilen engelli beyan formu aşağıdaki gibidir. Söz konusu beyan formunda engellinin oy verme işlemini gerçekleştirmek için sandıklara gidip gidemeyeceği konusunda sadece görme ve ortopedik engellilik durumunun beyan edilebildiği görülmektedir. Engellilik durumunun beyanına ilişkin formu örneği aşağıda yer almaktadır. 5

7 Şekil: Engellilik Durumunun Beyanına İlişkin Formu Örneği 6

8 140/1 sayılı Genelgenin 14. Maddesi ise sandık bölgesi ve yeniden sandık bölgesi oluşturulmasıyla ilgilidir. Bu maddenin 4. fıkrasında engellilerle ilgili duruma göre sandık atamaları yapılabileceğine ilişkindir. MADDE 14- Mahalli idareler genel seçimlerinde her muhtarlık bir seçim bölgesidir. Her seçim bölgesi gerektiği kadar sandık bölgesine ayrılır. Bir sandık bölgesi 320 seçmeni kapsar. Birden çok mahalle veya semt gibi toplu yerleşim birimlerinden oluşan muhtarlıklar, her birinde 320 seçmenin varlığı aranmaksızın mesafe durumu ve ulaşım güçlükleri dikkate alınarak gerekli sayıda sandık bölgesine ayrılabilir. Bu ayrımda aynı hane mensubu olan seçmenlerin bir sandıkta oy vermesi ve mümkün olduğunca seçmen adedi bakımından dengenin sağlanması ilkeleri gözetilir. Mezra gibi toplu yerleşim birimleri için de mesafe durumu ve ulaşım güçlükleri ile 298 sayılı Kanun'un 5. maddesi uyarınca sandık bölgesi oluşturulması bakımından, öngörülen seçmen sayısı göz önünde tutularak bir sandık bölgesi oluşturulabilir. Mahalli idareler genel seçimlerinde ceza infaz kurumlarına ve tutukevlerine konan sandık bölgeleri bulundukları muhtarlık seçim bölgesi içerisinde sayılır. Ceza infaz kurumları ve tutukevinde taksirli suçlardan hükümlüler ile tutukluların rahat ve güvenli bir şekilde oylarını kullanmaları için ceza ve tutukevi yetkililerinin de görüşü alınarak gerektiği kadar sandık bölgesine ayrılır. Engelliler ile 75 yaş ve üzerinde bulunan seçmenlerin, oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünce sandık atamaları yapılırken, bu durum göz önünde tutulur. Sandık bölgesi 320 seçmeni kapsar. Ceza infaz kurumları ve tutukevinin şartları ve güvenliği de dikkate alınarak ilçe seçim kurulu başkanınca bu sayı ile bağlı kalınmaksızın sandık sayısı arttırılabilir veya indirilebilir. 2-08/01/2014 YSK nın 31/12/2013 tarih ve 23 sayılı Kararıyla çıkarılan Sandık Kurullarının Görev ve Yetkilerini Gösterir Genelge (Örnek: 138) YSK nın tarih ve 23 sayılı Kararıyla çıkarılan Sandık Kurullarının Görev ve Yetkilerini Gösterir Örnek: 138 sayılı Genelge nin 9. Maddesi sandığın konulacağı yerin belli edilmesinde engellilerin erişimine uygun yerlere sandık koyulmasıyla ilgilidir. MADDE 9- Sandığın konulacağı yer ilçe seçim kurulunun denetiminde sandık kurulunca kararlaştırılır. Sandığın konulacağı yerlerin belirlenmesinde, seçmenin oyunu kolaylıkla, serbestçe ve gizli şekilde verebilmesi göz önünde bulundurulur. Dağınık mahalle ve sair yerleşim yerleri bulunan köylerde veya köylerin birbirlerine yakın olduğu durumlarda seçim sandıklarının tek mahallede veya bir köyde toplanmasına ilçe seçim kurulu karar vermiş ise, bu karar göz önünde tutularak belirlenen yere sandık konulur (2972/EK 2). Engelli seçmenlerin kayıtlı olduğu sandık seçmen listelerine ait sandıklar, bunların rahatlıkla ve kolaylıkla oy kullanmalarını sağlamak amacıyla binaların uygun yerlerine konulur (298/36-7, 74). 7

9 Sandıklar; okul (özel okullar ve özel dershaneler dâhil) avlusu veya salonların elverişli kısımları gibi geniş ve umumi yerlere konulur. Uygun yer bulunamazsa kiralanacak kahvehane, lokanta vb. yerlere de konulabilir. Açık yerlerde; saçağı, sahanlığı, sundurması bulunan yerler üstün tutulur. Kışla, karargâh, ordugâh gibi askeri bina ve tesislerle, karakollara ve parti binalarına, muhtarlık odalarına ve mabetlere sandık konulamaz (298/74). Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde ilçe seçim kurulu başkanı ile birlikte sandığın konulacağı yeri sandık kurulu başkanı tespit eder, bu tespitte cezaevi yönetiminin görüşü alınır. 138 sayılı Genelge nin 26. maddesi Sandık kurulu önüne alınmada sıra ile ilgilidir. Burada engellilerin sıra beklemeksizin oy kullanabileceğini düzenlemektedir. MADDE 26- Oy verme günü sandık başına gelen seçmenler, sandık kurulu önüne kurul başkanı tarafından sıra ile birer birer alınırlar. Gebeler, hastalar ve engelliler, bekletilmeden oylarını verirler. Yaşlıların da bekletilmeden oy kullanmalarına izin verilebilir (298/90) göre: 138 sayılı Genelge nin 27. Maddesi Engellilerin oy kullanmasına ilişkindir. Bu maddeye MADDE 27- Görme engelliler, felçliler, elleri eksik olanlar veya bu gibi bedeni engelleri açıkça belli olanlar o seçim çevresi seçmeni olan ve o sırada sandık alanında bulunan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler. Bir seçmen, birden fazla engelliye yardım edemez (298/93). 3-YSK NIN ENGELLİLERİN OY KULLANMASINA İLİŞKİN ALDIĞI TEDBİRLER YSK nın yukarıda belirtmiş olduğumuz mevzuat düzenlemeleri çerçevesinde 30 Mart 2014 de yapılacak yerel yönetim seçimlerinde aldığı tedbirler şunlardır: Bu seçimlerde, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü veri tabanına kayıtlı özürlü (ortopedik ve görme özürlü) seçmenler, başka herhangi bir işleme gerek kalmadan Yüksek Seçim Kurulu tarafından kendilerine uygun olarak sandık ataması yapılan yerlerde oy kullanabileceklerdir. YSK, bu sisteme kayıtlı olmayan engelli bireyler için kendi internet sitesinde yer alan engelli durumu beyan formu doldurmalarını ve bunu engellik durumlarını beyan eden heyet raporlarıyla birlikte bağlı oldukları muhtarlığa veya İlçe Seçim Kurulu na beyan etmeleri halinde onlara uygun sandık yerleri belirlenecektir. Geçmiş yıllardaki seçimlerinde birçok sandığın üst katlarda olması ve binaların engelli erişimine uygun olmamasından dolayı engelliler oylarını kullanamamışlardır. Bu seçimlerde Yüksek Seçim Kurulu nun aldığı karar gereği yaşlı, hasta ve bedensel engelli vatandaşların oylarını zemin katlarda bulunan sandıklarda kullanabileceği belirtilmiştir. 8

10 Geçmiş yıllardaki seçimlerinde görme engelliler, seçim pusulalarında kabartma ve semboller bulunmaması nedeniyle bir yakını ya da sandık kurulu başkanının yardımıyla oy kullanmakta ve oylarının gizli olmadığını belirterek, sandık başında özgür iradeleriyle ve kimsenin yardımı olmadan oy kullanamadıklarından şikâyet etmekteydi. YSK görme engelliler için bu seçimde özel kabartmalı seçim pusulası hazırlayacaktır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın da destek verdiği projeyle, seçim pusulaları görme engellilerin metinleri okumasına yardımcı olan kabartma harf (Braille alfabesi) ile hazırlanması çalışmaları devam etmektedir. Fakat sandık başına gidemeyecek ağır özürlüler ya da özellikle yatalak durumunda olan yakınları tarafından uzun zahmet ve çalışma sonunda sandıkların bulunduğu yere götürülebilecek engelliler için bu durum sorun teşkil etmektedir. Bu konuda bir uygulamaya yönelik bir düzenleme bulunmamaktadır. Oy kullanmak bir haktır; ancak bu hakkı kullanmak vatandaş için bir eziyete dönüşmemelidir. 4-ENGELLİLERİN OY KULLANMASINDA ÜLKE ÖRNEKLERİ Engellilerin oy kullanmasının çözümü açısından dünyada var olan uygulamalara özetle bakıldığında bu sorunun çözümü için bize ipucu verebilir. ABD: ABD li seçmenlerin yaklaşık % 90 ı oylarını elektronik yöntemlerle kullanılmakta veya sayılmaktadır. Özellikle engelli seçmenlerin bağımsızca ve gizlilik içinde oy kullanabilmesini sağlayan bir oy kullanma cihazı bulunmaktadır. Dolayısıyla, görme engelli bir seçmen kulaklık takıp ekran veya butona dokunarak gizlilik içinde oyunu kullanabilmektedir. Örneğin California gibi bazı eyaletlerinde anadil konusunda sorunu olan seçmenler için farklı dillerde oy pusulası sunulmaktadır. İngiltere: İngiltere de 2000 yılında çıkarılan Temsiliyet Yasası, engelli bireylere oy kullanmada yardımcı olunmasına yönelik esasları belirlemektedir. Uygulama önlemleri, yerel yönetimlerin oy kullanma merkezlerini her dört yılda bir gözden geçirmeleri ile engelli bireyler gibi vatandaşların oy kullanma merkezlerine erişimine yönelik gerekli düzenlemeleri yaptırmakla yükümlüdür. Oy kullanma merkezlerinin seçimi (yer veya bina) yerel yönetimlerin yetkisi altındayken, seçimin yönetimi belirlenen yerel yetkililerin sorumluluk alanında bulunmaktadır. Adalet Bakanlığı, Seçim Komitesi ve Topluluklar ve Yerel Yönetim Dairesi ile işbirliği içinde seçim sürecinin tüm seçmenlerin oy kullanmalarını temin için gerekli çerçeveyi oluşturmaktadır. Bu çerçevede; Adalet Bakanlığı, oy kullanmanın gerektiği gibi gerçekleşebilmesine yönelik olarak binaların erişilebilir olması için gerekli olan geçici rampaların maliyetlerinin %50 sine kadar olan miktarı yerel yönetimlere hibe edilmektedir. Görme engelli ve az gören engelli bireylere ek destek sunulmaktadır. 9

11 Her bir oy kullanma merkezi, görme engelli ve az gören özürlü bireylerin, kullanımı kolay, oy pusulasına tutturulan yeniden kullanılabilir özel bir araç yardımı ile bağımsız, etki altında kalmadan oy kullanmaları temin edilmektedir. Görme engelli ve az gören engelli bireylerin kullanabileceği şekilde oy pusulalarının büyük puntolarla hazırlanması yoluyla yardıma gerek duymaksızın oy kullanabilmeleri temin edilmektedir. Seçimlerde seçim yetkililerinin seçim süreci ile ilgili bilgi ve dokümanları seçmenlere diğer dillerde, Braille ve sesli ortamda sunmakla sorumlu kılınmaktadır. Yasa ile ruhsal ve fiziksel engelli bireylerin istekleri halinde belirledikleri diğer bir kişinin onlar adına oy kullanabilmektedir. Kısa ve uzun süreli olarak hastanelerde tedavi gören hastalar oy kullanabilmektedir. Posta ile oy kullanma, seçmenlere oy kullanmada alternatif bir yöntem sunulmaktadır Bu yöntemler, hareket kısıtlılığı olan engelli bireyler gibi oy kullanma merkezlerine ulaşmada problem yaşayan kişilerin ulaşılabilirliğini de arttırmıştır. Avusturya: Engelli bireylerin kendilerine kanunen verilmiş olan oy kullanma haklarını yerine getirmelerini temin için binaların erişilebilirliği ve gerekli olanakların sağlanması için fiziksel engelli bireyler için ulaşılabilir, engelsiz binalar; işitme, kısmi işitme, görme ve kısmi görme kısıtlılıkları yaşayan bireyler için işaret dili tercümanları, oy pusulaları için şablonlar ve kaplamalar; bütün özürlü bireyler için posta yoluyla oy kullanma, kişisel yardım önlemleri alınmaktadır. Ayrıca Avusturya ve İngiltere deki bu yöntemler 2009 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde de uygulanmıştır. Fransa: Fransa da engelli bireylerin oy haklarını kullanmaya tam katılımlarının sağlanması için 2005 ve 2006 yıllarında çıkarmış olduğu yasalarda oy kullanılan merkezlerinin ve oy kullanım tekniklerinin engel türü ne olursa olsun tüm engelli bireyler için, özellikle de fiziksel, duyusal zihinsel ya da ruhsal engeliler için erişilebilir olması ve engelli bireylerin oylarını otonom olarak kullanabilmeleri öngörülmüştür. Bunun için oy verirken oy kullanma makineleri kullanılmaktadır. İtalya: İtalya da engellilerin oy kullanma hakkı, özür durumları da göz önünde tutularak, özel kurallarla düzenlenmiştir. Yerel yönetimler oy kullanılan merkezlere toplu taşım hizmeti vermekle yükümlüdürler. Engelli birey kendi oy kullanma merkezi erişilebilir değilse, erişilebilir olan bir merkezde oyunu kullanabilmektedir. Ayrıca ağır özürlüler ya da tıbbi bir cihaza sürekli olarak bağlı kalması gereken hastalar evde oy kullanabilmektedirler. 10

12 Danimarka: Danimarka da seçim yönetiminin organizasyonundan Belediyeler sorumludur. Fakat İçişleri ve Sosyal İşler Bakanlığı, özürlülerin seçimlere erişilebilirliğini kolaylaştırmak için belediyelerin almak zorunda olduğu uygun önlemleri bir rehber ile belirlemişlerdir. Bu rehbere göre, seçim sandıklarının bulunduğu yerlerde en az bir oy kullanma kabininin aynı anda üç kişinin bulunabileceği şekilde tasarlanmış olmalıdır. Oy kullanma kabinlerini tekerlekli sandalye kullanan seçmenler içinde uygun olarak tasarlanması sağlanmıştır. Ayrıca oy kullanılacak olan oda/yapılara karar verilirken yerel kurul bu yerlerin mümkün olduğunca fiziksel özürlülerin ve tekerlekli sandalye kullanan seçmenlerim erişilebilirliğine uygun olmasını göz önünde bulundurmaktadır. Estonya: 2005 yılında Estonya dünyada ilk kez, sonuçlarının bağlayıcılığı kabul edilerek internet üzerinden oy kullanımı ülke genelinde uygulanmıştır. Internet üzerinden oy kullanmanın çok sayıda avantajı olmuştur. Bu sistem seçmenlerin kendi bölgelerindeki oy merkezleri dışında herhangi bir yerden oy kullanabilmesini ve engelli seçmenlerin veya seçim merkezlerinde bulunmaya engel olacak bir fiziksel soruna sahip bireylerin uzaktan erişiminin mümkün kılınmaktadır. Bu yeni seçim teknolojilerinin gelişmesiyle Estonya dan sonra Hollanda, İsviçre ve İngiltere gibi bazı ülkelerde artık vatandaşlarının internet aracılığıyla oy kullanmasına izin vermektedir. İsveç: Yerel yönetimlerin sınırları içinde seçim yerlerinin erişilebilirliğinden belediyeler sorumludur. Eğer bir belediye, oy kullanmada gerekli olan bir kamu binasının belli sebepler nedeniyle ulaşılabilirlik çerçevesinde yetersiz olduğu kanısına varırsa; bu durumu İl Yönetim Kuruluna rapor etmektedir. Hükümet, toplumsal bir yerel sorun olarak gördüğü bu konuda; belediyelerin engellilerle ilgili düzenlemelere uyum sağlaması desteklemektedir. Hollanda: Belediyeler mümkün olan tüm seçim merkezlerinde fiziksel özürlü seçmenlerin erişilebilirliğine yönelik düzenlemelerle ilgilenmek zorundadır. Ayrıca son dönemde yapılan değişiklikle kısıtlama altında olan zihinsel engellilere de oy kullanma hakkı tanınmıştır. 11

13 GENEL DEĞERLENDİRME Kamu binaları, kamuya açık alanlar ve toplu taşıma araçlarının engellilerin kullanımına uygun duruma getirilmesi konusunda 5378 sayılı Kanun ile hükme bağlanmış 2002/58 ve 2006/18 sayılı Başbakanlık genelgeleri çıkarılmasına rağmen bu konuda gerekli düzenlemelerin yerel yönetimlerce yeterince yerine getirilemediği görülmektedir. Özellikle sadıkların bulunduğu yerlere hala engellilerin girişinin kolaylaştırıcı rampaların olmadığından şikâyet edilmektedir. 3 seçim geçirecek ülkemizde kısa dönemde bu eksikliklerin giderilmesi mümkün görünmemektedir. Anayasanın verdiği hakkı kullanabilmeleri adına evde yatan, sandığa gitme imkânı bulamayan engelli ve hasta vatandaşların ayağına sandığı götürmek gerekmektedir. Bunun için yukarıda engellilerin oy kullanmasına ilişkin örneklerden faydalanılmalı ve ülkemizin şartları dikkate alınarak engellilerin engel derecelerine uygun uygulamalar seçilmeli ve uzun zamandır devam eden engellilerin oy kullanma sorunu çözülmelidir. Nitekim Yüksek Seçim Kurulu da önümüzdeki Cumhurbaşkanlığı ya da milletvekilliği seçiminde sandığı, evden çıkamayacak durumdaki vatandaşların ayağına götürüleceğine ilişkin çalışmalarının olduğunu belirtmektedir. Bu konuda 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunu nun 74. Maddesi yeterli olmakla birlikte sandıkların evde yatan ve sandığa gitme imkanı bulamayan engelli ve hasta vatandaşların ayağına götürülmesi için maddeye. Engelli seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için gerekli tedbirler alınır. Sandıklar okul (özel okullar ve özel dershaneler dâhil) avlusu ve salonların elverişli kısımları gibi genel yerlere, yetmediği takdirde kiralanacak kahvehane, lokanta gibi yerlere konur. Kışla, karargâh, ordugah gibi askeri bina ve tesislerle karakollara ve parti binalarına, muhtarlık odalarına sandık konulamaz. Ancak evde yatan ve sandığa gitme imkânı bulamayan engelli ve hasta seçmenlerin oylarını rahatlıkla kullanabilmeleri için gezici sandıklar oluşturulabilir. Üçten fazla sandık konulan binalarda bina sorumlularının görev esasları ile gezici sandık sorumlularının görevleri ve gezici sandıkların oluşturulmasıyla ilgili usul ve esaslar Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir. hükmünün eklenmesi bu türden alınacak tedbirleri daha da kolaylaştırabilir. 12