Kasatura körfezi hidrolojik havzasının drenaj ağı morfometrik özelliklerinin belirlenmesinde CBS ve UA nın kullanımı

Transkript

1 Kasatura körfezi hidrolojik havzasının drenaj ağı morfometrik özelliklerinin belirlenmesinde CBS ve UA nın kullanımı İrfan AKAR. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Faültesi, Coğrafya Bölümü, Ordu Caddesi No: 196, Eminönü, İstanbul Özet Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) birçok alanda uygulamalara sahip olduğu gibi drenaj ağı morfometrisi ile ilgili çalışmalarda da önemli bir kullanım alanına sahiptir. CBS ile üretilen ve elde edilen veri kaynakları, çalışılan alanların drenaj özelliklerin yorumlanması ve sayısal veriler elde edilmesinde büyük katkılar sağlamaktadır. CBS ve UA bu kullanım potansiyelini ortaya koymak amacıyla Kırklareli iline bağlı olan Vize ilçesi sınırları içerisinde yer alan Kasatura Körfezi Hidrolojik Havzası ele alınmıştır. Bu çalışmanın veri kaynaklarını 1/25000 ölçekli topografya haritası, Landsat 1975 MSS, 1987 TM, 2000 ETM, Aster 2003 VNIR uydu görüntüleri ve arazi gözlemleri oluşturmaktadır. Dataların oluşturulmasında ve analiz edilmesinde Arc GIS 9.1 CBS ve Erdas 8.5 yazılımlarından faydalanılmıştır. Drenaj aği özelliklerinin belirlenmesinde katkısı olan 3D Analysıs ve Spatial Analysıs modülleri kullanılmıştır. Oluşturulan veri tabanı kullanılarak, akarsulara ait sayısal değerler belirlenmiş, havza içerisindeki ana akarsular olan Sultanbahçe dere ve Elmalı dere nin havzasında çatallanma miktarı, drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, akarsu boyuna profili gibi hidrografik veriler CBS ortamında değerlendirilerek analiz edilmiştir. Gerekli veri tabanları oluşturulduktan ve analizler yapıldıktan sonra havzalara ait sayısal verilerin üretilmesi ve kullanılması havzaların morfometrik özeliklerinin belirlenmesinde Coğrafi Bilgi Sistemlerin önemli bir yere sahip olduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler : Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Drenaj, Kasatura Körfezi. The application of GIS and Remote Sensing in determining morphometrical features of the drainage network of Kasatura bay hydrologıcal basin Abstract As Geographical Information System (GIS) and Remote Sensing has applications on so many fields, it also has an important use in the studies in regards with drainage network morphometer. Data source that is produced and supplied with GIS contributes a lot to comment on the drainage features of the worked-on area and to get numerical data. So as to put this application potential of GIS and Remote Sensing, the hydrological river of Kasatura gulf that is within the boundaries of Vize county, dependent upon Kırklareli has been taken in hand. The data source of this study consisted of 1/25000 scaled topographical map, Landsat 1975 MSS, 1987 TM, 2000 ETM, Aster 2003 VNIR image of satellite and land observations. While constituting and analyzing the data which was benefited from Arc GIS 9.1and Erdas 8.5 software. 3D Analysis ant Spatial Analysis modules that have base contributed to the determining of the drainage network have been used. By using to data base that is consisted, numerical values belonging to the rivers have been determined, forking quantity at the river of books of Sultanbahçe and Elmalı dere, Which are the streams within the river, hydrographic data such as drainage density, stream frequency, stream length, and its profile to the length have been evaluated and analyzed at the environment of GIS. After constituting the necessary data base and making analysis, it was understood that GIS has an important role at production and use of the numerical data, determining of the morphometric features of the rivers, carrying the point of the studies and getting accepted. Key Words :Remote Sensing, Geographical System, Drainage Network, Kasatura. Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel:

2 İ. Akar Giriş Coğrafi Bilgi Sistemleri 1990 lı yıllardan itibaren mekansal unsurların geometrik ve semantik bilgilerini oluşturmak, bu bilgileri saklamak ve analiz etmek için sofistike bir sistem olmuştur (Turoğlu, 2000). Drenaj ağı morfometri çalışmalarında CBS ve UA nın kullanımı ise oluşturulan sayısal ve sözel veri tabanı yardımıyla günümüzde kullanıcıya ve araştırmacıya birçok kolaylık sağlamaktadır. Bu kolaylıklardan biri Drenaj ağı ve özelliklerini kantitatif olarak belirlenmesi ve belirlenen bu kantitatif özelliklerin CBS ve UA teknolojileri yardımıyla güvenilir ve kesin olarak ortaya konmasıdır. Ayrıca oluşturulan veri tabanı doğrultusunda CBS ve UA teknolojileri kullanılarak; çatallanma miktarı, drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, akarsu boyu ve boyuna profili gibi birçok hidrografik veriyi ortaya koyabilecek veri kaynakları oluşturma potansiyeline sahiptir. Bunun yanında CBS, havzalara ait morfometrik parametrelerin ve diğer ilişkili veritabanlarının mekansal analizlerinin güncellenmesi ve izlenmesinde etkili bir kullanıma sahiptir (Turoğlu, 1997). Bu denli çeşitliliğe sahip drenaj ağı çalışmalarında, UA ve CBS nin büyük kullanım potansiyeli sahip olması yanında bu çalışmada, havza çalışmalarında yardımcı olacak ve katman olarak değerlendirilebilecek bazı ana konular üzerinde durulacaktır. Bu amaçla, çalışma sahası olarak Kırklareli iline bağlı Vize ilçesi sınırları içinde yer alan Kasatura Körfezi Hidrolojik Havzası seçilmiştir (Şekil 1). Şekil 1: Çalışma alanının lokasyonu.. Veri ve Yöntem Bu çalışmada, havzanın Drenaj ağı morfometrik özelliklerini ortaya konmasında sahaya ait 1/25000 ölçekli topografya haritaları, Landsat 1975 MSS, 1987 TM, 2000 ETM, Aster 2003 VNIR uydu görüntüleri, GPS (Global Position System) ve arazi çalışmaları veri kaynaklarını oluşturmaktadır. Temel altlık olarak kullanılacak olan topografya haritalarının geometrik düzeltmeleri Erdas 8.5 imagine yazılımıyla yapılmış (UTM, ED50, Zone 35) ve ekran sayısallaştırmasıyla CBS ortamında değerlendirebilmek ve analizini yapabilmek için hazır hale getirilmiştir. Uydu görüntülerinin Geometrik düzeltmeleri yine Erdas 8.5 yazılımıyla yapılmıştır. Data girişi ve analiz işlemleri için 2

3 ArcGIS 9.1 CBS yazılımı ve buna ek olarak 3D Analysis ve Spatial Analysis modülleri kullanılmıştır. Kasatura körfezi hidrolojik havzasının drenaj ağı morfometrik özelliklerinin anlaşılması ve yorumlanabilmesinde katkı sağlayacak çalışmalar aşağıda sırasıyla verilmiştir. Havzanın Şekil Özelliği Kasatura Körfezi hidrolojik havzası 2 alt havzadan oluşan, 79,852 km² lik bir su toplama havzasına sahiptir. Havzanın düz mesafe uzunluğu 12,25 km, genişliği ise 8,47 km dir. Drenaj Ağı Morfometrisi: Havzaların drenaj ağı morfometrik özellikleri ile ilgili çalışmalara katkısı olması bakımından, havzanın aşındırılmasında önemli bir yere sahip akarsu ve akarsu ağlarının özelliklerinin incelenmesinde CBS önemli bir yere sahiptir. Bu amaçla, öncelikle topografya haritası üzerinde yer alan akarsular sayısallaştırılmış ve çalışmayı destekleyecek veri tabanı oluşturulmuştur (Şekil 6). Daha sonra Kasatura körfezine dökülen iki ana akarsuyun havzaları birbirinden ayrılarak havzaların her biri için bazı morfometrik özellikleri hesaplanmıştır (Tablo 1). -Drenaj Tipi: Akarsular: CBS ortamında Strahler yöntemine göre bölümlendirilmiştir (Strahler, 1964). Oluşturulan veri tabanı doğrultusunda yapılan değerlendirme ve analizler sonucunda Karadeniz aklanı içerisinde yer alan çalışma sahasının 3.8, 6, 1.8, 5, 4.1 genel çatallanma oranlarına sahip olduğu belirlenmiştir (Tablo 1). Özellikle yapısal kontrol altında bulunan paralel-sub-paralel drenaj özelliği sergileyen havzalarda çatallanma oranı 4 ve üzeri değerler göstermektedir. Bu bilgiler doğrultusunda değerlendirildiğinde, çalışma sahasındaki alt havzalarda bu özellik tam olarak yansımazken havza genelinde iki ana akarsu olan Elmalı dere ve Sultanbahçe dereye bakıldığında paralel-sub-paralel bir drenaj ağı özelliği sergiledikleri görülmektedir. (Tablo 1 ve Şekil 6). Çalışma sahasındaki akarsular Aster 2003 VNIR uydu görüntüsü üzerine giydirilmiş ve drenaj tipinin paralel-sup paralel olduğu görsel olarak da belirlenmiştir (Şekil 2). Şekil 2 : Aster (Vnır) 2003 uydu görüntüsü üzerine giydirilmiş akarsular. Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel:

4 İ. Akar -Akarsu sıklığı (F u ): Çalışma alanı içerisinde yer alan alt havzalar ve bunların kollarının havza içindeki birim alandaki yatak sayısını ifade etmektedir ( Hoşgören, 2004). Havzadaki toplam dizin sayısının ( N u ) havza alanına bölünmesiyle elde edilir (5). Bu bakımından yüksek sıklık değerleri, geçirgen olmayan zemin özellikleri, seyrek bitki örtüsü ve yüksek relief özelliklerini gösterirken, düşük sıklık değerleri ise geçirgen olan jeolojik özellikleri ve alçak relief özelliklerini ortaya koymaktadır (Hoşgören, 2004). Alt havzaların akarsu sıklığı irdelendiğinde Sultanbahçe derenin 3.72, Elmalı derenin alt havzasının ise 3.12 değerlerinde olduğu görülmektedir (Tablo 1). Bu değerler ışığında iki alt havzanın akarsu sıklığı açısından birbirinden çok farklı olmadıkları belirlenmiştir. Ancak iki havza karşılaştırıldığında Sultanbahçe derenin Elmalı dereye oranla daha az geçirimlilik özelliği taşıyan yapısal farklılıkları oldu görülmektedir. Bitki örtüsünün akarsu sıklığı üzerindeki etkisini belirleyebilmek amacıyla farklı zamanlara ait Landsat 1987 TM ve 2000 ETM uydu görüntülerinin görünebilir ve yakın kızılötesi (4.,3.,2.,bantlar: µm) bantları kullanılmıştır (Şekil 3). Uydu görüntüleri incelendiğinde özellikle 1987 yılında bitki örtüsü tahribinin Sultanbahçe dere alt havzasında daha fazla olduğu görülmektedir (Şekil 3). Bitki örtüsünün bu durumu yıllar içerisinde akarsu sıklık oranları üzerinde etikili olmaktadır. Çünkü Yağış sırasında yağmur direk olarak toprakla temasa geçecektir. Böylece infiltrasyon oranı artacak ve akarsuların yağmur sularıyla beslenme oranları azalacaktır. Şekil 3 : Bitki örtüsü değişimlerinin Landsat 1987 Tm ve 2003 ETM uydu görüntüleri ile belirlenmesi. 4

5 Tablo 1: Drenaj ağı morfometrik özellikleri. Parametreler Alan Toplam Dizin Toplam Dizin (km 2 Akarsu Dizinleri ) Sayısı Uzunluğu (km) Havzalar D1 D2 D3 D4 D5 ( N u ) ( L) S. Bahçedere Elmalıdere Genel Dizin Çatallanma Oranı Drenaj Yoğunluğu L D d = (4) A Akarsu Sıklığı N u Fu = (5) A Formül N u R = (3) b N u+ 1 Havza S. Bahçedere 4.2, 7, 1.6, 3, Elmalıdere 3.2, 4.7, 2, Genel 3.8, 6, 1.8, 5, Çatallanma Miktarı ve Oranı(R b ): Yeni kurulan akarsu şebekesi, başlangıç olan ana yataktan itibaren birinci derece kolları (segmentleri), daha sonra ikinci, üçüncü derece ve diğerleri ile artan bir sıklık göstererek gelişir ve dallanır (Şekil 4). Havza içindeki alt havzalarda yer alan akarsuların çatallanma oranları (R b ), Strahler metodu uygulanarak sayısallaştırılmış ve bölümlendirilmiştir (Strahler,1964). Havza içerisindeki çatallanma oranlarında birinci ve ikinci dizinler arasında bulunan değerlerin, en yüksek dizin ve bir önceki dizin arasından çıkan değerden fazlalığı oranında havza içinde dar-derin ve genç vadilerin oranında bir artış olmaktadır. Bu açıklamalar ışığında alt havzalardan Sultanbahçe Dere de ilk dizinin çatallanma oranı Elmalı Dere ye göre fazladır (Tablo 1). Ayrıca yine havza içindeki toplam dizin değerlerini ( N u ) incelediğimizde Sultanbahçe Dere nin toplam dizin sayısının 192, Elmalı Dere nin ise 86 dır. Havza içindeki toplam dizin sayısının ise 278 olduğu görülmektedir. Toplam dizin değerlerine baktığımızda akarsuların bu alt havza içerisinde genç ve dar-derin vadiler oluşturduğu anlaşılmaktadır ( Akar, vd. 2006). UA teknolojisi araştırmacıya çatallanma miktarı ile olarak görsel analiz yapma şansı tanımaktadır. Bu amaçla Landsat 1987 TM uydu görüntüsünün görünebilir (3,2,1 bantlar: µm) kullanılmıştır. Şekil 5 incelendiğinde çatallanma miktarının ve oranının Sultanbahçe dere alt havzasında Elmalı dere alt havzasına oranla daha fazla olduğu görülmektedir. Şekil 4 : Bir akarsuyun, çatallanma oranının hesaplanma metodu. Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel:

6 İ. Akar Şekil 5 : Çalışma alanının akarsu çatallanma miktarını belirten Landsat 1987 TM Uydu Görüntüsü. -Drenaj Yoğunluğu(D d ): Havzanın akarsular tarafından parçalanma derecesini gösteren bir ölçüdür ve formül (4) te de belirtildiği gibi toplam akarsu uzunluğunun ( L) havza alanına (A) bölünmesiyle elde edilir( Hoşgören,2004). Ayrıca drenaj yoğunluğu, yüzeysel akışı kontrolü altında tutan faktörlerin bir sonucu olup havzadaki sediment ve su çıkışını etkilemektedir. Drenaj Yoğunluğu belirleyen faktörleri sırlayacak olursak; zeminin geçirgenlik özelliği, infiltrasyon kapasitesi, bitki örtüsünün seyreklik veya sıklığı, relief özellikleri ve klimatik faktörler biçiminde sıralanmaktadır (Morisawa M, 1968). Alt havzalar için elde edilen değerlere göre Sultanbahçe Derenin drenaj yoğunluğu 2.53 tür. Bu değer bize akarsuların su kaybının az olduğunu göstermektedir. Özellikle litolojik yapıdan ve bitki örtüsünden kaynaklanan kayıp, bu alt havzada biraz daha azdır. Elmalı dere alt havzasına baktığımızda ise bu değer 2.45 olarak karşımıza çıkar (Tablo 1). Bu durum da bize Elmalı dere alt havzasının yoğunluğunun daha az olduğu, su kaybının Sultanbahçe dereye göre fazla olduğunu göstermektedir. 6

7 Hipsometrik Eğri Şekil 6 : Çalışma sahasındaki akarsu ağı, alt havzalar ve veritabanı özellikleri. Hipsometrik eğri bir bölgenin yükseklik dağılımını gösterir. Hipsometrik eğrilerin yapımında alan ve yükseklik, toplam alan ve toplam yüksekliğin bir fonksiyonu olarak hesaplandığı için hipsometrik eğri havzanın boyutu ve yüksekliğinden bağımsızdır (Bilgin, 2001). Bu nedenle farklı boyuttaki havzalar hipsometrik eğriler kullanılarak birbirleri ile kıyaslanabilir. A havzanın toplam alanı (Havzadaki her iki komşu eşyükselti eğrisi arasındaki alanların toplamı) a havza içerisinde verilen bir h yüksekliği üzerindeki alanların toplam alanı a/a oranı (Rölatif alan) havzanın en yüksek kesiminde (h/h=1) sıfır iken havzadaki en alçak noktada (h/h=0) bir değerine ulaşır (Bilgin, 2001). Arc GIS 9.x yazılımı kullanılarak üretilen bu eşyükselti eğrileri ve yükseklik noktalarından öncelikle 3D Analyst modülü kullanılarak düzensiz üçgen ağı olarak adlandırılan ve tesselationvector gösterme arasında hibrid bir model olan TIN e dönüştürülmüştür (Wilson, v.d., 2000). Üretilen TIN modeli Raster formata dönüştürülerek sayısal yükselti modeli üretilmiştir. Bu dönüşümde grid büyüklüğü olarak 10 m. seçilmiştir. Bu değerin seçiminde ise girilen 10 m. aralıklı ve bazı alanlarda 5 m. aralıklı eşyükselti eğrilerinin kullanılması etkili olmuştur. Eşyükselti eğrilerinden üretilen SYM lerin özellikle küçük aralıklı olanlarında, altimetrik doğruluğu fazla olur ve kullanılışlı veri kaynaklarını oluştururlar (Wilson, v.d., 2000). Bu raster veri havzanın hipsometrik eğirsinin üretilmesi için gerekli olan 50 m lik yükselti kuşaklarının m 2 olarak hesaplanması açısından büyük katkı sağlamıştır. Havzanın hipsometirk eğrisi incelendiğinde çok Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel:

8 İ. Akar belirgin olmamakla birlikte içbükey (konkav) bir şekil çizdiği görülmektedir (Grafik 1). Bu durum bize havzanın gençlik döneminden olgunluk dönemine geçiş süreci içerisinde olduğunu göstermektedir. Bu analiz sonuçlarına göre çalışma alanı içerisindeki akarsuların aşındırma güç ve kabiliyetleri azalacak dolayısıyla dar-derin vadiler oluşturma ihtimalleri zayıflayacaktır. -Hipsometrik integral : Hipsometrik integral hipsometrik eğri altında kalan toplam alandır. Hipsometrik integral değeri yüksek ise topografya ortalamaya göre yüksek demektir. Orta ya da düşük hipsometrik integral değeri daha olgun (yaşlı) drenaj havzalarını karakterize eder. Hipsometirk integrral Ortalama yükseklik-minimum yükseklik/ Maksimum yükseklik-minimum yüksekliğe oranı şeklinde hasaplanmaktadır. Havzanın hipsometrik integral değeri dir. Bu değer sahanın gençlik safhasından olgunluk safhasına geçiş sürecinde olduğunu göstermektedir (Keller, v.d., 2003). Rölatif Yükseklik (h/h 1,00 0,00 Hipsometrik Eğri 0,01 0,80 0,06 0,17 0,60 0,29 0,40 0,44 0,67 0,20 0,88 0,97 0,00 1,00 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 Rölatif Alan (a/a) Grafik 1: Çalışma sahasının hipsometrik eğrisi. Akarsu Profilleri Vadi profilleri vadilerin özelliklerini anlamak ve çalışma sahası içerisinde akarsuların ne derece şekillendirici etkiye sahip olduğunu belirlemek için gerekli ve son derece faydalı bir yöntemdir. Akarsu boyuna profilleri ve vadilerin enine profilleri gibi hidrografik veriler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında değerlendirilerek analiz edilmiştir. Bu analiz için Arc GIS 9.x yazılımı içerisindeki 3D Analysis ikonunda yer alan Interpolate Line modülü kullanılmıştır. Kasatura Körfezi ve hidrolojik havzası içerisindeki vadiler ile ilgili profiller üretmek için sayısallaştırılmış 1/25000 ölçekli topografya haritalarından faydalanılmıştır. Bu Sayısal veriler Raster formata dönüştürülmüş ve Sayısal Yükselti Modeli oluşturulmuştur. Üretilen bu SYM vadilerin profil özelliklerini son derece net ve belirgin bir biçimde yansıtmamızı sağlamıştır. -Boyuna Profiller : Bir akarsuyun boyuna profili, o akarsuyun geriye aşındırma, genel de ise havzanın flüvyal şekillenmesini karakterize eder. Bu sebeple boyuna profilin ilksel topografyadan ne kadar uzaklaştığı, ne kadar konkavlaştığı veya profildeki eğim kırıklıkları, o akarsuyun flüvyal gelişimi hakkında önemli ipuçları vermektedir (Strahler, 1964). Sultanbaçe Dere ve kollarının boyuna profillerini incelediğimizde eğim kırıklıklarının bir hayli belirgin ve fazla olduğunu görmekteyiz (Şekil 7). Bu eğim kırıklıkları havzanın kaide seviyesindeki değişikliklerden 8

9 kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca yapılan arazi gözlemleriyle de belirlenen profillerdeki bu özellik havzanın tektonik açıdan halen aktif olduğunu kanıtlamaktadır. boyuna -Enine Profiller : Enine profiller vadi şekillerinin belirlenmesi ve anlaşılması ile ilgili özellikleri karakterize eder.boyuna profillerde olduğu gibi enine profil çıkarımı da Arc GIS 9.x yazılımı içerisindeki 3D Anlaysis ikonunda yer alan Interpolate Line modülü yardımıyla SYM kullanılarak yapılmıştır. Elmalı dere vadisinin enine profilleri genç vadi özelliklerini taşımaktadır (Şekil 8). Yarılma Derecesi Morfolojik gelişme sırasında akarsuların geriye aşındırması kaynak kısmına doğru ilerler ve bunun neticesinde vadiler gittikçe derine aşındırırlar. Böylece vadi tabanları ile bu vadilerin gömüldükleri zirveler arasında irtifa farkı zamanla artacaktır (Bilgin, 2001). Relief Amplitüdü olarak ifade edilen bu farkın tesbiti, bir sahadaki yarılma derecesini ortaya koyar. Bu amaçla oluşturulan yarılma dereceleri profillerini incelediğimizde Sultanbahçe derenin yatağına daha fazla gömüldüğü görülmektedir. Sultanbahçe dere profilinde eğim kırıklıkları belirgin olmamakla beraber mevcuttur. Buna karşın Elmlaı dere yarılma derecesi profiline baktığımızda daha genç bir vadi özelliği sergilediğini görmekteyiz. Özellikle 130 m ile 200 m seviyeleri arasında belirgin eğim kırıklıkları bulunmaktadır. Bu durumda Elmalı derenin alan olarak Sultanbahçe dereden daha az bir alanı aşındırdığı görülmektedir (Şekil 9). Şekil 7 : Sultanbahçe dere ve kollarını boyuna profilleri. Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel:

10 İ. Akar Şekil 8 : Elmalı dere vadisi enine profilleri. Şekil 9 : Sultanbahçe dere ve Elmalı dere yarılma derecesi profilleri. Sonuç Özellikle son yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte Coğrafi Bilgi Sistemleri birçok bilim dalı tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada da Coğrafi Bilgi Sistemlerinin kullanıcıya sunmuş olduğu kolaylıklardan faydalanılmıştır. Drenaj ağı morfometrik analizleri çok kapsamlı ve geniş özellikleri olan bir araştırma gerektirmektedir. Dolayısıyla yapılan bütün analizleri burada göstermek mümkün olmamaktadır. Bu çalışmada Kasatura Körfezi ve hidrolojik havzasının drenaj ağı özellikleri ile ilgili yapılan analizlerden birkaçı gösterilmiştir. Uygulanan analiz sonuçları değerlendirildiğinde havza genel anlamıyla gençlik devresinin son aşamalarında bulunmaktadır. Bu nedenle akarsuların aşındırma faaliyetleri azalmaktadır. Çalışma sahasının drenaj tipi paralel ve sub-paralel özelikler taşımaktadır. Drenaj yoğunluğu alt havzalarda farklılıklar arz etmektedir. Sultanbahçe dere alt havzasında drenaj yoğunluğu Elmalı Dere alt havzasına oranla fazladır. Bu 10

11 durum litolojik, jeomorfolojik ve bitki örtüsü özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Çıkarımı yapılan akarsuların boyuna profilleri ve vadilerin enine profilleri bize çalışma sahansının tektonik açıdan aktif bir saha olduğunu göstermektedir. Ayrıca enine profilleri çıkarılan Elmalı dere vadisi genel anlamda V profilli bir vadi özelliği taşıdığı görülmektedir. Sultanbahçe dere ve kollarının boyuna profillerinde eğim kırıklıkları mevcuttur. Eğim kırıklıklarının bulunduğu noktalarda su düşüşleri yer almaktadır. Eğim kırıklıklarının meydana gelmesinde tektonik hareketlerle birlikte litolojik farklılıklarda etkili olmaktadır. CBS kullanılarak yapılan bu analizler ve yorumlar bu çalışmada aktif bir biçimde kullanılmıştır. Bu araştırmada kanıtlandığı üzere mekansal analizlerin CBS ile birlikte kantitatif ve güvenilir olduğu görülmektedir. Katkı Belirtme Bu çalışmayı Hazırlamam da katkıda bulunan Yrd. Doç Dr. Ahmet ERTEK ve Araş. Gör. Hasan Özdemire Teşekkür ederim. Kaynaklar Akar, İ., Özdemir, S., Özdemir, H., Jeomorfoloji Çalışmalarında Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı: Kasatura Körfezi Ve Çevresi Örneği. 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri Bildiriler Kitabı, Fatih Üniverisitesi. Bilgin, T., 2001, Genel Kartografya II.Filiz Kitapevi, İstanbul. Hoşgören, M.Y., 2004, Hidrografyanın Ana Çizgileri, Çantay Kitapevi, İstanbul. Keller, E.A., Pinter, N., 2003, Active Tectonics Earthqakes, Uplift, and Landscape (Second Edition), Prentice Hall Earth Science Series, USA. Morisawa M (1968) Streams: their dynamics andmorphology. McGraw Hill Book Company: New York. Strahler, A. N., 1964, Quantitative geomorphology of drainage and channel network, Handbook of Applied Hydrology, M. Graw Hill Company, New York. Turoğlu, H., 2000, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Esasları, Çantay Kitapevi, İstanbul. Turoğlu, H., 1995, İyidere Havzasının Hidrografik Özelliklerine Sayısal Bakış. Türk coğrafya Dergisi, Say::32, S , İstanbul. Wilson, J.P., Gallant, J.C., 2000, Terrain Analysis; Principles and Applications, Jhon Wiley&Sons, Inc.USA. Yazışmaların Yapılacağı Yazar: İrfan AKAR, irfanakar@gmail.com;tel: