MAKİNA ELEMANLARI I CETVELLER

Transkript

1 MAKİNA ELEMANLARI I CETVELLER Not: Cetveller Makina Elemanlarının Projelendirilmesi (A. Bozacı, İ. Koçaş, Ö. Ü. Çolak) kitabından alınmıştır. Cetvel numaraları bu kitaptaki numaralar ile aynıdır. Dinamik Zorlanmalarda Elemanların Boyutlandırılması Cetvel 1.1. Bazı genel yapı ve ıslah çelikleri için kopma ve sürekli mukavemet değerleri ( N / mm 2 ) ÇK (R m ) ÇAk (R e ) ÇD eak ed bak bd Fe Fe Fe Fe Fe Ck Mn CrMo CrMo CrMo Cetvel 1.2. Çap düzeltme katsayısı d (mm) K b Cetvel 1.3. Yüzey düzgünlük katsayısı, K y k (R m ) (N /mm 2 ) ÇOK İNCE PARLATILMIŞ PARLATILMIŞ TAŞLANMIŞ İNCE TALAŞ ALINMIŞ KABA TALAŞ ALINMIŞ TUFALLI

2 Cetvel 1.. Faturalı millerde çekme, eğilme ve burulma için K t teorik gerilme yığılması faktörü ÇEKME EĞİLME r/d D/d ,5 1,36 1,26 1,20 1,16 1, BURULMA r/d D/d Cetvel 1.5. Kama kanallı millerde eğilme ve burulma durumu için K t teorik gerilme yığılması faktörü. EĞİLME BURULMA L/b b/d K t L/b b/d K t r/d K t

3 Cetvel 1.6 Çevresel kanallı millerde K t teorik gerilme yığılması faktörü Cetvel 1.7 Çelik ve alüminyum alaşımları için "q" çentik hassasiyeti katsayısı. r (mm) ÇELIKLER K (da ) ALÜMİNYUM ALAŞIMLARI

4 Cetvel 1.11 Alaşımsız dökme çelikler için kopma ve sürekli mukavemet değeri Dökme çelik K (R m ) DÇ-38 DÇ-5 DÇ-52 DÇ-60 DÇ-62 DÇ Ak (R e ) ed bd Cetvel 1.12 Küresel grafitli dökme demirler için kopma ve sürekli mukavemet değerleri DDK k (R m ) DDK-38 DDK-2 DDK-50 DDK-60 DDK Ak (R e ) ed bd H B Cetvel 1.13 Bazı sementasyon çelikleri için sürekli mukavemet değerleri C 10, Ck 10 C 15, Ck Cr 3 16 MnCr 5 20 MnCr 5 15 CrNi 6 18 CrNi 8 K (R m ) Ak (R e ) ed bd Cetvel 1.1 Alaşımlı dökme çelikler için sürekli mukavemet değerleri (N/ mm 2 olarak) DÇ 22- Mo DÇ-20 MV 53 DÇ20-MV

5 Şekil 1.12 Çevresel kanallı ve faturalı millerde çekme durumu için K t teorik gerilme yığılma faktörü Şekil 1.13 Faturalı millerde K t teorik gerilme yığılma faktörü a) Eğilme b) Burulma

6 Kama bağlantıları Cetvel 3.1 Standart gömme, feder, düz yassı ve oyuk kama boyutları (mm) TS 17/1, 2, 3,, 6, 9, 10' a göre (özet) Çap (d) Gömme kama ve federler Burunlu veya burunsuz (hariç) (dahil) boşluklu sıkı düz -yassı kama oyuk kama den kadar b x h t 1 t 2 t 2 b x h t 1 t 2 b x h t 2 (t) x 2 1,1 0,8 0, x 3 1,7 1, x 5 x 5 6 x 6 8 x 7 10 x 8 12 x 8 1 x 9 16 x x x x 1 25 x 1 28 x x x 20 0 x 22 5 x x x x x x 0 2,5 3 3, , , ,8 2,3 2,8 3,3 3,3 3,3 3,8,3,,9 5, 6, 7, , ,2 1,7 2,2 2, 8 x 5 1,3 3,2 8 x 3,5 3,2 2, 2, 2,9 3, 3, 3,9,, 5, 6, 7,1 8,1 10 x 6 12 x 6 1 x 6 16 x 7 18 x 7 20 x 8 22 x 9 25 x 9 28 x x x 12 0 x 1 1,8 1,8 1,8 1,9 1,9 1,9 1,8 1,9 2, 2,3 2,8 3,7 3,7,5 5,5 6,5 6, 6,9 7,9 8, 9,1 Kama kesiti b x h b : kamanın genişliği h : kamanın yüksekliği t 1 : mildeki yuva derinliği t 2 : göbekdeki kanal derinliği 10 x 12 x 1 x,5 16 x 5 18 x 5 20 x 6 22 x 7 25 x 7 28 x 7,5 32 x 8,5 36 x 9 3,7 3,7,5,5 5,5 6,5 6, 6,9 7,9 8, Tip A : yuvarlak alınlı (gömme) Tip B : düz alınlı C5 malzemeden b = 20 mm genişliğinde, h = 12 mm yüksekliğinde ve = 110 mm boyunda A tipinde olan bir kamanın gösterilişi: Kama A 20 x 12 x C 5 TS 17/9

7 Boy basamakları ( ) : 6, 8, 10, 12, 1, 16, 18, 20, 22, 25, 28, 32, 36, 0, 5, 50, 56, 63, 70, 80, 90,100, 110, 125, 10, 160, 180, 200, 220, 250, 280, 320, 360, 00 mm Sıkı Geçmeler Cetvel.2 Sıkma geçme için tavsiye edilen pratik değerler Göbek malzemesi DD DD Çelik Mil malzemesi DD Çelik Çelik D/d b/d Pem 2,5 2,7 1,2 1, ,5 2,7 1,2 1, ,5 0, ,12 0,08 0,1 0,07 Vidalı Bağlama Elemanları Cetvel 5.2 Somun ve civata imalat yöntemlerine uygun çelik türleri Sembol İmalat Şekli Sıcak şekil vererek Soğuk şekil vererek Talaş kaldırarak Civatalar 3.6 Fe 3 Fe 3 Fe 3KG.6 Fe 38 ; Fe 37 ; C15 Fe 3;Fe 37; MuFe 3; Fe 37KG, 9C20KG QFe Fe3K;Fe37K;MuFe3; - QFe Fe 50 ; C 35 Cq 22; Cq 35 C 25KG; 35S20KG Cq 35K Fe 37K; C15K 9S20K;16S20K Fe 37; Cq 35K;QFe C 5 Cq 5 Fe 60KG; C5KG Fe 50K; C35K ; 35S20K 8.8 C 35 ;C 5 ;3Cr Cq 35 ;Cq 5 ;3Cr C 35 ; C Cr 1Cr Cr ; 2CrMo ;2CrV6 1Cr ; 2CrMo ;2CrV CMoV9;30CrNiMo8 30CrMoV9; 30CrNiMo8 - Somunlar.6 Fe 38 ; Fe 37 - Fe37KG;9S20KG 5.6 Fe 50 ; C 35 - Fe 50Kg ; 35S20KG Fe 37K ; C 15K 9S20K ; 15S20K Soğuk preslemeye uygun Fe 50K ; C 35K ; 35S20K somun çeliği 8.8 C 35 ; C 5 C 35 ; C 5 ; 35S20 ;5S20 q harfi çeliğin soğuk ezmeye uygun olduğunu gösterir.

8 5.3- STANDARD VİDALARA İLİŞKİN CETVELLER Cetvel 5.6(a) Metrik -ISO vida boyutları TS 61/3 cıvata somun Adım P (h) P (h) Anma çapı d D = d Ortalama çap d 2 D 2 = d 2 Diş dibi çapı d 3 (d 1 ) D 1 =d - 1,2269 P Diş yüksekliği h 3 (t 1 ) =0,613 P Değme (oturma) yüksekliği H 1 (t 2 ) = 0,513 P Kök yuvarlatma, R(r) = H / 6 = 0,13 P, H = 0,866P Diş dibi kesiti 2 A 3 (A 1 ) =. d / 3 Anma çapı d = D, mm Sıra 1 Sıra 2 (1) M1 M2 M2,5 M3 M3,5 M M,5 M5 M6 M8 M10 M12 M1 M16 M18 M20 M22 M2 M27 M30 M33 M36 M39 M2 M5 M8 M52 M56 M60 M6 M68 Adım P (h), mm 0,25 0, 0,5 0,5 0,6 0,7 0,75 0,8 1 1,25 1,5 1, ,5 2,5 2, ,5 3,5,5, ,5 5,5 6 6 Ortalama çap d 2 = D 2, mm 0,838 1,7 2,208 2,675 3,110 3,55,013,80 5,350 7,188 9,026 10,863 12,701 1,701 16,376 18,376 20,376 22,051 25,05 27,727 30,727 33,02 36,02 39,077 2,077,752 8,752 52,28 56,28 60,103 6,103 Büyümüş (şişmiş) diş dibi kesiti A s = ds 2 / [d s 0,5 (d 3 + d 2 )] Diş dibi Diş Diş dibi Çapı yüksekliği kesiti d 3 (d 1 ), mm H 3 (t 1 ) A 3 (A 1 ), mm 2 0,693 1,509 1,98 2,387 2,76 3,11 3,580,019,773 6,66 8,160 9,853 11,56 13,56 1,933 16,933 18,933 20,319 23,319 25,706 28,706 31,093 3,093 36,79 39,79 1,866 5,866 9,252 53,252 56,639 60,639 0,153 0,25 0,276 0,307 0,368 0,29 0,60 0,91 0,613 0,767 0,920 1,07 1,227 1,227 1,53 1,53 1,53 1,80 1,80 2,17 2,17 2,5 2,5 2,760 2,760 3,067 3,067 3,37 3,37 3,681 3,681 (1) Sıra 2 deki vidaların zorunlu olmadıkça kullanılmamaları tavsiye edilir. 0,377 1,79 2,98,7 6,00 7,75 10,1 12,7 17,9 32,8 52, Büyümüş diş dibi kesiti A s, mm 2 0,6 2,07 3,39 5,03 6,77 8,78 11,3 1,2 20,1 36,6 58,0 8,

9 Cetvel 5.6(b) Metrik ince seri vida boyutları TS 61/ 1 Anma çapı x adım d x P (h) M2 x 0,2 M2,5 x 0,25 M3 x 0,35 M x 0,5 M5 x 0,5 M6 x 0,75 M8 x 0,75 M8 x 1 M10 x 0,75 M10 x 1 M12 x 1 M12 x 1,25 M1 x1,5 M16 x 1 M16 x 1,5 M20 x 1 M20 x 1,5 M2 x 1,5 M2 x 2 M30 x 1,5 Ortalama çap d 2 = D 2 mm 1,870 2,338 2,773 3,675,675 5,513 7,513 7,350 9,513 9,350 11,350 11,188 13,025 15,350 15,026 19,350 19,026 23,026 22,701 29,026 Diş dibi çapı d 3 (d 1 ) mm 1,755 2,193 2,571 3,387,387 5,080 7,080 6,773 9,080 8,773 10,773 10,66 12,160 1,773 1,160 18,773 18,160 22,160 21,56 28,160 Anma çapı x adım Ortalama çap Diş dibi çapı d x P (h) d 2 = D 2 mm d 3 (d 1 ) mm M30 x 2 28,701 27,56 M36 x 1,5 35,026 3,160 M36 x 2 3,701 33,56 M2 x 1,5 1,026 0,160 M2 x 2 0,701 39,56 M8 x 2 6,701 5,56 M8 x 3 6,051,319 M56 x 2 5,701 53,56 M56 x 3 5,051 52,319 M6 x 2 62,701 61,56 M6 x 3 62,051 60,319 M72 x 2 70,701 69,56 M72 x 3 70,051 68,319 M80 x 2 78,701 77,56 M80 x 3 77,02 75,093 M90 x 3 87,02 85,093 M100 x 2 98,701 97,56 M110 x 2 108, ,56 M125 x 2 123, ,56 Cetvel 5.7. Whitworth vidaların boyutları r = 0,13733.h(P) t = 0,9605.h(P) t 1 = 0,6033.h(P) Cıvata ( d, d 1, d 2, h 1 (t 1 )) Somun (D, D 1, D 2, H 1 ) Anma çapı " 1/ 5/16 3/8 (7/16) 1/2 5/8 3/ 7/8 Diş üstü çapı d = D Ortalama çap d 2 = D Diş dibi çapı d 1 = D Adım h (P) " deki diş sayısı z Kök yuvarlatma r Diş yüksekliği t Diş dibi kesiti mm

10 1 1 1/8 1 1/ 1 3/5 1 1/2 1 5/8 1 3/ 1 7/ / / 2 1/2 2 2/ /2 3 1/ / 3 1/2 3 3/ /2 3 1/ 3 1/ / 1/2 3/ /8 2 7/8 2 3/ / 5 1/2 5 3/ / 2 5/8 2 5/8 2 1/ /

11 Cetvel 5.8 Metrik - ISO Trapez vida boyutları TS 61/28 Diş dibi kesiti A 1 Diş yüksekliği H = 0,5.P + a c Oturma yüksekliği H 1 = 0,5.P Ortalama çap d 2 = D 2 Diş dibi çapı d 3 (d 1 ) Dişler arası boşluk a c Köşe yuvarlatmaları R 1, R 2 Adım P (h) 1, Diş yüksekliği h 3 (t 1 ) 0,9 1,25 2,75 3,5 6,5 8 Yuvarlatma R 1 0,75 0,125 0,25 0,5 R 2 0,15 0,25 0,5 1 Boşluk a c 0,15 0,25 0,5 1 Anma çapı x adım d x P Ortalama çap d 2 = D 2 Diş dibi çapı d 3 (d 1 ) Diş dibi kesiti A 3 (A 1 ) Tr 8 x 1,5 7,25 6,2 30,2 Tr 10 x 2 9 7,5,2 Tr 12 x 3 10,5 9 63,6 Tr 16 x 1 11,5 10 Tr 20 x 18 15,5 189 Tr 2 x 5 21,5 18,5 269 Tr 28 x 5 22,5 22,5 398 Tr 32 x Tr 36 x Tr 0 x 7 36, Tr x 7 0, Tr 8 x Tr 52 x Tr 60 x 9 55, Tr 65 x Tr 70 x Tr 75 x Tr 80 x Tr 85 x Tr 90 x Tr 95 x Tr 100 x Tr 110 x Tr 120 x

12 Malzeme Bağlı Bağlantılar Cetvel 7.1 Değişken zorlamalarda çeşitli birleştirme ve dikiş şekilleri için V 1 katsayısı

13 Yaylar Kısa Gösteriliş Cetvel 8.2 Alasımsız çeliklerden patent tavı çekilmiş yay telleri Malzeme No. Kimyasal Bileşim ( en çok ) % R m ( k ) N / mm 2 Tel çapı için mm Kullanma amacı A P,S = 0, ,3-10,0 Hafif zorlamalarda çeki yayları B Cu 0 0, ,3-17 Orta zorlamalar için helisel yaylar C P,S 0 0, ,07-12,5 Ağır zorlamalar için bası kangal yayları Cu = 0,12 II ,07-2 Ince yay telleri için Cetvel 8.3. Yay imalatı için soğuk haddelenmiş çeliklerin kimyasal bileşimi ve mekanik özellikleri Gösteril işi Malz. No C en çok Kimyasal Bileşim % Isıl Işlem Durumu Si Mn Cr V Yumuşak tavlanmış Sertleş. ve Meneviş. - BSD 30 R e ( Ak ) R m ( K ) A5 en az % R e ( Ak ) R m ( K ) Kalite Çelikleri C ,57 0,38 0, C ,65 0,38 0, C ,72 0,38 0, C ,8 0,38 0, M ,79 0,18 0, M ,89 0,18 0, Si ,6 1,7 0, Si ,68 1,7 0, SiMn ,65 1, Asal Çelikler Ck ,57 0,38 0, Ck ,65 0,38 0, Ck ,72 0,38 0, Mk ,8 0,2 0, Mk ,05 0,2 0, Si ,75 1,7 0, Si ,7 1,7 0, SiCr ,72 1,3 0,5 0, CrV ,55 0,25 0,95 1,05 0, CrV ,62 0,25 0,95 1,05 0, P ve S oranı asal çeliklerde en çok %0,035, diğerlerinde de % 0,05 olabilir. RSD

14 Cetvel 8. Sıcak şekil verilen yay çeliklerinin kimyasal bileşimi ve mekanik özellikleri Gösterilişi Malz. No: C (en çok) Kimyasal bileşim % Si Mn I II BSD 30 Isıl işlem durumu III R e R m ( Ak ) ( K ) (en az) (en az) Yay tipi Kalite çelikleri 38Si ,2 1,5 0, yaylı rondelelar 6Si ,5 1,7 0, Konik yaylar,yaprak yaylar 51Si ,55 1,7 0, Yaprak yaylar 55Si ,6 1,7 0, Helisel yaylar (tel çapı 7 mm' den küçük) 65Si ,68 1,7 0, Helisel yaylar (tel çapı 7 mm' den büyük) 60SiMn ,65 1, Helisel yaylar (tel çapı 7 mm' den büyük) Asal Çelikler 66Si ,7 1,7 0, Yaprak yaylar,helisel yaylar 2 mm çapa kadar burulma çubukları 67SiCr ,72 1,3 0, Helisel ve disk yaylar supap yayları, 0 mm çapa kadar burulma çubukları 50CrV ,55 0,2 0, Aşırı zorlanan helisel ve disk yaylar,burulma çubukları 58CrV ,62 0,2 0, Aşırı zorlanan helisel ve disk yaylar,burulma çubukları (kalın tel çapları için) Isıl işlem durumu : I.Haddeden çıkmış II: Yumuşak tavlanmış III: Sertleştirilmiş ve menevişlenmiş Cetvel 8.5 Sıcağa dayanıklı yay çeliklerinin mekanik özellikleri Gösterilişi Malzeme R m ( K ) Çeşitli sıcaklıklarda Re ( Ak ) E No. N / mm 2 20 C C 300 C 00 C k 200 C'de 67SiCr CrV CrMoV WCrV X65W9CrM.V X12Cr17Ni

15 Gösterilişi Malzeme No. Cetvel 8.6 Paslanmaz yay çelikleri Kimyasal Bileşim % C (en çok) Si (en çok) Mn (en çok) P (en çok) S ( en çok) Cr Mo Ni R m ( k ) (en az) X20Cr , ,0 0, ,5 - X12Cr17Ni , ,0 0, , X5Cr18Ni10Mo , ,0 0, MKE NORMU Cetvel 8.7 MKE normu yay ve oto makas çelikleri DIN SAE Kimyasal Bileşim % NORMU NORMU C Si Mn P S 1,5 0,5 0,050 0,050 0,9 1,8 0,8 en çok 1,5 0,5 0,050 0,050 0,6 1,9 0,9 en çok 1,5 0,7 0,050 0,050 Ç92 5 6Si , Ç Si ,5 Ç ,5 0,6 Ç Si ,6 0,7 Ç Mn ,0 0,5 2 1,5 2 0,15 0,35 0,95 0, en çok 0,050 en çok 0,00 en çok 0,050 0,050 İşlem durumlarını gösteren tanıtma harfleri:sb : Sıcak biçimlendirilmiş, Yt : Yumuşak tavlanmış, Ta : Kabuk soyulma veya taşlanma işlemi, Sk :Soğuk kesilebilme ( soyma ve taşlama dairesel kesitli yay çeliklerine uygulanabilir.) Yay çeliklerinin kısa gösterilişi :Örnek : 70 mm genişliğinde 8 mm kalınlığında 5Si7 ( ) çeliğinden sıcak biçimlendirilmiş ve 3a teslim şeklinde yay çeliğinin belirlenmesi Yay çeliği 70.8 TS Si7 Sb teslim şekli 3a Kauçuk yay malzemeleri :Darbe, titreşim ve gürültü sönümlemesine elverişlidir. Kauçuk yaylar için: Çalışma sıcaklık sınırları C Iç sönümleme % em ( bası ) N /mm 2 3 ( statik zorlamalarda ), 1 ( dinamik zorlama) em N /mm 2 1,5 2 ( statik yüklerde ), 0, 0,7 ( dinamik yüklerde)