İBNÜ N-NAHVÎ VE EL-KASÎDETÜ L-MÜNFERİCE Sİ *

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ANKARA-TURKEY İBNÜ N-NAHVÎ VE EL-KASÎDETÜ L-MÜNFERİCE Sİ * Mehmet Sadi ÇÖĞENLİ ** a)hayatı: İsmi, Ebü l-fazl Yûsuf b. Muhammed b. Yûsuf; künyesi İbnü n-nahvî olan bu ünlü âlim h433/m1041 yılında Tunus un Tevzer kasabasında doğdu. Öğrenimine Tevzer de başladı. Sonra Kayravan a giderek ed-dîbacî, es-süyûrî, el-mazerî ve el-lahmî gibi asrının değerli bilginlerinden istifade ederek öğrenimini tamamladı. Seksen yıllık yaşamı boyunca çeşitli şehir ve ülkelere yolculuk yaptı ve kendisini ilme vererek öğrenci yetiştirdi. Özellikle gramer okuttuğu söylenmektedir ki, muhtemelen İbnü n-nahvî=gramerin oğlu denmesinin sebebi de budur. O nun hakkında kaynaklarda asrının önemli âlimlerinden biri, hatta muasırı İmam Gazali ye denk tutanlar olduğu ifade edilmektedir. Et-Tâhertî ve es-sanhacî gibi ünlü bilginleri de yetiştiren ve verdiği dersler karşılığında hiçbir ücret almayan bu değerli İslam bilgini geçimini Tevzer deki çiftliğinin geliriyle sürdürmüştür. Kendisine nisbet edilen kerametler, İbn Hirzihim tarafından nakledilmiştir. Çoğunluğun görüşüne İbnü n-navî h513/m1119 yılında Benî Hammad Kalesi nde vefat etmiştir. b) el-kasîdetü l-münferice: el-kasîdetü l-münferice (veya diğer adlarıyla: el-ferec bade ş-şidde; Ümmü l-ferec; el- Fütûh): Rivayete göre İbnü n-nahvî, Tevzer dışında iken malının gasp edildiğini duyması üzerine bu kasideyi inşâd etmiştir. es- Sübkî nin naklettiğine göre, bu kasidenin inşadından sonra malını gasp eden kişi o gece rüyasında, birisinin süngü ile üzerine yürüdüğünü ve falancanın malını iâde etmezsen seni öldürürüm dediğini görmüş ve bunun üzerine korkuyla uyanıp malı iâde etmiştir. Aslında Allah a teslimiyeti ve O na güveni dile getiren bu kaside İslam edebiyatında ve özellikle tasavvuf edebiyatında büyük bir üne kavuşmuş, sıkıntılı ve kederli insanların virdi haline gelmiştir. es-sübkî, bu kasidenin İsm-i Azam ı içerdiğine bu sebeple kasideyi dua olarak okuyan kişinin duasının kabul olacağına inanıldığını söyler. Bu kasidenin müstecablığı hususundaki inanç o derecede artmıştır ki, Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî nin Mecmuatü l-ahzab (bak: Şazeli ) adlı ünlü mecmuasında -dua olarak okunması için- yerini bile almıştır. Güvenilir nüshalarda kırk beyit olduğu görülen kaside, aruzun çok az kullanılan Habeb bahrinde yazılmıştır. Çokça basılan bu kaside üzerinde, ünlü alim ve şairler tarafından şerh, tahmis, tesbî, taştîr, taklîd, muaraza ve tazmîn türü çok değerli ve çeşitli çalışmalar yapılmış, ayrıca Farsçaya da çevrilmiştir. Yaptığım bu çalışmada metnin tesbiti, harekelenmesi ve tercümesi hususunda: es- Sübkî nin, Tabakatü ş-şafiiyyeti l-kübra ; Ebu Yahya Zekeriyya el-ansârî nin, el-advâü l- Behce fî İbrazi Dekaiki l-münferice ; İsmail Ankaravî nin, el-hikemü l-münderice fî Şerhi l- Müferice ; Narmanlı Hasan Fehmi Efendi nin, Tuhfetü s-sâlikîn ve Erbilli Şeyh Mehmed Esad ** Prof. Dr. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Arap Dili ve Edebiyatı, El-mek: msadi.cogenli@atauni.edu.tr

2 76 Mehmet Sadi ÇÖĞENLİ Efendi nin, Tercüme-i Kaside-i Münferice adlı eserlerinden istifade ettim. İbnü n-nahvî ve el- Kasîdetü l-münferice si üzerine Prof.Dr. Hüseyin Elmalı tarafından da bir çalışma yapılmıştır. Bu vesile ile benim ve neşri hususunda emeği geçen herkesin sıkıntılarının giderilmesini Cenab-ı Hak dan niyaz eder, hayırlara vesile olmasını dilerim. 1- ا ش ت د ي أز م ة ت ن ف ر ج ي ق د آذ ن ل ي ل ك ب ال ب ل ج 2- ح ى ت ي غ شا ه أبو الس ر ج 3- ف إذا ج اء اإلبىان ت ج ي -4 ج م ل و ف وا ئ د م و ال نا و ل ا أر ج م ى أب دا و ظ ال م اللىي ل ل و س ر ج و س حا ب ال خ ي ل ا م ط ر ل س رو ح األن ف س و ال م ه ج 5- فا ق ص د م يا ذا ك األر ج 6- ف ل ر بىت ما فا ض ال م ح يا ب ب حو ر ال م و ج م ن الل ج ج -7 ح ر ج و ا ل ل ق ج م يعا ف ي د ه ف ذ و و س ع ة و ذ و و 8- ف ع ل ى د ر ك و ع ل ى د ر ج و ن ز و ل م و ط لو ع ه م ل ي س ت ف ال م ش ى ع ل ى ع و ج ح ك م ن س ج ت ب ي د ح ك م ت 9- و م ع اي ش ه م و ع و اق ب ه م 11- ث ى ان ت س ج ت ب ال م ن ت س ج 11- ف إذا اق ت ص د ت ث ى ان ع ر ج ت ف ب م ق ت ص د و ب ن ع ر ج 12- ش ه د ت ب ع جا ئ ب ها ح ج ج قا م ت ب األم ر ع ل ى ا ل ج ج 13- و ر ضا ب ق ضا ء اهلل ح جا ف ع ل ى م ر ك وز ت و ف ع ج 14- و إذا ان ف ت ح ت أب وا ب ى د ى فا ع ج ل ل زا ئ ن ها و ل ج 15- و إذا حا و ل ت ن ا ي ت ها فا ح ذ ر إذ ذا ك م ن ال ع ر ج 16- ل ت ك ون م ن الس بىاق إذا ما ج ئ ت إ ل ت ل ك ال ف ر ج 17- ف ه نا ك ال ع ي ش و ب ه ج ت و ف ل م ب ت ه ج و ل م ن ت ه ج 18- ف ه ج األع ما ل إذا ر ك د ت فإذا ما ى ج ت إذا ت ه ج 19- و م عا ص ى اهلل س ما ج ت ها ت ز دا ن ل ذ ى ا ل ل ق ال ىسم ج 21- و ل طا ع ت و و ص با ح ت ها أن وا ر ص با ح م ن ب ل ج 21- م ن ي ط ب ح ور ا ل ل د ب ا ي ظ ف ر ب ا ل ور و ب ال غ ن ج 22- ف ك ن ال م ر ض ى ل ا ب ت ق ى ت ر ضا ه غ دا و ت ك ون ن ى 23- و ات ل ال ق ر آن ب ق ل ب ذ ى ح ز ن و ب ص و ت ف يو ش ج ى 24- و ص ال ة اللىي ل م سا ف ت ها فا ذ ىب ف يها ب ال ف ه م و ج ى 25- و ت أ ىمل ها و م عا ن يه ا ت أ ت ال ف ر د و س و ت ن ف ر ج

3 İbnü n-nahvî Ve El-Kasîdetü l-münferice si و اش ر ب ت س ن يم م ف ىجر ىا ال م ت ز جا و ب م ت ز ج 27- م د ح ال ع ق ل اآلت يو ى د ى و ى و ى م ت و ل ع ن و ى ج ى 28- و ك تا ب اهلل ر يا ض ت و ل ع ق ول ا ل ل ق ب ن د ر ج ى دا ت ه م و س وا ى م م ن ه ج ا ل م ج 29- و خ يا ر ا ل ل ق 31- و إذا ك ن ت ال م ق دا م ف ال ت ز ع ف ا ل ر ب م ن الىرى ج 31- و إذا أب ص ر ت م نا ر ى د ى فا ظ ه ر ف ر دا ف و ق الثىب ج 32- و إذا اش تا ق ت ن ف س و ج د ت أل ما ب ال ىشو ق ال م ع ت ل ج 33- و ث نا يا ا ل س نا ضا ح ك ة و ت ا م الض ح ك ع ل ى ال ف ل ج 34- و ع يا ب األس را ر ق د اج ت م ع ت ب أما ن ت ها ت ت ال ىشر ج 35- و الر ف ق ي د وم ل صا ح ب و و ا ل ر ق ي ص ي إ ل ا ل ر ج 36- ص ل وا ت اهلل ع ل ى ال م ه د ى ا ل ا د ى النىاس إ ل النىه ج 37- و أب ى ب ك ر ف س ي ت و و ل سا ن م قا ل ت و اللىه ج 38- و أ ب ح ف ص و ك را م ت و ف ق ىصة سا ر ي ة ا ل ل ج 39- و أ ب ع م ر و ذ ى الن ور ي ن ال م س ت ح ى ال م س ت ح يا ال ب ه ج 41- و أ ب ح س ن ف ال ع ل م إذا وا ف ب س حا ئ ب و ا ل ل ج 1- Sıkıntı! Şiddetlen ki açıl(ıp rahatlay)asın. (Geçen) gecen ise, sabah aydınlı-ğını(n yakın olduğunu) kuşkusuz bildirdi. 2- Gece karanlığının da yıldızları vardır. Ta ki onu güneş kaplayı(p ortadan kaldır)ıncaya kadar. 3- Hayır bulutunun da yağmuru vardır. Vakti gelince yağar. 4-Nefis ve ruhların binekleri (mesabesinde olan insanlar) için Mevla mızın ihsanları çoktur. 5- O(ihsa)nların devamlı hayat veren hoş bir kokusu vardır. Öyle ise sen o hoş kokunun hayat veren kaynağına yönel! 6- Çoğunlukla o hayat kaynağı, okyanuslardan denizlerin dalgalarını coşturup taşırır. 7- Bütün yaratıklar O nun (kudret) elindedir. Varlık içindekiler de, darlık içindekiler de 8- Onların iniş ve çıkışları ise (ya aşağıların) aşağısına ve (ya yukarıların) yukarısınadır. 9- Onların (dünyadaki) yaşantıları ve (ahiretteki) akıbetleri eğri yolda yürümekte değildir. 10- (Bunlar Allah ın her şeye) hükmeden (kudret) eli ile örülmüş, hikmetler (yazgılar)dır ki, sonra (bunları) dokuyucu yolunda olan (insan) dokumuştur. 11- (İşler) düz gitse, sonra eğrilse (bütün bunlar) bir düzeltici ve bir eğriltici (nin kudreti)yledir. 12- O hikmetlerin garipliklerine, yıllardır bu görevi yerine getiren (çeşitli) deliller tanıklık etmektedir.

4 78 Mehmet Sadi ÇÖĞENLİ 13- (Mümine) Allah ın hükmüne razı olmak yaraşır. Öyle ise sen de sadece (rıza dairesi olan) o merkeze yönel! 14- Hidayet kapıları açıldığında, onun hazineleri için acele et ve (o kapılardan içeri) gir! 15- Eğer hidayet (hazinelerin)in nihayetine varmak istersen, dikkatli ol! Çünkü orada tökezleme (ihtimali) vardır. 16- Ki, o meydana geldiğinde (oraya) ilk gelenlerden olasın! 17- İşte (gerçek) yaşam ve güzelliği ancak oradadır: Sevinenler ve doğru yola girenler için. 18- (iyi) ameller durgunlaştığı zaman (onları) hareketlendir. Hareketlendirdiğin zamanda o ameller parılda(maya başla)r. 19-Allah a isyanlar, o (isya)nların çirkinliği; kötü huylu kişilerce (hava ve heves sebebiyle) güzel görülür. 20- Allah a itaat ve o itaatin güzelliğinin ise, parıldayan sabah nurları vardır. 21- Kim ( Allah a) itaat sebebiyle cennet hurilerini isterse, hurileri ve işvelerini elde eder. 22-Takva sebebiyle huriler için beğenilen (bir eş) ol ki; yarın (kıyamette) memnun (ve mutlu) olasın ve (böylece azaptan da) kurtulasın. 23- Kur an ı mahzun bir kalp ve titrek bir ses ile oku! 24- Gece namazı (Kur an) okumanın alanıdır. Öyle ise o alanda (Kur an ın) manasını anlayarak (tekrar tekrar okumak suretiyle) git-gel! 25- Gece namazın(da okunan Kur an )ı ve onun anlamını tefekkür et ki, Firdevs (cennetin)e gelesin ve (bütün sıkıntılardan) kurtulasın. 26- Firdevs (cennetin)de fışkıran Tesnim (çeşmesin)den saf ve karışık olarak (kana kana) iç! 27- (Allah tan) kendisine yol gösterici olarak gelen akıl övüldü. O na (itaatten) yüz çevirten heva (- i nefis)de yerildi. 28- Allah ın Kitabı, O nun öğretisi, halkın anlayışı için en açık bir yerdir. 29- Halkın en hayırlıları, onların doğru yolu gösterici (rehber)leridir. Onların dışındakiler ise sıradan (kişiler)dir. 30- Atılgan (bir kahraman) olduğun zamanda savaş (meydanın)da ortalığı saran tozdan da kork(up sakın kaç)ma! 31- Hidayet meş alesini(n yakılacağını) gördüğünde tek başına (da olsan tam) ortasına dikil! 32- Bir kişi aşık olursa, o aşk fırtına(sı, kalbini yakma)sıyla büyük bir acı duyar. 33- Dilber in (ön) dişleri gülücükler saçar, fakat en mükemmel gülüş seyrek (dişler)dedir. 34- (İlahi) sırların heybeleri, emanetleriyle birlikte (çözülmesi ilahi izne bağlı olan) sağlam bağlar altın da toplanmıştır. 35- Ilımlılık, sahibi için kalıcı (bir haslet)dir. Sertlik ise (sonuçta) fitne ve fesada götürür. 36- Allah ın rahmeti, doğru yolda olan, insanlara doğru yolu gösteren (Hz.Muhammed) üzerine olsun. 37- Ve (Allah ın rahmeti) O nun davranış ve sözlerine tutkun olan Hz. Ebu Bekir (üzerine)e (olsun).

5 İbnü n-nahvî Ve El-Kasîdetü l-münferice si Ve (Allah ın rahmeti) tehlikeye maruz Hz. Sâriye kıssasında kerameti (ortaya çıkan) Ebu Hafs (Hz. Ömer üzerin)e (olsun). 39- Ve (Allah ın rahmeti) iki nur sahibi, haya sahibi, kendisinden haya edilen, yaratılış ve ahlakı güzel olan Ebu Amr (Hz. Osman üzerin)e (olsun). 40- Ve (Allah ın rahmeti) bol yağmurlu bulutlarıyla ihsanda bulunduğunda ilimde (kendisine müracaat edilen) Ebu Hasan (Hz Ali üzerin)e (olsun).