TÜRK SANAT MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI DERSİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Ortaöğretim Genel Müdürlüğü GÜZEL SANATLAR LİSESİ TÜRK SANAT MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI DERSİ 9.SINIF

2 İÇİNDEKİLER ÜNİTE Perde, Aralık, Dörtlü ve Beşliler Perde ve Aralık Kavramı, Koma Değerleri, Harf Sembolleri Koma Cetveli ve Tablosu ÜNİTE Usuller Zamanlıdan 7 Zamanlıya Kadar Usuller Zamanlıdan 10 Zamanlıya Kadar Usuller ÜNİTE Makamların Oluşumu Basit Makamları Oluşturan Dörtlü-Beşliler ve Göçürme Çalışmaları Özel Dörtlü ve Beşlilerde Kalıplar ve Göçürmeler Türk Müziğinde Makam Kavramı ve Türleri ÜNİTE Makamlar Çargâh, Mahur ve Acemaşiran Makamı... 27

3 I. ÜNİTE 9.1. PERDE, ARALIK, DÖRTLÜ VE BEŞLİLER PERDE VE ARALIK, KAVRAMI, KOMA DEĞERLERI, HARF SEMBOLLERI Çargâh makamı dizisindeki perdeleri tanır. kaba çargâh yegâh hüseyniaşiran acemaşiran rast dügâh buselik çargâh 1. Etkinlik Önerisi T T T T T B B Aşağıdaki dizekte kaba çargâh, hüseyniaşiran, rast ve dügâh perdesini gösteriniz Hüseyniaşiran-acemaşiran perdelerinin aralık değerinin 4 koma olduğunu kavrar. Batı müziğinde kullanılan tampere sisteminde olduğu gibi dört buçuk komadan oluşan mi-fa, sido aralıkları geleneksel Türk müziğinde de yarım aralıktır. Farkı koma değeri dörttür. Mi= Hüseyniaşiran ismini alır. Fa= Acemaşiran ismini alır. 4 koma Buselik-çargâh perdelerinin aralık değerinin 4 koma olduğunu kavrar. Si= Buselik ismini alır. Do= Çargâh ismini alır. 4 koma Diğer perdelerin aralık değerini gösterir. kaba çargâh yegâh hüseyniaşiran acemaşiran rast dügâh buselik çargâh T T T T T B B 3

4 komalık aralığın B, 9 komalık aralığın T harfiyle gösterildiğini kavrar. T:Tanini aralığının sembolüdür. 9 komadır B:Bakiye aralığının sembolüdür. 4 komadır KOMA CETVELI VE TABLOSU Koma cetvelindeki Türk sanat müziği değiştirici işaretleri, harf karşılıkları ve koma değerlerini açıklar. Geleneksel Türk müziğinde kullanılan koma tablosu ve cetveli aşağıda gösterilmiştir. KOMA TABLOSU ADI KOMA DEĞERİ DİYEZ BEMOL SİMGESİ Koma 1 F Bakiye 4 B Küçük Mücennep 5 S Büyük Mücennep 8 K Tanini 9 T Artık İkili A Geleneksel Türk müziğinde bir tam aralık dokuz eşit parçadan oluşur. Bu parçaların her birine koma denir Koma cetveli ve tablosu ile ilgili hazırlanmış alıştırmaları çözer. KOMA CETVELI RE DO 1 koma 2 koma 3 koma 4 koma 5 koma 6 koma 7 koma 8 koma 9 koma 4 Etkinlik Önerisi Fa koma diyezi, si bakiye bemolü, mi küçük mücennep bemolü, la büyük mücennep bemolü,si koma bemolü sembollerini dizek üzerinde gösteriniz. Koma değerlerini altına yazınız.

5 II. ÜNİTE 9.2. USULLER ZAMANLIDAN 7 ZAMANLIYA KADAR USULLER Usul: Müziğin iki ana unsurundan birisi ses diğeri de ritmdir. Ritm deyiminin Türk müziğindeki karşılığı ise usul'dür.usuller düm ve tek diye vurulur. Düm sağ elle kuvvetli, tek sol elle zayıf olarak vurulur Nim sofyan usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. NİM SOFYAN USULÜ 2 4 düm tek 2 zamanlıdır. 2/4 lük ve 2/8 lik değerlerde vurulur. 1.Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizede öğrendiğimiz nim sofyan usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2.Etkinlik Önerisi Aşağıda yazılmış olan nim sofyan usulündeki ezgiyi çalışınız. NİM SOFYAN USULÜNDE ÇALIŞMA düm Düm Tek tek D T Œ Œ 3. Etkinlik Önerisi Ankara Rüzgârı adlı şarkıyı dinleyiniz. 4. Etkinlik Önerisi Nim sofyan usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. 5

6 Semai usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. SEMAİ USULÜ 3 4 düm tek tek 3 zamanlıdır. 3/4 lük 3/8 lik değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz semai usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Gurbet adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Semai usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. SEMAİ USULÜNDE ÇALIŞMA düm Düm Tek tek Tek tek D T T

7 Sofyan usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. SOFYAN USULÜ 4 4 düüm tek ke 4 zamanlıdır. 4/2 lik, 4/4 lük, 4/8 lik değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz sofyan usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Aman Doktor ve Musa Süreyya Bey in bestelemiş olduğu Mülkiye Marşı (Başka Bir Aşk İstemez) adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Sofyan usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. SOFYAN USULÜNDE ÇALIŞMA 4 b b 4 4 düm te. ke w Œ Œ 8 b. n w 12 b. j w 7

8 Türk aksağı usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. TÜRK AKSAĞI USULÜ 5 8 düüm te-ek tek 5 zamanlıdır. Nim sofyan ve semainin birleşmesi ile meydana gelir. 5/8 lik 5/4 lük değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz Türk aksağı usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Yad Eller Aldı Beni adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Türk aksağı usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. TÜRK AKSAĞI USULÜNDE ÇALIŞMA 8 5 düüm 5 teek tek j. 8

9 Yürük semai usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. YÜRÜK SEMAİ USULÜ 6 8 düm tek tek düm te-ek 6 zamanlıdır. İki semai veya üç nim sofyanın birleşmesi ile meydana gelir. 6/8 lik 6/4 lük ve 6/2 lik değerlerde vurulur 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz yürük semai usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Aşkın İle Gündüz Gece Giryanım Efendim adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Yürük semai usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. YÜRÜK SEMAİ USULÜNDE ÇALIŞMA 4 6 düm tek tek düm teek 4 9

10 ZAMANLIDAN 10 ZAMANLIYA KADAR USULLER Devrihindi usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. DEVRİHİNDİ USULÜ 7 4 düm düüm tek tek teek 7zamanlıdır. Bir semai ve bir sofyandan meydana gelir. (Bir semai ve iki nim sofyan şeklinde de olabilir). 7/4 lük ve 7/8 lik değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz devrihindi usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Gözlerin Hayran Bakarmış adlı eseri dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Devrihindi usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. DEVRİHİNDİ USULÜNDE ÇALIŞMA 5 b b düm tek tek düüm teek. Œ 10

11 Devrituran usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. DEVRİTURAN USULÜ 7 8 düüm teek teek 7 zamanlıdır. Eskiden bu usule mandıra da denirdi. Bir sofyandan bir semai meydana gelir. 7/8 lük ve 7/16 lık değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz devrituran usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Hicaz Mandıra ve Yağmur Yağar Taş Üstüne adlı şarkıları dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Devrituran usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. DEVRİTURAN USULÜNDE ÇALIŞMA b düüm teek teeek 5 b. 11

12 Düyek usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. DÜYEK USULÜ 8 8 düm tek tek dü-üm te-ek 8 zamanlıdır. İki tane sofyandan meydana gelir. 8/8 lik ve 8/4 lük değerlerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz düyek usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Bir Demet Yasemen ve Aşkı Seninle Tattı adlı şarkıları dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Düyek usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. DÜYEK USULÜNDE ÇALIŞMA 8 8 j düm teek tek düüm teek j 5 12

13 Müsemmen usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. MÜSEMMEN USULÜ 8 8 düüüm teek teeek 8 zamanlıdır. Bir semai bir nim sofyan ve tekrar bir semaiden meydana gelir. 8/8 lik değerde vurulur. Bu usule katakofti de denilmektedir. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz müsemmen usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Bana Bir Aşk Masalından Şarkılar Söyle ve Bir de Bana Sor adlı şarkıları dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Müsemmen usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. MÜSEMMEN USULÜNDE USÜLÜNDE ALIŞTIRMA B. Karaelma b 8 dü ü üm teek teeek j j. b j.. 13

14 Aksak usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. AKSAK USULLER 9 8 dü-üm te ke dü-üm te-ek tek 9 zamanlıdır. Bir semai ve üç nim sofyandan meydana gelir. 9/4 lük 9/8 lik değerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz aksak usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Kara Bulutları Kaldır Aradan adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Aksak usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. AKSAK USULÜNDE ÇALIŞMA düüm teke düüm teek tek j j. j 7. 14

15 Oynak usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. OYNAK USULÜ 9 8 düm tek tek dü-üm te-ek te-ek 9 zamanlıdır. Semai usulünün birinci mertebesi ve ikinci mertebesinin birleşmesinden oluşur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz oynak usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi A Benim Mor Çiçeğim adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Oynak usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. b 8 9 düm tek tek düüm teek teek OYNAK USULÜNDE ÇALIŞMA 4 b 15

16 Raks aksağı usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. RAKS AKSAĞI USULÜ 9 8 düüm düüm teeek teek 9 zamanlıdır. Bir Türk aksağı ve bir sofyandan meydana gelir. 9/8 lik değerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Dizekte öğrendiğimiz raks aksağı usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Evlerinin Önü Handır adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Raks Aksağı usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. RAKS AKSAĞI USULÜNDE ÇALIŞMA 5 b b düüm teeek düüm teek.. j 16

17 Aksak usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. AKSAK SEMAİ USULÜ 10 8 dü-üm te kâ-a dü-üm te-ek tek 10 Zamanlıdır. İki Türk aksağının birleşmesi ile meydana gelir. 10/4 lük ve 10/8 lik değerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz aksak semai usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Tatyos Efendi nin Kürdili Hicazkar Saz Semaisi adlı eseri dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Aksak semai usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. AKSAK SEMAİ USULÜNDE ÇALIŞMA düüm te kâ-a düüm teek tek 5 j # j 7 # j j 17

18 Curcuna usulünde yazılmış ezgileri usul vurarak okur. CURCUNA USULÜ dü-üm te dü-üm kâ-a te-ek tek 10 zamanlıdır. İki Türk aksağının birleşmesi ile meydana gelir.10/16 lık değerde vurulur. 1. Etkinlik Önerisi Aşağıdaki dizekte öğrendiğimiz curcuna usulünde dört ölçü ezgi yazınız. 2. Etkinlik Önerisi Yeşil Gözlerini Ufkuma Ger ki adlı şarkıyı dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Curcuna usulünde yazılmış eserleri araştırıp sınıfınızda paylaşınız. CURCUNA USULÜNDE ÇALIŞMA 3 b b j R j düüm te kâa düüm teek r j R j R j R R R tek 5 b R R R R 7 b R j r j R j j j r 18

19 III. ÜNİTE 9.3. MAKAMLARIN OLUŞUMU BASİT MAKAMLARI OLUŞTURAN DÖRTLÜ-BEŞLİLER VE GÖÇÜRME ÇALIŞMALARI Basit makamların oluşmasındaki temel mantığı açıklar. Dünyanın farklı coğrafyalarında yerel, yöresel, etnik özellikler de taşıyan farklı müzik biçimleri vardır. Bu müzik biçimleri çalgılarıyla, çalma söyleme biçimleriyle ya da içerikleriyle o toplumları yansıtmasının yanı sıra biçimsel ve tınısal olarak da farklılıklar gösterebilirler. Bu farklılıkların en temel olanlarından biri kullanılan ses dizilerindeki farklılıklardır. Örneğin Uzak Doğu toplumlarının geleneksel müziklerinde yarım aralıkların bulunmadığı diziler kullanılır ve geleneksel halk ezgileri bu dizilerde yazılmış ezgilerdir. Geleneksel şekliyle Türk müziğinde de yarım aralıktan daha küçük aralıkların kullanıldığı diziler kullanılır. Geleneksel Türk müziğinde bu diziler kullanılarak oluşturulan kurallar bütününe makam denilmektedir. Makam sistemi bir parçanın ezgisel ögesinin oluşturulmasında izlenen bir takım besteleme kurallarıdır. Makamlarda kullanılan diziler, tek başına makam kavramının karşılığı değildir. Tonal müzikte olduğu gibi durucu-yürüyücü sesler, karar ses (eksen), yeden ses (sansibl), dizinin çıkıcı inici özellikleri gibi unsurlar makamsal müzikte de bulunur. Ancak bu özellikler, tonal müzikten farklı olarak her makamda o makamın yapısına göre benzerlik ya da farklılıklar gösterebilir. Örneğin;aynı aralık yapısına sahip iki makam inici ya da çıkıcı oluşuna göre değişik isimler alabilir ya da aynı diziye sahip olduğu hâlde karar sesleri farklı olduğundan başka adlarla anılır Basit makamları oluşturan dörtlü ve beşlileri sayar. Türk müziğinde dörtlü ve beşli dizi kalıpları bulunur. Makam, bu dörtlü ve beşli dizilerin birleşmesiyle oluşur. Dörtlüler Çargâh dörtlüsü Uşşak dörtlüsü T T B K S T Buselik dörtlüsü Hicaz dörtlüsü T B T S A S Kürdi dörtlüsü Rast dörtlüsü B T T T K S 19

20 Beşliler Çargâh beşlisi Hüseyni beşlisi T T B T K S T T Buselik beşlisi Hicaz beşlisi T B T T S A S T Kürdi beşlisi Rast beşlisi B T T T T K S T Geleneksel Türk müziğinde makamlar genel olarak üç bölüme ayrılır. Bunlar; dörtlü ve beşlilerin (dörtlü+beşli ya da beşli+dörtlü) art arda gelmesiyle oluşan temel makam dizileriyse basit makamlar, yapısında farklı makam dizilerini bulunduruyorsa birleşik (mürekkep) makamlar, olması gerektiği sesin dışında başka bir sese aktarılarak (transpozition) seslendiriliyorsa göçürülmüş (şed) makamlar olarak adlandırılırlar. Dizi, makamın en önemli unsurudur. Ancak tek başına makamı ifade etmez. Daha önce belirtildiği gibi durak (eksen) ses, güçlüsü (dominant), yeden (sansbl) ses, asma karar perdesi gibi dizilerin değişkenlik gösterebilen dereceleri ve dizilerin seyrine ilişkin özellikleri de makam kavramının ana unsurlarındandır Basit dörtlü-beşlilerin kalıplarını başka perdeler üzerine göçürme alıştırmalarını çözer. Aşağıda verilen dörtlü ve beşlileri istenilen perdelere göçürünüz. Çargâh dörtlüsü Acemaşiran perdesine göçürün. T T B 20

21 Uşşak dörtlüsü Rast perdesine göçürün. K S T Hicaz dörtlüsü Yegâh perdesine göçürün. S A S Buselik beşlisi Hüseyniaşiran perdesine göçürün. T B T T Kürdi beşlisi Hüseyni perdesine göçürün. B T T T Hüseyni beşlisi Yegâh perdesine göçürün. K S T T Basit dörtlü ve beşlileri seslendirir. 1. Etkinlik Önerisi Türk müziğinde kullanılan basit dörtlü ve beşli dizilerinden; Buselik dörtlüsü, uşşak dörtlüsü, rast dörtlüsünü ve çargah beşlisi, kürdi beşlisi ve hicaz beşlisini seslendiriniz. 21

22 ÖZEL DÖRTLÜ VE BEŞLILERDE KALIPLAR VE GÖÇÜRMELER Özel dörtlü ve beşlilerin adlarını açıklar. Türk müziğinde kullanılan dörtlüler ve beşli kalıpların dışında bir de özel dörtlü ve beşli kalıplar kullanılmaktadır. Bu kalıplar; saba dörtlüsü, segah beşlisi, hüzzam beşlisi, nikriz beşlisi, pençgah beşlisi, ferahnak beşlisi, müstear dörtlüsü ve beşlisi, nişabur dörtlüsü ve beşlisi Özel dörtlü ve beşlilerin kalıplarını açıklar. Saba Dörtlüsü: Karar sesi dügâh (la) perdesidir.aralıkların toplamı yirmi iki koma olmayıp onsekiz koma olduğundan dolayı eksik bir dörtlüdür. Kullanılan aralıklar pesttsen tize doğru büyük mücennep, küçük mücennep, küçük mücennep(k-s-s) şeklinde oluşur. 1. Etkinlik Önerisi Saba Dörtlüsü w K S S Saba dörtlüsünü dizek üzerinde gösteriniz. Segah Beşlisi: Karar sesi segah perdesidir. Aralıkları pesten tize doğru küçük mücennep, tanini, büyük mücennep,tanini (S-T-K-T) şeklinde oluşur. 2. Etkinlik Önerisi Segah beşlisi w # S T K T Segah beşlisini dizek üzerinde gösteriniz Hüzzam Beşlisi: Karar sesi segâh perdesidir. Aralıkları pesttsen tize doğru küçük mücennep, tanini,küçük mücennep,artık ikili (S-T-S-A12) şekilinde oluşur. 3. Etkinlik Önerisi Hüzzam Beşlisi w # S T S A 22 Hüzzam beşlisini dizek üzerinde gösteriniz.

23 Nikriz beşlisi: Karar sesi rast perdesidir. Aralıkları pesten tize doğru tanini, küçük mücennep, artık iki, küçük mücennep (T-S-A12-S) şeklinde oluşur. 4. Etkinlik Önerisi Nikriz Beşlisi w # T S A S Nikriz beşlisini dizek üzerinde gösteriniz Pençgâh Beşlisi: Karar sesi rast perdesidir. Aralıkları pesten tize doğru tanini, tanini, büyük mücennep, küçük mücennep ( T-T-K-S) şeklinde oluşur. Pençgâh Beşlisi w # T T K S 5. Etkinlik Önerisi Pençgâh beşlisini dizek üzerinde gösteriniz Ferahnak Beşlisi: Karar sesi Irak perdesidir. Aralıkları pestten tize doğru küçük mücennep,tanini, büyük mücennep (S-T-T-K) şeklinde oluşur. 6. Etkinlik Önerisi # w # Ferahnak beşlisini dizek üzerinde gösteriniz Ferahnak Beşlisi S T T K Müstear Dörtlüsü: Karar sesi segâh perdesidir. Aralıkları pestten tize doğru tanini, küçük mücennep,büyük mücennep (T-S-K) şeklinde oluşur. w Müstear Dörtlüsü # # T S K T 7. Etkinlik Önerisi Müstear dörtlüsünü dizek üzerinde gösteriniz 23

24 Müstear Beşlisi: Müstear dörtlüsüne bir tanini ilave edilerek (T-S-K-T) Müstear Beşlisi elde edilir. w Müstear Beşlisi # # T S K T 8. Etkinlik Önerisi Müstear beşlisini dizek üzerinde gösteriniz. Nişabur Dörtlüsü: Karar sesi buselik perdesidir. Aralıkları pesten tize doğru, büyük mücennep, küçük mücennep, tanini (K-S-T) şeklinde oluşur. 9. Etkinlik Önerisi Nişabur Dörtlüsü w # K S T Nişabur dörtlüsünü dizek üzerinde gösteriniz Nişabur Beşlisi: Nişabur dörtlüsüne bir bakiye ilave edilerek nişabur beşlisi (K-S-T-B) elde edilir. w Nişabur Beşlisi # K S T B 10. Etkinlik Önerisi Nişabur beşlisini dizek üzerinde gösteriniz Özel dörtlü ve beşlileri başka perdelere göçürür. Aşağıda verilen özel dörtlü ve beşlileri belirtilen perdelere (aktarınız) göçürünüz. Saba Dörtlüsü w K S S Saba dörtlüsünü rast perdesine göçürünüz 24

25 Segâh beşlisi w # S T K T Hüzzam Beşlisi w # S T S A Segâh beşlisini Irak perdesine göçürünüz. Hüzzam beşlisini Irak perdesine göçürünüz. Nikriz Beşlisi w # T S A S Pençgâh Beşlisi w # T T K S Ferahnak Beşlisi # w # S T T K Nikriz beşlisini Yegâh perdesine göçürünüz. Pençgâh beşlisini acemaşiran perdesine göçürünüz. Ferahnak beşlisini buselik perdesine göçürünüz. w w Müstear Dörtlüsü # # T S K T Müstear Beşlisi # # T S K T Müstear dörtlüsünü hüseyinaşiran perdesine göçürünüz. Müstear beşlisini hüseyinaşiran perdesine göçürünüz. Nişabur Dörtlüsü w # K S T Nişabur Beşlisi w # K S T B Nişabur dörtlüsünü dügâh perdesine göçürünüz Nişabur beşlisini bügâh perdesine göçürünüz 25

26 Özel dörtlü ve beşlileri seslendirir. 7. Etkinlik Önerisi Öğrendiğiniz özel dörtlü ve beşlilerden; saba, müstear, nişabur dörtlüsünü ve segâh, nikriz ve hüzzam beşlisini seslendiriniz TÜRK MÜZIĞINDE MAKAM KAVRAMI VE MAKAM TÜRLERI Makam teriminin kökenini açıklar. Makam, Arapça olup kıyam, kama kelimesinden türemiştir. Kıyam ve kama; doğrulma, dikilme, ayağa kalkma anlamlarına gelir. Makam ise, Osmanlıca Sözlük te verilen açıklamaya göre kat, durulan yer, durak anlamlarına gelmektedir. Türkiye Türkçesinin yanı sıra Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek gibi Türk topluluklarında da makam tâbirine rastlanılmaktadır Müzik terimi olarak makamın anlamını açıklar. Makam, belirli bir dizi, fasıl, ezgi, yer vb. gibi anlamlar taşımakta ve kullanılmaktadır Türk müziğindeki makam türlerini ifade eder. Türk müziğinde makamlar üç ana tür altında incelenir. 1-Basit (ana) Makamlar 2-Şed (göçürülmüş) Makamlar 3- Birleşik (mürekkep) Makamlar 26

27 IV. ÜNİTE 9.4. MAKAMLAR ÇARGÂH, MAHUR VE ACEMAŞIRAN MAKAMI Çargâh, mahur ve acemaşiran makamlarının hangi dörtlü ve beşlilerden oluştuğunu açıklar. Çargah makamı; Kaba çargah perdesindeki çargah 5 lisine rast perdesindeki çargâh 4 lüsünün eklenmesi ile oluşur. ÇARGÂH MAKAMI DIZISI Kaba çargâhda çargâh 5 lisi Rastda çargâh 4 lüsü T T T T T B B Mahur makamı; Rast perdesindeki çargâh 5 lisine neva perdesindeki çargâh 4 lüsünün eklenmesi ile oluşur. MAHUR MAKAMI DIZISI Neva da Çargâh 4 lüsü Rast ta Çargâh 5 lisi B T T T B T T Acemaşiran makamı; Acemaşiran perdesindeki çarg ah 5 lisine çargâh perdesindeki çargâh 4 lüsünün eklenmesiyle oluşur. ACEMAŞIRAN MAKAMI DIZISI Acemaşiran da Çargâh 5 lisi Çargâh da Çargâh 4 lisi T T B T T T B 27

28 Çargâh, mahur ve acemaşiran makamlarının perdelerini sırasıyla sayar. Çargâh makamında kullanılan perde isimleri şunlardır. Kaba çargâh, yegâh, hüseyniaşirân, acem aşiran,rast,dügah,buselik, çargâh Mahur makamında kullanılan perde isimleri şunlardır: Rast, dügâh, buselik, çargâh, neva, hüseyni, mahur, gerdaniye. Acemaşiran makamında kullanılan perde isimleri şunlardır. Acemaşiran, rast, dügâh, kürdi, çargâh, nevâ, hüseyni, acemdir Karar, yeden ve güçlü perdelerini söyler. Çargah makamının; Karar perdesi: Kaba çargâh Yeden perdesi: Kaba buselik Güçlü perdesi: Rast Mahur makamının; Karar perdesi: Rast Yeden perdesi: Geveşt Güçlü perdesi: 1.derece gerdaniye, 2. derece neva Acemaşiran makamının; Karar perdesi: Acemaşiran Yeden perdesi: Hüseyniaşiran Güçlü perdesi: 1. derece acem, 2. derece çargâh Çargâh, mahur ve acemaşiran makamlarında yazılmış seyirleri usul vurarak okur. Aşağıda verilen çargah, mahur, acemaşiran makamlarında seyir çalışması yapınız. ÇARGÂH MAKAMINDA ÇALIŞMA

29 MAHUR MAKAMINDA ÇALIŞMA ACEMAŞİRAN MAKAMINDA ÇALIŞMA b b 14 b n 29

30 Çargâh, mahur ve acemaşiran makamlarındaki eserleri usul vurarak okur MAHUR ŞARKI MAHUR MAKAMINDA ŞARKI (Semai) ACEMAŞİRAN ÇALIŞMA ACEMAŞİRAN MAKAMINDA ÇALIŞMA (Sofyan) b 4 n b b.. 30

31 1. Etkinlik Önerisi Öğrendiğiniz usullerle yazılmış olan çargâh makamı eserlerini bulup sınıfınızda dinleyiniz. 2. Etkinlik Önerisi Öğrendiğiniz usullerle yazılmış olan mahur makamı eserlerini bulup sınıfınızda dinleyiniz. 3. Etkinlik Önerisi Öğrendiğiniz usullerle yazılmış olan acemaşiran makamı eserlerini bulup sınıfınızda dinleyiniz. 31

32 32