bevegelsesenergi. All energi som kommer av at noe har en bestemt posisjon eller stilling er stillingsenergi.

Transkript

1 bevegelsesenergi. All energi som kommer av at noe har en bestemt posisjon eller stilling er stillingsenergi. For å kunne forstå de to energiformene, kan vi bruke følgende eksempel: La oss ha en penn og plassere den på pulten. Vi sørger for at pennen detter ned på gulvet ved at vi dytter den. Den form for energi som sørger for at pennen detter ned på gulvet er bevegelsesenergi. Nå kan vi plukke opp den samme pennen fra gulvet og plassere den tilbake på pulten. På denne måten bruker vi vår egen energi og lagrer stillingsenergi på pennen. Jo høyere vi løfter pennen fra gulvet, desto mer energi lagrer vi på pennen. Idet vi sørger for at pennen detter ned igjen på gulvet, omformes stillingsenergi til bevegelsesenergi og på denne måten sørger bevegelsesenergien for at pennen detter i en økende fart på gulvet. Energikilder Solenergi er energi som kommer direkte i fra sola. Vi kan føle varmen fra sola. Energien i sollyset kan gjøre mange ting. Solenergien får planter til å vokse. Den gir oss varme og lys. Den får vinden til å blåse. Solstrålene får vannet til å fordampe. Dampen stiger, blir avkjølt, danner skyer og det kan begynne å regne. Uten sola ville vi verken hatt regn eller snø. Energien i solstråler - kalles strålingsenergi. 10

2 (depolanmış enerji) şeklinde ikiye ayırabiliriz. Hareket eden her şey hareket enerjisi taşır. Sabit olan veya sabit duran bir şeyden elde edilen enerjiye depolanmış enerji deriz. Bu iki tür enerjiyi daha iyi anlayabilmek için şu örneği kullanabiliriz: Elimize bir kalem alalım. Kalemi sıranın üzerine koyalım. Kalemi sıranın kenarından iterek yere düşmesini sağlayalım. Kalemin yere doğru hareket etmesini sağlayan hareket enerjisidir. Şimdi aynı kalemi yerden alarak tekrar sıranın üzerine koyalım. Böylece siz kendi enerjimizi kullanarak kaleme potansiyel enerji depolamış olmaktasınız. Kalemi yerden ne kadar yükseğe kaldırırsak, kaleme o kadar fazla enerji depolamış oluruz. Kalemi tekrar sıranın kenarından aşağı doğru düşmesini sağlarsak, bu potansiyel enerji hareket enerjisine dönüşecek ve kalem sıradan aşağıya doğru hızla harekete geçecektir. Enerji kaynakları Güneş enerjisi doğrudan güneşten gelen bir enerji biçimidir. Güneş ışınlarında bulunan enerji birçok şeyin oluşmasını sağlar. Örneğin güneş enerjisi bitkilerin büyümesini sağlar. Bize ışık ve ısı verir. Güneş enerjisi rüzgarın esmesini sağlar. Güneş ışınları suyun buharlaşmasını sağlar. Buharlaşan su havada yükselir, soğur ve bulutların oluşmasını, dolayısıyla yağmur ve kar yağmasını sağlar. Güneş olmaksızın ne yağmur ne de kar yağardı. Güneş ışınlarındaki enerjiye ışık enerjisi denir. 11

3 Hvordan bruker vi solenergi Mennesket har alltid brukt solenergien til å få avlingen til å gro og holde seg selv varm. I dag bygger vi fortsatt husene våre slik at vi skal ta vare på den solstrålingen som treffer boligen vår. Dette kaller vi passiv soloppvarming. En del steder brukes også aktiv soloppvarming. Aktiv soloppvarming er å ha en samler på taket som varmer opp luft eller vann. Den oppvarma lufta eller vannet blir så flyttet til et lagringssted. Her hentes energien fram når den trengs. Vi bruker solenergien på flere måter. En av disse er å lage elektrisitet. Solstrålene skaper elektrisk strøm når de treffer spesielle plater som vi kaller for "solceller". Mange lommeregnere og klokker får nå energien sin fra små solceller. Større solceller oppe på taket kan forsyne hus med strøm. Solceller er fortsatt dyre så de blir mest brukt i hus som ligger utenfor det vanlige ledningsnettet. Vi kan lage elektrisitet av solenergi på en annen måte også. Ved å konsentrere strålene med speil og linser kan vi få vann til å koke. Da blir det utviklet damp som kan drive en generator. 12

4 Güneş enerjisini nasıl kullanırız İnsanlar güneş enerjisinden ürünlerinin yetişmesi ve ısısından yararlanmak için hep yararlanmışlardır. Günümüzde konutlarımızı güneş enerjisinden yararlanacak şekilde inşa ederiz. Buna pasif güneş ısıtması deriz. Bazı bölgelerde aktif güneş ısısı da kullanılıyor. Aktif güneş ısısı, çatıya yerleştirilen su veya hava toplayıcısı sayesinde gerçekleşir. Isıtılan su veya hava gereksinim doğduğu zaman kullanılmak üzere bir depoda depolanır. Güneş enerjisini değişik şekillerde kullanırız. Bunlardan birisi güneş enerjisinden elektrik üretmektir. Güneş ışınları, özel yapılmış peteklere çarptıkları zaman elektrik enerjisi üretirler. Günümüzde birçok hesap makinesi ve saat gibi aletler çalışmaları için gerekli enerjiyi küçük güneş hücrelerinden elde ederler. Çatılara kurulmuş daha büyük güneş hücreleri ise konutların elektrik gereksinimini karşılar. Güneş hücreleri halen pahalı oldukları için genellikle normal elektrik hattının dışında kalan bölgelerde kullanılırlar. Güneş enerjisinden bir başka yöntemle de elektrik enerjisi üretebiliriz. Güneş ışınlarını ayna ve mercekler aracılığı ile yoğunlaştırarak suyun kaynamasını sağlarız. Ortaya çıkan buhar ise jeneratörün çalışmasını sağlar. Norveççe Türkçe solenergi güneş enerjisi sollys güneş ışığı solstråle güneş ışını fordampe buharlaşmak avkjøle soğutmak sky bulut strålingsenergi ışınsal enerji avling ürün, mahsul, rekolte, ekin gro büyümek, gelişmek, artmak passiv pasif, hareketsiz soloppvarming güneş ısısı lagringssted depo, deplama yeri solcelle güneş hücresi forsyne beslemek, ulaştırmak ledningsnett elektrik hattı, gerilim hattı linse mercek generatør jeneratör fornybar yenilenebilir forurensning kirlilik, çevre kililiği tilgjengelig var olan, elde edilebilen avsidesliggende solfanger konstruksjon holdbar vedlikeholde stabil komplisert uzakta bulunan, uzak, ücra güneş toplacı yapı, inşaat dayanıklı korumak sabit, sağlam karmaşık, zor 13

5 Fordeler med solenergi Solenergien i seg selv er gratis. Sola skinner alltid, så tilførselen av solenergi vil alltid være til stede og fornybar. Å bruke solenergi medfører ingen forurensning. Solenergi er tilgjengelig over alt, selv på de mest avsidesliggende sider. Solfangere og solceller er enkle konstruksjoner som er holdbare og lette å vedlikeholde. Ulemper med solenergi Solvarmen er ikke særlig konsentrert. Det er vanskelig å samle nok solenergi til en hel by. Solenergien er ikke stabil. Sola skinner og gir mest energi om dagen, den gir mindre energi om natten, vinteren eller i overskyet vær. Da må vi enten lagre energien, noe som er dyrt og komplisert, eller benytte andre energikilder. Elektrisitet produsert av solceller er fortsatt dyrt. Bioenergi er energi fra planter, planteavfall og dyreavfall. Disse restene kaller vi for "biomasse". Den vanligste biomassen er ved, flis og dyregjødsel. Hvordan bruker vi bioenergi Ved er en av de eldste formene for bioenergi. Ved hogges fortsatt i skogen og blir brent for å gi varme rundt om i verden. I dette århundret har forskerne utviklet nye måter å bruke biomassen på. Dyregjødsel blir brutt ned av bak- 14

6 Güneş enerjisinin olumlu yanları Güneş enerjisinin kendisi ücretsizdir Güneş her zaman doğar, dolayısıyla güneş enerjisi her zaman kullanıma hazır ve yenilelebilen bir enerji kaynağıdır. Güneş enerjisi çevreye hiçbir zarar vermez. Güneş enerjisine her yerde ulaşılabilir. Güneş toplayıcıları ve güneş hücrelerinin yapılmaları basit, dayanıklı ve tamiri kolaydır. Güneş enerjisinin olumsuz yanları Güneş ısısı yoğun olarak bulunmadığından bütün birk ente yetecek enerjiyi depolamak zor. Güneş enerjisi sabit değil. Güneş gündüzleri büyük miktarda enerji verdiği halde, geceleri, kış mevsiminde ve havanın kapalı olduğu günlerde enerji oranı oldukça düşük olmakta. Dolayısıyla ya enerjiyi depolamak gerekir ki bu pahalı bir yöntemdir, ya da başka enerji kaynaklarından yararlanmak gererkir. Güneş hücrelerinden elde edilen elektrik henüz pahalı bir yöntemdir. Biyo enerjiyi itki artıklarından ve diğer canlı artıklardan elde edilir. Bu artıklara biyolojik artıklar denir. En yaygın biyolojik artıklar odun, bıçkı tozu ve hayvan gübresidir. Biyo enerjiyi nasıl kullanırız Odun, biyo enerjinin en eski halidir. Günümüzde de dünyanın her tarafında ısıtması için ormanlardan odun kesiliyor. Bu yüzyılda bilim adamları biyomastan yararlanmanın yeni yöntemlerini geliştirdiler. Bakteriler tarafından 15