İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİ"

Asli Akpınar
7 yıl önce
İzleme sayısı:

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİ Tuncay ÖZDEMİR İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, MALATYA (e-posta: tuncay@inonu.edu.

1 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİ Tuncay ÖZDEMİR İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, MALATYA (e-posta: Özet: İnönü Üniversitesindeki Astronomi ve Astrofizik çalışmalarının kısa bir tarihçesi ile mevcut teleskoplar ve düzlem aygıtları hakkında bilgi verilmiştir. Kurulan gözlemevinin bölgede ve yakın illerdeki etkileri irdelenmiş, gelecekte bu alanda ne gibi çalışmalar yapılması gerektiği tartışılmıştır. 1. Giriş İnönü Üniversitesinde Astronomi-Astrofizik çalışmaları 1987 yılında Prof. Dr. Zeki Aslan ın Fizik Bölümü başkanlığına getirilmesi ile başlamıştır. Daha sonra Prof. Dr. Orhan Gölbaşı hocamızın Malatya ya gelmesi ile çalışmalar hız kazanmıştır. O yıllarda 20cm lik Celestron teleskop ve SSP5 fotometrik gözlem aygıtı ile ilk gözlemler başlamış ve üniversitemiz kampüsü içinde bir gözlemevi kurulmuştur. Daha sonra Paris Gözlemevinden Astrolab getirtilerek o da kampüsümüze yerleştirilmiştir (Şekil 1). Zeki Aslan ve Orhan Gölbaşı hocalarımızın Akdeniz Üniversitesine geçmeleri sürecinde bu iki alet TÜBİTAK Ulusal Gözlemevine taşındığından üniversitemizdeki gözlem olanakları sona ermişti. Şekil 1. Eski gözlemevi, sürgü tipi çatısı ve içi. Daha sonraki yıllarda gelen yönetimlerin Astronomi ve Astrofizik alanındaki çalışmalara gereken önemi vermemesi nedeniyle üniversitemizde uzun yıllar bu alanda bir çalışma yapılmamış, ilgili bilim insanları da mümkün olduğu ölçüde projelerle TÜBİTAK Ulusal Gözlemevinin imkânlarından yararlanmaya çalışmışlardır. Şekil 2. Gözlem şenliği yılında o zamanki rektörümüz Prof. Dr. Fatih Hilmioğlu şu anda hâlen kullanmakta olduğumuz Meade LX-200 GPS teleskobunu almak için ikna edilmişse de, yönetimin odak düzlemi aygıtlarını almaması nedeniyle bu teleskop uzun süre sadece şenliklerde ve halk günlerinde kullanılabilmiştir (Şekil 2). 143

2 2011 yılında rektörümüz Prof. Dr. Cemil Çelik ile bir görüşmem esnasında, teleskobumuzun olduğunu ama odak düzlemi aletlerimiz olmadığı için ölçüm yapamadığımızı, Türkiye de Astronomi ve Uzay Bilimleri ile ilgili yapılan çalışmalara çok kaynak ayrılmadığını, bir gözlemevi ve bölüm kurulması halinde bunun üniversitemizin misyonuna katkı yapacağını anlattım. Kendileri de bana bir proje getir değerlendirelim dedi. Taslak hâlinde yaptığım çizimler yüksek mimar Turan Üzmez ve inşaat mühendisi Cenk Fenerli tarafından projelendirilmiş ve gözlemevimiz rektör beyin destekleri ile KUBAT şirketler grubu tarafından hibe yoluyla inşa edilmiştir (Şekil 3). Şekil 3. Gözlemevinin projelendirme ve inşaat aşamaları ile teslim alınan hâli. Uzun bir inşaat sürecinden sonra gözlemevi KUBAT şirketler grubundan teslim alınmış ve resmi olarak 18 Mayıs 2012 tarihinde açılmıştır (Şekil 4). Aynı tarihlerde Fakülte Yönetim Kurulu nda üniversitemizde Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü kurulması için karar alınmış, YÖK bu kararı tarihli Yükseköğretim Yürütme Kurulu toplantısında inceleyerek uygun görmüş, böylece ülkemizdeki 5. Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü açılmıştır. Yeterince öğretim üyesi olmadığı için bölüm henüz 144

öğrenci alamamıştır. Öğrenci alım sürecinin 2012-2013 öğretim döneminde başlatılması düşünülmektedir. 2. Gözlemevi Yerleşimi ve Tasarımı Şekil 4. Gözlemevinin açılışından görüntüler.

3 öğrenci alamamıştır. Öğrenci alım sürecinin öğretim döneminde başlatılması düşünülmektedir. 2. Gözlemevi Yerleşimi ve Tasarımı Şekil 4. Gözlemevinin açılışından görüntüler. Gözlemevi yerleşke içinde çeşitli noktalarda yapılan ışık kirliliği ve rüzgâr ölçümleri göz önüne alınarak en uygun yere kurulmuştur (Şekil 5). Şekil 5. İnönü Üniversitesi Yerleşkesi ve Gözlemevinin konumu. Yapılan ışık kirliliği ölçüm sonuçlarına göre kampüs içinde ortalama gök parlaklığı 19,84 iken (Aslan ve ark., 2011), bu değer gözlemevi bölgesinde 20,30 olarak ölçülmektedir. Buna göre gözlemevinde çıplak gözle kabaca 5,5. kadirden bir yıldızı görebilmek mümkündür. Gözlemevimiz aynı anda 4 araştırmacıya en iyi şekilde gözlem ve yaşam olanaklarını sunabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu amaçla en üst kattaki teleskop pilyesinin bulunduğu bölme ile gözlemcinin bulunduğu bölge ısı yalıtımlı bir duvar ile ayrılmıştır. Ayrıca orta katta 30 kişilik bir sınıf ve alt katta bir mutfak ve iki adet banyo-lavabolu odadan oluşan bir dinlenme alanına sahiptir (Şekil 6). 145

4 146 Şekil 6. Üst soldan sırayla, gözlem katı, seminer salonu, dinlenme salonu ve yatak odası. 3. Teleskop ve Odak Düzlemi Aygıtları Meade 14 LX200 GPS Teleskop Gözlemevimiz ekvatoral kurgulu (Meade super wedge) Meade 14 LX200 GPS teleskoba sahiptir. Bu, bilimsel amaçlı kullanıma uygun olarak, 0,326 ayırma güçlü, 1 hassasiyetle yönelebilen, koma hatası indirgenmiş, 360mm açıklıklı ve 3556mm odak uzaklıklı f/10 bir teleskoptur (İlave teknik bilgi için bkz. ör. Alan taramasının da bilgisayar üzerinden yapılabilmesi için, ayrıca teleskoba Meade 80mm ED triplet reflektör takılıdır. SBIG 6303E Astronomik CCD Kamera Teleskobun odak düzlemi aleti olarak araştırma sınıfı SBIG 6303E astronomik CCD kamera kullanılmaktadır. 9x9 büyüklüklü 6,3 milyon piksel içeren (3072x2048) 27,7x18,5mm ölçülerindeki KAF-6303E/LE sınıfı CCD nin kuantum pik etkinliği %68 dir. İki kademeli termoelektrik soğutmalı (ayrıca su soğutma tertibatlı) kamera, 16,5x15,2x8,9cm ebadında ve filtre tekerleği olmaksızın yaklaşık 1,8kg ağırlığındadır (İlave teknik bilgi için bkz. ör. SBIG CCD ile kullanılmak üzere 2 adet 5 li filtre tekerimiz bulunmaktadır. Bu tekerlerin birinde klasik UBVRI Johnson/Cousins/Bessell filtre seti ve diğer tekerde de RGBLC filtreler bulunmaktadır (Bessell, M. S., 1990). Ayrıca Meade in orjinal odaklama mekanizması iyi sonuç vermediğinden, yine SBIG in AO- L adaptive optic sistemi ve TCF-S3 odaklama mekanizması alınarak kullanılmaya başlanmıştır. Güneş gözlemleri için kullanılmak üzere, 60mm Meade Coranado Solarmax (Şekil 7, sol) portatif teleskoba ve LX200 e takılabilen 14" Thousand Oaks white light solar filtresine

sahibiz. Bu filtre kullanılarak 6 Haziran 2012 Venüs geçişi gözlenmiştir (Şekil 7, sağ). Teleskobun ilk denemelerinde elde edilen örnek CCD görüntüleri Şekil 8 de görülmektedir. Şekil 7.

5 sahibiz. Bu filtre kullanılarak 6 Haziran 2012 Venüs geçişi gözlenmiştir (Şekil 7, sağ). Teleskobun ilk denemelerinde elde edilen örnek CCD görüntüleri Şekil 8 de görülmektedir. Şekil 7. Coranado Solarmax 60 portatif teleskop (sol) ve 6 Haziran 2012 de onunla gözlenen Venüs geçişi (sağ). 4. Sonuç Şekil 8. Akrep takımyıldızı (sol) ve Orion bulutsusu (sağ). Astronomi ve uzay bilimleri gerçekten büyük yatırımlar istemektedir. Günümüzde ülkeler güçlerini birleştirerek bu amaç doğrultusunda gözlem yerleşkeleri kurmaktadırlar. Buna en iyi örnekler Şili ve Kanarya Adaları ndaki gözlemevleridir. Ülkemizde henüz bu çapta büyük teleskoplar yoktur, şu andaki mevcut üniversite gözlemevleri bile bin bir güçlük ve zahmetle işleyişini sürdürmektedir. Bu şartlarda kurulan gözlemevlerinin en iyi şekilde değerlendirilerek onlardan en fazla verimin alması kaçınılmazdır. Bu yüzden gözlemevleri gerekirse işbirliğine gitmeli, aktif kullanılmayan zamanlarını başka gözlemcilere açmalıdırlar. Biz de bu mantıkla, ilerleyen günlerde gözlemevimizi, öğrenciler ve halk için ayrılacak saatler dışında, proje bazlı zaman tahsisinde bulunarak tüm ülkemiz astronomlarına açmayı plânlamaktayız. 5. Kaynaklar - Z. Aslan ve ark., 2011, Türkiye de Gece Gökyüzü Parlaklığının Ölçülmesi, 8. Ulusal Aydınlatma Kongresi, Bildiri Kitabı, 69, ISBN: Bessell, M. S., 1990, UBVRI PASSBANDS, PASP, 102,

Benzer belgeler

Türkiye de Astronomi, Astrofizik ve Uzay Bilimleri Çalışmalarının Bugünü ve Geleceği

Türkiye de Astronomi, Astrofizik ve Uzay Bilimleri Çalışmalarının Bugünü ve Geleceği İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü 14-15 Mayıs 2008 A.Talat SAYGAÇ Türkiye de