ÇAĞDAŞ TÜRK ROMANI EDB404U KISA ÖZET

Transkript

1 ÇAĞDAŞ TÜRK ROMANI EDB404U KISA ÖZET

2 DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz 1

3 1.ÜNİTE Tarihî Roman Kavramı ve 1950 Sonrası Türk Edebiyatında Tarihsel Roman TARİH VE TARİHÎ ROMAN KAVRAMI Tarihsel gerçeklik önce tarihçinin, yani tarihsel olayları kaydeden kişinin değerlendirmesinden geçer. İnsanlar, tarihsel gerçeklikleri, olayları kaydeden tarihçinin yorumlarına, dünya görüşüne göre izlemek durumundadırlar. Yani tarihsel olayların yorumu bir bakıma subjektif bir karakter taşır. Roman yazarı ise tarihçinin malzemesini alır, muhayyilesinde yoğurarak, bilinmeyenler üzerine bir kurgu oluşturarak, tarih malzemesini yeniden insanların dikkatlerine sunar. Yazar, tarihsel gerçekliğin üzerine, tarihsel olmayan kurguya dayalı insan faktörünü ve onun yine tarihe konu olmayacak insan çevresini yerleştirerek eserini meydana getirir. Tarihî roman yaşandığı kabul edilen olaylarla, yazarın kurgu dünyasının birleşimi sonucunda meydana gelir. Roman mı, tarih mi olduğu hakkında çeşitli düşünceler ileri sürülen tarihî romanın estetik boyutu da tartışmalıdır. Tarih ilminin ışığında aydınlatılmış bir geçmiş ele alınır. TÜRK EDEBİYATINDA TARİHÎ ROMAN Arası Tarihî roman alanında ilk örnekleri Ahmet Mithat verir. Onun Yeniçeriler, Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar adlı eserleri ile Musullu Süleyman, Ahmet Metin ve Şirzâd romanları konu ve kahramanları bakımından bu türün ilk örnekleri olarak gösterilir. Namık Kemal in Cezmi (1880) romanı, tarihî bilinçli olarak işleyen ilk tarihî romanımızdır. Namık Kemal, Cezmi nin şahsında, 16.yy. da Osmanlı-İran-Kırım ilişkilerini, bir aşk-kıskançlık olayı çevresinde anlatmaya çalışmıştır. Romanında oğlunu tablolaştırmış, kendine göre Türk değerlerini betimlemiştir dönemi Türk romanında tarih konusunu işleyen romanların büyük bir çoğunluğu popüler nitelikteki halk romanlarıdır. Cumhuriyete kadar neşredilen tarihî romanlarda yazarlar, genellikle geçmişin şanlı devrelerine giderek hem millî uyanışı gerçekleştirmeye, hem de mensubu olduğu topluma tarih bilinci aşılamaya çalışmışlar, onların yıkılan maneviyatlarını ve cesaretlerini sağlamlaştırmaya gayret etmişlerdir. Popüler tarih romanları, İslâmiyet öncesi Türk tarihî, Türk-İslâm tarihî, Osmanlı tarihî, Türkler ve ilişkide bulunduğu ülkeler (Bizans, Çin, İran vb), padişahlar, harem ve kadın sultanlar, Türk tarihinin önemli zaferleri ve savaşları, Kurtuluş Savaşı, I. Dünya ve Çanakkale Savaşı gibi Türk tarihinin hemen her dönemini, yazarların dünya görüşleri ve birikimleri doğrultusunda konu olarak işlemişlerdir. Abdullah Ziya Kozanoğlu, Nizamettin Nazif (Tepedelenlioğlu), Turhan Tan, Vâlâ Nurettin, Fazlı Necip, İskender Fahrettin, Peyami Safa, Sami Karayel, Hayrettin Ziya, Kemalettin Şükrü, Enver Behnan Şapolyo, Kadircan Kaşı, Ziya Şakir, Ilgaz- Vahap Nevruzhan, Safiye Erol, Nihal Atsız, Feridun Fazıl Tülbentçi, Zuhuri Danışman, Ratip Tahir, Turhan Tan, Reşat Ekrem Koçu, Murat Sertoğlu, Ragıp Şevki Yeşim, bu dönemin önemli popüler tarihsel roman yazarlarıdır Sonrası 1960 sonrasında da tarihsel romanın varlığı daha çok popüler tarih romanları çevresinde yürür. Bu dönemin tarihsel romanlarıyla en etkin ismi şüphesiz Mustafa Necati Sepetçioğlu dur (Kilit-1971, Anahtar-1973, Kapı-1973, Konak-1974, Çatı-1974, Üçler-Yediler-Kırklar- 1975, Bu Atlı Geçide Gider-1977, Karanlıkta Mum Işığı-1978, Darağacı-1979, Sabır-1980, Ebem 2

4 Kuşağı-1989, Cevahir ile Sadık Çavuş un Buğday Kamyonu-1980, Gece Vaktinde Gündönümü- İstanbul un Fethi- 1980; Geçitteki Ülke Ve Çanakkale/Geldiler-1989, Ve Çanakkale/Gördüler- 1989, Ve Çanakkale/Döndüler-1989/TYB 1980 Yılın Romanı Ödülü, Kutsal Mahpus-1990 Sabır Ağacı-1992, Benim Adım Yunus Emre-1994). Sepetçioğlu, eser listesinden de görülebileceği gibi, Türk tarihinin başlangıcından 20. yüzyılın başına kadar gelen süreci bir görev bilinciyle romanlaştırmıştır 1980 sonrası kuşaktan türe birer ikişer eserle katılan Gürsel Korat (Zaman Yeli/ 1994), felseş derinliği olan romanlarıyla İhsan Oktay Anar (Puslu Kıtalar Atlası/ 1995, Kitabü l Hiyel/1996, Efrasiyab ın Hikâyeleri/1998), tarih ve fantezinin karışımı roman yazan Elif Şafak (Pinhan), Handan Öztürk (Yalnız Bebekler/1996), İstanbul un fethini konu alan tek romanında hem Doğu yu hem de Batı yı Marksist bir dikkatle eleştiren Nedim Gürsel (Boğazkesen-Fatih in Romanı/1995), Haldun Çubukçu (Yıldızsayan/1996), konusunu XVII. yüzyılda Osmanlı sarayında yaşanan olaylardan alan Zülfü Livaneli (Engereğin Gözündeki Kamaşma/1996), mitolojik unsurları ve halk öykülerini folklorik malzeme ile zenginleştirerek roman formu içinde okura sunan Yaşar Kemal (Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana/1998), geleneksel anlatı formlarını romana uyarlayan Nazan Bekiroğlu (Yusuf İle Züleyha/2000, İsimle Ateş Arasında/2002), İskender Pala (Babil de Ölüm İstanbul da Aşk/2003), Sadık Yalsızuçanlar (Gezgin/2004) (Gündüz, 2006) söz konusu dönemde eser vermemişlerdir. Bu romancıların eserlerinde hem anlatım tekniği bakımından farklılıklar, hem de tarihe bakış açısında ilgi çekici yorumlar bulunmaktadır. TÜRK ROMANINDA TÜRK TARİHİNİN ÇEŞİTLİ EVRELERİ Osmanlı-İran savaşlarını konu edinen Cezmi den sonra Türk edebiyatında tarih romanları iki çerçevede kaleme alınmıştır. Bunlardan birincisinde romancı elde ettiği bilgi ve belge birikimiyle uzak geçmişi yeniden kurgular, görmediği tarihsel olayları romana has kurgu içerisinde dikkatlere sunar. İkincisinde ise romancının yaşadığı dönemi, çağını anlatması söz konusudur. Yazarın bilgi ve belge birikimiyle kaleme aldığı uzak dönemleri anlatan tarihsel romanlarda en çok Osmanlı dönemi işlenmiştir, Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşunu anlatan Kemal Tahir in Devlet Ana, Tarık Buğra nın Osmancık, Yavuz Bahadıroğlu nun Merhaba Söğüt romanları, farklı çerçevelerde Türk tarihinin bilinmeyen bir dönemini aydınlatırlar. Mustafa Necati Sepetçioğlu nun romanları Türk tarihini, başlangıcından 1915 Çanakkale savaşlarına kadar getirir. Bu çerçevede Türk tarihinin uzak dönemlerini konu alan romanlardan Ciğerdelen ve Devlet Ana üzerinde durulacaktır. Safiye Erol-Ciğerdelen Ciğerdelen (1946), Safiye Erol un en meşhur romanıdır. Romanda şimdiki zaman ile geçmişte meydana gelen tutkulu bir aşk etrafında, Türk romanının geleneksel temalarından Doğu-Batı çatışması işlenir. Simdiki zaman, mimar Turhan Tuna nın ağzından anlatılır. Geçmiş ise, romanın kadın kahramanı Cangüzel in yazdığı hikâyelerle 17. yüzyıla, Estergon Kalesi cengine kadar gider. Cangüzel in yazdığı Sarı Sipahiler, Yedi Peçeli ve Ciğerdelen adlı üç hikâyede tarihsel bir olay anlatılır. Kemal Tahir-Devlet Ana Kemal Tahir romancı olarak Türk tarihinin geçirdiği sosyal değişimleri işler. Bu çerçevede de tarihî kullanır. Osmanlı Devletinin kuruluş sürecini Devlet Ana romanında, Ankara Savaşı (1402) dönemini da yarım kalmış Topal Kasırga da işler. Kemal Tahir, Türk tarihî ve toplum düzenine ilişkin düşüncelerini Devlet Ana da sistemli bir şekilde aktarır. Romanda tarihî olaylar yılları arasında Ertuğrul Gazi nin başında bulunduğu beyliğin, hastalığı nedeniyle, oğlu Osman Bey e geçmesi ve böylece bir aşiretin devlet oluşu 3

5 anlatılır. Kemal Tahir, romanda anlatmak istediği siyasal ve toplumsal mesajları tarihten çok iyi tanınan şahsiyetlere söyletmiştir. Kemal Tahir, Devlet Ana romanında, özellikle Osmanlı toplumunun üretim tarzına da dikkat çeker. Osmanlı toplumun köylüler Allah a ait, padişahın yeryüzünde koruduğu toprağı eker, biçer, devlete bir miktar vergi verir. Bu bireyin üretimdeki hürriyetidir. Kemal Tahir, Devlet Ana romanında Osmanlı Devleti nin kuruluş sürecini anlatmaktadır. YAKIN TARİHİN TÜRK ROMANINA YANSIMASI Tarihsel romanlarımızda İttihat ve Terakki, Mütareke ve Millî Mücadele dönemleri çokça işlenmiştir yıllarını konu alan romancılardan ilk grup İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarını yaşayan yazarlar, kendi dönemlerinin tanıklığını yapmışlardır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Nahit Sırrı Örik, Mithat Cemal Kuntay; yaşadıklarını, yıllar sonra, bir kurgu ile sundular. Mithat Cemal Kuntay ve Reşat Nuri Güntekin de yaşadıkları dönemi çok farklı boyutlarıyla sorgulamışlardır. Mithat Cemal Üç İstanbul da II. Abdülhamit dönemini, İttihat ve Terakkili yılları, Mütareke İstanbul unu; yozlaşmış insan tipleri ile yansıtmaya çalışır. Reşat Nuri, tezli romanı Yeşil Gece de, Millî Mücadele yıllarını, önceleri din adamı, sonra öğretmen olan Ali Şahin i merkeze alarak anlatır. Nahit Sırrı Örik, çocukluk yıllarının dünyasını, II. Abdülhamit in son dönemini eleştirel bir tarzda dikkatlere sunar. Sahnenin Dışındakiler romanında Ahmet Hamdi Tanpınar, Mütareke dönemi İstanbul unu, yaşın gençliğiyle idrak ettiği tarzda yansıtmaktadır. İkinci grup ise, Millî Mücadele yıllarında çocuk olan yazarlarımızdır: Kemal Tahir, Tarık Buğra ve Samim Kocagöz. Kemal Tahir İttihat ve Terakki nin iş başına geldiği dönemde doğmuş, Millî Mücadele yıllarına çocuk gözleriyle tanıklık etmiştir. Küçük Ağa yazarı Tarık Buğra da, olayların yaşandığı dönemde çocuktur. Babasından ve aile çevresinden duyduklarından hareketle oluşturduğu romanında, Akşehir e simge değeri yükleyerek Millî Mücadele cephelerine bakar. Üçüncü grupta ise belgeler ışığında Millî Mücadele yıllarını kurgulayan yazarlarımız vardır. Bu gruptaki yazarlar, yazılanları ve belgeleri hareket noktası alarak geçmişi yorumlamışlardır. Attilâ İlhan, Aynanın İçindekiler serisinde yakın dönem tarihimizi bütün boyutlarıyla yansıtmaya çalışmıştır. Ayşe Kulin ise ele aldığımız romanında, belgelerden ve mektuplardan hareket ederek Millî Mücadele yıllarında ailesinin yaşadıklarını, romanın verdiği imkânlar ölçüsünde kurgulamıştır. Millî Mücadeleyi anlatan romanlarda çatışma iki noktada belirir. Bunlardan birincisi işgal güçleri ile yurtsever insanlarımızın mücadelesi şeklindedir. İşgal güçleri Anadolu yu ve İstanbul u paylaşma amacıyla işgal eden Fransız, İngiliz, İtalyan ve Yunan kuvvetleridir. Bunlar emperyalist güç olarak da tanımlanmaktadır. İkinci çatışma da millî değerlerinden kopan aydınlar ile Anadolu ya yönelip kurtuluş mücadelesine karar vermiş olanlar arasındadır. Bu dönemleri anlatan romanlardan Abdülhamit Düşerken, Küçük Ağa ve Dersaadet te Sabah Ezanları üzerinde durulacaktır. Nahit Sırrı Örik-Abdülhamit Düşerken II. Abdülhamit döneminin son yılları ile İttihat ve Terakki nin ilk yıllarını konu edinen Abdülhamit Düşerken romanında Nahit Sırrı Örik, çocukluk yıllarında tanığı olduğu tarih kapsamında değerlendirilebilecek olayları kurgulamaktadır. II. Abdülhamit dönemini öncesi ve sonrasıyla sorgulayan roman; dönemin paşalarından birinin kızı ve İttihat Terakki nin hırsına yenik düşmüş bir subayının ilişkileri çevresinde kurgulanmaktadır. Romanda kurgulanmış şahısların dışında II. Abdülhamit, Arap İzzet Paşa, Servet-i Fünun dönemi romancılarından Hüseyin Cahit, İttihat ve Terakki nin önderlerinden Talât Paşa, Mahmut Şevket Paşa gibi yakın dönem tarihimizin önemli isimleri, II. Abdülhamit döneminin 4

6 önemli paşaları da yer almaktadır. Romanda, isimlerinden, kurgu ile ilgisi olmaksızın bahsedilen dönemin önemli şahsiyetleri de bulunmaktadır. Nahit Sırrı Örik, 10 Temmuz 1908 den 31 Mart 1909 a kadar olan yakın tarihimizin çok önemli bir sürecini çeşitli sorgulamalar süzgecinden geçirerek dikkatlere sunmaktadır. Abdülhamit Düşerken isimli roman, Osmanlı İmparatorluğunun çöküşünü hazırlayan sosyal, politik ve kurumsal nedenleri bir aşk kurgusu çevresinde irdelemektedir. Tarık Buğra-Küçük Ağa Tarık Buğra nın ikinci romanı olan Küçük Ağa, 1963 yılında İstanbul da yayımlanır. Tarık Buğra, Küçük Ağa yı çocukluğundan itibaren babasından, babasının arkadaşlarından dinlediklerinden ve yazılı belgelerden hareketle kaleme aldığını belirtir. Küçük Ağa, Millî Mücadele yıllarının Kuvayı Milliye nin oluşumundan Çerkez Ethem birliklerinin bozguna uğratılması arasındaki dönemin kurgusu niteliğindedir. Yazarın Millî Mücadele yıllarını konu alan romanı, halk hareket noktası alınarak kurgulanmıştır. İstanbullu Hoca, Çolak Salih, Reis Bey, Doktor Haydar ve Ali Emmi gibi halktan insanlar romanın kahramanlarıdır. Attilâ İlhan-Dersaadet te Sabah Ezanları Attilâ İlhan ın Aynanın İçindekiler serisinin dördüncü kitabı olarak yayımlanan Dersaadet te Sabah Ezanları nın basım yılı 1981 dir. (Daha öncekiler Bıçağın Ucu, Sırtlan Payı ve Yaraya Tuz Basmak adlarıyla yayınlandı. Attilâ İlhan, Dersaadet te Sabah Ezanları romanını aynı tarzda kaleme almış, yakın dönem Türk tarihinin belirli bir sürecini yansıtmaya çalışmıştır. Roman, 1909 dan İzmir in Yunanlılar tarafından işgalinden hemen sonrasına, Millî Mücadele nin Anadolu da güç kazandığı döneme kadar (1920) olan bir süreci işler. Dersaadet te Sabah Ezanları isminden de anlaşılacağı gibi, Millî Mücadele yıllarına, İstanbul u merkeze alarak bakmaktadır. Attilâ İlhan, romana İzmir in işgal edilmesi gibi Türk tarihî açısından önemli bir olayla başlar. Ancak kurguyu çevresinde oluşturacağı Abdi Bey, Neveser, Münif Sabri ve diğerlerinin bugünlere nasıl geldiğini açıklayabilmek için 1909 Mayıs ına kadar gider. Yazarın çok geniş bir perspektiften hareket ettiğini, Jön Türkleri, İttihat ve Terakki yi, Millî Mücadele yıllarının bütün boyutlarını araştırdığını, roman kurgusunu oluştururken de bu araştırmalarından yararlandığını söyleyebiliriz. 2. ÜNİTE Toplumcu Gerçekçi Roman ve Gelişimi TOPLUMCU GERÇEKÇİ KÖY ROMANI İlk Köy Romanından Toplumcu Gerçekçi Köy Romanına Köyden söz eden romanların tarihî elbette Ahmet Mithat ın Bahtiyarlık ına, Nâbizâde Nâzım ın Karabibik ine, Ömer Ali Bey in Türkmen Kızı na kadar götürülebilir. Cumhuriyet dönemindeki Anadolu ya yöneliş hareketlerinin, halkçılık ilkesinden geçerek Köy Enstitülerini doğurduğu, onun da köy edebiyatını beslediği söylenebilir. Ancak kullandığımız tematik başlık, belli bir dünya görüşü içinde köye ve köylüye yaklaşan romanları ifade etmektedir. Aslında köy romanı adının da bu romanlara verilen isim olduğu genel bir kabuldür. Enstitülerden yetişen romancıların tamamı ya doğrudan veya hümanizm ve halkçılık üzerinde sosyalisttirler; köye ve köylüye bakışlarını sosyal gerçekçilik (sosyal realizm- toplumcu gerçekçilik- sosyalist realizm) belirler. Ama bu bakış açısıyla roman yazanlardan Köy Enstitüsü mezunu olmayanlar da vardır. Sayısı oldukça fazla olan romanların ismini vermek bu çalışma için imkânsızsa da en çok konuşulan romanlardan bir kaçını yayımlanış sırasına göre saymak gerekir. Mahmut Makal, Bizim Köy 1950 (aslında köyle ilgili notlardan oluşan bir kitap); Orhan 5

7 Hançerlioğlu, Ekilmemiş Topraklar 1954; Kemal Tahir, Sağır Dere 1955; Yaşar Kemal, İnce Memed 1955; Yaşar Kemal, Teneke 1955; Talip Apaydın, Sarı Traktör 1958; Fakir Baykurt, Yılanların Öcü 1959; Fakir Baykurt, Irazca nın Dirliği 1961; Kemal Bilbaşar, Cemo 1966; Hasan Kıyafet, Gominis İmam 1969; Kemal Tahir, Büyük Mal 1970; Abbas Sayar, Yılkı Atı 1970; Dursun Akçam, Kanlı Derenin Kurtları, Köy Romanları Üzerine Mahmut Makal: Bizim Köy Köy Enstitüsü mezunu Mahmut Makal ın 1950 yılında yayımlanan Bizim Köy ünden kısaca söz etmek gerekir. Köy hayatına dair tutulan notlardan oluşan bu kitabın bir roman olmadığı söylense de, köy romanının öncüsü sayılmış ve defalarca basılmıştır. Notlara, mülakatlara ve raporlara dayanan bu kitapta Makal, Beş temel unsur üzerinde durmuştur: birincisi ekonomik sıkıntılar; ikincisi, ilkel malzeme kullanma; üçüncüsü, toprak meselesi; dördüncüsü, yeni teknolojilere yabancılık; beşincisi ise sosyal yardımlaşma ve kooperatişeşmedir. Yaşar Kemal: Teneke Yaşar Kemal in Teneke adlı romanı 1955 te yayımlanır. Teneke, köy romanlarının bir kısmı için belirlenen şablona uyan bir romandır. Ana problem, yerleşim yerine yakın yerlerde çeltik ekmek isteyen ağalarla, buna karşı çıkan kişiler arasında yaşanır. Okçuoğlu ve diğer ağalar, çeltik ekmek için kaymakamlıktan ruhsat almak zorundadırlar. Fakat kaymakamlığa vekâlet eden Resul Efendi işi sürüncemede bırakmaktadır. Çünkü ekim yapılmak istenen yerler yerleşim alanlarına yakındır; oluşacak bataklıklar sıtma salgınını başlatabilir. Fakat ekim için de zaman kalmamıştır. Tam bu sırada yeni atanan kaymakam fikret Irmaklı gelir. Ağalar onu öyle bir ilgi ve ziyafetle karşılarlar, onun için ilçenin en güzel evini hazırlarlar ki, kaymakam şaşırır kalır. Çeltik ekimi yapılacak yerin meskûn mahal olmadığına kaymakamı inandırarak ruhsatnameyi alırlar. Oysa Sazlıdere köyü ruhsatı alınan yerin içindedir. Okçuoğlu köylünün tarlasını satın almak ister ama Mehmet Ali ve Zeyno Kadın gibi köylüler, bunu kabul etmezler. Bu arada ruhsat verilmemesi gereken yere ruhsat verdiğinden dolayı kaymakam hakkında dedikodular başlamıştır. Emekliliği yaklaştığı için kaymakamın suyuna giden Resul Efendi dayanamaz ve ruhsat alınırken çevrilen dalavereleri kaymakama anlatır. Tecrübesiz kaymakam, gerçeği öğrenince hemen kendisi için hazırlanan evden çıkıp kaymakamlığa yerleşir. Kaymakam gerçeği öğrendiği için, çeltik ruhsatlarını vermez. Roman bu olaylar çerçevesinde devam eder. ( Kaymakam- Ağa- köylü çatışması). Fakir Baykurt: Yılanların Öcü Köy Enstitüsü mezunu Fakir Baykurt da, köy romancıları içinde en çok okunan, en bilinen yazarların başında gelir. Fakir Baykurt un, 1958 de Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen Yılanların Öcü adlı romanı 1959 da yayımlanır. Yazar daha sonra bu romanının problemini Irazcanın Dirliği ve Kara Ahmet Destanı ile devam ettirir. Roman yayımlandığı yıllarda olumlu eleştirilerin yanı sıra olumsuz eleştiriler de alır. Olumlu eleştiriler, romanın köy gerçekliklerini anlatmasıyla; olumsuz eleştiriler, köylüye bakışıyla ve eserin müstehcenliği ile ilgilidir. Kemal Tahir: Köyün Kanburu Kemal Tahir, köyü ve köylüyü, sosyal ve siyasal yapının tümüyle ilişkilendirir ve böylece Anadolu insanının ortak ve bütünlüklü yapısını ortaya çıkarmak ister. Alemdar Yalçın, Kemal Tahir in, Osmanlı toprak sisteminin, batıdaki serşik ve derebeylik sistemine benzemediğini, köy romanlarını yazdığı sırada keşfettiğini söyler (Yalçın, 2003: 174). Bunu doğru bir tespit olarak 6