B unl a r ı B i l i yor mus unuz? MİTOZ. Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı,

Transkript

1

2 MİTOZ Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelmiştir. Hücreler büyüme ve gelişme sonucunda belli bir olgunluğa eriştikten sonra bölünürler. Hücre bölünmesi çekirdeğin kontrolünde gerçekleşir. Kromozom Vücut hücreleri anne ve babadan gelen kromozom çiftine sahiptir. Üreme hücreleri ise vücut hücrelerinin yarısı kadar kromozoma sahiptir. Yani bir takım kromozoma sahip hücreler üreme hücreleridir ve n ile gösterilir. Bir takım (n) anneden bir takım (n) babadan gelmek üzere iki takım bulunduran hücreler vücut hücreleridir ve 2n ile gösterilirler. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde büyüme, gelişme, yaraların onarılması ve üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Çok hücreli olan bitki hücre bölünmesi ile büyümektedir. Çok hücreli olan insanın hücre bölünmesi ile saçları uzamaktadır. Çok hücreli olan insanlarda zarar gören kısımların onarılması hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Hücre bölünmesi; büyüme, gelişme, yaraların onarılması için vücut hücrelerinde mitoz, eşey ana hücrelerinde eşey hücreleri (üreme hücreleri) oluşurken mayoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Mitoz bölünme birbirini takip eden çekirdek ve sitoplazma bölünmesinden meydana gelir. Bölünme sonucunda birbirine ve ana canlıya kalıtsal olarak benzeyen iki yavru hücre oluşur. Hücre belli bir olgunluğa erişip, çekirdeğin bölünme emrini vermesiyle mitoz bölünme başlar. Bölünme öncesinde çekirdekte bulunan kalıtım maddesi (DNA) kendini kopyalar. Kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom adını alır. Tek hücreli olan Amip hücre bölünmesi ile çoğalmaktadır. Yumurta hücresi n = 23 Zigot 2n = 46 Sperm hücresi n = 23 Deri hücresi 2n = 46 Örneğin insanların vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunmaktadır. 2n=46 şeklinde gösterilir. Üreme hücrelerinde ise (yumurta veya sperm) 23 tane kromozom bulunmaktadır. n=23 şeklinde gösterilir. B unl a r ı B i l i yor mus unuz? Kanser hücreleri mitoz bölünme ile hızlıca çoğalmaktadır. Birçok kanser ilacı bu hücre bölünmesini önlemek için üretilmektedir. Mitoz bölünme en hızlı ana rahmindeki ceninde görülmektedir. Hücreler yirmi dakikada bir mitoz bölünme geçirirler. En korkunç kanser türlerinde bile bu kadar çabuk bölünme kabiliyeti mevcut değildir. Dokuz ay gibi kısa bir süre içinde, toplu iğne başı büyüklüğündeki döllenmiş bir hücreden 3-4 kg lık bir canlı meydana gelir. 5

3 TEST KONU ÖĞRENME ÇÖZ 1. Canlının en küçük yapı birimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hücre B) Doku C) Organ D) Sistem 7. Üreme ana hücrelerde meydana gelen hücre bölünmesi aşağıda verilen olaylardan hangisi için meydana gelir? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 8. Vücut hücresinde 40 kromozom bulunan bir canlının üreme hücresindeki kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 40 B) Aşağıdakilerden hangisi hücrenin kısımlarından değildir? C) 10 D) 80 A) Hücre zarı B) Sitoplazma C) Çekirdek D) Kalıtım maddesi 9. Aşağıda mitoz bölünme ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? 3. Hücrede büyüme, gelişme ve üremeyi kontrol eden yapı hangisidir? A) Hücre zarı B) Hücre duvarı C) Çekirdek D) Sitoplazma A) Bölünme sonucunda iki hücre oluşur. B) Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin aynısıdır. C) Önce sitoplazma, daha sonra çekirdek bölünmesi meydana gelir. D) Vücut hücrelerinde görülür. 4. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde hangi olayı sağlar? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 5. Hücre bölünmesi çok hücrelilerde hangi olayı sağlamaz? A) Büyüme B) Gelişme 10. Mitoz bölünmenin başlangıcında çekirdekteki kalıtım maddesi aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılır? A) Kromozom B) DNA C) Çekirdek D) Hücre C) Onarım D) Üreme 6. Vücut hücrelerinde meydana gelen hücre bölünmesi aşağıdaki olaylardan hangisi için meydana gelmez? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 11. Aşağıda verilen hücre bölünmelerinden hangisi diğerlerinden farklıdır? A) Tek hücreli olan amipten iki yavru amip oluşumu B) Yeni doğmuş bir bebeğin büyümesi C) İnsanların saçların uzaması D) Bitkinin polen üretmesi 6

4 ÇÖZÜMLER 7. Üreme ana hücrelerinde meydana gelen mayoz bölünme ile üreme hücreleri oluşur. Bu da üremeyi sağlar. 1. Canlının en küçük yapı birimine hücre denir. 8. Üreme hücrelerindeki kromozom sayısı vücut hücrelerinin yarısı kadardır. 2. Hücre; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelir. Doğru yanıt B seçeneğidir. 3. Hücrede meydana gelen tüm olayların kontrolünü çekirdek sağlar. Doğru yanıt C seçeneğidir. 9. Mitoz bölünmede önce çekirdek daha sonra sitoplazma bölünmesi meydana gelir. Doğru yanıt C seçeneğidir. 4. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde üremeyi sağlar. 10. Çekirdekteki kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom olarak adlandırılır. 5. Hücre bölünmesi çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. 6. Vücut hücrelerinde meydana gelen mitoz bölünme ile büyüme, gelişme ve onarım sağlanır. 11. Amipten iki yavru hücre oluşumu, bebeğin büyümesi, saçların uzaması mitoz bölünme ile gerçekleşir. Bitkinin polen üretmesi ise mayoz bölünme ile gerçekleşir. 7

5 ÇALIŞMA KAĞIDI 1 A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına 3, yanlış olanların yanına x işareti koyunuz. 1. Mitoz bölünme tek hücrelilerde üremeyi sağlar. 2. Üreme ana hücrelerinde mayoz bölünme görülür. 3. İnsanlarda sperm ve yumurta hücreleri mitoz bölünme ile oluşur. 4. Mitoz bölünme önce sitoplazma daha sonra çekirdek bölünmesi olmak üzere iki kısımdır. 5. Yaralarımızın iyileşmesi mitoz bölünme ile gerçekleşir. 6. Üreme hücrelerinde, vücut hücrelerinin yarısı kadar kromozom bulunur. 7. Hücre bölünmesini yeni tamamlamış bir hücre hemen bölünme özelliğine sahip olur. 8. Mitoz bölünme sonucunda iki yeni hücre oluşur. 9. Hücre bölünmesini çekirdek kontrol eder. 10. Mitoz bölünme sonucunda oluşan hücreler aynı kalıtsal yapıya sahiptir. 11. Üreme hücreleri 2n, vücut hücreleri n sayıda kromozoma sahiptir. 12. Yaprak hücresinde 20 kromozom bulunan bitkinin, yumurta hücresinde 10 kromozom bulunur. B. Aşağıda verilen paragraftaki boşlukları doldurunuz. Hücre bölünmeleri... ve... olmak üzere iki çeşittir. Vücut hücrelerinde... bölünme, üreme ana hücrelerinde... bölünme gerçekleşir. Mitoz bölünme çok hücrelilerde...,... ve... sağlar. Tek hücrelilerde ise... sağlar. Mitoz bölünme birbirini takip eden... ve... bölünmesinden meydana gelir. Bölünme sonucunda ana hücre ile... kalıtsal yapıda,... tane hücre oluşur. 8

6 ÇALIŞMA KAĞIDI 2 Sağlıklı hücre Kanser başlangıcından 2 ay sonra Yandaki resimlerde sağlıklı bir hücre ile kanserli bir hücrenin şekli gösterilmektedir. Kanser günümüzün yaygın hastalıklarından biridir. Sağlıklı bir vücut hücresi gerektiği zaman gerekli sayıda bölünmektedir. Kanserli hücreler ise normalden çok daha hızlı bölünmektedir. Kanser hücreleri kontrolsüz bir şekilde çoğaldıklarından birikerek tümörleri (kitleleri) oluştururlar. Kanser hücreleri tümörlerden ayrılırsa kan veya lenf dolaşımı ile vücudun başka kısımlarına yayılabilirler. Kanser kalıtsal veya çevresel faktörler sonucu meydana gelebilir. Sigara ve alkol kullanımı, röntgen ışınları, Güneş ışınları, hava kirliliği, kimyasal maddeler, radyasyon, kötü beslenme alışkanlıkları kansere sebep olan bazı çevresel faktörlerdendir. Kanser ne kadar erken teşhis edilirse iyileşme oranı da o kadar artar. Bu sebepten dolayı rahatsızlığımız olmasa bile her sene bir kere genel kontrolden geçmeliyiz. Yukarıda kanserle ilgili verilen bilgilere göre, aşağıdaki cümleleri doğru ise, yanlış ise ile işaretleyiniz. 1. Kanser, hücrelerin kontrolsüz bir şekilde bölünmesidir. 2. Hücrelerimiz gerektiği sayıda bölünürken, kanser hücreleri çok hızlı bölünmektedir. 3. Kanser hücreleri vücuda yayılamazlar. 4. Kanser hücreleri çoğaldıklarında birikerek tümörleri oluştururlar. 5. Kanser sadece kalıtsal faktörler sonucu meydana gelmektedir. 6. Bilgisayar, cep telefonu gibi radyasyon yayan cihazlar kansere sebep olan faktörlerdendir. 7. Kanser, tedavisi olmayan bir hastalıktır. 8. Rahatsızlanmadığımız sürece doktora gitmeye gerek yoktur. 9

7 Mitoz Bölünmenin Evreleri 2n=2 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünme evrelerini inceleyelim. Bitki hücrelerinde ise hayvan hücrelerinden farklı olarak sitoplazma bölünmesi, ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. Hazırlık evresinde çekirdekte bulunan kalıtım maddesi kendini kopyalar. Hücre çeperi Ara lamel 1. aşamada kromozomlar belirgin halde görünürler. Çekirdeği çevreleyen zar erimeye başlar. Bitki hücrelerinde bulunan hücre çeperinin sert ve dayanıklı olmasından dolayı sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşmez. 2. aşamada kromozomlar hücrenin ortasına dizilirler. Mitoz bölünme sonucu iki hücre oluşur ve oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücre ile aynıdır. Bir canlının bütün vücut hücrelerinde aynı sayıda kromozom bulunmaktadır. Aynı türe ait canlıların kromozom sayılarıda aynıdır. Fakat farklı tür canlılarında kromozom sayıları aynı olabilir. 3. aşamada kromozomlar ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket ederler. Böylece çekirdek bölünmesi tamamlanır. Tür Kromozom sayısı İnsan 46 Moli balığı 46 Güvercin 16 Soğan 16 At 64 2n = 2 2n = 2 4. aşamada sitoplazma bölünmesi başlar. Sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşir. Böylece bölünme tamamlanmış olur. Eğrelti otu 500 Tabloyu incelersek insan ve moli balığının aynı sayıda kromozom içerdiğini görürüz. Eğrelti otunda ise insandan daha fazla kromozom bulunmaktadır. Fakat bu durum eğrelti otunun insandan daha gelişmiş olduğunu göstermez. Bir canlının sahip olduğu kromozom sayısı o canlının gelişmişliği ile ilgili değildir. 10

8 TEST KONU ÖĞRENME ÇÖZ 4. Aşağıda verilen mitoz bölünme evrelerinden hangisinde kromozomlar zıt kutuplara ayrılırlar? A) B) 1. Aşağıda verilen mitoz bölünme evrelerinden hangisinde kalıtım maddesi kendini kopyalar? C) D) A) B) C) D) 5. Yanda sitoplazma bölünmesi gösterilen hücre, aşağıdaki canlılardan hangisine ait olabilir? A) Eğrelti otu B) İnsan C) Papatya D) Gül 2. Aşağıda verilen mitoz bölünme evrelerinden hangisinde kromozomlar ilk kez belirgin olarak görülür? A) B) 6. Aşağıda verilen canlılardan hangisinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir? A) Çimen B) İnsan C) Balık D) Kaplumbağa 7. Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi sırasında ara lamel oluşumu, aşağıda verilen hücre kısımlarının hangisi sonucunda oluşmaktadır? C) D) A) Hücre çeperi B) Hücre zarı C) Sitoplazma D) Çekirdek 8. Bitki ve hayvan hücrelerinde meydana gelen mitoz bölünme, aşağıda verilen hangi evrede farklılık gösterir? 3. Aşağıda verilen mitoz bölünme evrelerinden hangisinde kromozomlar hücrenin ortasına dizilirler? A) B) C) D) 9. A) 1. evre B) 2. evre C) 3. evre D) 4. evre Yukarıda karışık olarak verilen mitoz bölünme evrelerinin doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D)

9 ÇÖZÜMLER 5. Boğumlanarak meydana gelen sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde görülür. Doğru yanıt B seçeneğidir. 1. Kalıtım maddesinin kendini kopyalaması bölünmeye başlamadan hazırlık evresinde meydana gelir. 6. Ara lamel oluşumu bitki hücrelerinde görülür. 2. Kromozomlar mitoz bölünmenin 1. evresinde ilk kez belirgin hale gelir. Doğru yanıt B seçeneğidir. 7. Bitki hücrelerinde bulunan hücre çeperi sert bir yapı olduğundan ara lamel oluşumu ile sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. 3. Kromozomlar mitoz bölünmenin 2.evresinde hücrenin ortasına dizilirler. Doğru yanıt C seçeneğidir. 8. Bitki ve hayvan hücrelerinde sadece sitoplazma bölünmesinde farklılık vardır. Bu da 4. evrede gerçekleşir. 4. Kromozomlar mitoz bölünmenin 3. evresinde zıt kutuplara ayrılırlar. 9. İlk evrede kalıtım maddesi çekirdekte dağınık halde bulunur (2). Daha sonra belirginleşen kromozomlar hücrenin ortasına dizilirler (3). Kromozomlar zıt kutuplara doğru çekilirler (4) ve sitoplazma bölünmesi gerçekleşir (1). 12

10 ÇALIŞMA KAĞIDI 3 HANGİ HÜCRE NEDEN BÖLÜNÜYOR? Aşağıda 5N ve 1K ile şifrelenen soruları cevaplandırınız e erede e zaman asıl eden 1. Yukarıdaki bölünme çeşidi NEdir? 2. Çok hücrelilerde bu hücre bölünmesi NEREDE gerçekleşir? 3. Çekirdek bölünmesi NE ZAMAN gerçekleşir? 4. Sitoplazma bölünmesi NASIL gerçekleşir? 5. Çok hücrelilerde NEDEN bu bölünme çeşidi görülür? im 6. Bu bölünmeyi geçiren hücreler KİM lerdir? 13