SONUÇ ve ÖNERİLER Askeri operasyonlar sorunu İnsani sorun

Transkript

1 SONUÇ ve ÖNERİLER Mali deki son kriz, insani, siyasi ve stratejik açıdan sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu sorunlar ancak yerel, bölgesel ve uluslararası düzeyde gösterilen yoğun çabalar ile çözümlenebilir. Nitekim Mali krizinin, toplumsal ve siyasal açıdan zayıf ülkelerin yanında güçlü gibi görünen bölge ülkelerini bile etkileme ihtimali vardır. Mali deki kriz aynı zaman da küresel güvenlik ve istikrarı tehdit edebilecek başka sıkıntılara neden olabilir. Askeri operasyonlar sorunu Bazı Afrikalı ülkelerin de katılımıyla, Fransa nın Kuzey Mali de başlattığı askeri operasyonlar radikal grupların geri çekilmesine neden olmuştur. Ancak tüm bu sorunların tamamen ortadan kalkmaması bölgedeki güvenlik risklerinin devam etmesini neden olacaktır. Nitekim bu gruplar, varlıklarını kanıtlamak için gerilla savaşlarına yönelmişlerdir. Ancak diğer önemli bir tehlike de Fransız askeri baskısı nedeniyle savaşın Mali nin çevresinde yer alan petrol zengini Nijerya, Nijer ve Çad gibi kırılgan bir yapıya sahip devletlere sıçrama ihtimalidir. İnsani sorun Mali deki insani meseleyi rüdn mür t ala lç a çöçaötröd. Birinci unsur, Sahil bölgesini zaman zaman vuran kuraklık nedeniyle halküt, kötü beslenme sorunu ile karşı karsıya kalması durumudur. Ülkenin Kuzey bölgesi, kuraklıktan en çok zarar gören bölge olarak değerlendirilmektedir. iaitki olarak Mali deki insani sorunlar savaşın sonuçları ve istikrarsızlık ile doğrudan bağlantılıdır. Zira savaş ve süregelen silahlı çatışmalar nedeniyle vatandaşların çoğunluğu Moritanya, Cezayir ve Burkina Faso gibi komşu ülkelerdeki kamplara göç etmek zorunda kalmıştır. Ülkede ortaya çıkan insani sorunların bir nedeni de Kuzey Mali ye yönelik insani yardımların yönetimi ile bağlantılıdır. Nitekim kimileri, bu yardımların bağışta bulunanların politize etmesinden yakınırken, kimileri de yardımların çalınmasına ve piyasada yeniden satılmasına karşı alınan önlemlerin yetersizliğinden şikâyet etmektedir. Son olarak, ülkedeki eğitimin yetersiz olması bu sorunların nedenlerinden biridir. Çünkü art arda yaşanan savaşlar ve kuraklık felaketi sonrasında yaşanan göçler çocukların eğitimlerinin yarıda kesilmesine neden olmaktadır. Buna bağlı olarak eğitim düzeyinin düşmesi aşırı grupların taban kazanmasına, vatandaşların milisler ve yasadışı ticaret yapan suç şebekeleri tarafından istismar edilmelerine yol açmaktadır. Kuşkusuz bölgedeki eğitim düzeyinin düşük olması bölgede cereyan eden hadiseleri ve mevcut koşulları derinlemesine kavrayabilecek, uzun vadede istikrarın korunması ile barışın

2 tesis edilmesine yardımcı olacak yeterliliğe sahip elit/aydın kesimlerin yenilenmesine de izin vermemektedir. Kültürel sorun Kuzey Mali ve özellikle Timbuktu kenti, UNESCO nun dünya insanlık mirası kapsamında sınıflandırdığı ünlü mekânlara ve tarihi eserlere sahip dünyanın en önemli bölgelerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Ancak savaş, teröristlerin ve suç örgütlerinin eliyle, bu kültürel varlıkların pek çoğunun yıkılmasına neden olmuştur. Suç eylemlerinin verdiği zararların en büyüğü, son derece önemli ilmi, kültürel ve tarihi öneme sahip Arapça, İbranice ve Elhamido (yani Arap harfleriyle yazılmış İspanyolca) dillerinde yazılmış kitapların bulunduğu kütüphanelerin yakılması olayıdır. Bu kitaplar, birkaç asırdır bu bölgede muhafaza edilmektedir. Bu bağlamda kütüphanelerin çoğu, mükemmel bir özenle gelecek nesillere miras bırakılmaya çalışılmaktadır. Timbuktu daki kültürel mirasın korunması ve restore edilmesi uluslararası toplum, bölgesel ve uluslararası örgütler açısından insani ve ahlaki bir sorumluluktur. Bu bağlamda geride kalan kitapların ve mekanların geleceği ile ilgili meydana gelen olaylar hakkında titiz ve ayrıntılı bir soruşturma yapılması amacıyla ilgili kurumlarıyla BM ve ilgili bölgesel örgütlerin iştirak edeceği uluslararası bir komisyon oluşturulmasına gerek duyulmaktadır. Tarihi eserleri ve değerli eşyaları çalınması ve karaborsada satılması bu tarihi eserlerin ve değerlerin yasadışı yollarla kaçırılması olasılığı da bu soruşturmaya dahil edilmelidir. Toplumsal barışın yeniden tesis edilmesi sorunu Mali de toplumsal barışın yeniden tesis edilmesi, mevcut dönemde en çetrefilli sorunlardan biri olarak değerlendirilmektedir. Ülkenin kuzeyinde yaşanan çatışmanın, bir yanda Araplar ve Tuaregler, öte yanda siyahî gruplar arasındaki çatışmalara dayandırılması krizi çözülemez bir hale getirmektedir. Nitekim çatışmanın tarafları, etkinliklerini güçlü tutmak ve birbirlerine karşı yaptıklarını haklı göstermek maksadıyla bu etnik kimlik ile oynamışlardır. Oysa bu çatışmayı, siyahî ve diğer etnisiteler temeli ile ilişkilendirmek doğru değildir. Çünkü siyahî gruplar da kendi aralarında çatışmakta ve birbirleriyle savaşmaktadırlar. Yine aynı durum Mali nin kuzeyindeki Araplar ve Tuaregler için de geçerlidir. Mali de öne çıkan bu hususlar aynı zamanda diğer Sahra-altı Afrika ülkeleri olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahilleri, Liberya ve gibi diğer ülkelerdeki yaşanan çatışmalar için de geçerlidir. Dolayısıyla bu krizin çözümüne katkıda bulunmak isteyen herhangi bir ülkenin, yalnızca etnik boyut üzerine odaklanması tehlikeli bir adım

3 olacaktır. Çünkü Afrika daki çatışmalar temelde toplum içinde ve devlet kurumlarında elitlerin yenilenmesi sorunsalı ile bağlantılıdır. Bir başka ifadeyle, nesillerin/kuşakların yenilenmesiyle, sorumluluk alanları ve etki merkezleri üzerinde çatışma çıkmaktadır. Mali de yaşanan son krizde, aşırı grupların geri çekilmesi ve Fransa nın ülkenin kuzeyine girmesi ile beraber ülkede Kuzey Mali halkına karşı intikam eylemleri baş göstermiştir. Hatta etnik temelli milisler tekrar ortaya çıkmıştır. Bu durum, çatışmanın uzun bir dönem devam edebileceğine işaret etmektedir. Uluslararası toplumu, Birleşmiş Milletler e bağlı barışı koruma güçleri göndermeye sevk edecek nedenlerden biri de budur. Bu tür krizlerin yapısı ve nedenleri yakından incelendiğinde etnik, siyasi, dini, ekonomik ve toplumsal yönleri bulunan Afrika daki bu tür anlaşmazlıklar üzerinde çalışacak bir kuruma ihtiyaç olduğu görülmektedir. Afrika nın, şu anda kıta haricindeki pek çok çatışmanın arka bahçesi haline gelmesi meselenin bir an önce çözülmesini gerektirmektedir. Benzer şekilde bölgede aşırı gruplar olarak nitelendirilebilecek, milis gruplar ve sınır ötesi örgütlü suç şebekelerinden kaynaklanan riskler ile karşı karşıya kalmaktadır. Demokratik yapının inşası sorunu Mali de toplumsal barışı tesis etmenin en önemli seçeneklerinden biri de gerçek demokratik kurumların oluşturulmasıdır. Aslında Mali, özellikle ordunun doğrudan devlet y ütaniçitra vazgeçmesinin ardından, Afrika kıtasında demokrasi için model olmaya aday ülkelerden biri olmuştur. Ancak birtakım nedenlerden dolayı söz konusu deneyim başarısız olmuştur. Bu nedenlerden ilki, bazı askeri liderlerin demokratik çabalara karşı çıkması ve yönetimi tekrar ele geçirmek ve şahsi çıkarları için ülkenin kuzeyindeki krizden yararlanmaya çalışmasıdır. Ayrıca fakirlik, ekonomik krizler ve doğal afetler, Mali de demokrasi deneyiminin yeterince olgunlaşmasına engel olmuştur. Öte yandan zikredilen söz konusu sorunların yanında gergin bölgesel çevre, Mali nin dâhili krizlerini ele alütması hususunda askeri yaklaşımların tercih edilmesine gerekçe olmuştur. Ayrıca Mali de yaşanan son gelişmeler ülkedeki siyasi ve toplumsal unsurlar arasındaki güven krizini derinleştirmiştir. Zira Malili zenciler hükümet tarafından ülkenin farklı kurumlarına yerleştirilen Tuareglerin krizi bir fırsat olarak değerlendirerek ülkenin kuzeyinde yeni bir ülke kurmalarını kabul etmeyeceklerdir. Siyahi insanların bu tepkisi bir taraftan kabul edilebilir olsa bile, bazı sebepler nedeniyle bu gerekçe kabul edilemez. üötaö ölkenin resmi kurumlar üt lidaeilat uı dalladit manıdaha önce hükümete karşı

4 silah kullananlardı. Bu durum devlet kurumlarına giremeyenlerin, kurumlarda görev almaları, ekonomik ve toplumsal haklarını elde etmeleri İmİt silaha sarılmaları gerektiği fikrini doğurmaktadır. Bu düşünce ülkedeki terör unsurları, milis güçleri ve mafya gruplarına ülke halkının kendi gayri meşru amaçları doğrultusunda kullanmalarına, bundan yararlanarak isyan çıkarmalarını kolaylaştırmaktadır. Diğer yandan herkesin demokratik kurumlara katılmasını engelleyen ya da önleyici bir etken olan psikolojik bir faktör söz konudur. Kimi siyahiler, Tuareglerin kendileri köleymiş gibi muamelede bulunduklarına kanaat etmektedirler. Kuşkusuz bu düşüncenin temelinde tarihsel ve sosyolojik bir gerçek vardır. Bu durumun geçmişte bölgede yaygın olan bedevi ve kabile kültürüyle de doğrudan bir ilişkisi vardır. Ancak bu bakış açısı çoğu zaman bilinçli olarak büyütülmektedir. Böylece ülkenin kuzeyinde yaşayan Arap ve Tuareglere karşı yürütülen faaliyetlere meşruiyet kazandırılmış olunuyor. Ayrıca Mali de ve aün tüt rinad eüllaladitra siyahiler arasında da kişilerin siyahlık dereceleri, dudak ve burnun büyüklüğü gibi esaslara dayanan bir şekilde insanlar arasında bir derecelendirme söz konusudur. Bütün bu faktörler, Mali de özgür bir toplum ve güçlü demokratik kurumlar inşa etmeye yönelik herhangi bir projenin oluşturulmasında eğitim, vatandaşlık kültürü ve insan hakları gibi kavramların ne kadar merkezi bir öneme haiz olduğunu vurgulamaktadır. Bölgesel barış ve istikrar sorunu Mali deki olayların, Mağrip bölgesi, Sahil ve Sahra bölgesi ve ayrıca Gine Körfezi bölgesinin istikrarına olumsuz bir etkisi olmuştur. Mağrip bölgesinde Kaddafi nin devrilmesinden sonra silahların yayılımı, radikal silahlı grupların ve milislerin silaha ulaşımlarını kolaylaştırmıştır. Bu durum, -özellikle Libya ve Tunus açısından- sınır güvenliğinin sağlanmasına yardımcı olmak üzere bölgesel ve uluslararası çabaların gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Öte yandan Kuzey Mali de krizin çözümü için uygun devlet biçimi konusunda geniş bir tartışma başlaması da muhtemeldir. Geçmişte isyancılar ile Malili yetkililer arasındaki çözüm müzakereleri ekonomi, devlet kurumlarına entegrasyon ve yerel olarak seçilmiş kurumlara katılım odaklı olmuştur. O zaman komşu ülkeler, -özellikle Cezayir- özerk yönetim formülünden bahsedilmesini kesin olarak reddetmiştir. Ancak bu son gelişmeler ile birlikte, hem Fransa hem de Cezayir, sorunun çözümü için bir formül olarak ilk kez özerk yönetimden söz edilmesini kabul etmiştir. Yine

5 mevcut aşamada, özellikle Fırnsa nın askeri müdahalesi ve Tuaregler arasındaki dengeler, bazı Tuareglerirn ülkenin kuzeyinde bir ülke kurma fikrinden vazgeçmesi ile birlikte söz konusu çözü önerisini kabul etme ihtimalini doğurmaktadır. Bununla birlikte bazıları, federal devlet çözümünü talep edebilir. Her halükarda Mali deki krizin belirleyeceği çözüm biçimi, diğer Mağrip bölgesi ülkelerindeki tartışmalara da yön verecektir. Bu konuda Libya nın üç federal bölgeye ayrılmasına ilişkin var olan bir tartışma örnek verilebilir. Krizin Sahil ve Sahra bölgesinde ülkeleri de etkileme olasılığı vardır. Örneğin, çok sayıda Tuareg in yaşadığı ve özellikle Mali, Cezayir ve Libya sınırları Tuareg bölgelerine yakın olan Nijer, -şu aşamada istikrarlı gibi görünüyor olsa da- bir başka ayaklanma ihtimali ile karşı karşıyadır. Ayrıca Çad da Tibu kabileleri nedeniyle bölgedeki istikrarsızlıktan etkilenecek ülkelerden biridir. Tibu kabileleri ile Tuaregler arasında pek çok ortak özellik bulunmaktadır. Bu ortak özelliklerden biri de Kaddafi nin Çad otoritelerine karşı yaşanan savaşta Tibu kabilelerini desteklemesidir. Ayrıca Tibu kabileleri Libya ya uygulanan uluslararası ambargo sırasında Büyük Sahra nın ortasında ortaya çıkan kaçaklık ağının da bir parçasıydılar. Bununla birlikte Libya nın Çad ile olan güney sınırlarında Tibu kabilelerinin yaşaması ve Çad ın kuzeyinin Tibu hâkimiyeti altında olması göz önünde alındığında ülkede ayaklanma ihtimalinin yüksek olduğu görülecektir. Libyalı yetkililerin güney sınırlarda yaşayan Tibu kabileleri üzerinde resmi otoritesinin olmaması ve bu kabilelerin ülkenin kuzeyinde kalan Arap kabilelere karşı hassas olması ayaklanma olasılığını güçlendiren hususlardır. Ayrıca daha önce yaşanan olaylarda bu durumu kanıtlar niteliktedir. Çünkü Tibu liderleri Libya ordusunun kendi bölgelerine girmesine karşı çıkmıştır. Buna karşılık güneydeki liderler ayrılıkçı girişimlerde bulunmakla suçlanmışlardır. Dolayısıyla Tibu kabileleri ve Tuareg kabilelerinin Arap kabilelere karşı gösterdikleri tutumlar da benzer niteliktedir. Tüm bu unsurlar daha kompleks çatışmalara potansiyel bir ortam yaratmaktadır. Sudan daki Darfur ve Mısır daki en-nube bölgeleri de bu durumun sahalarından olabilir. Mali deki kriz, kapsamlı bir çözüm için bölgesel ve uluslararası tarafların katılım ve yardımına muhtaçtır. Krizin bu şekilde devam etmesi ya da görmezden gelinmesi halinde Mali krizinin Afrika geneline yayılması uzak bir ihtimal değildir. Hatta bu tür krizler sonrasında peş peşe gerçekleşen göçler, Avrupa ya kadar uzanmakta, Avrupa ya geçiş bölgeleri ya da yasadışı göç ve yerleşim bölgeleri olarak Türkiye gibi yükselen ekonomik

6 güçlere bile uzanabilmektedir. Ayrıca bilindiği gibi bu tür göç hareketlerine birtakım insanlık trajedileri ve benzer şekilde uyuşturucu ticareti gibi örgütlü suç olguları da eşlik edebilmektedir.