KORUNAN ALAN STATÜLERİ

Transkript

1 KORUNAN ALAN STATÜLERİ Genel Statüler Ülkemizin de 27 Aralık 1996 tarihinde taraf olduğu uluslararası "Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ne göre; "Biyolojik çeşitlilik, diğerlerinin yanı sıra kara, deniz ve diğer su ekosistemleri ile bu ekosistemlerin bir parçası olduğu ekolojik kompleksler de dahil olmak üzere tüm kaynaklardan canlı organizmalar arasındaki farklılaşma anlamındadır; türlerin kendi içindeki ve türler arasındaki çeşitlilik ve ekosistem çeşitliliği de buna dahildir Türkiye Sürdürülebilir Kalkınma Ulusal Raporu 2002'ye göre ise, "biyolojik çeşitlilik, ekosistemlerin insanlığın refahı için gerekli olan yaşam destek sürecim sürdürebilme yeteneğinin ve sağlıklı çevrenin bir göstergesidir" ve aşağıdaki gibi üç ayrı Öğeden oluşur (Çevre Bakanlığı, 2002). Her iki tanımda da biyolojik çeşitliliğin "genetik çeşitlilik", "tür çeşitliliği" ve "ekosıstem çeşitliliği" gibi üç farklı Öğeden oluştuğu gerçeği vardır. Burada; genetik çeşitlilik, aynı türden bireylerin kalıtsal yapısındaki çeşitlilik, zenginlik; bir tür içinde çok sayıda çeşidin ve ırkın bulunması halidir. tür çeşitliliği, bir ekosistemde ya da tür topluluğundaki türlerin sayısı ve zenginliğidir ekosıstem çeşitliliği ise, belli bir alanda yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde olan canlı ve cansız çevrenin oluşturduğu ekosıstemlerin farklılığı ve değişkenliğidir.

2 Gen kaynaklarının sürekliliği, doğal dengenin bozulmaması, ekonomik kalkınmanın gerekliliği gibi nedenlerle yukarıda tanımlanan söz konusu çeşitliliklerin korunması tüm dünyanın ortak sorunudur. Bu nedenle de dünyada 100 yılın üzerinde bir zamandır türlerin ve bu türlerin yaşadığı alanların yasal olarak korunması çalışmaları yapılmaktadır. Koruma temelde iki şekilde yapılmaktadır. 1."Yaşam Ortamları Dışında Koruma - (Dışarıda Koruma Konumu Dışında Koruma) (Ex-situ koruma)", biyolojik çeşitliliğin unsurlarının kendi doğal yaşamları dışında korunması anlamındadır. 2."Yerinde koruma (In-situ koruma)", ekosistemlerin ve doğal yaşam ortamlarının korunması, yaşayabilir tür popülasyonlarının doğal çevrelerinde; evcilleştirilmiş veya kültüre alınmış türlerin ise ayırt edici özelliklerini geliştirdikleri çevrelerde muhafazası ve geri kazanılması anlamındadır. Yaşam ortamları dışında koruma, daha çok hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, koleksiyon bahçeleri, gen bankaları ya da tohum bankaları gibi ortamlarda türlerin uzun süre yaşayabilmeleri için alınan önlemlerdir.

3 Ülkemizde hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri ve koleksiyon bahçeleri dışında İzmir'de Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsünde 1972 yılında "Ulusal Gen Bankası" kurulmuştur. Burada 1964 yılından beri toplanan yaklaşık 50 bin bitki genetik kaynak malzemesi olarak saklanmaktadır. Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Gen Bankası'nda ise çoğunluğu hububat olmak üzere baklagil ve yem bitkileri İle bazı endemik türlerden oluşan yaklaşık 6 bin bitki koruma altına alınmıştır Yerinde koruma çalışmaları ise ülkeler arasında bazen önemli farklılıklar gösterecek şekilde değişik kategorilerde yapılmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde 18 ve Avustralya'da 45 değişik koruma kategorisi vardır. Tüm dünyada ise birbirinden farklı 140 ın üzerinde kategori uygulanmaktadır. Aynı kategorideki korunan alanlar her yerde benzer içerikte anlaşılası için başta IUCN ve UNESCO olmak üzere uluslar arası kuruluşlar tarafından tanımlanan bu kategorilerden bazıları aşağıda verilmiştir

4 TÜRKİYE'DEKİ ALAN KORUMA STATÜLERİ ULUSAL STATÜLER 1. Milli Parklar Kanunu Milli Parklar Tabiatı Koruma Alanları Tabiat Anıtları Tabiat Parkları 2. Kara Avcılığı Kanunu Yaban Hayatı Koruma Sahası Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 3. Orman Kanunu Muhafaza Ormanları Gen Koruma Ormanları Tohum Meşcereleri Orman İçi Dinlenme Yerleri 4. Su Ürünleri Kanunu Su Ürünleri İstihsal Sahaları 5. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu Sit Alanları

5 Milli Parklar: Bilimsel ve estetik bakımdan ulusal ve uluslararası önemi bulunan; doğal ve kültürel kaynak MİLLİ PARKLAR değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip alanlardır. Ülkemizde 40 adet milli park olup toplam alanı ha dır. Rize Kaçkar Dağları Milli Parkı

6 Bulunduğu Yer 1-Yozgat 2-Osmaniye 3-Ankara-Kızılcahamam 4-Balıkesir Bandırma 5-Bursa Merkez 6-Bolu 7-Aydın Kuşadası Söke 8-Manisa-Merkez 9-Isparta Şarkikaraağaç 10-Antalya Merkez 11-Isparta Eğirdir 12-Tunceli 13-Antalya 14-Çanakkale Eceabat- Gelibolu 15-Antalya Manavgat 16-Kastamonu-Ilgaz 17-Afyon Kütahya Uşak 18-Nevşehir Ürgüp 19-Trabzon Maçka Adı Yozgat Çamlığı MP Karatepe Aslantaş MP Soğuksu MP Manyas Kuşcenneti MP Uludağ MP Yedigöller MP Dilek Yarımadası ve Büyük Menderes Deltası MP Spil Dağı MP Kızıldağ MP Güllük dağı-termessos MP Kovada Gölü MP Munzur Vadisi MP Olimpos-Beydağları Sahil MP Gelibolu Yarımadası MP Köprülü Kanyon MP Ilgaz Dağı MP Başkomutanlık Tarihi MP Göreme Tarihi MP Altındere Vadisi MP MİLLİ PARKLAR 19-Trabzon Maçka 20-Çorum Sungurlu 21-Adıyaman Kahta 22-Konya Beyşehir 23-Balıkesir Edremit 24-Rize Çamlıhemşin 25-Artvin 26-Artvin Şavşat 27-Antalya Aydınkent 28-Denizli 29-Adana Kayseri-Niğde 30-Muğla Marmaris 31-Muğla Fethiye 32-Çanakkale Merkez 33-Kastamonu-Bartın 34-Kars 35-Ağrı-Iğdır 36-Edirne 37-Kayseri 38-Şanlıurfa 39-Kırklareli 40-Erzrurum Altındere Vadisi MP Boğazköy-Alacahöyük MP Nemrut Dağı MP Beyşehir Gölü MP Kazdağı MP Kaçkar Dağı MP Hatila Vadisi MP Karagöl Sahara MP Altınbeşik Mağarası MP Honaz Dağı MP Aladağlar MP Marmaris MP Saklıkent MP Troya Tarihi MP Küre Dağları MP Allahuekber Dağları MP Ağrı Dağı MP Gala Gölü MP Sultansazlığı MP Tek Tek Dağları MP İğneada Longoz Ormanları MP Nenehatun Tarihi MP

7 TRABZON, ALTINDERE VADİSİ MİLLİ PARKI

8 ARTVİN, KARAGÖL-SAHARA MİLLİ PARKI

9 Gümüşhane-Kürtün (Örümcek Ormanı TKA) TABİATI KORUMA ALANLARI Tabiatı Koruma Alanları: Bilimsel çalışmalar ve eğitim açısından önem taşıyan, nadir, tehlike altında veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemleri ve türleri içeren alanlardır. Alanların mutlak korunması gerekli olup, yalnızca bilim ve eğitim amaçları için kullanımlarına olanak tanınmaktadır. Ülkemizde 31 adet tabiatı koruma alanı vardır ve toplamda ha dır.

10 TABİATI KORUMA ALANLARI

11 TABİAT PARKLARI Tabiat Parkları: Önemli bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliklerine sahip, doğal manzara bütünlüğü içinde insanların dinlenme ve eğlenmelerine uygun doğal alanlar bu statü ile korunmaktadır. Ülkemizde 184 adet Tabiat parkı olup toplam alanı ha dır. Malatya Turgut Özal Tabiat Parkı

12 TABİAT PARKLARI

13 TABİAT PARKLARI

14 TABİAT PARKLARI

15 İli : TRABZON Adı : UZUNGÖL TABİAT PARKI Kuruluşu : Alanı : ha. Konumu : Doğu Karadeniz Bölgesinde, Trabzon İli, Çaykara İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Ulaşım : Trabzon a 99 km.mesafededir. Kaynak Değerleri : Tabiat Parkı nın zengin bitki örtüsü içinde hakim ağaç türü olan Doğu Ladini, genellikle Doğu Kayını ile ya da saf olarak meşcere kurmaktadır. Yapılan çalışmalarda 150 nin üstünde bitki türü tespit edilmiştir. Uzungölü çevreleyen ormanlarda Ayı, Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi, Kurt, Tilki, Yaban Domuzu, Ağaç Sansarı gibi zengin yaban hayatının yanında Uzungöl, etrafını çevreleyen ormanlarla her mevsim ziyaretçilere üstün peyzaj güzellikleri sunmaktadır. Konaklama ve Tesisler : Tabiat Parkında, Kamuya ait 30 yatak kapasiteli 5 Bungolow, 22 yatak kapasiteli 1 otel bulunmaktadır. Ayrıca özel sektöre ait 100 yataklı 25 Bungalow ve 500 yataklı 23 Motel bulunmaktadır. Trabzon Uzungöl Tabiat Parkı Artvin-Borçka-Karagöl Tabiat Parkı

16 TABİAT ANITLARI Tabiat Anıtları: Tabiat olaylarının meydana getirdiği sıra dışı özelliklere ve bilimsel değerlere sahip alanları içermektedir. Tabiat anıtlarının milli park esasları dahilinde korunmaları gerekmektedir. Ülkemizde 107 adet tabiat anıtı olup toplam alanı Ha dır. Konya Ağıl Ardıç Tabiat Anıtı Manisa Kula Peri BacalarıTabiat Anıtı

17 TABİAT ANITLARI

18 TABİAT ANITLARI

19 Yaban Hayatı Koruma Sahası: Yaban hayatı değerlerine sahip, korunması gerekli yaşam ortamlarının bitki ve hayvan türleri ile birlikte mutlak olarak korunduğu ve devamlılığının sağlandığı sahaları kapsamaktadır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: Av ve yaban hayvanlarının ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşama ortamını iyileştirici tedbirlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma planı çerçevesinde avlanmanın yapılabildiği sahaları içermektedir. Toplam 80 adet YHGS olup ha dır.

20 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası İli : RİZE Tür : ÇENGEL BOYNUZLU DAĞ KEÇİSİ Saha : Rize çamlıhemşin Kaçkar Korunan Tür : Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi Hektarı : 4.320

21 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası İli : ARTVİN Tür : YABAN KEÇİSİ Saha : Artvin Yusufeli Çoruh Vadisi Korunan Tür : Yaban Keçisi Hektarı :

22 Muhafaza Ormanları: Arazi kayması ve yağmurlarla yıkanma gibi tehlikelere maruz yerlerde bulunan; şose yol ve demiryollarını toz ve kum fırtınalarına karşı muhafaza eden; nehir yataklarının dolmasının önüne geçen veya ulusal savunma için korunması zorunlu görülen devlet ormanlarını, maki veya fundalarla örtülü yerleri içerebilir. Daimi olarak tahrip edilmiş veya yangın görmüş devlet ormanları da istihsal ormanı haline gelinceye kadar muhafaza ormanı statüsüne sahip olabilmektedir. Türkiye de toplam 54 adet muhafaza ormanı olup toplam alanları ha dır. Gen Koruma Ormanları: Bir türün genetik çeşitliliğinin doğal ortamında (insitu) korunması amacıyla seçilen ve yönetilen doğal meşcerelerdir. Gen koruma ormanları ile doğada var olan genetik zenginliğin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması amaçlanmaktadır. Türkiye de toplam 241 adet gen koruma ormanı vardır ve toplamda ha dır. Tohum Meşcereleri: Mevcut koşullar altında istenilen karakterler bakımından üstün özelliklere sahip ağaçların bulunduğu, belirli bir coğrafik bölgede yer alan ve tohum üretimi için özel bir yönetim ve işletmeye tabi tutulan meşcerelerdir. Tohum meşcereleri ile kaliteli ve kaynağı belli tohum elde etmek amaçlanmaktadır. Türkiye de 349 adet tohum meşceresi olup ha büyüklüğündedir.

23

24 Orman İçi Dinlenme Yerleri Orman İçi Dinlenme Yerleri: Toplumun çeşitli spor ve dinlenme ihtiyaçlarını karşılamak, turistik hareketlere imkân vermek maksadıyla oluşturulan sahalardır. Bunlar A, B ve C tipi olmak üzere üçe ayrılır. A tipi, yüksek kaynak değerleri ve ziyaretçi potansiyeline sahip, çadır, karavan ve bungalov gibi geceleme tesisleri olan ve aynı zamanda günübirlik kullanım imkânı sağlayabilen sahalardır. B tipi, kent merkezlerinin yakın çevresinde, yüksek ziyaretçi potansiyeline sahip ve günübirlik kullanım imkânı olan sahalardır. C tipi, kaynak değeri ve ziyaretçi potansiyeli oldukça sınırlı, genelde mahalli ihtiyaçları karşılamak için oluşturulan ve günübirlik piknik imkânı veren sahalardır. Adapazarı Sapanca Orman içi Dinlenme Yeri B Tipi Mersin/Anamur Pullu Orman İçi Dinlenme Yeri A Tipi

25 Su Ürünleri İstihsal Sahaları Su Ürünleri İstihsal Sahaları: Su ürünlerini istihsale elverişli, içinde veya üzerinde herhangi bir istihsal vasıtası kurulabilen, kullanılabilen su alanlarıdır. Bu çerçevede, ülkemizin tüm kıyı ve iç sularının su ürünleri istihsal sahası olduğu varsayılarak, su ürünleri istihsalinin yapılamayacağı yerler Su Ürünleri Kanunu kapsamında çıkartılan sirkülerde (genelge) belirtilmektedir. Bu konuda 2002 yılı Aralık ayında yayımlanan en son sirkülerde, birçok düzenlemenin yanı sıra bölge ve yer yasakları da tanımlanmıştır. Bu sirküler kapsamında, iç sularımızda belirli dönemler için avlanma yasağı uygulanmaktadır.

26 Sit Alanları: Tarihöncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari vb. özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış doğal özellikleri ile korunması gereken alanlardır. Sit alanları kentsel sit, arkeolojik sit, tarihi sit ve doğal sit alanları olarak ayrılmıştır. Doğal sit: Doğal güzellik ve bilimsel açıdan sıradışı, evrensel değeri olan alanlar doğal sit alanı olarak belirtilmiştir. Doğal sit alanları üç ayrı derece sınıflandırılır.

27 TOPLAM Aydın Aphrosidias Arkeolojik Sit Alanı SİT TÜRÜ TÜRKİYE GENELİNDE TESCİLLİ SİT ALANLARI SAYISI ARKEOLOJIK SIT ALANI KENTSEL SIT ALANI 265 TARIHI SIT ALANI 160 DIĞER SIT ALANLARI (ÜST ÜSTE SIT ALANLARI) Antalya Düden Şelalesi Doğal Sit Alanı KENTSEL ARKEOLOJIK SIT ALANI

28 TÜRKİYE'DEKİ ALAN KORUMA STATÜLERİ - ULUSLARARASI STATÜLER 1. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme Dünya Kültürel ve Doğal Miras Alanı 2. Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi Zümrüt Ağı Alanları (ASCI - Areas for Special Conservation Interest) 3. Barselona Sözleşmesi ve Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol Özel Çevre Koruma Bölgeleri 4. Özellikle Sukuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkındaki Sözleşme (Ramsar Sözleşmesi) Ramsar Alanları 5. Avrupa Birliği Kuşları Koruma Yönetmeliği (79/409/EEC) ve Avrupa Birliği Habitatları ve Türleri Koruma Yönetmeliği (92/43/EEC) Natura 2000 Alanları

29 DÜNYA KÜLTÜREL VE DOĞAL MİRAS ALANI Ülkemizin, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün sorumluluğu altında yürüttüğü çalışmalar neticesinde bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi ne 13 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan; İstanbul'un Tarihi Alanları [1985] Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) [1985] Hattuşaş (Boğazköy) - Hitit Başkenti (Çorum) [1986] Nemrut Dağı (Adıyaman - Kahta) [1987] Xanthos-Letoon (Antalya - Muğla) [1988] Safranbolu Şehri (Karabük) [1994] Truva Antik Kenti (Çanakkale) [1998] Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) [2011] Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) [2012] Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) [2014] Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) [2014] kültürel olarak; Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) [1985] Pamukkale-Hierapolis (Denizli) [1988] hem kültürel, hem doğal miras olarak listeye alınmıştır.

30

31 Zümrüt Ağı Alanları Bern Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi): AB üyesi ülkelerin önderliğinde hazırlanan ve AB'ye üye olmak isteyen diğer devletlerce de onaylanan bu sözleşme ile taraflar, yabani bitki ve hayvanların ve bunların yaşama ortamlarının korunmasını amaçlamışlardır. Ülkemiz bu sözleşmeye 1984 yılında taraf olmuştur. Sözleşmeye taraf olan ülkeler, kendi topraklarında Zümrüt Ağı Alanları (ASCI - Areas for Special Conservation Interest) ilan edebilmektedir. Ülkemizde bu statü için ön çalışmalar yapılmakta olup, 9 adet alan zümrüt ağı alanı olarak tanımlanmıştır. Bu alanlar; Akyatan Lagünü Çığlıkara Tabiatı Koruma Alanı-Elmalı Sedir Ormanları Gediz Deltası Göksu Deltası Ilgaz Dağları Milli Parkı Manyas Gölü Kızılliman Bölgesi Sultan Sazlığı Tuz Gölü ve Çevresi Uluabat gölü dür.

32 Adana Akyatan Lagünü Mersin Göksu Deltası

33 Özel Çevre Koruma Bölgeleri Özel Çevre Koruma Bölgeleri; ülke ve dünya ölçeğinde önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı alanlar ile doğal güzelliklerin ileriki nesillere ulaşmasını emniyet altına almak üzere gerekli düzenlemelerin yapıldığı alanlardır. Bulunduğu Yer 1-Ankara 2-Antalya 3-Antalya 4-Antalya 5-Denizli 6-İzmir 7-Mersin 8-Muğla Datça 9-Muğla Köyceğiz 10-Muğla 11-Muğla Fethiye 12-Niğde 13-Konya 14-Trabzon Adı Gölbaşı Kekova Belek Patara Pamukkale Foça Silifke Göksu Deltası Bozburun Dalyan Gökova Göcek Ihlara Tuzgölü Uzungöl

34 Mersin Ramsar Alanları Sulak Alanlar, tropik ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin en yüksek olduğu ekosistemlerdir. Pek çok tür ve çeşitteki canlılar için uygun beslenme, üreme ve barınma ortamı olan sulak alanlar, yalnız bulundukları ülkenin değil, tüm dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilmektedir. Yakın çevresinde yaşayan halkın yaşamında önemli yer tutan, bölge ve ülke ekonomisine katkılar sağlayan sulak alanlar; doğal dengenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması yönünden de diğer ekosistemler içinde önemli ve farklı bir yere sahiptirler. Göksu Deltası Burdur Kırşehir Balıkesir Kayseri Samsun Adana Bursa İzmir Konya Adana Konya Burdur Gölü Seyfe Gölü Manyas (Kuş) Gölü Sultan Sazlığı Kızılırmak Deltası Akyatan Lagünü Uluabat Gölü Gediz Deltası Meke Gölü Yumurtalık lagünü Kızören Obruğu

35 Natura 2000 Alanları Natura 2000 (Avrupa Birliği Kuşları Koruma Yönetmeliği (79/409/EEC) ve Avrupa Birliği Yaşam Alanları ve Türleri Koruma Yönetmeliği (92/43/EEC)): Avrupa Birliği'nin Kuşları Koruma Yönetmeliği ve AB Yaşam Alanları ve Türleri Koruma Yönetmeliğine göre belirlenecek alanların altında sırasıyla Özel Koruma Alanları (Special Protected Area) ve Korunması Gereken Özel Alanları (Special Area of Conservation) gerekmektedir. Bu alanların bütünü Natura 2000 adı verilen uluslararası korunan alanlar ağını oluşturmaktadır. Bu yönetmelik uyarınca AB'ye üye olan her ülke toprakları üzerindeki hayvanlar, bitkiler ve yaşam alanları açısından uluslararası öneme sahip alanları koruma altına almakla yükümlüdür tarihli Avrupa Mahkemesi kararıyla BirdLife International tarafından geliştirilen Önemli Kuş Alanları (ÖKA) Ölçütleri, Özel Koruma Alanlarının yani Natura 2000 alanlarının belirlenebilmesi için en geçerli yöntem olarak kabul edilmiştir. Bununla birlikte, Önemli Bitki Alanları (ÖBA) da Natura 2000 alanlarına altlık teşkil edecek alanlar arasında yer almaktadır