Engelleri Kaldıralım. Sağlık Kurumlarının Engelli Hastaların Bakımındaki Rol ve Sorumlulukları

Transkript

1 Engelleri Kaldıralım Ülkemizde kentsel yaşam çevreleri fiziksel yaşam düzenlemelerin yetersizliği ve çeşitli engeller nedeniyle engelliler tarafından yeterince kullanılamamaktadır. Engellilerin toplum yaşantısına en az engelli olmayanlar ile eşit fırsatlarda katılabilmelerinin sağlanmasında mekansal düzenlemeler önemli bir yer tutmaktadır. Engelli vatandaşlar uygun yapılı çevre oluşturulmadığında, sağlık, eğitim, rehabilitasyon hizmetleri gibi temel kamusal hizmetlerden faydalanamamakta, sportif ve kültürel etkinliklere katılamamakta, rekreasyon alanlarını kullanamamakta, kısaca toplum hayatından uzaklaşmaktadırlar. Engelli bireylerin sosyal hayatın her alanında karşılaştıkları sorunları çözümlenerek üretken bireyler olarak topluma tam katılımlarının sağlanması sosyal-hukuk devleti anlayışının bir gereğidir. Herkes için insan onuruna uygun bir hayat standardının sağlanmasının temel koşulu ise hizmet ve bilgi sunumunun ulaşılabilir ve erişilebilir olmasıdır. Sağlık Kurumlarının Engelli Hastaların Bakımındaki Rol ve Sorumlulukları Birleşmiş Milletler in (2006) verilerine göre dünyada yaklaşık 650 milyon engelli birey yaşamaktadır (United Nations 2006). Dünya Sağlık Örgütü bu veriye ek olarak, engelli bireylerin 200 milyonunun çocuklardan oluştuğunu, ayrıca dünyada arasında zihinsel engelli bireyin yaşadığını belirtmektedir (WHO 2009). Türkiye de nüfusun yüzde unu oluşturan engelli vatandaşlarımızın Anayasa mız başta olmak üzere 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun ve uluslararası sözleşmelerle eşit, özgür ve onurlu yaşama hakkı güvence altına alınmıştır yılında kabul edilen Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un geçici 2. maddesi Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar, mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlülerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir hükmü ile herkesin sorumluluğunu açıkça belirtmiştir. Engelli bireylerin ve özel ihtiyaç grubunda yer alan kişilerin sağlık hizmeti taleplerinin, beklentilerinin tam ve sürekli karşılanması, sağlık hizmeti talep eden engelli kişilerin bu ihtiyaçlarının durumlarına uygun ortamlarda, hızlı, verimli ve mağdur edilmeden karşılanarak, sağlık bakım kalitesinin yükseltilebilmesine yönelik hususlar aşağıdaki gibi açıklanmıştır ve 2010 yılının Aralık ayında, T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından Valiliklere gönderilmiştir. 1) Engellilere yönelik sağlık hizmeti sunumunda Bakanlığımızın 2010/73 sayılı Poliklinik Hizmetlerinde Öncelik Sırasına İlişkin Genelgesi hükümlerine uygun olarak hareket edilmelidir. 2) Engelli sağlık kurulu raporları, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan Ek-3 sayılı formda gösterilen formata uygun olarak ve Ek-4'te yer alan Özür Durumuna Göre Tüm Vücut Fonksiyon Kaybı Oranları Cetveli doğrultusunda yetkili hastanelerce eksiksiz ve doğru olarak düzenlenmelidir. 3) Engellilere yönelik sağlık hizmetlerinin verildiği sağlık kuruluşlarının iç ve dış mekanlarının mimari ve çevresel düzenlemelerine ilişkin olarak; a) Düzenlemelerin TSE Standartlarına uygun olarak yapılması,

2 b) Ortak alanlarda ve asansörlerde her özür grubundaki kişilerin algılayabileceği şekilde yazılı, sesli ve görsel yönlendirmelerin yapılması, c) Asansör, tuvalet, lavabo, müracaat bankosu v.b. gibi ortak alanların her özür grubuna hitap edecek şekilde düzenlenmesi, tekerlekli sandalye transferini kolaylaştıracak ve tekerlekli sandalye manevrasına imkan verecek şekilde gerekli görülen alanların tutunma barlarıyla desteklenmesi suretiyle düzenlemelerin yapılması, d) Görme engelliler için ortak alanlarda takip izi oluşturulması, e) Sağlık kuruluşlarında, özürlülerin ve yakınlarının kendilerine tanınan öncelikleri belirten tabelaların kolayca görebilecekleri yerlere asılması, söz konusu bilgilere görme engellilerin ulaşmalarını teminen braille alfabesinin de kullanılması, sağlanmalıdır. 4) Sağlık kuruluşlarında engellilerin kullandıkları araçların rahat hareket edebilmesini sağlayacak iç ve dış mimari düzenlemeler yapılmalıdır. 5) Sağlık kuruluşlarında engelli ve yaşlı hastalara hizmet alımlarını kolaylaştıracak, işlemlerinde yardımcı olacak refakatçi personel (hostes hizmeti) temin edilmelidir. 6) İşitme engelli hastalarla iletişimi sağlamak üzere işaret dili bilen personel istihdam edilmelidir. 7) Engelli vatandaşlarımızın sağlık kuruluşlarına kayıt ve kabul işlemleri yapılırken özel durumuna uygun şekilde gerekiyorsa oturması sağlanarak işlemleri yapılmalıdır. 8) Engelli ve kimsesiz hastaların başvurdukları sağlık kuruluşundan başka bir sağlık kuruluşuna nakli gerektiğinde, imkanlar ölçüsünde transferi sağlanmalıdır.

3 9) Sağlık kuruluşunun otoparkında özürlü personel ve engelli hastaların araçları için yer ayrılacak ve ayrılan yer standartlara uygun olarak işaretlenmelidir. 10) Evde bakım hizmetleri kapsamında her ilde ihtiyaca cevap verecek sayıda engelli nakil aracı temin edilerek hizmete sunulmalıdır. 11) Engellilere sunulan sağlık hizmetleri konusunda ilgili personel hizmet içi eğitim programlarına alınmalı ve eğitimlerinin sürekliliği sağlanmalıdır. Yukarıda belirtilen hususlar dışında sağlık kuruluşlarında aşağıda yer alan iyileştirmeler de uygulamaya alınmıştır. İl Sağlık Müdürlüğü tarafından engelli bireylerin doğru bir şekilde bilgilendirilmeleri ve ihtiyaç duyulan hizmetlere yönlendirilmeleri konusunda sağlık personeline rehber olması amacıyla hazırlanan Özürlü Hakları Kitapçığı tüm sağlık kuruluşlarında bulundurulmakta ve kullanımının etkinliği değerlendirilmektedir. Muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonun engelli bireyin evinde ve aile ortamında da yapılabilmesi sağlanmaktadır. Engelli bireylere yönelik planlanan tedavi, bakım ve rehabilitasyon sürecinin aileyi ve bireyi kapsayan sosyal ve psikolojik danışmanlık-destek hizmetleri ile bütünleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Sağlık hizmet sunumunda engellilere yönelik uygulamalar Sağlık Bakanlığı nın Hizmet Kalite Standartları ile uygulanmaya başlamıştır. Aynı zamanda engellilere yönelik sağlık hizmetlerinin verildiği sağlık kuruluşlarının iç ve dış mekanlarının mimari ve çevresel düzenlemelerinde illerde bulunan Kent Konseyi Engelliler Meclisi ile yapılan ortak çalışmalarla Engelsiz Mekan projeleri uygulanmaktadır. Sağlık Çalışanı Olarak Hemşirelerin Engelli Hasta Bakımında Rol Ve Sorumlulukları Ülkemizde bir sağlık profesyoneli olarak yaklaşık 50 yıllık üniversite düzeyinde eğitim geçmişi olan hemşirelik mesleğinin iş gücünden tedavi hizmetleri içinde yararlanılmakta, halk sağlığı hemşireliği olarak da alanda çalışan hemşireler özellikle ana-çocuk sağlığı hizmetlerinde görev almaktadırlar. Ancak alanda çalışan hemşireler, engelli bireylerin bakımında birinci derecede rol alamamaktadırlar. Bu konuya ilişkin gelişmelerden biri, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü Özel Rehabilitasyon ve Eğitim Merkezleri Yönetmeliği nin 35. maddesinde hemşire kadrosuna yer verilmesidir ( Bu yasal düzenlemenin yaşama geçmesi ve engelli bireylerin yaşama uyum sağlaması hemşirelerin; bakım verici, karar verici, koruyucu-gözetici-savunucu, yönetici, rehabilite edici, rahatlatıcı, eğitici ve danışmanlık rollerini yerine getirmeleriyle gerçekleşecektir. Hemşirelik mesleğinin amacı; hasta bireyin iyileşmesini ve bağımsızlığını kazanmasına yardım etmek, bireysel ve toplumsal sağlığı korumak ve geliştirmektir. Bu amaca ulaşmada hemşireler; bakım verici, karar verici, koruyucu-gözetici-savunucu, yönetici, rehabilite edici, rahatlatıcı, eğitici ve danışmanlık rollerinin tümünü kullanırlar. Türkiye Özürlüler Araştırması İkincil Analiz Raporu (2006) nda ülkemizde engelli bireylerin günlük yaşam aktivitelerini (GYA) yerine getirebilme düzeyleri; %33 ünün bağımsız, %30 unun yarı bağımlı, %36 sının ise tam bağımlı şeklinde olduğu belirtilmektedir (Tufan ve Arun 2006). Koruma, rahatlatma ve bağımlı fonksiyonlar hemşirelik uygulamalarının temel öğesidir. Engelli bireyin bakımında hemşire fiziksel, psikolojik, ruhsal, ekonomik özellikleri yanında yaşam becerilerini yapabilme durumlarını dikkate almalı, sorunlara yönelik uygun hemşirelik tanısı geliştirebilmeli, hemşirelik girişimlerini planlayarak uygulayabilmelidir.

4 Engellilik sadece bireyi değil, ailesini de ekonomik, sosyal ve psikolojik yönden etkileyen önemli bir sorundur. Engelli bireye sağlanacak etkili hemşirelik bakımı, engelli birey ve ailesinin doğru ve yeterli bakım almasını sağlayacağı gibi aile üzerindeki yüklenmeleri de azaltacaktır. Kaynaklar; 1. T.C Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yerel Yönetimler İçin Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitabı /Ankara Nedime K, Selda M (2009) Yaşam Aktivitelerine Dayalı Hemşirelik Modeli (YADHM) ne Göre Zihinsel Engelli Bireylerin Sorunları ve Hemşirelik, Doç. Dr. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Eskişehir 3. Tufan İ, Arun Ö (2006). Türkiye Özürlüler Araştırması, 2002, İkincil Analizi, Proje No: Sobag- 104K077, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Ankara. 4. B.10.0.TSH /sayılı Özürlü Kişilere Yönelik Sağlık Hizmetlerinin Sunumuna İlişkin Genelge/47308 Hazırlayan: Beste AYDIN Acıbadem Sağlık Grubu Klinik Kalite İyileştirme Sorumlusu Hazırlama tarihi: 09 Nisan 2012 Asansör yönlendirme Takip izi

5 İşaret dili