GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S

Transkript

1 A-PDF Merger DEMO : Purchase from to remove the watermark GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S The Journal of Gazi University Faculty of Dentistry Cilt / Volume : 26 Say / Number : i

2 Sim Matbaac l k Ltd. fiti. Tel: (0312) simmatbaasi@gmail.com ii

3 GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S The Journal of Gazi University Faculty of Dentistry ISNN Cilt: 26 Say : 1 Y l: 2009 Volume: 26 Number: 1 Year: 2009 Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi'nin yay n organ d r The official organ of Gazi University Faculty of Dentistry Y lda 3 kez yay nlan r / Published 3 times a year Yay n dili Türkçe'dir / Official language is Turkish GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES ADINA SAH B / Owner Rektör Prof. Dr. R za AYHAN GENEL YAYIN YÖNETMEN / General Publishing Menager Dekan Prof. Dr. Gökhan ALPASLAN YAYIN KURULU BAfiKANI / Editorial Chief Prof. Dr. Nefle AKAL YAYIN KURULU / Editorial Board Prof. Dr. Oya BALA - Prof. Dr. Engin KOCABALKAN - Prof. Dr. Nilüfer DARENDEL LER Prof. Dr. Nurdan Özmeriç KURTULUfi - Doç. Dr. Sibel Elif GÜLTEK N - Doç. Dr. Nur MOLLAO LU Yrd. Doç. Dr. Özgür TOPUZ B L MSEL DANIfiMA KURULU / Editorial Advisory Board (soyad alfabetik s ras ile / in surname alphabetical order) D fi HASTALIKLARI VE TEDAV S Prof. Dr. Meserret Bafleren Hacettepe Ü Doç. Dr. Engin Ersöz Ankara Ü Prof. Dr. Jale Görücü Hacettepe Ü Prof. Dr. Hüma Ömürlü Gazi Ü Prof. Dr. Banu Önal Ege Ü Doç. Dr. Perihan Özyurt Ankara Ü Prof. Dr. Emin Türköz Gazi Ü Prof. Dr. Murat Türkün Ege Ü Prof. Dr. Nuran Ulusoy Ankara Ü ENDODONT Prof. Dr. Tayfun Alaçam Gazi Ü Prof. Dr. Güliz Görgül Gazi Ü Prof. Dr. Ömer Görduysuz Hacettepe Ü Prof. Dr. Beyser Piflkin Ege Ü Prof. Dr. Ahmet Serper Hacettepe Ü Prof. Dr. Bade Sonat Ankara Ü Prof. Dr. Bilge Hakan fien Ege Ü Prof. Dr. Mete Üngör Baflkent Ü A IZ D fi ÇENE HASTALIKLARI VE CERRAH S Prof. Dr. Cansu Alpaslan Gazi Ü Prof. Dr. Gökhan Alpaslan Gazi Ü Prof. Dr. Mine Canbazo lu Ankara Ü Prof. Dr. Dilek Çankal Gazi Ü Prof. Dr. Sevtap Günbay Ege Ü Prof. Dr. Ayfer Kaynar stanbul Ü Prof. Dr. Osman Köseo lu Hacettepe Ü Prof. Dr. Muzaffer Tuncer Prof. Dr. Sina Uçkan Prof. Dr. fiule Yücetafl PER ODONTOLOJ Prof. Dr. Yaflar Aykaç Prof. Dr. Belgin Bal Prof. Dr. Haluk Baylas Prof. Dr. Nurgün B çakç Doç. Dr. fiule Bulut Doç. Dr. Bülent Kurtifl Prof. Dr. Bahar Kuru Prof. Dr. Emel Ökte Prof. Dr. Ifl l Sayg n Prof. Dr. Nermin Yamal k ORTODONT Prof. Dr. Ali S. Gültan Prof. Dr. Haluk fleri Prof. Dr. Ali hya Karaman Prof. Dr. lken Kocadereli Prof. Dr. Münire Ece Sabah Prof. Dr. Neslihan Üçüncü Doç. Dr. Serdar Üflümez PEDODONT Prof. Dr. Alev Alaçam Prof. Dr. Nil Altay Prof. Dr. fiaziye Aras Prof. Dr. Leyla Durutürk Hacettepe Ü Baflkent Ü Gazi Ü Ankara Ü Gazi Ü Ege Ü Ege Ü Baflkent Ü Gazi Ü Marmara Ü Gazi Ü GATA Hacettepe Ü Gazi Ü Ankara Ü Selçuk Ü Hacettepe Ü Ege Ü Gazi Ü Marmara Ü Gazi Ü Hacettepe Ü Ankara Ü Ankara Ü Prof. Dr. Cemal Eronat Prof. Dr. Zuhal K rz o lu Prof. Dr. Ali Mentefl Prof. Dr. Seval Ölmez Prof. Dr. Hayriye Sönmez Prof. Dr. Tezer Ulusu Ege Ü Süleyman Demirel Ü Marmara Ü Hacettepe Ü Ankara Ü Gazi Ü PROTET K D fi TEDAV S Prof. Dr. Cihan Akçaboy Gazi Ü Prof. Dr. Hasan Alkumru Marmara Ü Prof. Dr. Nesrin An l Hacettepe Ü Prof. Dr. M. Üstün Gülda Süleyman Demirel Ü Prof. Dr. Ufuk Hasanreiso lu Ankara Ü Prof. Dr. Yasemin Kulat Marmara Ü Prof. Dr. Levent Nalbant Gazi Ü Prof. Dr. Mutahhar Ulusoy Ankara Ü Prof. Dr. Sadullah Üçtafll Ankara Ü Prof. Dr. Suat Yalu Gazi Ü ORAL D AGNOZ Prof. Dr. Hülya Erten Can Gazi Ü Prof. Dr. Candan Paksoy Ankara Ü Prof. Dr. Murat Özbek Hacettepe Ü Prof. Dr. lknur Duman Özcan stanbul Ü Prof. Dr. Zuhal Tu sel Ege Ü ORAL PATOLOJ Prof. Dr. Ömer Gülhan Yrd. Doç. Dr. Benay Tokman GATA Gazi Ü Gazi Üniversitesi Senatosunun tarih ve 4 say l toplant s nda al nan 98/40 say l karar uyar nca fakültemiz dergisinin, hakemli dergi olarak say lmas ve fakülte imkanlar ile bast r lmas kabul edilmifltir. Derginin web sayfas 2004 y l ndan itibaren aç lm flt r. Web adresi: Bu dergi TDB Sürekli Difl Hekimli i E itimi Yüksek Kurulu taraf ndan kredilendirilmifltir. This Journal is Credited TDB Continual Dental Medicine Education High Commission. iii

4 Ç NDEK LER / Contents Sayfa / Page ARAfiTIRMALAR / Researches 99 Vakal k seride oral liken planusun kliniko-patolojik korelasyonunun de erlendirilmesi Evaluation of clinica-pathologic correlations of oral lichen planus in 99 cases Benay Tokman, Burcu Sengüven, Cem Demir Fluorozisli difllere uygulanan seramik veneer restorasyonlar n klinik de erlendirilmesi Clinical evaluation of fluorised teeth restored with ceramic veneers Süha Türkaslan, Fatih fientut Mineral trioksit aggregat ve yeni gelifltirilen deney materyalinin fiziksel özelliklerinin in vitro olarak karfl laflt r lmas In vitro comparison of physical properties of mineral trioxide aggregate and experimental material Serkan Ç nar, Hüma Ömürlü, Serkan Türk, Güler Gül Servikal headgear uygulamas n n dentofasiyal yap lar üzerindeki uzun dönem etkilerinin incelenmesi Evaluation of long term effects of cervical headgear on dentofacial structures Belma Ifl k Aslan, Ça ru Ulusoy, Müfide Dinçer Çocuklarda daimi dentisyonda hipodonti görülme s kl The incidence of hypodontia in permanent dentition in children Oral Sökücü, Murat Ünal, Tolga Topcuo lu, Nurhan Öztafl Dentin hassasiyeti görülme s kl ve olas etiyolojik etkenlerin klinik olarak de erlendirilmesi Clinical evaluation of prevalence and etiological factors of dentin hypersentisivity Meryem Toraman Alkurt, lkay Peker, Elif Sad k, Oya Bala mplant destekli kanatl köprülerin farkl kemik tiplerindeki stres da l m na etkisinin de erlendirilmesi The evaluation of the influence of implant supported cantilever bridges on stress distribution in different bonetypes N. Volkan Asar, Yavuz Burgaz OLGU B LD R M / Report Ektodermal displazi: Dört olgu bildirimi Ectodermal dysplasia: Four case reports Özgül Bayg n, Evren Ülker, Özlem Tuluno lu DERLEME / Review Article Periodontal plastik cerrahide trombositten zengin plazma kullan m Platelet-rich plasma in periodontal plastic surgery procedures Seda Ünal, Emine Elif Alaaddino lu YAYIN KURALLARI iv

5 ARAŞTIRMALAR 99 VAKALIK SER DE ORAL L KEN PLANUSUN KL N KO-PATOLOJ K KORELASYONUN DE ERLEND R LMES EVALUATION OF CLINICO-PATHOLOGIC CORRELATIONS OF ORAL LICHEN PLANUS IN 99 CASES Benay TOKMAN 1 Burcu SENGÜVEN 2 Cem DEM R 2 ÖZET Amaç: Geriye dönük olarak planlanan bu çal flman n amac, oral liken planus (OLP) vakalar n n klinik ve histolojik bulgular n gözden geçirmek ve OLP vakalar n n klinik bulgular ile histopatolojik bulgular aras ndaki korelasyonu araflt rmakt r. Gereç ve Yöntem: y llar aras nda klinik ve histolojik olarak liken planus tan s alm fl, toplam 99 vaka çal flmaya dâhil edilmifltir. Vakalar, yafl, cinsiyet, lokalizasyon ve histolojik görünüm aç s ndan de erlendirilmifltir. Bulgular: Çal flmaya dahil edilen lezyonlar n % 75 i yanak mukozas, % 8 i difleti, % 7 si dil, % 4 ü dudak mukozas, % 3 ü damak mukozas ve % 2 si retromolar bölge yerleflimlidir. Yafl ortalamas 47, erkeklerin kad nlara oran 1:1,2 olarak saptanm flt r. Lezyonlardan 10 tanesi (% 10) eroziv tip OLP, 3 tanesi (% 3) büllöz tip OLP tan s alm flt r. Sonuç: Oral liken planus, oral mukoza epitelini etkileyen, nispeten s k görülen kronik inflamatuar bir hastal kt r. Klinik ve histopatolojik tan lar aras nda % 65 uyum oldu u saptanm flt r. Anahtar Kelimeler: Oral liken planus, klinik, histopatoloji. SUMMARY Aim: The goal of this retrospective study was to evaluate the clinical and histopathological features of oral lichen planus (OLP) and investigate the correlation between these clinical findings and histopathological features of the OLP cases. Material and method: Patients with the clinical and histological diagnosis of lichen planus, seen from January 2000 to December 2006, were included to this study. The following data were reviewed: age, sex, topography and the histopathological pattern of the cases. In a period of 6 years, 99 occurrences of OLP, confirmed by histopathologic findings in all, were observed. Results: Tha anatomic distribution of the cases involved in the study were; 75 % buccal mucosa, 8 % gingiva, 7 % tongue, 4 % labial mucosa, 3 % palatinal mucosa and 2 % retromolar zone respectively. The mean age of the patients is 47 and the male to female ratio is 1:1.2. Of all OLP cases in the study 10 cases were erosive type (10 %), and 3 were bullous type OLP. Conclusion: Oral lichen planus is a relatively common chronic inflammatory disorder affecting stratified squamous epithelia of oral mucosa, most commonly buccal mucosa, tongue and gingiva. There was a correlation of 65% between clinical and histopathological diagnosis. Oral lesions in OLP are chronic, rarely undergo spontaneous remission, and are potentially premalignant. Key words: Oral lichen planus, clinic, histopathology. Makale Gönderilifl Tarihi : Yay na Kabul Tarihi : Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Temel T p Bilimleri Ana Bilim Dal Oral Patoloji Bilim Dal, Yrd. Doç. Dr. 2 Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Temel T p Bilimleri Ana Bilim Dal Oral Patoloji Bilim Dal, Dt. 26(1): 1-6,

6 Tokman B, Sengüven B, Demir C G R fi Liken planus (LP); deri, müköz membranlar, k l folikülleri ve t rnaklar etkileyen subakut veya kronik bir hastal kt r 4. Toplumda nispeten s k görülen bu hastal k genel nüfusun % 0,1-% 4,0 n etkilemektedir ki bu görülme s kl daha iyi bilinen psöriazis ile eflittir 1-3, 5. Oral liken planus (OLP) oral mukozada en s k izlenen dermatozdur ve rutin dental klinik prevalans % olarak bildirilmifltir 1. Liken planus patogenezindeki temel olay baflta T lenfositler olmak üzere mononükleer inflamatuar hücrelerin skuamöz epitelin bazal tabaka hücrelerine do rudan veya dolayl sald r s d r. Histopatolojik görünümü bu mekanizmay temsil eder görünümde olup, skuamöz epitelde bazal tabaka kayb na yol açacak flekilde epitelle komfluluk gösteren, bant tarz nda mononükleer inflamatuar infiltrasyonla karakterli bir yap ya sahiptir. OLP bugün oral mukozal dokular tutan, henüz etiyolojisi tam olarak bilinmeyen, T lenfosit arac l otoimmün bir hastal k olarak kabul edilmektedir 1, 7. Deri liken planuslar na göre daha s k görüldükleri, kendi kendilerine çok nadir geriledikleri, tedaviye daha dirençli olduklar ve en önemlisi premalign potansiyelinden 1,3 dolay OLP lerin teflhis ve tedavi aflamalar nda dikkate al nmas gereken birçok nokta vard r. Bir orta yafl hastal olan OLP, kad nlarda daha s k izlenir ve lezyonlar, s kl kla yanak mukozas nda genelde çift tarafl, sonras nda da s rayla dil, difleti ve dudak mukozas nda ortaya ç kar. En s k görülen OLP klinik tipleri retiküler ve eroziv tiplerdir. Bunlar d fl nda plak, papüler, atrofik ve büllöz tipleri de bilinmektedir. Retiküler tip OLP nin en karakteristik bulgusu Wickham striae ad verilen a gibi ince beyaz çizgilerdir. Bu görünüm asemptomatik de olsa lezyonun diflhekimi taraf ndan farkedilmesini kolaylaflt r r. Di er yandan plak tip OLP lökoplakiyle, eroziv tip ise di- er dermatozlar ve eritroplaki ile klinik olarak kar fl r 2. Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Oral Patoloji Bilim Dal taraf ndan yap lan ve geriye dönük olarak planlanan bu çal flman n amac, OLP vakalar n n klinik ve histolopatolojik bulgular n gözden geçirmek ve OLP vakalar n n klinik bulgular ile histopatolojik bulgular aras ndaki korelasyonu araflt rmakt r. GEREÇ VE YÖNTEM Çal flma y llar aras nda Oral Patoloji Bilim Dal na gönderilmifl toplam 99 OLP vakas üzerinde yürütülmüfltür. Vakalara ait klinik bilgiler ve klinik ön tan lar kaydedilmifl, her vakan n histopatolojik kesitleri mikroskobik olarak yeniden incelenerek skuamöz epitelin yap s, keratinizasyonun tipi ve derecesi, bazal hücre kayb n n derecesi, melanin inkontinans ve apoptotik cisim varl yönünden de erlendirilmifltir. Bazal hücrelerin % 20 sine kadar olan dejenerasyon (+), % aras (++), % 50 den fazla ise (+++) olarak, inflamatuar infiltrat kal nl ise az (+), orta (++) ve yo- un (+++) olarak de erlendirilmifltir. Bulgular fl nda vakalar n histopatolojik görünümleri ile klinik görünümleri ve ön tan lar aras ndaki korelasyon de erlendirilmifltir. Bu de erlendirme çal flmam zda en s k rastlanm fl olan retiküler, plak ve eroziv tip OLP vakalar üzerinden yürütülmüfltür. BULGULAR Oral Patoloji Bilim Dal na 6 y lda gönderilmifl tüm biyopsiler içerisinde OLP tan s alan biyopsilerin oran yaklafl k % 3 tür. Toplam 99 vakadan sekizinde multiple lezyonlardan iki biyopsi gönderilmifl oldu undan toplam biyopsi say s 107 olmufltur. Vakalar n tümünde lezyonlar n yerleflim yerlerine ait verilere ulafl lm flt r. fiekil 1 vakalar n lokalizasyona göre da l m n göstermektedir. Buna göre lezyonlar n % 75 i yanak mukozas, % 8 i difleti, % 7 si dil, % 4, ü dudak mukozas, % 3 ü damak mukozas ve % 2 si retromolar bölge yerleflimlidir. fiekil 1: Vakalar n lokalizasyonlar na göre da l m 2 26(1): 1-6, 2009

7 Liken Planus Elimizdeki verilere göre hastalar n yafllar 19 ile 75 aras nda de iflmekte olup, yafl ortalamas 47,8 olarak belirlenmifltir. Çal flmaya dâhil edilen toplam 99 vakadan sadece 10 unun yafl bilinmemektedir. Eksizyon s ras nda hasta yafllar n n dekatlara göre da l m flekil 2 de verilmifltir (fiekil 2). Vakalar n 54 (% 54,54 ) tanesi kad n, 45 (% 45,45) tanesi erkektir (fiekil 3). fiekil 2: Vakalar n yafllara göre da l m Lezyonlardan 10 tanesi (% 10) eroziv tip OLP, 3 tanesi (% 3) büllöz tip OLP tan s alm flt r. Resim 1. OLP de epitelde (E) hiperkeratoz (K), retelerde testere difli görünümü (ok), ba dokusunda (BD) subepitelyal alanda bant tarz nda lenfositik (L) infiltrasyon (x40, H&E) Histopatolojik incelemelerde, liken planus için tipik olan, epitelde de iflen oranlarda hiperpara- ortokeratoz, epitelin bazal tabaka hücrelerinde dejenerasyon ve kay p, spinoz tabakada apoptotik hücreleri temsil eden civat cisimcikleri, hemen epitele komflu ba dokusunda bant tarz nda, ço unlukla lenfositlerden oluflan mononükleer inflamatuar hücre infiltrasyonu izlenmifltir (Resim 1) Baz vakalarda bazal tabaka harabiyetinin sonucu olarak subepiteliyal ba dokusunda melanin pigmenti mevcuttur. Yan s ra, eroziv tip epitel kayb ve büllöz tip sa lam kalm flsa- subepitelyal bül formasyonu ile karakterizedir (Resim 2). Resim 2. Eroziv OLP de atrofik epitel (AE) ve erozyon (ERZ) alanlar (x40, H&E) fiekil 3: Vakalar n cinsiyetlerine göre da l m GÜ Difl Hek Fak Derg 26(1): 1-6,

8 Tokman B, Sengüven B, Demir C Tablo I. Epitel özelliklerinin klinik OLP tiplerine göre da l m Testere Difli Akantoz Atrofi Ayr flma Retiküler n= (% 42) 49 (% 80) 7 (% 16) 5 (% 9) Plak n= 11 5 (% 50) 8 (% 68) 2 (% 18) 1 (% 10) Eroziv n= 10 2 (% 20) 4 (% 40) 5 (% 50) 1 (% 10) Tablo II. Bazal hücre kayb n n klinik OLP tiplerine göre da l m BAZAL HÜCRE KAYBI Tip Retiküler n =61 16 (% 26) 29 (% 47) 16 (% 26) Plak n = 11 3 (% 27) 3 (% 27) 5 (% 45) Eroziv n = 10 4 (% 40) 3 (% 30) 3 (% 30) Tablo III. nfiltrasyon yo unlu unun klinik OLP tiplerine göre da l m NF LTRASYON YO UNLU U Tip Retiküler n=61 45 (% 67) 16 (% 26) 0 Plak n= 11 7 (% 63) 3 (% 27) 1 (% 9) Eroziv n= 10 5 (% 50) 4 (% 40) 1 (% 10) Tablo IV. Keratinizasyon tipi ve melanin inkontinans n n klinik OLP tiplerine göre da l m KERAT N ZASYON Tip Orto Para Non Melanin Keratinize nkontinans Retiküler n=61 12 (% 19) 49 (% 80) 0 15 (% 24) Plak n=11 6 (% 54) 5 (% 46) 0 2 (% 18) Eroziv n=10 3 (% 30) 7 (% 70) 0 1 (% 10) Tüm bu bilgiler fl nda;vakalar n 61 tanesi hiperparakeratotik, 21 tanesi hiperortokeratotiktir. Vakalardan 62 tanesinde epitelde akantoz, 16 tanesinde atrofi, 33 tanesinde testere difli görünümü, 8 tanesinde ayr flma bulunmaktad r. Vakalar n 18 tanesi subepitelyal ba dokusunda melanin inkontinansi göstermektedir. OLP vakalar n n histopatolojik özelliklerinin klinik subtiplerindeki da l - m Tablo I, II, III IV de verilmifltir. Tablo V klinik subtiplerin lokalizasyona göre da l m n vermektedir. Klinik ön tan lar de erlendirildi inde 99 vakan n 61 inde liken planus, 4 ünde likenoid reaksiyon, 10 una lökoplaki, 11 ine eroziv lezyon (OLP, eritroplaki, dermatoz) ön tan s verildi i gözlenmifltir. Klinik ve histopatolojik tan aras nda % 65 uyum oldu u saptanm flt r. TARTIfiMA Alt y l içinde bilim dal m zda OLP tan s alan biyopsilerin say s toplam 99 olup bu say tüm biyopsiler içinde yaklafl k % 3 oran ndad r. Tart flmas z sadece mukozal biyopsiler olarak bak ld nda bu oran daha da artacakt r. Bu da OLP un seyrek görülmeyen bir dermatoz oldu unu göstermektedir. Biyopsilerin 79 u A z Difl Çene Hastal klar ve Cerrahisi, 13 ü Periodontoloji, 7 si Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dallar ndan gönderilmifltir. Biyopsi formlar nda hastaya ait bilgiler ile lezyona ait lokalizasyon ve semptomatoloji bilgisi yeterliyken, lezyonlar n renk ve biçim tariflerinin genellikle yetersiz oldu u dikkati çekmifltir. OLP daha çok 40 yafl üzeri bireylerde görülse de her yafl grubunda ortaya ç kabilir. Adelosanlar n OLP den nadiren etkilendikleri bilinmekle birlikte özellikle son y llarda çocuk hastalardaki OLP ler ile ilgili birçok çal flma, di er deri hastal klar ile birlikte ve özellikle Asyal çocuklarda OLP nin görülme s kl l n n hiç de düflünüldü- ü kadar az olmad n göstermektedir 3,8. Çal flmam za dâhil edilen vakalar n ise % 5,05 si ikinci dekattad r. OLP, kad nlarda erkeklere oranla iki-üç kat daha fazla izlenir 1,3. Bu çal flmada erkeklerin kad nlara oran 1:1,2 olarak saptanm flt r. Vakalar n 61 i retiküler OLP (% 75), 10 tanesi (% 10) eroziv tip OLP, 3 tanesi (% 3) büllöz tip OLP tan s alm flt r. Histolojik görünümün kesin tan için tüm kriterleri tafl mad, ancak bu tan y büyük ölçüde destekledi i anlam na gelen patolojik tan " ile uyumlu" olarak ifade edilir. Bu çal flmada "liken planus ile uyumlu" olan vaka sa- Tablo V. Lokalizasyonlar n klinik OLP tiplerine göre da l m Tip Bukkal Mukoza Dil Difleti Retromolar Bölge Alt Dudak Üst Dudak Palatinal Mukoza Vestibul Difleti Retiküler n= Plak n= Eroziv n= (1): 1-6, 2009

9 Liken Planus y s 7 dir (% 7). Bu vakalardan 3 üne klinik ön tan verilmezken 3 ü liken planus, 1 i ise lökoplaki ön tan s ile gelmifltir. Liken planus ön tan s ile gelen vakalar n klinik olarak en karakteristik form olan retiküler görünümde tarif edilmifl olmalar ilginçtir. Eroziv LP ön tan s ile gelen vakalar n ise 6 s atrofik 4 ü ise akantotik epitele sahiptir. Akontotik epitel ile döfleli mukozan n eroziv olarak tarif edilmesi bu lezyonlar n ayn zamanda eroziv olmayan alanlar da içerebilece ini ve olas l kla al nan biyopsinin eroziv olmayan alanlar içerdi ini düflündürmektedir. Klinisyenlerin biyopsileri lezyonun karakteristi ini tafl yan alanlarla beraber komflu alanlar da içerecek flekilde planlamas n n önemi bir kez daha ortaya ç kmaktad r. Lupus ya da pemfigus gibi ön tan larla gelen vakalar n da atrofik yap da oldu u gözlenmifltir. Biri d fl nda tüm lökoplaki ön tan s ile gelen vakalar n akantotik ve hiperkeratotik epitele sahip oldu u saptanm flt r ki bu ön tan lar destekler niteliktedir. OLP un temel histolojik özellikleri skuamöz epitelde keratin art fl, bazal keratinosit kayb, bazal tabakadaki kay p sonucu do rudan ba dokuya oturan spinöz tabakan n retelerinde "testere difli" görünümü, spinöz tabakada apoptotik cisimlerin (civatte body) varl ve subepitelyal alanda bant tarz nda uzanan lenfohistiyositik infiltrasyondur 8. Ancak liken planus y k m ve onar m proçeslerinin birbiri içinde seyretti i kronik seyirli bir hastal k olmas nedeniyle histolojik tablo çeflitlilik gösterebilir 6. Histopatolojik spektrum içinde skuamöz epitelin akantotik (kal nlaflm fl) veya atrofik (incelmifl) olmas, de iflen oranlarda keratin art fl, bir yandan süregelen rejenerasyon nedeniyle bazal tabakan n sa lam olarak izlenmesi, bant tarz ndaki inflamatuar infiltrat n ve epitele girifl yapan lenfositlerin yo unlu u, lamina propriada melanin pigmentinin bulunup bulunmamas say labilir. Yan s ra eroziv tipte epitelyum kayb, büllöz tipte sa lam kald durumda subepitelyal bül formasyonu izlenebilir 1, 8. Çal flmam zda klinik subtiplere göre histopatolojik bulgular de erlendirildi inde retiküler ve erosiv tiplerde parakeratinizasyon daha s k izlenirken plak tipte orto-para keratinizasyon aras nda farkl l k olmad saptanm flt r. OLP lerde keratinizasyon miktar artt kça klinik tarifin "beyaz lezyon" olarak verilme e ilimi göze çarpmaktad r. Gerçekten de keratin art fl oral mukozadaki beyaz görünümden sorumludur. Ancak klinisyenin bu lezyonlardaki belirgin beyaz görünümü öne ç kararak, varsa bile, retiküler yap y tariflemeyi göz ard edip etmedi i tart flmaya aç kt r. Epitel kal nl klar de erlendirildi inde tüm tiplerde akantozisin daka s k geliflti i belirlenmifltir. Ancak hem retiküler hem de plak tipte s ras yla % 16 ve % 18 oran nda epitelde atrofi izlenmesi ilginçtir. Bu vakalarda olas - l kla yüzeydeki keratin tabakas altdaki atrofiyi maskelemekte, hatta klinik olarak plak tarz nda görünmesine neden olabilmekted r. Beklenece i gibi eroziv tipte % 50 oran nda atrofik epitel gözlenmifltir. Ancak klinik olarak eroziv olarak tan mlanan vakalarda % 40 oran nda akantotik epitel izlenmifl olmas klinisyenlerin lezyonun akantotik de il daha OLP yi temsil eden retiküler alanlar ndan örnekleme yapt n göstermektedir. Genel yaklafl m olarak lezyonun karakteristi ini temsil eden alanlar da örneklemek daha do ru olacakt r. OLP nin histopatolojik bulgular ndan biri olan retelerdeki testere difli geliflimi % 50 oran ile en s k plak tipte gözlenmifltir. Buna paralel olarak bazal hücre kayb n n en yüksek oldu u klinik tip de plak tiptir. Ancak bu klinik subtipte infiltrasyon yo unlu u vakalar n % 63 ünde 1(+) olarak saptanm flt r ki bu bulgu bazal hücre kayb n n de- erlendirilmesinde infiltrasyon yo unlu unun direkt kriter olarak al nmayaca n n göstermektedir. OLP y k m ve onar m proçeslerinin birbiri içinde seyretti i bir hastal k oldu undan, örnekleme yap ld nda onar m proçesinin bask n oldu u durumlarda infiltrasyonu ya da bazal hücre kayb n göreceli olarak daha düflük oranlarda saptamak olas d r. Retiküler ve eroziv tipler aras nda bazal hücre kayb aç s ndan önemli bir fark bulunmamaktad r. Ancak infiltrasyon yo unlu unun en yüksek oldu u klinik subtip eroziv tip olarak belirlenmifltir. Bu bulgu infiltrasyon yo unlu unun epitel atrofisi ve kayb ile iliflkili oldu unu düflündürmektedir. Tüm OLP vakalar n n 8 inde epitelin bazal tabakadan ayr ld gözlenmifltir. Ancak sadece 3 vaka büllöz olarak tarif edilmifltir. 26(1): 1-6,

10 Tokman B, Sengüven B, Demir C Melanin inkontinans tüm OLP vakalar n n % 18 inde saptanm flt r. En s k ise retiküler formda izlenmifltir. Ancak sadece bir vakada klinik olarak pigmentasyon tarif edilmifltir. Oral bölgenin pigmente lezyonlar s k görülmemektedir ancak pigmente lezyonlar oldukça kötü prognozlu malign melanomun ay r c tan s nda yer ald ndan önemlidir ve kategorik olarak ç kar lmalar önerilmektedir. Bu nedenle beyaz çizgilenmelere efllik eden pigmentasyonlar n bazal hücre kayb nedeniyle lamina propriaya inen melanin pigmentinden kaynaklanabilece ini ak lda tutmak gerekir. Tüm klinik suptiplerin OLP nin genel davran fl na uygun olarak en s k yanak mukozas nda geliflti i gözlenmifltir. Ancak eroziv tipin % 30 oran nda difletinde saptanm fl olmas erosiv OLP nin deskuamatif gingivitis ve müköz membran pemfigoid in ay r c tan s nda yer almas n n gere ini vurgulamaktad r. OLP lezyonlar asl nda klinik olarak tipik görünümlere ve karakteristik bir da l ma sahiptirler. Histopatolojik inceleme için bölümümüze gönderilen biyopsiler, klinisyenlerce büyük oranda liken planus ön tan s ile gönderilmifl olsa da lökoplaki, candidiozis, yanak s rma lezyonu ve pemfigus vulgarisin de klinik ön tan lar aras nda yer ald izlenmifltir. Sonuç olarak klinik ve histopatolojik tan lar aras nda % 65 uyum oldu u saptanm flt r. KAYNAKLAR 1. Dissemond J. Oral lichen planus: an overview. J Dermatolog Treat 15: , Edwards PC, Kelsch R. Oral lichen planus: clinical presentation and management. J Can Dent Assoc 68: , Eisen D, Carrozzo M, Bagan Sebastian JV, Thongprasom K. Number V Oral lichen planus: clinical features and management. Oral Dis 11: , Elder DE, R. Johnson, BL. Murphy, GF. Lever's Histopathology of the Skin. Philadelphia, Lippincott Williams & Wilkins, Lodi G, Scully C, Carrozzo M, Griffiths M, Sugerman PB, Thongprasom K. Current controversies in oral lichen planus: report of an international consensus meeting. Part 1. Viral infections and etiopathogenesis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 100:40-51, Mollaoglu N. Oral lichen planus: a review. Br J Oral Maxillofac Surg 38: , Sugerman PB, Savage NW, Walsh LJ, Zhao ZZ, Zhou XJ, Khan A, Seymour GJ, Bigby M. The pathogenesis of oral lichen planus. Crit Rev Oral Biol Med 13: , Villarroel Dorrego M, Correnti M, Delgado R, Tapia FJ. Oral lichen planus: immunohistology of mucosal lesions. J Oral Pathol Med 31: , Yaz flma Adresi Dt. Burcu SENGÜVEN Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Oral Patoloji Bilim Dal, Ankara e-posta: bsenguven@gazi.edu.tr 6 26(1): 1-6, 2009

11 FLUOROZ SL D filere UYGULANAN SERAM K VENEER RESTORASYONLARIN KL N K DE ERLEND R LMES CLINICAL EVALUATION OF FLUORISED TEETH RESTORED WITH CERAMIC VENEERS Süha TÜRKASLAN 1 Fatih fientut 2 ÖZET Amaç: Bu çal flman n amac florozise ba l estetik kusurlar n düzeltilmesi için lityum disilikat kor yap ya sahip cam seramik veneer restorasyonlar uygulanan üst keser, kanin ve premolar difllerin 36 ay süresince klinik baflar lar n n incelenmesidir. Gereç ve Yöntem: Yafllar 18 ile 24 aras nda de iflen 8 bayan hastan n fluorozis nedeniyle estetik özellikleri uygun olmayan üst ön grup diflleri, 52 adet laminate venner ile restore edildi. Restorasyonlar n klinik takibi y lda 2 kez 6 ayl k dönemler fleklinde 36 ay süre ile gerçeklefltirildi. Kontrol randevular nda veneer restorasyonlar n sekonder çürük, marjinal uyum, marjinal renk de iflimi, renk uyumu, anatomik form özellikleri de erlendirildi. Bulgular: 36 ayl k süre sonunda tüm restorasyonlar n marjinal uyumlar n ve renk uyumlar n koruduklar görüldü ve sekonder çürük gözlenmedi. Restorasyon marjininde renk de iflimi de erlerinde istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulundu (p=0.0029) ve bu de ifliminin 30. ayda artt tespit edildi. Sadece bir restorasyonda k r k takip süresi d fl nda belirlendi. Sonuç: Bu çal flman n sonuçlar fluorozisli difllerin estetik onar m nda seramik veneer uygulamalar n n güvenilir restorasyonlar oldu unu gösterdi. Anahtar Kelimeler: Fluorozis, seramik veneer, estetik onar m SUMMARY Objective: The aim of this study was to evaluate the performance and success rate of lithium disilicate-reinforced glass ceramic veneer restorations used to restore fluorised maxillary incisors, canines and premolars during 36 months follow-up. Material and Method: 8 women patients ages ranging from 18 to 24 whose maxillary anterior teeth were with improper esthetics due to fluorosis were restored with 52 laminate veeners. Clinical follow-ups of the restorations were carried out for a period of 36 months with 6 months intervals. During the follow-up appointments; the criterias of secondary caries, marginal adaptation, marginal discoloration, color match, anatomical form were evaluated among the veneer restorations. Results: At the end of 36 months the restorations preserved their color match and marginal adaptations and no secondary caries was observed. A statistically significant difference (p=0.0029) was found at the marginal discoloration values of restorations and the value was found to be increased at 30 th month. Only one restoration fractured but beyond the evaluation period. Conclusion: The results of this study revealed that ceramic veneer applications are reliable restorations at the aesthetic rehabilitation of fluorised teeth. Key words: Fluorosis, ceramic veneer, esthetic rehabilitation Makale Gönderilifl Tarihi : Yay na Kabul Tarihi : Süleyman Demirel Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi Anabilim Dal, Yrd. Doç. Dr. Süleyman Demirel Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi Anabilim Dal, Dt. 26(1): 7-14,

12 Türkaslan S, fientut F G R fi Göze hofl görünmeyen ön grup difllerin tedavisi için geçmiflte ilk akla gelen tedavi seçene i kron restorasyonlar idi. yi tasarlanm fl kron restorasyonlar mükemmel estetik sonuçlar olufltursa da restorasyonun sa laml ve tutuculu u için önemli miktarda sa l kl difl dokusu uzaklaflt rma zorunlulu u, kron restorasyonlar n koruyucu olmaktan uzak yaklafl mlar olduklar n düflündürmektedir 12,18,24. Ön grup difllerin estetik kusurlar n n giderilmesinde, koruyucu tedavi seçene i olarak direkt ya da indirekt kompozit veneerler önerilmifltir 5. Bu restorasyonlar için genifl kapsaml preparasyona ihtiyaç duyulmaz ancak söz konusu restorasyonlar n estetik baflar s n n uzun süreli olmad ifade edilmifltir. Materyalin afl nmaya karfl zay f oluflu, restorasyonlar n zamanla afl nmas na, renk de- ifltirmesine ve plak birikimine ve gün geçtikçe estetik özelliklerini yitirmesine yol açmaktad r 15. Seramik veneer restorasyonlar n gelifltirilmesi; konservatif yaklafl m ile estetik özellikleri birlefltiren, difl ve çevre dokulara uyumlu, afl nmaya veya çevresel etkilere karfl dayan kl baflka bir deyiflle a z içinde kararl restorasyonun ortaya ç kmas n sa lam flt r 7-9. Seramik veneerler, do al difl dokusunun yar fleffafl n taklit edebilen ve hasta taraf ndan uygun a z hijyeni ve plak kontrolü sa land nda en düflük düzeyde difl eti cevab riski oluflturan restorasyonlard r. Ayr ca, zamanla renk veya flekil de iflikli ine u ramazlar 2,4,22. Seramik veneer restorasyonlar, fizyolojik yafllanma, travma, tetrasiklin gibi ilaçlar n kullan mlar, fluorozis, hafif seviyeli mine hipoplazileri veya hipomineralizasyonlar, amelogenezis imperfekta, erozyon ve abrazyon gibi çeflitli nedenlerle oluflmufl iç renklenmeler ve minedeki yüzey bozukluklar nda ve a artma tedavisine cevap vermeyen yo unlukta d fl kaynakl kal c renklenmelerin tedavisinde de uygulanabilir 1,2,9,11. Dental fluorozis yüksek dozda florürün mine dokusunun oluflum safhas nda ameloblast hücrelerini olumsuz yönde etkilemesi sonucunda meydana gelen mine hipoplazisi olarak tan mlanabilir 14,26. Mine matriks proteinlerinin çökelmelerinin gecikmesi veya protein uzaklaflt r lmas n n engellenmesi zay f ya da eksik mine kristalleri oluflumu ile sonuçlan r. Sonuç olarak, hipomineralize ve gözenekli mine oluflur. A r fluorozisli difller sürmelerinin ard ndan sa l kl difller ile k yasland nda daha k r lgand r ve pöröz yüzey yap s nedeniyle renkli yiyecek ve içecekler ile boyanarak koyu kahve ya da siyah görünüm sergilerler 17. Bu nedenle, fluorozisli difllerin restore edilmesindeki amaç sadece estetik de il ayn zamanda bu difllerin k r lgan olmas nedeniyle olas k r lmalara karfl koruyucu yaklafl mda da bulunmakt r. Bu çal flman n amac, fluorozis nedeniyle ön grup difllerinde estetik problemler yaflayan hastalar n estetik beklentilerini karfl lanmak ve söz konusu diflleri olas k r lmalara karfl korumak için uygulanan seramik veneer restorasyonlar n 36 ay süre ile klinik de erlendirilmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Süleyman Demirel Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi Anabilim Dal na, ön grup difllerinden estetik flikâyet ile baflvuran hastalar çal flma grubuna kat lmak için de erlendirmeye al nd. Yap lan klinik ve radyolojik muayenelerin ard ndan diflleri sa l kl fakat fluorozis nedeniyle estetik kusuru olan ve iyi seviyede oral hijyen sergileyen 18 ile 24 (ortalama 21,9) yafl aras nda, 8 bayan hasta klini e baflvuran 14 hasta aras ndan seçilerek çal flmaya dahil edildi. Kötü oral hijyen sergileyen, parafonksiyonel al flkanl klar olan, çok fazla difl dokusu kayb bulunan ve ileri derecede periodontal problemi olan hastalar çal flmaya dahil edilmedi. Lokal gingivitis problemi bulunan hastalar periodontal tedavilerinin ard ndan 2 ay boyunca rutin kontrollerle takip edilerek iyi hijyen seviyesine ulaflabilen ve devam ettiren hastalar çal flmaya dahil edildi 24. Seramik veneer uygulanmas için hastalar n gülümsemeleri ile birlikte görünür alandaki difller belirlendi (Resim 1). Görünür alanda olmalar na ra men (Resim 2) baz hastalarda mine dokusunun çok küçük bir bölümünün fluorozisten etkilenmesi nedeniyle premolar hatta kanin difllerine (Resim 3) seramik veneer restorasyon uygulanmad. Söz konusu difllerin estetik özellikleri a artma tedavisi ya da s n f IV ya da V kavite restorasyonlar ile iyilefltirildi (Resim 4, 5, 6 ve 7). Bununla birlikte, uygulanan restorasyonlar n birbirinden ba ms z oldu u ve gerek görüldü ünde ya da hasta taraf ndan estetik beklentinin tam olarak karfl lanmad düflünüldü ünde söz konusu difllerin de daha sonra seramik veneer ile restore edilebilece i hastalara ifade edildi. 8 26(1): 7-14, 2009

13 Fluorozisli Difllerde Seramik Veneer Resim 1. Hastalar n gülme hatlar kaydedilerek görünür alandaki difller belirlendi (Hasta no: 1) Resim 4. Farkl bir hastada fluorozisten etkilenen keser ve kanin difller (Hasta no: 3) Resim 2. Fluorozisten etkilenen üst keser difller ile birlikte az miktarda etkilenen sa kanin diflin görünümü (Hasta no: 2) Resim 5. Üst keser difller seramik veneer ile restore edilirken, kaninlerin insizal üçlülerindeki renklenmifl mine dokusu uzaklaflt r ld (Hasta no: 3) Resim 3. Üst sa kanin diflinin fluorozisten düflük seviyede etkilenmesi nedeniyle yaln z daha fazla etkilenen keser difllerin restore edilmesine karar verildi (Hasta no:2) Resim 6. Üst keser ve kanin difllerin restore edilmesinin hemen ard ndan gülme hatt ile birlikte elde edilen görünümü (Hasta no: 3) 26(1): 7-14,

14 Türkaslan S, fientut F Resim 7. Kompozit rezin materyal ile restore edilen sol Üst kanin diflin 36. ay kontrolünde kaydedilen görüntüsü (Hasta no: 3) e itim y l içinde ön grup difllerinin estetik özelliklerinin iyilefltirilmesi talebiyle klini imize baflvuran hastalardan çal flma grubuna dahil edilen fluorozisli difllere sahip 8 hastaya toplamda 52 adet seramik veneer tek bir araflt rmac taraf ndan uyguland (Tablo I). Restorasyonlar n klinik takibi restorasyonlar uygulayan araflt rmac dan farkl di er araflt r c taraf ndan y lda 2 kez 6 ayl k dönemler fleklinde 36 ay süre ile gerçeklefltirildi. Destek difllerin insizal yap lar nda da de ifliklik istendi inden (Resim 8) ve mekanik avantajlarda göz önünde tutularak 3,25 restorasyon s n r palatinal yüzde sonlanacak flekilde; insizal kenardan 1 mm kesim ile birlikte bukkal, aksiyal ve servikal yüzeylerden ortalama 0.6 mm difl dokusu uzaklaflt r ld. Preparasyon rehber oluklar ile standardize edildi. Servikal ve proksimal kenarlar oluk fleklinde ve genifl aç l basamak fleklinde bitirildi (Resim 9). Preparasyonu tamamlanan difller için tam ark ölçü, koyu Resim 8. Fluorozis probleminin yan s ra insizal kenar seviyelerinin yeniden belirlenmesi gerekli vakan n a z içi görünümü (Hasta no: 4) Resim 9. Destek difllerin servikal ve proksimal kenarlar genifl aç l oluk fleklinde basamak ile prepare edildi (Hasta no: 1) Tablo I. Çal flmaya dahil edilen hastalar n yafllar ve uygulanan seramik veneer restorasyonlar n say s ve destek difllere göre da l m hasta no yafl uygulanan seramik veneer say s seramik veneer restorasyonlar n da l m ,13,12,11,21,22,23, ,11,21, ,11,21, ,14,13,12,11,21,22,23,24, ,14,13,12,11,21,22,23,24, ,13,12,11,21,22,23, , ,12,11,21,22, (1): 7-14, 2009

15 Fluorozisli Difllerde Seramik Veneer ve ak c k vaml polivinilsiloksan esasl ölçü maddesi (Elite H-D, Zhermack, Germany) yard m yla al nd. Elde edilen ölçülerin içine, Tip 4 sert alç dökülerek model elde edildi. Model üzerinde, restorasyonlar n mum modeli haz rland. Üretici firman n önerileri do rultusunda kay p mum tekni i kullan larak lityum disilikat kor yap ya sahip cam seramik tabletler (IPS Empress 2, Vivadent, Ivoclar, Lichtenstein) s ve bas nç alt nda flekillendirilerek restorasyonlar oluflturuldu. Restorasyonlar n son karakterizasyon ifllemleri tabakalama ve boyama tekni i ile gerçeklefltirildi. Restorasyonlar n ait oldu u difl dokular na ba lanmas için, 2 aflamal y kanan adeziv sistem ve fl kla sertleflen uygun renkte kompozit rezin yap flt rma siman (Illusion, Bis Co, USA) kullan ld. Restorasyon iç yüzeylerine 2 dakika süre ile hidroflorik asit jel (Porcelain Etch Gel, PulpDent Cor. USA) uyguland ve asit jel restorasyon iç yüzeyinden hava-su spreyi ile uzaklaflt r ld. Asit ile pürüzlendirme iflleminden sonra bu yüzeye 5 dakika süresince silan uyguland (Ceramic Primer, 3M-ESPE USA) ve hava ile kurutuldu. Daha sonra, restorasyon iç yüzeyine ince bir kat halinde ba lay c ajan uyguland. Prepare edilen difl yüzeyine % 35 lik fosforik asit jel (Acid gel, 3M-ESPE USA) 30 saniye süre ile uyguland. Asit jel sadece su uygulanarak uzaklaflt r ld ve hava ile difl yüzeyi kurutularak demineralize dokunun opak görüntüsü elde edildi. Demineralize edilen difl yüzeyine ince bir kat halinde adeziv uyguland, ba lay c ajan n polimerizasyonu için 10 saniye süre ile fl k uyguland (Hilux, Benlio lu, Türkiye). Ifl kla sertleflen kompozit rezin yap flt rma siman restorasyon iç yüzeyine ince bir kat halinde uyguland ve restorasyon destek difl üzerine yerlefltirildi. Art k siman uzaklaflt r ld ktan sonra kompozit rezin yap flt rma siman n n polimerizasyonu için restorasyonun bukkal palatinal ve insizal yüzeylerine her yüzeye 40 saniye süre ile toplam 120 saniye fl k (Hilux, Benlio lu, Türkiye) kullan larak uyguland. Hastalar simantasyonun ard ndan 1 hafta sonra kontrol amac yla ça r ld (Resim 10). Resim adet seramik veneer uygulanarak estetik onar m tamamlanan vakan n a z içi görünümü (Hasta no: 4) Tablo II: Amerika Birleflik Devletleri Toplum Sa l n n veneer restorasyonlar için belirledi i de erlendirme kriterleri KR TER SKOR DURUM Sekonder çürük A Restorasyon marjinal kenar na bitiflik difl dokusunda çürük belirtisi mevcut de il B Restorasyon marjinal kenar na bitiflik difl dokusunda çürük mevcut Marjinal uyum A Marjinal kenarda çatlak izlenmemekte; sond tak lmas ya da penetrasyonu mevcut de il B Marjinal kenarda çatlak izlenmekte ve/veya sond tak lmas mevcut fakat penetrasyon yok C Marjinal kenarda çatlak izlenmekte; sond penetrasyonu mevcut Marjinal renk de iflimi A Marjinal bölgede restorasyon ve difl dokusu aras nda renk de iflimi izlenmemekte B Marjinal bölgede restorasyon ve difl dokusu aras nda yüzeyel renk de iflimi pulpa yönünde ilerleme yok C Marjinal bölgede restorasyon ve difl dokusu aras nda pulpa yönünde ilerleyen renk de iflimi Renk uyumu A Renk, ton ve/veya yar fleffafl k aç s ndan komflu difller ile uyumsuzluk mevcut de il B Renk, ton ve/veya yar fleffafl k aç s ndan komflu difller ile uyumsuzluk mevcut (<1 ton fark ; Vita skalas ) C Renk, ton ve/veya yar fleffafl k aç s ndan komflu difller ile uyumsuzluk mevcut (>1 ton fark ; Vita skalas ) Anatomik form A Restorasyon difl anatomisi ile devaml l k sergiliyor B Restorasyon difl anatomisi ile devaml l k sergilemiyor. Restorasyon d fl hatlar hafifçe eksik ya da fazla C Restorasyon difl anatomisi ile devaml l k sergilemiyor. Restorasyon materyali eksik; içbükey yüzey söz konusu 26(1): 7-14,

16 Türkaslan S, fientut F Seramik veneer restorasyonlar, Amerika Birleflik Devletleri Toplum Sa l n n veneer restorasyonlar için belirledi i, sekonder çürük, marjinal uyum, marjinal renk de iflimi, renk uyumu ve anatomik form gibi kriterlere göre 6 ayl k periyodik kontroller ile de erlendirildi 7,10 (Tablo II). Restorasyonlar a z aynas ve sond yard m yla görsel olarak incelenirken ara yüzler mum içermeyen difl ipi ile kontrol edildi. Restorasyonlarda renk de iflimi ya da çatlak oluflumundan flüphelenildi inde söz konusu restorasyon ve komflu difllerin yüksek çözünürlükte foto raf dijital foto raf makinesi (Coolpix 4500, Nikon, Japonya) ile elde edildi ve bilgisayar ekran nda incelendi. Kontrol seanslar sonucu elde edilen veriler p< 0.05 anlaml l k seviyesinde X 2 (Ki-kare) testi kullan larak analiz edildi. statistiksel analizler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) bilgisayar paket program n n 13.0 versiyonu kullan larak yap ld. BULGULAR Çal flmam z, üst ön grup difllerinde, fluorozis nedeniyle, renk de iflikli i ve estetik özelliklerini yitiren yafllar 18 ile 24 aras nda de iflen 8 bayan hasta dahil edildi. 8 hastaya toplam 52 adet seramik veneer uyguland. lk 4 periyodik kontrol, baflka bir deyiflle 24 ay sonunda eksiksiz olarak gerçeklefltirildi. Alt nc alt ayl k periyodik kontrol de eksiksiz yap lmas na ra men, 8 seramik veneer uygulanan bir hasta beflinci kontrolüne yurt d fl nda olmas nedeniyle kat lamad. Söz konusu hastan n 36. ay kontrolündeki de- erlerin 30. ayda da mevcut oldu u varsay ld. 42. ay kontrolünde söz konusu hasta ile birlikte 10 seramik veneer ve 4 seramik veneer restorasyon uygulanm fl iki hasta da kontrol randevular na gelmedikleri için çal flma 36 ay klinik takip olarak sonland r lmak zorunda kal nd. Hastalar n 6 ayl k periyodik kontrol verileri Tablo III de verildi. 36 ayl k süre sonuna kadar seramik veneer restorasyonlar n tümü sekonder çürükten uzak, renk uyumlar n ve anatomik formlar n korumufl olarak de erlendirildi. Marjinal renk de iflimi söz konusu oldu unda 18 ve 24 ayl k kontrollerde 2 adet; 36 ayl k kontrolde ise 30. ayda de erlendirilemeyen 4 restorasyon marjininde renk de iflimi tespit edildi inden 36 ayl k kontrolde 6 restorasyon marjininde renk de iflimi 30. ay de erleri olarak da kabul edildi. Araflt rma süresinden ba ms z olarak bir hastada üst sa santral difle uygulanan seramik venneer restorasyonda 42. ay sonunda koheziv k r k belirlendi. Restorasyonun k r lm fl olan insizal kenar intraoral tamir yöntemi ile kompozit rezin restoratif materyal kullan larak yeniden restore edildi (Resim 11). Alt ayl k kontrol sonuçlar aras nda sadece restorasyon marjininde renk de iflimi de erlerinde istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k bulundu (p=0.0029). Restorasyon marjinindeki renk de ifliminin 30. ayda istatistiksel olarak anlaml seviyede artt tespit edildi. Tablo III. 6 ayl k periyodik kontroller sonucunda elde edilen veriler KR TER SKOR 6. AY 12. AY 18. AY 24. AY 30. AY 36. AY 42. AY Sekonder çürük A B Marjinal uyum A B C Marjinal renk de iflimi A B C Renk uyumu A B C Anatomik form A B C (1): 7-14, 2009

17 Fluorozisli Difllerde Seramik Veneer Resim 11. Koheziv k r k nedeniyle intraoral tamir yöntemi ile kompozit rezin restoratif materyal kullan larak yeniden restore edilen maksiller sa santral (Hasta no: 3) TARTIfiMA Çal flmada de erlendirilen tüm seramik veneer restorasyonlar 36 ayl k sürenin sonunda tutuculuk kayb göstermeden ve bütünlüklerini koruyarak fonksiyon görmeye devam etmifltir. De erlendirme süresi d fl nda ulafl labilen 30 seramik veneer restorasyondan sadece 1 tanesi k r k nedeniyle tekrar restore edilmifl, de erlendirilebilen di er restorasyonlar 48. ay sonuna kadar hizmet vermeye devam etmifllerdir. Baflar s zl a u rayan restorasyondaki k r n çal flma süresi d fl nda olmas na ra men bu çal flmada baflar s zl k olarak ayr ca bildirilmesi tercih edilmifltir. Geçmiflte bildirilen klinik çal flmalar incelendi inde lityum disilikat ile güçlendirilmifl cam seramik restorasyonlar n klinik baflar s 4,5 y l için % 96,5 olarak bildirilmifltir 21. Farkl bir araflt rmac 6 y ll k klinik takip sonucunda % 98,8 baflar oran kaydetmifltir 6. 5 y l aflan de- erlendirme süresi sonunda % 50 oran nda baflar s zl k bildiren araflt rma da mevcuttur fakat söz konusu çal flma y llar aras nda ve platin folyo tekni i ile haz rlanan laminate veneer restorasyonlar n de erlendirildi- i bir çal flmad r 24. Günümüzde gelifltirilen seramik materyal teknolojisi ile birlikte dikkatli preparasyon, preparasyon s n rlar n n mine dokusu içinde s n rland r lmas, ba lay c ajanlar ve kompozit rezin simanlardaki geliflmeler seramik veneer restorasyonlar n baflar oranlar n art rm fllard r 20. Çal flmaya dahil edilen bireylerin yafllar n n genç olmas, a z hijyenlerinin iyi seviyede olmas, hasta kooperasyonun iyi olmas, 6 ayl k kontrollerin hastalar n motivasyonunda yaratt pozitif etki, hastalarda hijyen aç s ndan problemli görülen bölgelerin kontroller s ras nda bildirilerek hastalar n bu bölgelere daha dikkatli hijyen uygulamalar n n sa lanmas ve dikkatli vaka seçimi gibi faktörler çal flmam zda baflar y art ran faktörler olarak öne ç kmaktad r. Marjinal renklenmenin y ll k süreler sonunda % aras ndaki oranlarda seramik veneer restorasyonlarda gözlendi i ve klinik kullan m süresindeki artmas ile birlikte art fl gösterdi i bildirilmifltir 19,21,27. Çal flmam zda yap lan periyodik muayeneler ard ndan ilk olarak 18. ayda olmak üzere 30. ay klinik kontrol seanslar na kadar toplam 6 seramik veneerde marjinal renk de iflikli i gözlenmifltir. Kompozit rezinlerin, minenin, dentinin ve serami in termal ekspansiyon katsay s farkl l klar, polimerizasyon büzülmesi, kompozit yap flt rma siman n n yafllanmas yla birlikte marjinal adaptasyon kayb ve en önemlisi mikro s z nt n n marjinal renkleflmeye neden olan faktörler oldu u bildirilmifltir 16,19. Difl eti cevab söz konusu oldu unda seramik veneerlerin etraf nda do al difllere göre daha az plak akümülasyonu olufltu u ve bu nedenle gingival irritasyonlar aç s ndan daha az risk oluflturdu u bildirilmifltir 4,13,23. Söz konusu çal flmalarda, elde edilen sonuçlarla uyumlu olarak çal flmam zda da seramik veneer restorasyonlar ile restore edilen difllerde, 36 ayl k kontroller sonucunda gingival irritasyon belirtisine rastlanmam flt r. SONUÇ Fluorozisli difllerin, estetik rehabilitasyonunda seramik veneer uygulamalar n n güvenilir restorasyonlar oldu u gözlendi. Çal flmam zda elde edilen bulgular n fl alt nda, seramik veneer restorasyonlar söz konusu oldu unda lityum disilikat kor yap ya sahip cam seramik restorasyonlar n, estetik (Resim 12) ve mekanik beklentileri karfl lad tespit edildi. Seramik veneer restorasyon baflar s, titiz vaka seçimi ve yüksek oral hijyen performans ile mümkündür. 26(1): 7-14,

18 Türkaslan S, fientut F Resim 12. Gülme hatt belirlenerek görünür alandaki diflleri estetik olarak baflar yla restore edilen vakan n a z d fl görünümü (Hasta no: 1) KAYNAKLAR 1. Aristidis GA, Dimitra B. Five-year clinical performance of porcelain laminate veneers. Quintessence Int 33: , Belser UC, Magne P, Magne M. Ceramic laminate veneers: Continuous evolution of indications. J Esthet Dent 9: , Castelnuovo J, Tjan AH, Philips K, Nicholls JI, Kois JC. Fracture load and mode of failure of ceramic veneers with different preparations. J Prosthet Dent 83: , Coyne BM, Wilson NH. A clinical evaluation of the marginal adaptation of porcelain laminate veneers. Eur J Prosthodont Restor Dent 3: 87-90, Faunce AR, Faunce FR. The use of laminate veneers for restoration of fractured or discolored teeth. Tex Dent J 93: 6-7, Fradeani M. Six-year follow-up with Empress veneers. Int J Periodontics Restorative Dent 18: , Fradeani M, Redemagni M, Corrado M. Porcelain laminate veneers: 6- to 12-year clinical evaluation--a retrospective study. Int J Periodontics Restorative Dent 25: 9-17, Friedman MJ. A 15-year review of porcelain veneer failure--a clinician s observations. Compend Contin Educ Dent 19: , Friedman MJ. Porcelain veneer restorations: a clinician's opinion about a disturbing trend. J Esthet Restor Dent 13: , Guess PC, Stappert CF. Midterm results of a 5-year prospective clinical investigation of extended ceramic veneers. Dent Mater 24: , Gürel G. Porcelain laminate veneers: minimal tooth preparation by design. Dent Clin North Am 51: , Karlsson S, Landahl I, Stegersjö G, Milleding P. A clinical evaluation of ceramic laminate veneers. Int J Prosthodont 5: , Lang SA, Starr CB. Castable glass ceramics for veneer restorations. J Prosthet Dent 67: , Levy SM. An update on fluorides and fluorosis. J Can Dent Assoc 69: , Liu PR, Isenberg BP, Leinfelder KF. Evaluating CAD-CAM generated ceramic veneers. J Am Dent Assoc 124: 59-63, McKinney JE, Wu W. Chemical softening and wear of dental composites. J Dent Res 64: , Ng F, Manton DJ. Aesthetic management of severely fluorosed incisors in an adolescent female. Aust Dent J 52: , Nordbø H, Rygh-Thoresen N, Henaug T. Clinical performance of porcelain laminate veneers without incisal overlapping: 3-year results J Dent 22: , Peumans M, De Munck J, Fieuws S, Lambrechts P, Vanherle G, Van Meerbeek B. A prospective ten-year clinical trial of porcelain veneers. J Adhes Dent 6: 65 76, Peumans M, Van Meerbeek B, Lambrechts P, Vanherle G. Porcelain veneers: a review of the literature. J Dent 28: , Pröbster L, Engel E, Masula B. Clinical long-term evaluation of adhesive IPS-Empress ceramic veneer restorations. Dental Labor , Reid JS, Kinane DF, Adonogianaki E. Gingival health associated with porcelain veneers on maxillary incisors. Int J Paediatr Dent 1: , Savitt ED, Malament KA, Socransky SS, Melcer AJ, Backman KJ. Effects on colonization of oral microbiota by a cast glass-ceramic restoration. Int J Periodontics Restorative Dent 7: 22-35, Shaini FJ, Shortall AC, Marquis PM. Clinical performance of porcelain laminate veneers. A retrospective evaluation over a period of 6.5 years. J Oral Rehabil 24: , Stappert CFJ, Ozden U, Gerds T, Strub JR. Longevity and failure load of ceramic veneers with different preparation designs after exposure to masticatory simulation. J Prosthet Dent 94: , Waidyasekera PG, Nikaido T, Weerasinghe DD, Wettasinghe KA, Tagami J. Caries susceptibility of human fluorosed enamel and dentine. J Dent 35: , Walls AW. The use of adhesively retained all-porcelain veneers during the management of fractured and worn anterior teeth. Part 2. Clinical results after 5 years of follow-up. Br Dent J 178: , Yaz flma Adresi Yard. Doç. Dr. Süha TÜRKASLAN Süleyman Demirel Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi Anabilim Dal, Isparta e-posta: suhaturkaslan@yahoo.com 14 26(1): 7-14, 2009

19 M NERAL TR OKS T AGGREGAT VE YEN GEL fit R LEN DENEY MATERYAL 'N N F Z KSEL ÖZELL KLER N N N V TRO OLARAK KARfiILAfiTIRILMASI* IN VITRO COMPARISON OF PHYSICAL PROPERTIES OF MINERAL TRIOXIDE AGGREGATE AND EXPERIMENTAL MATERIAL Serkan ÇINAR 1 Hüma ÖMÜRLÜ 2 Serkan TÜRK 3 Güller GÜL 4 ÖZET Amaç: Bu çal flma, endodontik uygulamalarda yayg n olarak kullan lan Mineral Trioksit Aggregate (MTA) benzerinin ülkemiz flartlar nda üretilerek kullan labilir hale gelmesi için planland. Gereç ve Yöntem: Toz halindeki beyaz MTA ve T.C Çimento Müstahsilleri Birli i Laboratuvar 'nda üretti imiz MTA benzeri deney materyalinin içerdi i bileflenler X- fl n k r n m faz analizi ile, alkali özellikleri günlük ph de iflimleri incelenerek, radyografik özellikleri alüminyum step wedge kullanarak karfl laflt r ld. 16 örne in sertlik de erleri Vickers sertlik ölçüm cihaz ile, 41 diflin apikal mikros z nt lar ise s v filtrasyon yöntemi ile de erlendirildi. Bulgular: Yapt m z in vitro çal flmalar sonucunda, deney materyalinin beyaz MTA'dan daha az s z nt gösterdi i bulguland. Dokularla uyumlulu un ve antimikrobiyal özelli in karakteristi i olan alkali ph, deney materyalinde ve beyaz MTA'da benzer bulundu. çerdikleri bileflenlerin x- fl n k r n m faz analizleri ile birbiriyle uyumlu oldu u belirlendi. Bu materyallerden deney materyalinin radyoopasite ve sertlik de erlerinin beyaz MTA'dan daha az oldu u tespit edildi. Sonuç: Beyaz MTA benzeri deney materyali ile yapt m z bu çal flman n sonuçlar materyalin ülkemiz flartlar nda üretilebilir olmas nedeniyle klinik uygulamalar artt r c rol oynayabilir. Ancak ilerleyen dönemlerde klinik olarak kullan labilir hale gelmesi için gelifltirdi imiz bu deney materyalinin di er fiziksel ve biyolojik özelliklerinin de araflt r lmas gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: MTA, retrograd kök kanal dolgusu, radyoopasite, mikros z nt, sertlik, x fl n k r n m. SUMMARY Aim: In this study, we aim to produce MTA-like material considering conditions that are appropriate in Turkey to make its use become prevalent. Material and Method: The composition of white MTA powder is compared with MTA-like material, which was synthesized at Turkish Cement Manufacturers' Association laboratory, by x-ray diffraction phase analysis method. The alkaline properties were analyzed by observing the change in ph with one day interval. Aluminum step wedge method was used to evaluate radiographic characteristics of these materials. The hardness of 16 samples were measured with Vickers hardness test. Liquid filtration method is applied to determine the apical microleakage of 41 teeth. Results: The results of our study indicate that MTA-like test material shows less leakage than white MTA. The value of alkaline ph, which is an indicator for the characteristic of tissue conformity and antimicrobial property, was found to be similar in test material and white MTA. The x-ray diffraction phase analysis shows that the composition of test material and white MTA is in accordance. The radiopacity and the hardness of the test material were found to be less than white MTA. Conclusion: The MTA-like material can play an important role to increase the clinical applications due to the fact that this material can be produced in conditions suitable to Turkey. However, other physical and biological properties of this test material should be investigated to be able to use it in clinics in the future. Key words: MTA, x-ray diffraction phase analysis, radioopacity, microleakage, hardness, retrograde root canal filling. Makale Gönderilifl Tarihi : Yay na Kabul Tarihi : * Bu araflt rma Gazi Üniversitesi Bilimsel Araflt rma Projeleri Birimi taraf ndan 11/ proje numaras ile desteklenmifltir Serbest Difl Hekimi, Dr. Gazi Üniversitesi, Difl Hekimli i Fakültesi, Difl Hastal klar ve Tedavisi Anabilim Dal, Prof. Dr. T.C. Çimento Müstahsilleri ARGE Bölümü Y. Kimyager T.C. Çimento Müstahsilleri ARGE Bölümü Dr. Kimyager 26(1): 15-23,

20 Ç nar S, Ömürlü H, Türk S, Gül G G R fi Pulpa ve kök ucu çevre dokular n n a z ortam na aç lmas, bu dokular n patolojisi ile sonuçlanabilmektedir. Mikroorganizmalar, pulpa ve periodonsiyumun en önemli irritanlar d r. Bakteriyel s z nt y önlemek için kök kanal sistemi ile periodonsiyum aras ndaki iliflki onar m materyalleriyle engellenmelidir. Bu materyaller, canl dokularla temasa geçti inde, biyouyumlu ve dokular n iyileflmesine yard mc olmal d r. Bu amaçla birçok materyal kullan lmaktad r. Bunlar aras nda amalgam, çinko oksit ojenol bazl simanlar olan Süper EBA (süper-etoksi benzoik asit siman ) ve IRM (Intermadiate Restorative Material), kompozit reçineler ve cam iyonomer simanlar say labilir. Bu materyallerin mikros z nt, toksisite ve nemden etkilenmeleri gibi dezavantajlar göz önüne al narak, 1993 y - l nda Loma Linda Üniversitesinde Mineral Trioksit Aggregate (MTA) adl endodontik bir materyal gelifltirilerek Lee ve arkadafllar 19 taraf ndan ayn y l tan t ld. Torabinejad ve arkadafllar 29, MTA'n n içeri ini, trikalsiyum silikat (3CaO.SiO 2. C 3 S, Alite), trikalsiyum aluminat (3CaO.Al 2 O 3, C 3 A, Aluminite), trikalsiyum oksit (Ca 2 O 3 ) ve silikat oksit'in (SiO 2 ) ince hidrofilik partiküllerini içeren bir toz olarak tan mlad lar. Bizmut oksit tozu yap ya radyoopak özelli i sa lamak amac yla kat lm flt r. Materyalin öncelikli olarak % 55-70'nin kalsiyum oksitten, % 15-25'nin silikon dioksitten ve alüminyum oksitten olufltu unu belirttiler. Bu hammaddelerin f r nlanmas sonucu trikalsiyum silikat, dikalsiyum silikat, trikalsiyum alüminat ve demir tozuna ba l olarak çok az miktarda da tetrakalsiyum alüminoferrit oluflur. Bu bileflenlerin su ile reaksiyona girmesi sonucu kalsiyum silikat hidrat jeli oluflur. MTA bileflenleri Portland çimentosu bileflenlerinin benzeridir. Aralar ndaki tek fark MTA'da bulunan bizmut oksit bileflenidir. Materyal öncelikle kök ucu dolgu maddesi olarak tasarlanm fl olmakla beraber daha sonralar pulpa dokusunun kapaklamas, kök ucu bariyeri ve furkal perforasyonlar n tamiri gibi çeflitli klinik uygulamalarda da alternatif olarak yer alm flt r 27,28. MTA endodontik tedavi yaklafl mlar nda hekimlere yeni ufuklar açan bir materyal olmas na karfl n halen ülkemizde yayg n olarak kullan lamamaktad r. Bunda en önemli etken; sa lanma güçlü ü ve yüksek maliyettir. Bu da özellikle gelir düzeyinin yeterince yüksek olmad ülkemizde kullan m n oldukça zor k lmaktad r. Ayr ca mevcut sa l k sigortalar da ülkemizde bu materyalin a zdifl tedavilerinde uygulanmas n desteklememektedir. Bu çal flma, yap s itibariyle a rl kça % 75 Portland çimentosu, % 20 bizmut oksit ve % 5 alç tafl ihtiva etti i belirtilen MTA'n n, ülkemiz flartlar nda benzerinin üretilebilmesi ve daha uygun koflullarda kullan labilir hale getirilmesi amac yla planlanm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM X-Ifl n K r n m Deneyi X- fl n k r n m deneyi, T.C. Çimento Müstahsilleri Birli i Laboratuvar nda gerçeklefltirilmifltir. Toz halindeki beyaz MTA (Pro Root MTA, Dentsply, Tulsa Dental, Oklahoma USA) ve Torabinejad ve arkadafllar n n 29 gelifltirmifl olduklar bu MTA n n kimyasal içeri ine [trikalsiyum silikat (3CaO.SiO 2. C 3 S, Alite), trikalsiyum aluminat (3CaO.Al 2 O 3, C 3 A, Aluminite), trikalsiyum oksit (Ca 2 O 3 ) ve silikat oksit'in (SiO 2 )] benzer olarak T.C Çimento Müstahsilleri Birli i Laboratuvar 'nda üretti imiz deney materyali örnekleri x- fl n kab na yerlefltirildi. x- fl nlar difraktometre (k r n m ölçer) cihaz nda (Philips X'Pert PW 3040, Eindhoven, Holland), CuKa (k nm) anot x fl n n 40 kv voltaj ve 30 ma ak m kullanarak ölçümler gerçeklefltirildi. Faz taramalar 5-65 ve 9-29 aral nda dakikada 0.83 tarama h z nda yap ld. ph'nin De erlendirilmesi Deneyi Beyaz MTA ve deney materyalinin ph de erlerinin karfl laflt r ld deney, Santos ve arkadafllar n n 25, Duarte ve arkadafllar ndan 8 örnek alarak uygulam fl oldu u ph ölçüm metodunun bir benzeri ile Gazi Üniversitesi, Difl Hekimli i Fakültesi, Oral Patoloji Bilim Dal laboratuvar nda gerçeklefltirildi. Her iki siman grubu için 1 mm çap nda 10 mm uzunlu unda plastik tüpler haz rland. Beyaz MTA üretici firman n talimatlar na uygun olarak, deney materyali de toz likit oran 1/3 olacak flekilde, distile su ile steril bir cam üzerinde macun k vam na gelecek flekilde kar flt r ld. Haz rlanan patlar tepiciler vas tas yla plastik tüplerin içerisini tamamen doldurana kadar s k flt - r ld. Hem beyaz MTA hem de deney materyali için 10'ar adet örnek haz rland (1): 15-23, 2009