Çelikler genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır;

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Çelikler genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır;"

Esin Akgül
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ÇELİK NEDİR? ÇELİK, bir Demir (Fe) Karbon (C) alaşımıdır. C dan başka farklı oranlarda alaşım elementleri ve empürite elementler bulunur. Çeliğe farklı özellikler kazandıran içerdiği elementlerin kimyasal bileşimi ve çeliğin iç yapısıdır. Çeliğe değişik oranlarda alaşım elementleri katılabileceği gibi, çeşitli işlemler (ıslah, normalizasyon vs.) ile iç yapı da kontrol edilerek kullanım amacına göre değişik özelliklerde çelik elde edilir. Manganez (Mn), Fosfor (P), Kükürt (S) ve Silisyum (Si) üretim sırasında hammaddeden kaynaklanan elementler olup, çelik bünyesinde belirli oranlarda bulunur. Diğer elementler ise (Cr, Ni vs.) ferro-alyajlar halinde istenilen miktarlarda çelik bünyesine ilave edilir. Çelik demir cevherinden veya hurdadan geri dönüşüm ile iki şekilde üretilmektedir. Sıvı çelik üretildikten sonra döküm ile ingot olarak veya sürekli döküm yöntemi ile kütük veya blum olarak şekillendirilir. Vasıflı Çelikler alaşımsız, düşük alaşımlı ve alaşımlı çelikler olup, kitlesel olarak üretilen çeliklerden bazı noktalarda ayrılmaktadır. Bu noktalar; Üretim yöntemi, Üretim araçları, Alt limitlerde bulunan S, P ve diğer empüritelerin ile çözünmüş gaz miktarları. Çelikler genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır; Karbon ve alaşımlı çelik olarak bileşimlerine göre, Üretim yöntemlerine göre Son üretim yöntemine göre Ürün şekline göre Kullanım yerleri, üretim programları ve deoksidasyon durumlarına göre Çeliklerin temel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir; Çeliklerin büyük çoğunluğu ısıl işlemlere karşı duyarlıdır. Kimyasal bileşimin yanı sıra uygulanan ısıl işlemler sonucunda istenen sertlik, mekanik ve fiziksel özellik, elektriksel özellik, korozyona ve yüksek sıcaklığa dayanım özelliklerine tam olarak kavuşturulabilir. Çelikler yapılarının gerektirdiği sıcaklıklara kadar ısıtıldıklarında şekillenme özelliğine kavuşur. (Haddeleme, Presleme, Dövme) Ayrıca kimyasal bileşim ve iç yapı olarak uygun olan

2 çelikler haddeleme, presleme gibi yöntemlerle soğuk olarak da şekillendirilebilir. Talaş kaldırıcı tezgahlarda işlenerek, istenilen şekil ve yüzey düzgünlüğüne getirilebilir. Kimyasal bileşim olarak uygun olan çelikler kaynak işlemi ile birleştirilebilir. Çeliklerin büyük bir bölümü çeşitli yöntemler ile metal ile kaplanmaya, emaye yapılmaya, boyanmaya ve plastik maddeler ile kaplanmaya elverişlidir. ULUSLAR ARASI ÇELİK STANDARTLARI TS Türk Standartları Çeliklerle ilgili Türk Standartları nın hazırlanmasında DIN- Alman Standartları esas alınmış olup, Alman Standartları bölümünde yer alan açıklama ve örnekler Türk Standartları için de geçerlidir. DIN Alman Standartları Alman Standartlarında malzeme tanımlaması için 3 değişik sistem kullanılmaktadır. 1. Malzeme Numarası 2. Çeliğin çekme dayanımına göre kısa işareti 3. Çeliğin kimyasal analizine göre kısa işareti o o o Karbon Çelikleri Düşük Alaşımlı Çelikler Yüksek Alaşımlı Çelikler Malzeme Numarası Malzeme Numarası X. X X X X

3 Malzeme Cinsi (Çelik için 1) Çelik Türü Çelik Türü (Alt Grubu) Sıra Numarası Çeliğin Çekme Dayanımına Göre Kısa İşareti : Çeliğin minimum çekme dayanımı (Kgf/mm 2 ) esas alınarak gösterilir. Örn : St 37 En az 37 Kgf/mm 2 veya 370 N/mm 2 çekme dayanımına sahip olan çeliği tanımlar. Çeliğin Kimyasal Analizine Göre Kısa İşareti : Karbon Çelikleri C ön harfi ile tanımlanır ve C harfinden sonra gelen sayı yüzde C miktarının 100 katını gösterir. Ayrıca diğer özellikler C harfinden sonra k, m, q ve f harfleri konularak tanımlanmaktadır. HARFLER TANIM Ck Genel amaçlı kaliteli karbon çelikleri( Düşük P ve S) Cm Cq Cf Kükürt miktarı belli sınırlar içerisinde olan ıslah edilebilir karbon çelikleri Soğuk şekillendirilebilir karbon çelikleri Alevle ve indüksiyonla yüzeyi sertleşebilir karbon çelikleri Düşük Alaşımlı Çelikler

4 Alaşım elemanlarının ağırlık olarak toplam miktarı %5 veya %5 ten az çeliklerdir. Bu çeliklerin kısa işaretindeki ilk rakam Karbon miktarının 100 katı olup, bu sayıdan sonra alaşım elementi veya elementlerinin sembolleri ile daha sonraki sayı ve sayılarla da alaşım elementinin yüzde olarak ağırlıkları verilmektedir. Bu sayılar aşağıdaki alaşım elementi çarpanına bölünerek o elementin yüzde ağırlığı bulunur. Cr, Mn, Si, Ni, Co, W için 4 Al, Cu, Pb, Mo, V, Ti, Zr, Ti, T için 10 C, S, P, N için 100 B için 1000 Örnek : 41Cr4 41 sayısı; 41/100 = 0,41 ortalama % C miktarını, 4 sayısı; 4/4 = 1 ortalama % Cr miktarını ifade eder. Yüksek Alaşımlı Çelikler Alaşım elementlerinin ağırlık olarak toplam miktarı %5 ten fazla olan çeliklerdir. Yüksek alaşımı belirlemek için tüm ifadenin başına bir X işareti konulmuştur. X harfinden sonra gelen sayı ortalama C miktarının 100 katıdır. Bu sayıdan sonra alaşım elementlerinin sembolleri ile bunların yüzde olarak ağırlıklarının miktarları verilir. Tüm alaşım elementlerinin çarpanları 1 olarak kabul edilir. Örnek : X20Cr13 20 sayısı; 20/100 = 0,20 ortalama % C miktarını, 13 sayısı; 13/1 = 13 ortalama % Cr miktarını ifade eder. SAE / AISI Amerikan Standartları SAE ve AISI sistemlerinde malzemenin kısa işareti 4 veya 5 haneli sayı sistemi kullanılarak yapılır. 5 haneli sayı sistemi %C miktarı 1 in üzerinde olduğu zaman yapılır. İlk 2 rakam çelik türünü, diğer 2 veya 3 rakam ise %C miktarının 100 katıdır. AFR-FRANSIZ Fransız Standartları Çeliğin Çekme Dayanımına göre kısa işareti (Örn:A35)

5 Çeliğin kimyasal analizine göre kısa işareti Isıl işlem uygulanabilen C çelikleri (CC işareti ile ifade edilir) Isıl işlem uygulanması gereken C çelikleri (XC işareti ile ifade edilir) Düşük alaşımlı çeliklerin ifade şekli DIN normundaki gibidir. Alaşım elementlerini ifade eden harflerden bazıları değişir fakat alaşım elementi çarpanları DIN normundaki gibidir. Yüksek alaşımlı çeliklerde DIN normundaki X ibaresinin yerini Z harfi alır. Alaşım elementleri çarpanları ise DIN normundaki gibi 1 dir. BS İngiliz Standartları BS standartlarında çeliklerin kısa işaretleri, kimyasal analizlerine göre altı (6) haneli sayı sembol sistemi kullanılarak verilir. İlk üç hane Çelik türü ve ana grubunu, ortadaki hane çeliğin özelliğini belirten harf ve son iki hanede %C miktarının 100 katını ifade eder. ULUSLAR ARASI ÇELİK YAPIM STANDARTLARI

6 DIN EN ÇELİK KALİTELERİ Genel Yapı Çelikleri (Bölüm 1&2) Islah Çelikleri (Bölüm 3) Borlu Çelikler Sementasyon Çelikleri Alev ve İndüksiyonla Sertleştirme Çelikleri Islah Edilebilir Yaylık Çelikler Rulman Çelikleri Takım Çelikleri Paslanmaz Çelikler Otomat Çelikleri

7 Y A P I Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST St 37-2, S235JRG2 E24-2NE Fe 360 B Fe 3610B St3ps St 52-3, S355JO, S355J2G3 E36-3, E36-4 Fe 510 B, C, D Fe 510 D 1 FF SM490 A, B, C 17GS St 60-2, E335 A572Gr-65 A 60-2 Fe 60-2 Fe 590-2FN SM 570 St6ps St 70-2 A 70-2 Fe 70-2 Fe 690-2FN St Mn M5 C28Mn 150M19 SCMn1 28Mn6 30G Ck XC68 C70 060A67 S70C 2C67 65G St 34-2 A33 Fe 320 Fe St 44-3 A573Gr-70 E 28-3 Fe 430B, Fe 430C Fe 430 D1FF SM 400 A, B, C St4kp

8 KARBON Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN AISI AFR UNI BS JIS EN GOST C XC10, AF34C10 C10, 1C10 040A10 S10C C XC25, AF42C20 C20, C21, C25 055M15 S22C C30, C30E, Ck XC32 C M 30 S30C C30E C XC38, AF55C35 C35, 1C35 080A32, 35 S35C C AF 60 C40 C M 40 C C C45, AF65C45 C45, 1C45 080M46, 060A47 S45C C50E, Ck50, Cf C50, C A 47 S50C C50E, C C C55, AF70C55 C55, 1C55 070M55 S55C Mn4 1090

9 SEMENTASYON Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST MnCr MC4 16MnCr5 527 M 17, 590 H 17 16MnCr5 18ChG 16MnCrS5Pb MnCr MC5 20MnCr5 SMnC 420H 18ChG CrNiMo6 18NCD6 18NiCrMo7 17CrNiMo NiCrMo NCD2 21NiCrMo2 805 H 20, M20 SNCM 220 (H) 20NiCrMo MoCr MnSi CrNi NC6 14CrNi CrMo5 12CD4 SCM 415 H

10 CrMo4 18CrMo4 SCM 418H 19CN5 8622RH 815H17 820H17 EN35A EN352 20NC NiCrMo A20H

11 ISLAH Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST Cr C4, 41Cr4 41Cr4 530 A 40, H40, M40 SCr440 (H) 41Cr4 40Ch CrMo CD4, 25CrMo4 25CrMo4 SCM 420, CrMo4 20ChM CrMo CD 4 TS 42CrMo4 708 M 40 SCM CrMo4 40ChFA , , CrMo CD4 38CrMo4, 41CrMo4 708 M 40 SCM440 41CrMo4 40ChFA CrMo CrMo4 708 A 47 SCM445H 50CrMo CrNiMo CND8 817 A 37 SNCM NiCrMo8 40Ch2N2MA CrNiMo NCD6 35NiCrMo6 KB 817 M 40 SNCM CrNiMo6 38Ch2N2MA CrV4 50CV4, 51CrV4 50CrV4 735 A 51, H51 SUP 10 P460NL NiCrMo NCD2 40NiCrMo2 (KB) Type 7 SNCM ChGNM 605M M 36 EN16 EN CrV3

12 YAY Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST Si S7, 56SC7 55Si7 251 A 58 55Si7 55S Si S7 60Si7 251 A 60, 251 H 60 60S SiCr SC7, 60SiCr8

13 61SC CrV4, 51CrV CV4 50CrV4 735 A 51, H51 SUP 10 50ChGFA SiMn5 20NiCrMo Cr3 5160, C3 55Cr3 525A58, A60, H60 SUP 9A 55Cr3 50ChGA 54SiCrV6 62SiCr5 MİKRO ALAŞIMLI Ç E L İ K L E R İ N K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST MnSiVS MnSiVS6 44MnVS MnSiVS5 38MnVS5 30MnVS6 18MnNb6 StE 460 A663Gr.E FeE460KGN FeE460KG F SM 520 B 18G2AFps MnV6

14 OTOMAT Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST SMn28, 11SMn S250 CF 9SMn28 230M07 SUM22 11SMn SMnPb28 12L13 S250Pb CF SUM22L, 9SMnPb28 23L, 24L 12SMn SMn S300 CF 9SMn36 SUM SMnPb36, 11SMnPb37 12L14 S300Pb CF 9SMnPb36 12SMnPb , S MF6 35S S20, 46S M 15 EN8M 44SMn28 PASLANMAZ Ç E L İ K L E R K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U

15 DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST X20Cr X20Cr13 420S37 SUS 420 J1, JL X20Cr13 20Ch X40Cr13, X38Cr13 X40Cr14 SUS 420 J2 40Ch13 KARBON TAKIM VE RULMAN Ç E L İ K L E R İ K A L İ T E M U A D İ L T A B L O S U DIN SAE/AISI AFR UNI BS JIS EN GOST Cr C6 100Cr6 535 A 99 SUJ2 SchCh C80W1 C90 2EU C80KU CT80 U80 A-1/A CrMn6

Benzer belgeler

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 5 Çeliklerin standartları. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2014-2015 Güz Yarıyılı

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 5 Çeliklerin standartları Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2014-2015 Güz Yarıyılı Standartlar Örnek TSE Türk Standartları Ensititüsü ASTM American Society for