TURK i~ HUKUKUNDA ASlL ISVEREN-ALT ~SVEREN ILISKILERI(*)

Transkript

1 TUHiS MAY IS - AGUSTOS TURK i~ HUKUKUNDA ASlL ISVEREN-ALT ~SVEREN ILISKILERI(*) Erdogan CUBUKCU Yarg~tay 9. Hukuk Dairesi Emekli Ba9kan1 I. G~R~S hukum getirilmig, fakat orada "munhasrran o igyerinde ve g hayat~nda geli2en teknoloji, ekonorr~ik ve idari gereksinimler ve eklentilerinde qal~gt~ran" sozlerine yer verilmemi$, "diger bir isveren" yerine de uzmanl~k dallarr i2yerlerinde gorijlen i2lerin bir klsm~nln ba$ka kimseler "arac~" sozcijgij kullan~lm~$tr r. arac~l~g~yle gorulmesini gerektirmig ve Gerek ogretide, gerekse bu nedenle iyerenlerden belirli bir i$in uygulamada kavram ve sozcuklerin bir bolumde veya eklentilerinde ig alan degi$ik biqimde degerlendirilmeleri ve ald~g~ i$i kendi i5qileriyle o i5yerinde yapan kigiler "arac~","tageron", "diger igveren", ogretide ve uygulamadaki deyimiyle "alt igveren" ad1 alt~nda nedeniyle hukmun yorumunda degi$ik sonu~lara var~lrr~~$, as11 igverene ait igyerinin aynl zamanda alt igveren iqin de ayrl bir i$yeri say~l~p say~lmayacag~ ve qal15ma hayatma girmi5lerdir. Bu giderek toplu i$ hukuku aqlslndan alt gereksinim bizde de 1475 sayrlr i$ kanununun I. maddesinin son f~kras~nda "Bir iyerenden belirli bir igin bir bolumunde veya eklentilerinde ig alan ve iyerenin i9qilerinin as11 iyerenin taraf oldugu ve o igyerinde uygulanan toplu ig sozle$mesinden yararlanrp yararlanamayacaklarl konusunda goru2 ayrll~gl i5qilerini munhas~ran o igyerinde belirmi5, Yarg~tay'lnda onceki qal~gt~ran diger bir iyerenin kendi kararlar~ndal sozkonusu iq-jlerin, as11 i2qilerine kary o i$yeri ile ilgili ve bu igverenin taraf oldugu toplu ig kanundan veya hizmet aktinden dogan yuklemlerinden as11 igveren de birlikte sozlegmelesinden yararlanabilecekleri vurgulanmrg iken, sonraki kararlar~nda* sorumludur" 5eklinde ifadesini aksi yonde gorug olugmaya ba$lam~$t~r. bulmu5tur. 506 say111 Sosyal Sigortalar kanununun 87. maddesi ile benzer bir Biz onceki incelememizde as11 iyerenalt i$veren ili2kisinde as11 iyeren ait Bu yazl, aynl yazl sahibinin Tijrkiye Barolar Birligi Dergisi'nin say , yll: 9 sh: da ~ ~kan, "As11 lgveren - Alt lgveren (diger igveren) iligkileri ijzerine dijgunceler" yazrslnln yeniden gozden ge~irilmig geklidir. 7 Yarg. 9. HD T., E. 9508, K bu karar, Yarg~tay HGK. nun T. ve E. ve 815 K. ile onanmrgt~r. (be1 Kartoteks) 2 Yarg. 9. HD T. ve E. 2554, K (Ozel Kartoteks)

2 TCIHIS MAY IS - AGUSTOS igyerinin aynr zamanda alt igveren iqin emrine sunmakla yukumludurler. Ig de bagrmsrz ayrr bir igyeri aldlklarl ve igqi qal~gtlrdlklarr yer, kendileri sayllamayacagl ve alt igveren igqilerinin iqin baglms~z ayrl bir igyeri sayllmaz. as11 igverenin taraf oldugu toplu ig Ancak ig Kanununun 1. md. 1. 'f~kra sozlegmesinden yararlanabilecekleri, bu hukmunun "i~qi qal~~t~ran tuzel veya tis. nin uygulanmas~ndan as11 igverenin gerqek kigiye igveren denir" tarifi de alt igverenin igqilerine kary sorumlu uyarlnca qalrst~rd~klar~ isqiler olacagl gorugunu savunmugtuk. Bu yonunden isverendirler ve bir yazrmrz, ogretide, qozumsuzluk isverenin hak ve yukumluluklerine gosterdigi ileri surulen bazr sorunlarrn sahiptirler. Igqileri de onlara kargr aqrklrga kavugturulmas~ baklmindan ban iggorme borqlarln~ yerine getirmek ve yasal duzenlemelerin dugunulmesi talimatlarlna uymakla mukelleftirler. As11 gerektigi yolundaki gorugler de3 dikkate iyerenin igyeri ile ilgili kurallarrna da allnarak, tamamnlayrc~ ve aqlklaylc~ uymak zorundadlrlar. Cunku yapllan ig bilgilerin 1g1g1 altlnda yeniden gozden ve igin yaplld~gl yer hukuken as11 geqirilmig geklidir. igverene aittir. Alt igveren, as11 igverenle yaptlklarl sozlegme drgrna qrkamaz. I1 - ALT ISVEREN Bize gore, 1475 say111 ig Kanununun 1. md. son flkrasl hukmu anlamrnda alt igvereni "i9 Kanunu kapsamlna girecek nitelikte, kendi nam ve hesab~na iglettigi bagrmsrz igyeri bulunmayan, az sermayeli, ekonomik yonden ve diger olanaklar baklm~ndan guqlu olmayan, ancak bir igverenden istisna (eser) sozlegmesini ya da taglma sozlegmesine istinaden belirli bir igin bir bolumunde veya eklentilerinde ig alan ve aldlg~ igi igverenin (asrl igverenin) igyerinde kendi adlna qallgtlrdrgr igqiler ile yapan kigiler" olarak tan~mlamak mumkundur. Bunlar yaptlklarl igi, urettikleri ma1 veya hizmeti kendi nam ve hesaplarlna bagkaslna satamazlar, devredemez ve degigtiremezler, aynen as11 igverenin Tarihi sureq iqinde bu tur qal19malar daha qok ingaat iglerinde gorulmug, sonralarl diger sektorlere yansryarak ig hayatrna girmig ve giderek yasal duzenlemeler iqinde yerini almlgtrr. igte bize gore, ig Kanununun 1. md. hukmu, bu tur qalrganlar~n durumu ile ilgili bir hukumdur. Esasen bu f~kra hukmune gore as11 igverenin alt igverenin igqilerine kargl birlikte sorumnlulugunun gerekqesinin, alt igverenin ekonomik yonden guqsuzlugune dayanmakta oldugu bilinmektedir. Su hale gore krsaca alt igvereni, kendi nam ve hesablna iglettigi baglrns~z bir igyeri bulunmayan, ekonomik yonden guqsiiz kimseler olarak gormek gerekecektir. Boyle olmakla birlikte ekonomik yonden guqlu olduklarr farzedilen 3 Sahlanan. I$ Hukuku Dergisi cilt I1 sayl: 3, 1992, sh. 331 Celik, "lg Hukukunun Giincel Sorunlar~" Sernineri, 9-12 /Aral~k/ 1997 Abant Sh. 175 (bkz.)

3 TUHiS MAYIS - AGUSTOS kimselerin de ornegin, igyerine sahip gerqek kigilerin, ticaret girketlerinin, ticaret siciline kayltll diger igverenlerin de bagka igverenlerden ig aldlklarl, bunlarln da 1475 say111 ig Kanununun son flkrasr hukmu uyarlnca alt igveren olarak kabul edildikleri gorulmektedir. Ancak alt igverenler ekonomik yonden guqsuz kimseler olarak kabul edildiklerine gore, ekonomik yonden guqlu olan kimselerin alt igverenlikleri ne derece dogru olabilmektedir? Ekonomik yonden guq ve guqsuzlugun olqutu nedir, ne olmal~dlr? Burada bir qeligkinin, ya da bir tutarslzlrgln mevcut oldugunu gormek mumkundur. Yasa qeligkiye yer verecek biqimde bir duzenleme iqine girmeyecegine gore, alt igverenin ekonomik yonden guqsuzlugune dayanan gerekqenin kapsamln~ belirlemek guq olmamal~d~r diye dugunuyoruz. Bu husustaki goruglerimizi ilerleyen tumcelerde aql klamaya qallgacaglz. Ill - ASlL I~VEREN - ALT ISVEREN KOSULLARI i ~ i ~ ~ i s i ~ i ~ 1- BIR ~SVERENDEN BEL~RL~ BIR i ~ BIR i ~ BOLUMUNDE VEYA EKLENT~LER~NDE ALINMALIDIR. - - alan..." sozleriyle ifade edilmigtir. igin veya igyerinin tamam~ veyahut igyerinin bir bolumu asll-alt igveren iligkisinin konusu olmayacaktlr. Cijnku, igin veya igyerinin tamamln~n devredilmesi halinde devredenin igverenligi sona erecek, devir alan igveren durumuna geqecek, an~lan iligki dogmayacakt~r. igyerinin bir bolumunun devredilmesi halinde de, igverene ait igyeri bolunmug ve ortaya birden qok igyeri qlkmrg olacak, sonuqta yine alt igveren iligkisinden sozedilmeyecektir. Oysa yasanln amacl, igin, igyerinin butunlugu bozulmadan gorulmesidir. Yoksa ekonomik yonden guqsuz ve bir igyerine sahip olmayan bir kimseyi bagkas~n~n igyerine sahip kllmak degildir. ~teyandan yasa aqrkqa belirli bir igin bir bolumunde veya eklentisinde ig al~nmaslndan sozetmig "igyeri" sozcugune ozellikle yer vermemigtir. "Belirli bir ig" sozleri ise bize gore "bir igveren taraflndan belirli bir qallgma sonucu elde edilmesi amaqlanan bir ma1 veya hizmeti", "igin bir bolumu" deyimi de amaqlanan igin bir pargaslnl ifade eder. Buna gore bolumlerde gorulen igler birbirini tamaml~yorsa, biri olmadan digeri yap~lam~yorsa, birlegtirildiklerinde amaqlanan ma1 veya hizmet elde edilmig oluyorsa, orada belirli bir ig var demektir. Yasaya gore bir igverenden ancak belirli bir igin bir bolumunde veya Bir igverenin elde etmek istedigi bir eklentilerinde ig al~nabilecektir Bu yon amaq iqin bu parqa iglerin g ~ r ~ l d u ~ ~ 1475 saylll ig Kanunumuzun 1. md. Son yerlerin timu de ig Kanununun 1. md. 1. f~kras~nda "Bir igverenden belirli bir igin flkraslnln uigin goruldugu yere igyeri bir boliimunde veya eklentilerinde ig denir9. geklindeki tarifine uygun olarak,

4 p~ T~IHIS MAYIS - AGUSTOS tek igyerini olugturur. Cunku burada "igin yap~ld~g~ yer" sozleri bir kavram olarak sadece igqinin fiilen igini yaptlg~ yer olmaylp, igverenin belirli bir amaq iqin igqi qallgt~rd~ijl yerlerin tumunu kapsar. igyeri ogretide de, "bir igveren taraflndan bagrmsrz bir sonuq elde etmeye yoneltilmig olarak ig~ilerin qallgtrrrldrgr yer"4 veya "bir igveren tarafrndan devamlr bir faaliyet ile teknik bir amacrn gerqeklegtirilrnesi igin maddi olan ve olmayan ara~larla begeri ig gucunun bir araya getirilerek orgiitlendigi bir unitedir"5 veyahut bir igverenin maddi olan ve olmayan araqlarla belirli bir teknik amacl gerqeklegtirilmesine yarayan ve sureklilik gosteren organize edilmig bir bmundur1'6 geklinde tarif edilmektedir. Buraya kadar anlat~lanlart orneklemek gerekirse: Genelde verilen bir kumag dokuma fabrikasr orneginde oldugu gibi, iplik satrn alrnrr, boyanlr, dokunur ve dokunan kumag sat~lrr. Burada aynl iyeren iqin dokunarak elde edilen kumag "belirli bir igi" (belirli bir teknik amac~), ipligin satln allnmasl, boyanmas1 ve dokunmas~ igleri belirli bir igin bolumlerini, parqalarlnl olugturur. Bu i~lerin goruldugu yerlerin tiimu de bir butun olarak tek i~yeridir. Bu "teklik" kavram~, aynl igveren iqin gorulen igler ve yerler aras~ndaki hukuki ve iktisadi bagllllktan bagka igin niteligi ve yuriirutumu bak~mlndan tek olugu da kapsar. Bir kimsenin bir igverenden bir ig almasl ve gerqek anlamda ortaya as~l-alt igveren iligkisinin q~kmas~ durumunda hukuken as11 igverene ait olan igyeri, bijtunlugunu ve tekligini muhafaza eder, bozulmaz. Igyeri, herzaman as11 igin goruldugij yerden ibaret olmayabilir. Nitekim Ig Kanunun 1, md. 2. flkras~yla, igin niteligi ve yurutumu baklmlndan igyerine bag11 bulunan yerler ile, dinlenrne, qocuk emzirme, yemek, uyku, ylkanma, muayene ve bak~m, beden ve mesleki egitim yerleri ve avlu gibi sair eklentiler ve araqlar da igyerinden sayllarak, as11 igyeriyle birlikte tumu, tek igyeri kavram~ iqine allnm~gtlr. Burada i3in niteligi. ve yurutumu bak~mlndan bagllllktan, bir iqverenin belirli bir amaq (teknik amaq) iqin as11 igyerine bag11 olarak yuruttugu birbirini tamamlayan diger igleri (yard~mc~ igler) anlamak gerekir. ornegin, aynl igveren taraflndan slrf kendi kumag dokuma fabrikasrnda iplik boyama iginde kullan~lmak uzere kurulan boya irnalat yeri, i~in niteligi ve yurutumu bak~m~ndan igyerine bag11 bir yerdir. Boyle olmaylpta boya imalat igi aynl igverenin yurutumunde olmakla beraber igveren imal ettigi boyayr kazanq saglamak amacr ile bagkalarrna da satabiliyorsa o takdirde bu yer, nitelik bakrm~ndan igyerine bag11 bir yer degil, igverenin aynl igkolunda bir diger Oguzman, Hukuki Yanden Is~i - \$wren Ili~kileri cilt: 1 Bast: 4, sh Ekonomi, 15 Hukuku 3. bas^, Sh: 59 6 Celik, 15 Hukuku Dersleri, 11. bas^, 1992, Sh. 53

5 TClHiS MAY IS - AGUSTOS i3yeridir. iyeren bu i3yerini ba3kaslna devrettiginde aralar~nda as11 i3veren-alt i3veren ili3kisi dogmaz, devredenin iyerenligi sona erer, deviralan i3veren olur. Anahtar teslimi muteahhide verilen bir kuma? dokuma fabrikaslr~~n ek bina in3aat1, i3in niteligi ve yurutumu bak~mrndan i3yerine bag11 bir yer degildir. Cunku in3aat i3inin kuma3 dokuma i3i ile bir baglant~s~ yoktur. In3aat i3i olsa da olmasada fabrikada kuma3 dokunabilecektir. Anahtar teslirni ile i3veren de degi$mi$tir. Bu ek in3aat tamamlan~p, fabrika i3yeri iyerenine teslim edildikten sonra ancak, tahsis ve kullan1l13 5ekline gore i3in bir bolumu veya i3yerine bagll bir yer olarak kabul edilebilir. Bu anlat~lanlar eklentiler ve araqlar iqin de aynen geqerlidir. 2- ALT I$VEREN ALDIGI 191 ASlL I$VERENIN I~YERINDE YAPMALlDlR Alt i3veren aldlg~ i3i as11 i3verenin i3yerinde yapmalldlr. Bu husus i3 K. nunun 1. md. sinin son f~kraslnda "i3 alan e r n. o i3yerinde ve eklentilerinde qal13tlran diger i3veren1' sijzleriyle aqlklanm13tlr. buna ragmen allnan i3, i3i alanrn kendisine veya ba3kaslna ait bir i3yerinde yap~l~p ge.tiriliyorsa, as~l-alt i3veren ili3kisi dogrnayacak, aradaki ili3ki bir rnuteahhit-rnu3teri veya bir allc~-satlc~ ili3kisinden ibaret olacakt~r. Oysa verimliligin ve kalitenin yaklndan takip ve kontrolu, i3yerinin diger kesimlerinde yaprlan i3lerle baglantlnln ve tek yonetim altlnda koordineli qal13manln saglanmas~ ve uretimde hasrl olabilecek hatalarrn zamar~lnda giderilmesi, gerektiginde alt i3verenin arac~l~g~yla i3qilerinin uyarrlmas~ gibi hususlar ancak, i3in iyerenin i3yerinde yapllmas~yla mumkun olabilecektir. Zira yaprlan i3, as11 iyerene aittir. 3- ALT ISVEREN I$G~LER~N~ MUNHASIRAN ASlL I$VERENE AIT ISYERINDE CALlSTlRMALlDlR Bu ko3ul, 1 kanununun 1. maddesir~in son.f~kras~nda "l3qilerini rnunhasrran o i3yerinde qal13tlran diger iyeren" sozleriyle aqlklanm13tlr. Buradaki sorun, i3qilerin mijnhas~ran qal13t1r1lrnas1 sozlerinden ne anlamak gerektigidir. Acaba i3 alanln ald~gr i3te qal13tlrdlgl i3qilerin1 s~rf o i3 iqin i3e allnrn13 ve o suretle qal13tlrllm13 i3qiler mi olrnal~dlr, yoksa bunun iqin i3 alanln esasen var olan i3yerindeki i3qilerden bir grubunu surekli olarak o i3yerinde qal13trrm13 olrnas~ yeterlirnidir? Bize gore bunlardan birincisi geqerlidir. Yani, i3 alan~n aldrg~ i5te qal13tlrdlg1 i3qiler s~rf o i3 iqin i3e allnm13 ve o suretle qal13tlrllm13 i3qiler olmalldlr.7 7 "... ig alanln ald~g~ igte ~allgtlrdlgl ig~iler, o ig i~in allnmlg ve ~al~gtlrllmlg olmal~d~r. Boyle olmay~pta ~al~gt~r~lanlar esasen igi alanln var olan igyerinin ig~ileriyse, bu dururnda, ige alan~n aracl olarak kabulu rnurnkun bulunrnarnaktaadlr. Cenberci, M. SOSYAL SIGORTALAR KANUNU SERIiI sh

6 TUHIS MAYIS - AGUSTOS Cunku kural olarak igqi, igveren araslndaki baglantiyi kuran ve igqiyi o igyerinin igqisi yapan unsur: igqinin belirli bir igyerinde, o igyeri iqin yapilmig bir hizmet aktine istinaden qal~gt~r~lmasidir. Igqinin, o igyeri iqin yaprlmrg hizmet aktine istinaden qaligtlrrlmrg olmasr kogulunu 506 say111 Sosyal Sigortalar Kanl~nunun 87. maddesi hukmunde de goruyoruz. Nitekim bu maddenin 1. fikraslnda "Sigortal~lar ii~iincii bir kiqinin aracll~g~yla ige girmiq ve bununla sozlegme yapmlq olsalar bile, bu kanunun igverene yukledigi odevlerden dolayr, aracl olan uquncu kigi ile birlikte as11 igveren de sorumludur." hijkmunden bu husus aqlkqa anlag~lmaktad~r. Ancak burada "munhaslran... qaligtlrma" sozlerine yer verilmemigtir. Bu normaldir. Zira bir kimsenin sigortali sayilabilmesi ve 506 say111 S.S.K. nun igverene yukledigi odevlerden dolayr aracl ~le birlikte asrl igverenin de sorumlu olabilmesi iqin, sigortalinin o igyeri iqin yaprlmrg sozlegmeye istinaden qaligmrg olmasr yeterli olup, ayrlca o igyerine hasren qaligmasl, yani o igyerinde qalrgtlgr sure iqinde bagka bir igyerinde qalrgmamrg olmasi kogulu aranmaz. Cunku 506 sayili S.S.K. nununa gore bir kimse bir gun dahi qallgmi5 olsa sigortalr sayrlrr ve sigortal~ qalrgtrran igveren, bu kanunun igverene yukledigi odevlerden dolayr sorumlu olur. Anilan kanunun 2. md. ne gore "bir hizmet aktine dayanarak bir veya birkaq igveren tarafrndan qal~gtlrilanlar sigortali sayrllrlar" hukmij ile 6. md. nin 1. flkraslnln "Cal~gt~rilanlar, ige alinmalarlyla kendiliginden "sigortal~" olurlar. Sigortalilar ile bunlarln igvererileri hakkinda sigorta hak ve yukumleri sigortalilarin ige bagladrg~ tarihten baglar" hijkmu bunu ifade eder. Ancak sigortali da hizmet akti ile qal~gan bir igqi olmak itibariyle "munhaslran qaligma" kogulu onun hakk~nda da gerqeklegtiginde ig kanununun 1. md. son flkrasi hukmijnun onun iqin de uygulanacagl kugkusuzdur. Burada gunu soyleyebiliriz: q kanunu anlamtnda her alt iqveren aynl zamanda 506 say111 S.S.K. na gore bir aracidlr, fakat 506 say111 kanuna gore aracl, herzaman lq kanunu a~lslndan bir alt igveren olmayabilir. $u hale gore, bir igverenden igin bir bolumijnde veya eklentilerinde ig alan bir kimsenin ig kanununun 1. md. son frkrasr hukmij anlamrnda alt igveren sayrlabilmesi iqin, igqileri ile arasrndaki hizmet aktinin o igte qalrgtir~lmalarr iqin yaprlmig ve o sure iqinde bagkaca hiq bir igyerinde qalrgt~r~lmamig olmalarr gerekmektedir. Boyle olmayrpta ig alanrn esasen var olan igyerindeki igqilerinden bir krsmrnr veya tamamrnr ge,tirip 0 igyerinde qalistrrmrg olmas~ halinde as11 igveren-alt igveren iligkisi dogmayacaktrr. Fiilen yaprlan qalrgmalar surekli de olsa sonuq degigmeyecektir. Asllnda igqinin hizmet akti ile qallgtir~ldlgi igyeri dlglnda bagka bir igyerinde fiilen surekli olarak qallgt~rilmasl Ig Hukuku aqis~ndan

7 TlJHlS MAYIS - AGUSTOS normal sayllabilecek bir qallgma gekli olamaz. Hatta boyle bir durum, Ig Kanununun 16. md. Il/d bendi uyarrnca igqi yonunden hizmet aktinin feshi iqin hakll neden tegkil edebilir. Bu tiir olaylara yer verilmemesi iqin hizmet akitlerine ve toplu ig sozlesmelerine igqinin rlzasl dlgrnda igyerinin degigtirilemeyecegine dair yaptlrlmlr (mueyyideli) hukumler konuldugu bilinmektedir. Aksine bir uygulama normal kargllanmayan bir ~allgma gekline megruiyet kazandrrmrg olur ki, bu kabul edilemez. Hukukumuza gore bagka turlu bir sonuq qlkarmak murr~kun degildir. Burada igyeri kavraml aqlslndan 506 say111 Sosyal Sigortalar Kanunu ile Ig kanunu arasrndaki farka da deginmekte yarar var. 506 say111 S.S.K. nununun 5. maddesinde igyeri "Bu kanunun l~ygulanmaslnda, 2. maddede belirtilen sigortalrlarrn iglerini yaptlklarl yerler "igyeri"dir.ll Seklinde tarif edilmigtir. Bu tarife gore bir igverenin kendi igyerinde qallgan sigortalllardan bir krsmlnr ig aldlgl bagka bir igverenin igyerine gondererek orada qallgtlrmasr halinde o yer, bu sigortalrlar yonunden 506 say111 S.S.K. nunun uygulanmas~nda, igyeridir. Cunku yasaya gore "sigortal~lar~n qallgtlklan yerler igyeridir". Sozkonusu sigortalllar yonunden 506 sayrlr kanunun igverene yukledigi odevlerden dolay1 da hizmet akti ile bag11 olduklarl igveren sorumludur. igi gorulen uquncu gah~s durumundaki igverenin kural olarak bir sorumlulugu yoktur. Ancak kendisinden ig alan igverene kargl tedbirli olmasl, qalrgtlrdlgl sigortalrlara ait ige girig bildirgesi ve prim bordrolarlnl kontrol etmesi, mumkunse birer nushaslnl almasl gerekir. Aksi halde sozu edilen sigortalrlara ait prim borqlarlnl faizi ve gecikme zamml ile birlikte Kuruma odemek durumunda kalabilir say111 lg Kanununa gore ise, u~uncu gahls durumundaki igverene ait igin goruldugu yer, o ig~iler i~in igyeri degildir. Zira ig kanununun 1. md. sinin 1. frkrasrnda igyeri, 506 sayrlr S.S.K. nununda oldugu gibi "igqinin igini yaptlgl yer" olarak gosterilmemig, ondan farklr bir biqimde "igin yaplldlgr yere igyeri denir" tarzlnda tarif edilmigtir. Buna gore ig Kanunu aqlslndan igyeri, igqinin fiilen isini yaptlgl yerler olarak daha genig bir alanl kapsamamakta, sadece hizmet akti ile ~alrgtlgl igverene ait "belirli bir igin" bolumleri (as11 igin yaplldlgl yerler) ile, niteligi ve yurutumu baklmlndan igyerine baglr bulunan yerler, eklentiler ve ara~larla srnlrll olan alanr kapsamaktadlr. Bu itibarla bir igveren kendi igyerinde qallgan igqilerden bir grubunu ig aldlgl bagka bir igverenin igyerinde qallgtlrmasr halinde o igyeri, bu igqiler iqin igyeri sayrlmayacakt~r. Onlar iqin igyeri, hizmet akti ile baglr olduklarl yerdir. igqilerin fiilen qallgmalan surekli de olsa sonuq degigmeyecektir. lg kanunu ve hizmet aktinden dogan yuklemlerden de

8 TiJHiS MAY IS - AGUSTOS sadece hizmet akti ile bag11 olduklarl kendi igverenleri sorumlu olacaktlr. igi gorulen, uquncu gahls durumundaki igverenin hiq bir sorumlulugu olmayacakt~r. Buna karqn sermayesi az, araq, gereq gibi olanaklarl yetersiz olan, Ig kanunu kapsam~na girecek nitelikte isyeri bulunmayan, fakat bir igverenden belirli lbir igin bir bolumunde veya eklentisinde ig alan ve ald~g~ igi, slrf o igyerinde qallgtlrrlmak uzere istihdam ettigi igqiler ile yapan bir igverenin dururnunda, o yer, o igqiler yonunden gerek ig kanunu, gerekse 506 say111 S.S.K. nu uygulanmaslnda igyeri saylllr. cunku o igyeri sigortalllar yonunden "sigortallnln igini yaptlgl yer" olarak, ig kanunu yonunden ise, Is Hukukunun korumasl altrna girebilecekleri baska bir isyeri bulunmad~g~ i~in i~yeri sayllacaktrr. Gerqekten her is~inin is hukukunun yer ve kisiler itibariyle uygulanma alanlnda isgilere saglanacak olanaklar bak~m~ndan mutlaka hizmet akti ile bag11 olduklarl bir isyerinin bulunmas~ gerekir. Ancak burada sozkonusu igqilerin igyerinde qallgtlklar~ as11 igveren ile aralarlnda hizmet akti baglantlsl yoktur. Hizmet akti ile bag11 olduklar~ kiginin (alt igveren) ise igyeri mevcut degildir. 0 halde bu durumda olan igqiler jg Hukukunun igqiyi koruyucu ozelliginden, yer ve kigiler itibariyle uygulanma alanlnda igqilere sagladlg~ olanaklardan yoksun mu kalacaklard~r? Herhalde oyle olmayacaktlr. igte yasa, I$ Hukukunun koruyucu karakterine de uygun olarak Is kanununun 1. md. son f~kras~ hukmu ile, igqi qallgt~ran kigiye "diger igveren" (alt igveren), igyerinde igqi qallgtlnlan igverene "asll igveren" demek ve is~ilerin emeginden birlikte yararlanan as11 isvereni de ekonomik yonden guqsllz olan alt igverenin igqilerine karg~ ig kanunundan veya hizmet aktinden dogan yuklemlerden birlikte sorumlu tutmak suretiyle, bu igqiler iqin de yer ve kigiler itibariyle uygulanma alan~nda aynl olanaklar saglanmlg bulunmaktadlr. Butun bu nedenlerden dolayl, ig kanununun kapsam~na girecek nitelikte igyerine sahip olan gerqek veya tuzel kigilerin ig kanununun 1. md. son f~kras~ hukmu anlam~nda "diger i5everenv (alt igveren) durumunda olamayacaklarl sonucuna varrlrnak gerekiyor. Hukuki aqldan bu tesbit, as11 igverenin alt igverenin igqilerine kargl birlikte sorumlulugunun gerekqesini olugturan, alt igverenin ekonomik yonden guqsuzlugunun olqutunu de ortaya qlkarmrg oluyor. Buna gore; bir igyerine sahip olarak bagka bir kimseye igveren (as11 igveren), ekonomik yonden guqlu, igyerine sahip olmayan, ancak bir igverenden belirli bir igin bir bolumunde veya eklentisinde ig alan kimse (alt igveren), ekonomik yonden guqsuz olarak kabul edilecektir. Boylece igyerine sahip olan tuzel veya gerqek kigilerin alt igveren olamayacaklarlna iligkin hukuki

9 TuHiS MAYIS - AGUSTOS neden ile, ekonomik yonden guqlu oluga dayanan neden ortijgmijg olmaktad~r. Boyle olunca en azlndan bir merkez mayacaklar~ veya alt igverenin, ald~gl igte qal~gtrrdigi kendi igqileri yonunden ayrl bir toplu ig sozlegmesine taraf olup igyeri sahibi olmas~ gereken bir ticaret olmayacagldlr. Bu konuda gorug girketinin alt igveren durumunda olmasl dugunulmeyecektir. ~rnegin, bir otel ayrll~klarl belirmig, Yargltay'ln onceki kararlar~nda sozkonusu igqilerin as11 igvereninden temizlik igini, bir fabrika igverenin taraf oldugu tis.den igyeri igvereninden igqilere yemek yararlanabilecekleri vurgularlmig iken8, verilmesi igini, bir otoyol ingaat~ sonraki kararlar~nda aksi yonde gorug igvereninden bir kopru veya bir viyaduk igini alan bir ticaret girketi igvereni, alt olugmaya baglam~g, bu igqilerin ancak kendi igverenlerinin (alt igverenin) taraf igveren sayllmayacaktlr. bu tur igler hep oldugu tis. varsa ondan ig hukuku dlg~nda genel hukumleri ilgilendiren bir iligki olacakt~r. Muvazaa ve kanuna kargl hile baglam~nda bir yararlanalbilecekleri ve as11 igverenin de o tis. hukumleri uyarlnca hesaplanacak haklardan birlikte sorumlu olacag~ igyerine sahip olmak veya ticaret siciline aq~klanrnlgt~rg. ~gretideki hakim kaydedilebilmek de herhalde kolay bir ig olmayacaktlr. gorugun de Yargitay'ln bu son kararlari dogrultusunda oldugunu goruyoruz. Bizim gorugumuz ise Yarg~tay'ln onceki Ama boyle degilde, ig kanunu kararlarl dogrultusunda olacakt~r. bizim kapsamrnda bir igyeri bulunmayan, fakat karg~ gorug ile birlegtigimiz nokta, ortada bir otel igyeri igvereninden ustlendigi alt igverenin igqilerinin de temizlik igini, slrf o igyerinde qallgt~r~lmak yararlanabilecekleri bir tis. varsa, o tis. uzere ige ald~g~ igqiler ile yapan ve o sure nin uygulanmas~ndan dogan yuklemiqinde igqilerini bagka hiq bir igyerinde lerden as11 igverenin de birlikte sorumlu qallgt~rmam~g olan bir kimsenin olacagldlr. Yani as11 igverenin sorumluluk durumunda as11 igveren-alt igveren slrllrirlln yalr~~z ig kanunundan veya iligkisi olugmugtur. hizmet aktinden dogan yuklemlerden ibaret olmaylp, tis.nin uygulanmaslyla IV- T~PLu is HuKuKu olugan yuklemleri de kapsayacagldlr. A~SINDAN AS~L ~SVEREN-ALT Cunku, 2822 say111 T ~SGLK'~~~ 6. md. ~SVEREN ~L~SK~LER~ sindeki duzenlemeye gore, tis.nin hizmet aktine iligkin normatif hukumleri, kverenin hizmet aktinin muhtevaslna dahildir ve igqilerinin as11 igverenin taraf oldugu ve sons ermesi halinde de hizmet i~~erinde u~gulanan to~lu ig akti hijkmu olarak devam eder10. Gorug sozlegmesinden yararlan~p yararlana- 8 Dipnot (1) deki karar. 9 Dipnot (2) deki karar. 10 Ayn~ yazar, Tijrkiye Barolar Birligi Dergisi, say^: YII: 9. Sh. 73.

10 TUH~S MAYIS - AGUSTOS ayr~l~g~, alt igveren igqilerinin yararlanabilecegi tis.nin hangi igverenle yapllm~g olmas~ gerektigi, alt igverenin de kendi igqileri iqin ayrl bir tis. ne taraf olup olamayacagl noktaslnda toplanmaktad~r. Oncelikle belirtmek gerekir ki, bir igverenden belirli bir igin bolum veya eklentilerinde ig alan bir kimsenin, ald~g~ igte qallgtlrdlg~ igqiler, slrf o ig iqin ige allnmrg igqiler olmaylpta esasen var olan igyerinin igqileri ise, o takdirde zaten as11 igveren-alt igveren iligkisinin dogmayacagr onceki bolumde aq~klanrnlgt~r. Boyle bir durumda igqilere uygulanacak toplu ig sozlegmesi igqilerin fiilen qalrgtlklar~ yer dlglnda, hizmet akti ile bag11 olduklarl kiginin esasen var olan igyerine ait olacak ve o sozlegmenin uygulanmaslndan dolay1 kigi ve yer itibariyle baglant~sl olmayan igverenin sorumlulugu sozkonusu edilemeyecektir. As11 igverenin sorumlulugu ancak, alt igverenin igqilerini slrf o ig iqin ige alm~g ve o suretle qallgt~rrn~g olmas~ haline bag11 olarak o igyeri iqin yap~lmlg bir toplu ig sozlegmesi varsa, o sozlegmenin uygulanmas~ndan dolay1 mumkun olacakt~r. Aksi halde igveren kigi ve yer itibariyle bag11 olmad~gr bir tis.nden sorumlu tutulmug olur ki, bu, ig Hukukumuzun temel kurallar~yla bagdagmaz. (tegmil ve bazl ozel durumlar ayrlk) Keza, igverene ait igyerinin aynl zamanda kendisinden ig alan kigi iqin de aynr bir igyeri oldugunun ve onun var olan diger igyeriyle birlikte bir igletme yerinin viicut buldugunun kabulu de mumkun gorulse, sonuq yine degigmeyecektir. Cunku o toplu ig sozlegmesi de igverenin kigi ve yer itibariyle uygulanma alanl d~g~nda bir igletme toplu ig sozlegmesi olacak, ad1 geqen igqilere uygulanmas~ndan dolayl igveren sorumlu olmayacaktlr. Kald~ki, "o igyeri" (as11 igverene ait igyeri), ig alanln qallgtlrdlg~ igqiler yonunden 506 say111 S.S.K. nun uygulanmaslnda bir igyeridir ama, 1475 say111 ig Kanunu bak~mlndan i~yeri degildir... - Yukarlda 111/3, sekizinci paragrafta a~rklandlgl uzere ig alanln igqilerini miinhasrran o igyerinde qallgtrrmak suretiyle gerqek anlamda asll-alt igveren iligkisinin ortaya qlkmas~ halinde ise, o igyeri gerek 506 say111 S.S.K. nu, gerekse 1475 say111 ig Kanunu uygulanmaslnda as11 igverenin igqileriyle birlikte alt igveren igqileri yonunden de tek igyeridir. Ancak burada, bu halde dahi o yerin ogretide baz~ muelliflerin goruglerininll aksine, alt igveren iqin de ayrl bir igyeri olarak kabul edilemeyecegini belirtmek isteriz. Qlnku, lg Kanununun 1. md. son f~kras~ hukmune gore asll-alt igveren iligkisinin konusunu tegkil eden husus, bir igverenin bagrmslz bir sonuq elde etmek iqin igqi qallgtlrdlg~ ve hukuken kendisine ait igyerinin (mulkiyet anlamrnda degil) 11 "... alt igverenler, bagka bir igverene ait igyerinde kendi ig~ilerini qallgtlrmakta ve buras~ onlar yonijnden de bir igyeri anlaml kazanmaktadlr." Ekonomi, Ig Hukuku 3. Bas Sh. 53. "... BCIylelikle aynl mekan i~erisinde birden fazla igverenin faaliyette bulunmasl sozkonusu olacak ve bu ig~ilerin ~al~gt~klar~ yerin her iki igveren i~inde ayrl ayrl igyeri oldugunun kabulij gerekecektir." Sahlanan, aynl yer. Sh. 332.

11 TClHiS MAY IS - AGUSTOS bir bolumu degil, orada go ruler^ isin bir alt isveren i~in de ayrl-baglmsiz bir bolumu veya eklentisi olmak gerekir. Bu isyeri olarak kabul edilemeyecegi, husus ig kanunumuzun 1. md. son bunun sonucu olarakta kendi is~ileri f~kras~nda "Bir igverenden belirli bir igin yonunden toplu is sozlesmesine taraf bir bolumunde veya eklentilerinde is olamayacagl gorusundeyiz. alan..." geklinde aq~kqa ifade edilmig Bu durumda alt igverenin igqileri bulunmaktad~r. yonunden toplu i sozlegmesi Bundan bagka, o igyerinin aynl zamanda alt igveren iqin de ayrl bir igyeri oldugunun kabulu halinde alt igveren igcjilerinin cjal~gt~g~ bolumde gorulen ig, fiziki olarak aynl mekanda yap~lm~g olsa bile, bagka bir igverenin igyerinde yap~lrp getirilmig bir siparig i i anlam~n~ tag~yacak, bu da yasanln duzenlenig biqimine ayk~r~ olacakt~r. Zira yasa, igin as11 igverene ait igyerinde yap~lrnas~n~ ongormug, "alt igverene ait igyeri" gibi bir ifadeye yer vermemigtir. Diger taraftan isin yaplldlgl yer hukuken as11 isverene aittir. Buna gore, tarallar aras~ndaki anla9ma sona erdiginde igyerini terkedecek olan taraf, alt igverendir. As11 igveren icjin boyle bir mecburiyet yoktur. Yahut alt igveren mutemerrit oldugu takdirde as11 igveren borqlar kanununun 106. md. ikinci frkrasl hukmiince akdi feshederek alt igvereni igyerinden q~karma hakkrna sahiptir. Alt igveren ise as11 igvereni igyerinden qlkarma hakk~na sahip olamaz. Burada, kira akdi ile as~l-alt igveren iligkisinin kurulamayacag~n~ da belirtmek isteriz. Tum bu nedenlerden dolay1 alt igverenin as11 igverenden ig ald~g~ yerin, olanaglnln nasll bulunacagl sorusu onumuze gelmektedir. Bu sorunun cevabrn~n yukarda bolum, sekizinci paragrafta bulman~n mumkun olacagr kanaatindeyiz. Boyle olmakla birlikte ayrlca 2822 say111 T~SGLK. nununa da bakmakta yarar vard~r. Bu kanunun yetki tesbitiyle ilgili 12. md. ve grev oylamaslyla ilgili 35. maddesinde "isyerinde ~alisan is~iler" deyimine yer verildigi, ayrlca hizmet akti iligkisinden sozedilmedigi gorulur. Gerqi bununla hizmet akti iligkisinin gozard~ edildigi soylenemez ise de, bu gekildeki duzenlemeden i9yerinde: baska bir isyerine hizmet akti ile bag11 olupta o isyerinde ge~ici olarak ~allsan is~iler ile, muvazaa veya kanuna karsl hile gibi yasal olmayan yollardan ~allsanlar hari~, isverenin bilgi ve rizasl dahilinde veya bir yasa hukmu geregi ~allsan ig~ilerin de "isyerinde Gallsan is~iler" olarak kabul edilmeleri gerektigi du~uncesindeyizl2. Alt igveren igqilerinin as11 igverene ait i9yerinde qal19tlrrlmalar1 da yasa geregi gerqeklegmektedir. Bu husus, ig kanununun son frkras~nda "... igqilerini munhas~ran o igyerinde qal~gtrran diger bir igveren..." geklinde aq~klanrn~gt~r. Kanaatimizce yasa boylece, ig 12 "... BU sebeple araclya bag11 igqiler, toplu ig sezlegrnesi, grev ve lokavt bakirnlndan igyerinin i~cisi olarak dikkate allnrr. "Oguzrnan, aynl yer, Sh

12 TijHis MAYIS - AGUSTOS Hukukunun igqiyi koruyucu ozelligini ve egit ige egit iicret kavramlnl da gozonunde tutarak sorumluluk aqrs~ndan alt igveren igqileri ile as11 igveren araslnda kigisel iligki kurmak istemig ve ig Kanununun 1. md. son frkras~ ile "... diger bir igverenin kendi igqilerine kargl bu kanundan veya hizmet aktinden dogan yuklemlerinden as11 i~veren de birlikte sorumludur." hukmunu getirmigtir. Keza, ig Kanununn 29. maddesinin "Genel ve katma butqeli dairelerle mahalli idareler veya kamu iktisadi te9ekkulleri yahut ozel kanuna veya ozel kanunla verilmig yetkiye dayanllarak kurulan banka ve kuruluqlar; muteahhide verdikleri her turlu bina, kopru ve yo1 ingaasl gibi yaplm ve onarlm iglerinde, muteahhide odenecek her istihkaktan once igyerinde qalrgan igqilerden muteahhit veya tageronlarca ucretleri odenmeyenlerin bulunup bulunmadlglnl kontrol edip, ucretleri odenmeyen varsa mijteahhitten veya tageronlardan istenecek bordrolara gore bu ucretleri bunlarln istihkaklarlndan oderler" hukmunijn uygulanmaslnda adlarr geqen kamu kuruluglarr ile, muteahhit ve tageronlarln igqileri araslnda da hizmet akti iligkisinin olmadrgl ortadadlr. Ve yine, kamu kuruluglarrnln ig sahibi (ihale makaml) olarak muteahhit eliyle yaptrracaklarr iglerde kamu kuruluglarlna ve yuklenici igverenlere bu konuda sorumluluk yiikleyen ILO1nun 94 say111 sozlegmesinde yer alan prensipler ve bu prensipleri "Genel EsaslarWa baglayan 1.I 1.I998 T. ve say111 Resmi Gazetede yay~mlanan say111 Bakanlar Kurulu Kararlnln sozlegmeye konulacak hukumlerle ilgili 21b. maddesinin "muteahhit, qal19tlrdlgl igqilerin, igin dahil oldugu bir igkolu veya mevzuatla kabul edilenlerden daha agagl olmayacak gartlarda qal19malarrn1 ve ucret almalarlnl saglar..." hukmu ve (d) bendinin; "muteahhit sozkonusu kamu ihalesine iligkin olarak varsa tageronun, yetkili kurulugu da devri halinde igi deviralan muteahhidin, bu qallgma gartlarlna uymaslnl saglayacak gerekli tedbirleri allr..." hukmunde ve 3. madde ile, kamu kurumunun 2. madde hukumlerine uymayan muteahhidin istihkaklndan uygun bir krsmlnl allkoyarak muteahhit adlna igqilere odeyecegi hususunda yetkili kllrnmas~nda, sozu geqen kamu kuruluglarl ile muteahhidin (igverenin) igqileri veya tageronun igqileri arasrnda da hizmet akti yoktur. igte butun bu duzenlemeler lg Hukukunun igqilerin korunmaslna yonelik ozelliginin ve egit ige egit ucret kavramlnln bir neticesi olarak qal~gma hayatlnda yerini almlgtlr. Bu itibarla, igyerinde toplu ig sozlegmesi as11 igverenle yapllabilecek, alt igveren igqileri de igyerinin igqisi olarak gerek yetki tesbitinde, gerekse grev oylamaslnda qogunluk hesablna dahil edilecekler ve sendika uyesi olarak ya da dayanlgma aidatl odemek suretiyle kendi igverenleri araclllg~yla toplu ig sozlegmesinden yararlana-

13 MAYIS - AGUSTOS bilecekler, as11 igveren de bu igveren-alt igveren iligkisi bu suretle uygulamadan dolay1 alt igveren ile olugtugunda as11 igverene ait igyeri, alt birlikte sorumlu olacakt~r. igveren iqin ayrl bir igyeri tegkil etmez. Bu nedenle alt igveren kendi igqilerini temsilen ayrl bir toplu ig sozlegmesine SONUC: 1475 say111 ig Kanununun taraf olamaz. jsveri, -.. as11 i~verenin 1. maddesinin son f~kras~ hukmunce as11 igpileriyle birlikte igveren igiileri ipin igveren-alt igveren iligkisinin dogmas1 de mugterek tek igyeri saylllr ve ig iqin, bir igverenden belirli bir igin bir sozlesmesi asll igverenle yapllabilir. bolumunde veya eklentilerinde ig allnm~g igver&, igqileri de bu toplu ig olmal~dlr. ig alan~n ig kanunu kapsamlna girecek nitelikte igyeri bulunmamal~d~r. sozlesmesinden taraf sendika uyesi olarak ya da dayanlgma aidatl ode&ek Allnan ig, igverene bveren) suretiyle kendi igverenieri araclllqlyla igyerinde yap'lmalldlr. ig yararlan~rlar. Bu uygulamadan dolay1 alt i?~erinde ~allgtlrdlb1 igqilerl slrf igverenle birlikte as11 igveren de sorumlu igyerinde qallgtlr~lmak uzere ige allnm~g olur. ~ ~ ~ ~ ~ ~ i ~ ~ ve o suretle qal~gt~nlm~g olmal~dlr. As11