1923 ten 2012 ye Türkiye Uçak İmalat Tarihi

Transkript

1 1923 ten 2012 ye Türkiye Uçak İmalat Tarihi İsmail YAVUZ ÖZET Bu çalışma, cumhuriyet tarihimizde önemli bir yeri olan TOMTAŞ tan TUSAŞ a kadar uzanan Uçak İmalat Tarihimizi incelemektedir. Türkiye de ilk Uçak İmalatı Vecihi K-VI uçağı ile Gaziemir de, ilk devlet teşebbüsleri Kayseri Tayyare Fabrikası, aynı yıllarda Eskişehir Tayyare Onarım Fabrikası sonrasında Türk Hava Kurumu Etimesgut Uçak ve Gazi Uçak Motor Fabrikaları ile Türkiye de Türk mühendisinin tasarladığı, Türk teknisyeninin imal ettiği uçaklar açıklanmaktadır. İlk özel uçak imalat teşebbüsleri, 1930 lu yıllarda Kadıköy de Vecihi Faham Tayyare İnşaa Fabrikası, Beşiktaş ta ve Yeşilköy de Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları ile toplamda Türkiye de 1950 yılına kadar imal edilen yaklaşık 400 adet çeşitli tipteki uçakların teknik özellikleri ve kronolojik sırası orijinal fotoğrafları ile sunulmaktadır. Yine bu çalışma, övünülecek havacılık tarihimizin bilinmeyen zenginliğini sunmak, eksikliğini hissettiğimiz uçak imalat tarihimizi ortaya koyarak gerekli derslerin çıkarılmasını sağlamak, geçmişimizi bilerek hedeflerimizi doğru belirlemek amacına hizmet için hazırlanmıştır. TÜRKİYE UÇAK İMALAT KURULUŞLARI: 1. VECİHİ K- VI TAYYARESİ, Seydiköy Hava Meydanı (Gaziemir) Cumhuriyetimizin birinci yılında Tayyareci Vecihi HÜRKUŞ tarafından teknik çizimi ve tasarımı yapılmış, 14 Haziran 1923 te İzmir Halkapınar Tayyare Onarım Atölyelerinde yapımına başlanmış, motoru Kurtuluş Savaşında yunan uçaklarından kalan uçaklardan alınmıştır. 14 ay gibi bir sürede yapımı tamamlanarak 28 Ocak 1925 te Seydiköy (Gaziemir) İzmir Hava Meydanında Test uçuşu yapılmıştır. 2. TOMTAŞ, TAYYARE VE MOTOR TÜRK ANONİM ŞİRKETİ Eylül 1925 tarihinde Mustafa Kemal in yönlendirmesi ve T.B.M.M den çıkarılan kanunla, Türk Tayyare Cemiyeti (T.H.K.) kurulduktan altı ay sonra % 51 hissesi Milli Müdafaa Vekaleti (M.S.B) ve % 49 hissesi Alman Uçak yapımcısı JUNKERS firmasının olmak üzere merkezi Ankara da bir Anonim şirket olarak TOMTAŞ kurulmuştur. 45 adet Ju A-20 montajı tamamlanmış ve Eskişehir Hava Üssüne teslim edilmiştir. faaliyetine son verilmiştir. 3 Mayıs 1928 tarihinde şirketin 3. KAYSERİ TAYYARE FABRİKASI

2 1930 yılında fabrikada yeniden uçak revizyonuna başlanmış ve lisans altında uçak imalatına başlanmıştır yılında 32 adet Curtiss Hawk ve 6 adet Fledgling 2C olmak üzere 38 adet imal edilmiştir yılında 3 ayrı tipte 50 adet planör Türk kuşu için üretilmiştir yıllarında Gotha 145A uçakları toplam 46 adet üretilmiştir yılından itibaren PZL-24A ve 24C uçaklarından 24 adet imal edilmiştir yılında Miles-Magister üretimine geçilmiş ve 24 adet imal edilmiş ve daha sonra montaj hattı Etimesgut Uçak Fabrikasına taşınmıştır. 4. VECİHİ XIV TAYYARESİ ve VECİHİ FAHAM TAYYARE İNŞAA FABRİKASI VECİHİ - XIV İlk Türk Spor-Eğitim Uçağı; Vecihi HÜRKUŞ, Makinist Hamid, Makinist Yusuf ve iki marangoz arkadaşı ile birlikte 19 Haziran 1930 da başlayıp, büyük bir gayret ve insan üstü bir çalışma ile yapımını 4 ayda tamamlamış, 16 Eylül 1930 da ilk uçuşunu gerçekleştirmiştir. Sertifikasyon işlemleri Çekoslovakya da yapılmıştır. Vecihi HÜRKUŞ, yıllarında Kadıköy de kurduğu Vecihi Faham Tayyare İnşaa Fabrikasında kendi projeleri olan Vecihi-XIV, Vecihi-XV, Vecihi-XVI tipinde uçaklar yapmıştır. 5. ESKİSEHİR TAYYARE FABRİKASI 1932 MMV-I Eğitim ve Keşif Uçağı; Atatürk tarafından Uçak mühendisliği eğitimi için Fransa ya gönderilen kişiden biri olan Selâhattin Reşit ALAN, kendi tasarladığı MMV-1 Eğitim ve Keşif Uçağının prototipini, marangoz atölyesinde imal etti Ekim ayında deneme uçuşunu yapmıştır. 6. NURİ DEMİRAĞ TAYYARE FABRİKASI Nuri DEMİRAĞ, Türk Hava Kurumundan 24 eğitim uçağı sipariş almasının ardından 1935 yılında Beşiktaş ve daha sonra Yeşilköy de uçak fabrikaları kurmuştur yılında NuD-36 Eğitim uçağını Beşiktaş Nuri Demirağ Tayyare Fabrikasında 12 adet, 1938 yılında NuD-38 yolcu ve bombardıman (6 kişilik) uçaklarını imal etmiştir. 7. TÜRK HAVA KURUMU, ETİMESGUT TAYYARE FABRİKASI yılında inşaatına başlanan THK Etimesgut Uçak Fabrikası, 1942 yılında 113 mühendis, 221 teknisyen ve işçisi ile etüt bürolarında özgün projeler çizerek imal etmişlerdir yılında lisans altında 30 adet Magister uçağı tamamlanarak Hava Kuvvetlerine teslim edilmiştir yılında ise toplam 878 kişilik çalışanı bulunmaktaydı. Yapılan özgün projeler; THK-1, THK-3, THK-4, THK-6, THK-7, THK-8, THK-9 ve THK-13 planörler, THK-2, THK-5, THK-10, THK-11, THK-15 uçak olarak imal edilmiş yılına kadar THK-15 UĞUR Başlangıç Eğitim Uçağı 100 adet siparişten, 60 adedi teslim edilmiş ve daha sonra üretimi durdurulmuştur.

3 1950 yılında; THK-16 Jet Uçak Projesi ise, proje bazında kalmış ve Fabrika MKEK na devredilerek uçak üretim durmuştur. 8. TÜRK HAVA KURUMU, UÇAK MOTOR FABRİKASI yılında İngiliz De Havilland Şirketinin lisansı altında Gipsy-Mayor 10 motorları 30 adet üretilmiştir. Özgün proje olarak, ilk deneme 5 bg gücünde tek pistonlu motor 10 adet ve ikinci deneme 10 bg gücünde boksör-tip motordan 10 adet olarak imal edilmiş, fakat bu denemeler prototip aşamalarında kalmıştır. Fabrika 1950 yılında MKEK na devredilerek traktör fabrikasına dönüştürülmüştür. 9. TUSAŞ -TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş Yılında temeli atılan fabrika 1987 yılında uçak üretimine başlamıştır. Başlangıçta %50 hissesi TSK Güçlendirme Vakıflarına, %45 hissesi General Dynamic ve %5 hissesi Türk Hava Kurumuna ait olan TAI, 2005 yılında tüm hisseleri TSK Güçlendirme Vakıfları tarafından alınarak, tamamen yerli bir şirket olmuş ve TUSAŞ - TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş. adını almıştır tarihleri arasında 160 adet F-16 C/D uçağı tarihleri arası 80 adet F-16 Blok 50 uçağı Mısır için 40 adet F-16 uçağı Toplam 280 adet F-16 uçağı yıllarında 34 adet SF-260D Başlangıç Eğitim Uçağı yılları arasında 50 adet CN-235 CASA hafif nakliye uçağını yılları arasında toplam 30 adet Cougar AS-532 Helikopteri imal edilerek teslim etmiştir. Bugün TUSAŞ - TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş. nin Modifikasyon, lisans altında üretimler ve ATAK helikopter, ANKA Türk İnsansız Hava Aracı, HÜRKUŞ Eğitim Uçağı gibi özgün projeler ile çalışmalarımız devam etmektedir. SONUÇ 1924 yılından günümüze kadar Uçak İmalat Tarihimizi kaynaklarda belirttiğim kitapların verileri ve araştırmalarım göz önünde bulundurarak aynı hataları yapmama adına bir analiz yaptığımızda karşımıza çıkan sonuç şöyledir; Hava Kuvvetlerimizin envanterine, 1912 yılından 2009 yılına kadar değişik tipte toplam adet uçak girmiştir yılından 2009 yılına kadar olan kısmını incelediğimizde ise adet uçak satın alınmıştır. Bu rakamlara Kara ve Deniz Kuvvetlerimiz ile Sivil Hava yollarını da eklediğimizde karşımıza oldukça önemli bir

4 rakam çıkar. Bu uçak sayısını maliyet hesabına vurduğumuzda karşımıza oldukça büyük bir bütçe çıkmaktadır. Diğer taraftan dışa bağımlılık ise ayrı bir konudur yılı itibari ile Türkiye de günümüz Silahlı Kuvvetlerinde (Hava, Kara, Deniz) 1200 adet in üzerinde çeşitli tipte döner kanat ve sabit kanat hava aracı bulunmaktadır. Sivil havacılıkta sadece THY de 178 adet, Onur hava yollarında 33 adet, Pegasus hava yollarında 39 adet ve diğer hava yollarını da eklediğimizde yaklaşık, 250 adet in üzerinde yolcu ve kargo uçağı bulunduğunu görmekteyiz. TUSAŞ ta yılları arasında 20 yıllık bir süreç içeresinde lisans altında toplamda 402 adet uçak imal edilmiş, yaklaşık 150 uçak ise geliştirilmiş (modifikasyon) yapılmıştır. Dolayı ile askeri ve sivil uçak sanayii bakımından düşündüğümüzde, adet uçak mertebesindeki bir pazarın uçak yıpranma ve yenileme oranı 20 yılda 400 adetten fazladır. Buna ihtiyacın arttığı da eklendiğinde, dışardan alım kaçınılmaz olmaktadır. Ayrıca gelecekte insansız hava araçları da düşünüldüğünde şu tespitleri yapmak çok yerinde olacaktır. Türkiye'de Havacılık sanayinde bazı tip uçaklarda pazar ihtiyacı yoktur; çünkü iç pazar yeterlidir. Türkiye de her türlü altyapı mevcut olup, gerekli bilgi donanımında insan gücümüz en son teknoloji ile uçak tasarımı ve imalatı yapabilecek kabiliyetine sahiptir. Yetişmiş insan kaynağı olduğundan bu endüstride şirket kurmak sermayedar için zor değildir. Havacılık sanayisini kaldırabilecek sermayede şirketler Türkiye de mevcuttur. Tek eksiğimiz, kendi insanımıza güvenmek, kendi teknolojimizi tasarlama, üretme ve sahiplenme iradesi ile bilinçli bir organizasyondur. Bu çalışma ile uçak imalat geçmişimizde yapılan en büyük hatanın siparişlerin dışarı verilmesi olduğunu görebiliyoruz. Oysa teknik özellikleri ile sunduğum, Vecihi-XIV, Vecihi-XV, NuD-36, NuD-38,THK-2, THK-5, THK-15 uçakları tartışmasız o dönemin dünya teknolojisi seviyesinde olduğu açıkça ortadadır. Bu nedenle, ülkemizde Tusaş, Aselsan, Havelsan gibi yarı devlet olan şirketlerin yanında gelişmekte olan Alp Havacılık, Kale Havacılık, Vestel Havacılık, Baykar Makine gibi özel şirketlerde yerli teknoloji üretmemiz bakımından çok büyük önem taşımaktadır. Örneğin Skorsky helikopter firmasına lisansı altında üretim yapan Alp Havacılığın kazandığı kabiliyet ile önümüzdeki yıllarda kendi helikopterini yapma hedefi en büyük idealimiz olmalıdır. Ve dünya standartlarında üretilen bu ürünler desteklenmeli, yine bu şirketlerin kendi özgün ürünlerle dünya piyasasında tutunması, Türkiye nin geleceği açısından çok önemli bir yer arz etmektedir.

5 KAYNAKÇA Hürkuş Vecihi, Bir Tayyarecinin Anıları, Yapı kredi Yayınları, İstanbul,2000 Şakir Ziya, Nuri Demirağ kimdir? Kenan Matbaası, İstanbul 1947 Deliorman M.Necmettin, Nuri Demirağ ın hayatı Mücadeleleri, Nu.D Matbaası, İstanbul 1957 Er Şükrü, Teşebbüs Hürriyeti, MESS yayınları, Ankara 1978 Er Şükrü, Havacılık Endüstrimiz ve Türk Hava Kurumu, 2010 Keyüsk Mazlum, Türk Havacılık Tarihi, , Hava Basımevi, Eskişehir 1951 Keyüsk Mazlum, Türk Havacılık Tarihi, , Hava Basımevi, Eskişehir 1951 Keyüsk Mazlum, Türk Havacılık Tarihi, , Hava Basımevi, Eskişehir 1951 Tanman Sıtkı, Türk Havacılık Tarihi, , Hava Basımevi, Eskişehir 1953 Kansu Yavuz, Havacılık Tarihinde Türkler1, Hava basımevi, Etimesgut 1971 Kaymaklı Hulusi, Havacılık Tarihinde Türkler2, Kültür Ofset Anakara 1997 Okar Avni, Türkiye de Tayyarecilik ,YKY yayınları, İstanbul, 2004 Akyol Refik Ali, Bir Tayyarecinin Hatıratı,Emre Ofset, Ankara,2010 Por Raşit,Kayseri Hava İkmal Bakım Merkezi K.Tarihçesi, Kayseri 1983 Sarp İrfan, Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları, Hava Basımevi, Ankara 1986 Adıgüzel Bahattin, Gökteki Venüs, THK Basımevi, Ankara 2004 Adıgüzel M.Bahattin, Türk Havacılığında İz Bırakanlari, THK Basımevi, Ankara 2006 Gülten Zeynep, İlk Uçak Sanayiimiz, Hava Harb Okulu Matbaası, İstanbul Dervişoglu M.Fatih, Türkiye nin Havacılık Efsanesi Nuri Demirağ, Ötüken, İstanbul 2007 Deniz Tuncay, Türk Uçak Üretimi, Ertem Matbaa, İstanbul 2004 Kılıç Mustafa, Uçan Kanat THK-13, Hv.Basımevi, Ankara 2008 Akalın Ayşe, Türk Savunma Sanayii Tarihi, Milsoft 2008 Fırtına İbrahim, Havacılık Anıları , THK. Basımevi, Ankara2009 Yetkin Çetin, Karşı Devrim, Y.A.R.Müdafai Hukuk Yayınları, Antalya 2009 Değer M.Emin, Oltadaki Balık Türkiye, Kilit Yayınları, Ankara 2010 Akdemir Yılmaz, Atatürk Dönemi Türk Havacılığı, AÜ, Ankara 2005 Avşaroğlu Nadir, Marshall planı ve Amerikan dıs kredileri, 2008 Hava Kuvvetleri Uçak Albümü Hava Basımevi, Ankara 2009 Jane s All the World s Aircraft Dergisi, s c,