Ö Z E L E G E L İ S E S İ

Transkript

1 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI YILLIK PROJESİ PROJE KONUSU : ROMAN İNCELEMESİ: YALAN, TAHSİN YÜCEL HAZIRLAYANLAR : CEREN ÇAĞATAY 10/B, BORA YÜCEL 10/B, 52 CANSU ÇİTLENBEK 10/B, YARKIN ÜNSAL 10/B, 16 DANIŞMAN ÖĞRETMEN: MURAT YAPUCU İZMİR,

2 İÇİNDEKİLER: 1) TAHSİN YÜCEL İN HAYATI 2) YALAN NEDİR? 3) YALAN EVRENSEL MİDİR? 4) SÖYLEŞİLER A) Doğan HIZLAN dan YALAN B) Cemil KAVUKÇU dan Ortalığı Kasıp Kavuran Bir Yazar C) Oylum YILMAZ dan Kendi Yarattığımız Bir Yalanın İçinde Yaşıyoruz D) Kaan ÖZKAN dan Her Şeye Karşın Bilinçlenmenin Öyküsü 5) YALAN BUDALA LIK MIDIR YOKSA BUDALA BİR YALAN MIDIR? 6) KADIN TEZİ 7) YALAN ve TAHSİN YÜCEL İN DİĞER ESERLERİ ARASINDA Kİ BAĞ A) Mutfak Çıkmazı ve Yalan a. Mutfak Çıkmazı b. Yalan c. Benzerlikler d. Son söz B) Peygamberin Son Beş Günü ve Yalan -2-

3 a. Peygamberin Son Beş Günü b. Yalan c. Benzerlikler d. Son söz 8) SON SÖZÜMÜZ -3-

4 TAHSİN YÜCEL (Elbistan/Kahramanmaraş,17 Şubat 1933) Öykücü, romancı, denemeci, eleştirmen, çevirmen. Nuriye Münevver Hanım ile kunduracı Ahmet Yücel in oğlu.elbistan Gazi Paşa İlkokulunu bitirdikten sonra 1945 te İstanbul a giderek Galatasaray Lisesi ni ve İÜEF Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. Aynı bölüme asistan olarak girdi.1969da doktor 1972 de doçent 1978 de profesör oldu. İÜEF deki öğrenim üyeliği görevinden 2000 yılında emekliye ayrıldı.istanbul da yaşıyor evli ve iki çocuk babası. İlk öyküsü (Dert Çok Hem Dert Yok!) Yeni Hikâyeler adlı derlemede yer aldı. Bunu Varlık dergisinde yayımlanan köy ve kasaba notları izledi. Öğrencilik yıllarında Varlık Yayınlarının çeviri işlerini ve Varlık dergisinin yazı işleri, Mavi gibi dergilerde müdürlüğünü yürüttü. Seçilmiş Hikâyeler de, Yeryüzü Beraber de yayımladığı öykülerinde özellikle dinin arılığı yeni sözcükleri kullanmadaki başarısı Anadolu insanını tutarlı bir yaklaşımla ele alması ve anlatımındaki ustalıkla dikkat çekti. Necatigil'e göre okuyucu Tahsin Yücel'in konularını toplumun alt ve orta tabakalarından alan hikayelerinde kırık ezik hayatlara yakılmış birer ağıt acılığı bulur, bunların etkileyici anılarda devam eden bir güç ve arınmış bir dille işlendiği görülür. İlk öykü kitaplarında (Uçan daireler, Hanay yaşamalı Düşlerin ölümü ) doğduğu yöreyi konu edinerek buralarda yaşayan insanların çevreyle ilişkilerini yoksulluğun neden olduğu umutsuzluğu ve hayal dünyalarını oldukça karamsar sayılabilecek bir dille yansıttı.yazar bu karamsarlığın daha çok o dönemin edebiyatından ve o dönemin gençliğinin eğilimlerinden kaynaklandığını belirtmektedir. Bu öykülerinde yerel ağızların ve deyimlerin ustalıkla kullanıldığı görülür.kendine özgü çocuksu bir duyarlıkla düzgün ve temiz bir dille kaleme aldığı Haney Yaşamalı ve Düşlerin Ölümü yayımlandıklarında büyük ilgi gördü; eleştirmenlerin farklı değerlendirmeleriyle karşılaştı li yıllarda yapı anlatım kişilerin çevre bağlamları gerçeğin yansıtılma tarzı gibi çeşitli yönlerden ilk dönemdekilere benzemeyen özgün bir anlatım tekniği geliştirdiği öyküler kaleme aldı.yaşadıktan Sonra ve Dönüşüm adlı öykü kitaplarında bireyin iç gerçekliğini bilinç dünyasına aktarmaya yöneldi. Özellikle Dönüşüm anlatımının alışılmışın dışında olması nedeniyle oldukça yadırgandı. Öykülerin yerli olmadığı öne sürüldü. Kendisi bu kitabıyla ilgili olarak: Genellikle yapılanın tersine kişilerimi birer tip olarak değil derin bir iç dünyaları özgün sorunları olan birer birey olarak canlandırmaya çalıştım. dedi. Ancak T.Yücelin anlatı yaklaşımının asıl yön değiştirmesi Vatandaş ve Ben ve Öteki kitaplarıyla olmuştur denilebilir. Güncel siyasal konulara ironik bir yaklaşımla eğildiği Aykırı Öyküler de ince bir toplum eleştirisi yapıldığı söylenebilir.tam anlamıyla bir ustalık ürünü denebilecek olan Komşular adlı öykü kitabının Komşular adlı öyküsünü eleştirmen Fethi Naci bir başyapıt olarak değerlendirdi. Yazarın romanlarına bakıldığında ise iki genel kavram bulunduğu görülür, Peygamberin Son Beş Günü adlı romanında toplumun politik tavrının ironik bir biçimde yapılmaktadır.mutfak Çıkmazı ve Bıyık Söylencesi adlı romanlarında ise toplumun gelenek ve göreneklerine bağlı kesiminde bu bağlılığın çağımızla çatışmasının trajik sonuçlarının ironik biçimde anlatılması söz konusudur.ikinci romanı Peygamberin son beş gününde çizdiği solcu tipi nedeniyle -4-

5 kendisini politik bir eleştirinin ortasında bulan yazar üçüncü romanın Bıyık Söylencesinde romancılığını iyice olgunlaştırdı.yazın gene yazın adlı kitabında yaşantılardan yola çıkarak yazdığı birbirinden bağımsız ama kendi aralarında bir bütünlük de oluşturan denemelerini topladı yıllarında dil yapısalcılık yazınsal yapıtın yorumu edebiyat ödülleri gibi çeşitli konularda yaptığı polemikleri içeren Tartışmalar ı Kendi deyimiyle tanıklığa gereksinim duyanlar için yayımladı. Göstergebilim Türkiye deki öncülerinden olan Tahsin Yücel in doktora tezi Bernanos un Düş Evreni Türkiye de göstergebilim çalışmalarının ilk örneklerinden sayılır. Balzac ın romanlarındaki insan betimlemelerini irdeleyen İnsanlık Güldürüsünde Yüzler ve Bildiriler adlı çalışması önce Fransa da yayımlanan yazarın yapısalcılık Anlatı yerlemlerinde göstergebilime dayalı bir edebiyat anlayışı içinde anlatı çözümlemelerini yazar ve kişi bağlantıları çerçevesinde inceler. Haney Yaşamalı ve Uçan Daireler den bazı öyküleri İsveççe ye çevrildi.hakkında 1998 de Madrid Üniversitesinde R.C.Ortega tarafından yapılmış Ben ve Öteki de Tahsin Yücel Como Modelode Analisis başlıklı bir doktora çalışması bulunmaktadır. Ödül: Haney Yaşamalı ile 1956 Sait Faik Hikaye Armağanı Düşlerin Ölümü ile 1959 TDK Öykü ödülü, Yaban Düşünce ile 1984 Azra Erhat Çeviri Üstün Hizmet Ödülü Peygamberin Son Beş Günü ile 1993 Orhan Kemal Roman Armağanı Söylemlerin İçinden ile 1999 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü aldı YALAN NEDİR? Yalan tamamıyla insanın kendisini kandırması mıdır yoksa eski çağlardan günümüze kadar gelen dilimizin bize oynadığı küçük bir oyun mu? Yoksa yalan Yusuf AKSU mu? Ya da Yunus AKSU mu? Eserde aklımızın kenarında asılı kalan ve ünlemlerle birlikte aklımıza dan! diye düşmeyi bekleyen bir takım soru işaretleri var. Bunlar: Yunus Aksu nun dil bilimi kuramını, intihar ettikten sonra Yusuf Aksu nun savunmaya devam etmesi ve zamanla kendi kuramıymışçasına benimsemesiyle devam ettirmesi ve bunun için de oynadığı küçük oyunlar mı yalan? Yoksa Yunus Aksu nun Seasurre den etkilenerek öne sürdüğü; Önce yazı sonra dil kuramının doğru olup da insanlığın bunca asır kabullendiği önce dil sonra yazı kuramına kendine inandırması mı yalan? Romana kendimizi attık mı, en azından kendimizi romanın bir karakteri saydığımız zaman bunları düşünmek doğru bir karar olabilir. Yalnız proje konumuza da baktığımızda YALAN romanının toplumsal etkileri romanda geçen yalancıklar değil de toplumun neredeyse yapısının bir yalan üzerine kurulduğunu anlayacağız. Kitap okumak ve yorumlamak her okumayı bilen kişinin yapabileceği kolay bir sentez değildir. Eğer bu satırları okuduğunuzda bir şeyleri anlamaya gayret ediyorsanız Türk Dili ve Edebiyatı na katkıda bulunmuş bir yapıt olan Yalan ı edinmelisiniz. Projeyi şimdi bir kenara bırakalım. Bakalım eserimizin adı ne? Tahminen adının belirlenmesinde romanda geçen yellerden esinlenme vardır. Öyleyse geriye -5-

6 bir tek okumak kalıyor. Kitabı okumaya karar verenlere uyarı: Romanın içine buyurun atın kendinizi, sayfalarca koşuşturun biraz Yusuf Aksu ya yardımda bulununuz Fakat Kitap bittikten sonra lütfen oturup bir ülkenizin tarihine, toplumunuzun inançlarına, seviyesine bakın Bunları düşünürken sakın ola sakın özeleştiri yapmayı unutmayınız. Dilimiz biraz ağır olduysa af ola... Okuyun bize katılacaksınız YALAN EVRENSEL MİDİR? Başlığımızla biraz oynayabiliriz. Yalan evrensel midir? Yoksa YALAN evrensel midir? Yalanımıza göre değişiyor sanırım. Eserimizde ki evrenselliğe şöyle bir el atalım; Dil bilimi evrensel bir kuramdır ve heterodoks yaklaşımlar kuramları değiştirebilir mi? Değiştirebilmesi için köklerinin sağlamca toprağı tutuyor olması gerekir. Bu ne demek? Bir kurama karşı çıkan düşüncenin (hipotez), karşı çıktığı düşünceyi tamamıyla çürütmesi gerekir. Bunun içinde kanıtlar ve belgeler şarttır. Peki eserimizde insanlığın yaşamına önce dil ya da yazı nın girmesi nasıl çatıştırılmıştır? Başlığımıza layık bir giriş yaptık sanırım. Umarım bu başlığa gelmeden kitabı okumuşsunuzdur yoksa biz size göre saçmalamaya devam edeceğiz. Evet, sayın okurlar; yalan evrenseldir. Her ulusta yalan, yalancı kelimelerinin anlamları kendi dillerinde mevcuttur ve bu yasalarca, mahkemelerce yalanın düzeyine ve önemine göre cezalandırılır da. Buyurun size birkaç yalan söyleşi Doğan HIZLAN dan YALAN Yazınımızın Görünmez Devi Tahsin Yücel TAHSİN YÜCEL, 2002 TÜYAP Kitap Fuarı'nın Onur Yazarı seçildi. Alpay Kabacalı'nın hazırladığı, Tahsin Yücel hakkındaki yazılardan, eserlerinden seçmelerin bulunduğu kitap Yazınımızın Görünmez Devi-Tahsin Yücel başlığını taşıyor. Onunla hem kişisel hem edebi dostluğum, uzun bir zaman dilimini kapsar. Adını gördüğüm her çevirisi, her deneme kitabı, her romanı, her öykü kitabı, bir ön yargıyı hak etmiştir, bu mutlaka iyi bir edebiyat eseridir. Çünkü Tahsin Yücel adı yıllar içinde, -6-

7 okurun güvenini kazanmış, gerçek beğeni onun adıyla özdeşleşmiştir. İyi bir edebiyat ürünü okumak tutkusu içime düştüğünde; mutlaka belleğimden geçen listede, onun kitaplarından birinin adı bulunur. Yalan'ı okurken, bir romana bilginin nasıl yedirileceğinin örneğini gördüm. Bilim adamı Tahsin Yücel, romancı Tahsin Yücel'le öyle bir edebi ortaklık kurmuştu ki, bu duyarlı dengeyi, altın ölçüyü ancak o kurabilirdi. Kabacalı'nın hazırladığı kitaplardaki yazıları okuyunca; onun Türk edebiyatındaki önemini bir kez daha algılarsınız. Ödül nedeniyle yaptığı söyleşilerde, en belirgin tavrı, yazarlık ününü, gösterişçiliği ince bir ironiyle geriye çekmek için harcadığı çabadır. Ödül gecesi yaptığı konuşmada Ya şımarırsam dedi. Bu edebiyatçılar böyledir, yapamayacaklarından söz ederler, o gece ilk kez Tahsin Yücel'in Yalan'ını bu sözde yakaladım. Derleme onun hem bilim adamı hem de edebiyatçı yönünü, usta kalemlerden yansıtıyor. ARI, yeni Türk dilini, Osmanlıca'dan arındırılmış dil anlayışını, onun kadar kuramdan yazıya geçiren başka bir romancı, denemeci anımsamıyorum. Cumhuriyet sonrası Türk dilinin yeni edebiyattaki olgunlaşma, yerleşme serüveninde Tahsin Yücel ödün vermezliğiyle öndedir. Bazı denemelerinde; Yücel'in cumhuriyet, uygarlık, Türk toplumu, Türk siyaseti üzerine söyledikleri, beni her zaman bu tür yazıların yüzeyselliğinden uzak içerikleriyle ilgilendirmiştir. Benzerlerinden çok farklıdır. Tarihin Sınırları yazısından bir bölüm kanımı destekleyecek özellikler taşıyor: Bu durumda, çağdaş toplumlar, çağdaş sanatlar için geçmişten örnekler önermek, örneğin Türk toplumu için en uygun yönetim düzeninin Osmanlı'nın iki yüzyıl önceki yönetim düzeni ya da onun değişik bir biçimi olduğunu ileri sürmek, Türk insanının iki yüzyıldan beri her türlü evrimin dışında kaldığını varsaymak, dolayısıyla sürekli gelişimi yadsımaktır. Tahsin Yücel üzerine daha fazla bilgi edinmek isteyenlere, iki kitap salık vereceğim: Kaan Özkan'ın nehir söyleşisi Görünmez Adam'ı, diğeri de Feridun Andaç'ın hazırladığı Sözcüklerin Diliyle Konuşmak'ı. TAHSİN YÜCEL'siz bir Türk edebiyatı, okuru, değerlendiriciyi birçok açıdan eksik bırakır. Tahsin Yücel İle Söyleşi "Yalan"la ortalığı kasıp kavuran bir yazar Cemil Kavukçu -7-

8 Sevgili Tahsin Yücel, oldukça oylumlu ve kapsamlı son yapıtınız Yalan kısa bir süre önce yayımlandı. İlginç bir konuyu farklı, hatta aykırı bir tip olan Yusuf Aksu'yu eksen alarak işliyorsunuz. Başladığınız zaman elinizden bırakamadığınız, ilginizi sürekli canlı tutan tempolu bir anlatımı var romanınızın. Bu romanın bir de öyküsü olmalı; böyle bir konu çerçevesinde Yusuf Aksu gibi edebiyatımızda rastlanmayan bir karakteri yaratmaya sizi yönlendiren ne oldu? Zaman zaman, yolda yürürken kulağımıza çarpan bir tümceden; birdenbire bizi büyüleyen bir görüntüden, okuduğumuz bir kitaptan bir öykü, bir roman çıkardığımız olur. Ama bu tümceye, bu görüntüye, bu kitaba sarılıp onları derinleştirerek değil, onların verdiği anlık esinle, birden anlatılmak için bizi bekleyen özel bir gerçeğin ya da özel bir dünyanın ayrımına varıp yavaş yavaş bu gerçekte, bu dünyada yol alarak. Benim için de Yalan konusunda böyle oldu. Pascal Quignard'ın Tous les matins du monde (Dünyanın Tüm Sabahları) adlı romanını okumuştum. Çok yalın bir dille, ama bir şiir gibi kurulmuş, kısa bir romandır. Herkesin kendisine ulaşmaya, yapıtlarını dinlemeye, ustalığının gizlerini öğrenmeye çalıştığı dahi bir müzisyeni anlatır. Ancak, XVII. yüzyıl Fransa'sının bu ünlü sanatçısı, Sainte Colombe, hep kendi köşesinde kalmayı yeğler, güneş kral XIV. Louis'nin çağrısını bile geri çevirir. Bu romanı okumayı bitirir bitirmez, belki de daha bitirmeden, yetenek açısından Sainte Colombe'un tam tersi bir nitelik taşıyan, ama tıpkı onun gibi çevresince bir dahi olarak değerlendirilip el üstünde tutulan bir kişinin romanını yazmanın daha ilginç olacağını düşünmeye başladım. Bizim toplumumuz daha çok bu tür "dahiler"e sarıldığından olacak, konu gittikçe sardı beni. Ama Yusuf Aksu'yu yalnızca dahi olmayıp da dahi diye bilinip sayılan biri olarak sunmak bir tür karikatür çimek olacaktı. Tek bir niteliğiyle değil, yetişimi, çelişkileri, zayıflıkları, aşkı, yalnızlığı, özlemleriyle çok yönlü bir kişi olarak vermeye çabaladım. Bu arada, öyküsünün daha bir geçerlilik kazanması için, döneminin ve çevresinin kişilerini, eğilimlerini ve değerlerini de yansıtmaya çalıştım. Ama öğretmeden, yorumlamadan, kanıtlamadan, yalnızca yazının olanaklarıyla. Yalan'ı ne kadar bir sürede yazdınız, yazım süreci içinde olaylar ve kişiler kafanızdaki ilk modele göre değişime uğradı mı? Dünyanın Tüm Sabahları'nı 1992 başlarında okumuştum, demek ki Yalan'la on yıl uğraşmışım. Ama bu on yıl içinde, hep Yalan'la uğraşmadım. Bu arada, Bıyık Söylencesi'ni, Komşular'ı yazdım, birkaç çeviri yaptım, birkaç da deneme kitabı yayımladım; örneğin Salaklık Üstüne Deneme Yalan'dan önce yayımladı, ama gerçekte Yalan'ın küçük kardeşidir. Ne olursa olsun, bu on yıl boyunca yüreğimin bir yanı hep Yalan'daydı. ("Yalan'daydı", diyorum ya bu adda nerdeyse roman bittikten sonra karar kıldım; ilk düşündüğüm ad Usta'ydı.) Gittikçe de karmaşıklaşmaya başladı. İlk modele göre değişim sorununa gelince, evet, yazım işinin uzamasının ve araya başka çalışmaların girmesinin de gösterdiği gibi, bizim "yalancı", "sahte" ya da "zoraki" dahi gittikçe daha bir derinlik ve karmaşıklık kazandı, çevresinde başka kişiler belirginleşti; daha da önemlisi, yalnızca sıradan bir kişinin dahi diye yüceltilmesini anlatmakla yetinmek söz konusu değildi artık; düşünsel bir bütünlük içinde, en azından anlatısal bir gerçekliği bulunan çevreler ve kişiler oluşturmaya çalıştım. Sonunda, sizin de söylediğiniz gibi, kapsamlı bir roman çıktı ortaya. Yusuf Aksu'nun içini açabildiği tek kişi Beşinci Murat adındaki delikanlı. Beşinci Murat'ın Yusuf Aksu'ya Dostoyevski'den söz etmesi. Dostoyevski'nin roman kahramanlarının yalan söylerken bile ne kadar gerçek olduklarını söylemesi boşuna değil. -8-

9 Yalan'ı her okuyan kişide bunun farklı yansımaları olacaktır; ancak ben yazar Tahsin Yücel'in bu örneği seçmesinin nedenini merak ettim. Konuyu biraz daha geriden alalım. Yusuf Aksu, yaşam serüveninin son yıllarında, ikide bir, yalanın ne olduğunu anlamaya, kendi yaşamına da gölge düşüren bu sapmanın türlerini, belirim biçimlerini öğrenmeye çalışır. Sözlükler, ansiklopediler karıştırır, hiçbiri sorularına doğru dürüst bir yanıt getirmez. Dostlarından biri, romanın en sık karşılaştığımız kişilerinden Prof. Dr. Osman Nuri Balcı, ona Jean-Jacques Rousseau'nun Yalnız Gezenin Düşlemleri'nin dördüncü bölümünü okumasını salık verir. Rousseau'nun ünlü yapıtının bu bölümünde yalan konusunda gerçekten çok ilginç gözlemler vardır. Yusuf Aksu da sık sık yeniden döner Rousseau'nun yalana ilişkin gözlemlerine, kimi zaman kızıp başkaldırır, kimi zaman yalan gerçeğini kavrar gibi olur. Bu arada, her geçen gün, kendi yaşamında yalanın payının düşündüğünden çok daha fazla olduğunu görür: arkadaşı diye bildiği Yunus kardeşi, arkadaşının babası diye bildiği Enis bey kendisinin de babası olabilir, annesinin bile kendi annesi olduğu kuşkuludur, kimliği yalan ve gerçeğin karışımından oluşan bir sise bürünmüştür. Kuramının da yanlış olduğunu anlamıştır, ama çevresindekiler bunu kimseye açmamasını, yalanı sürdürmesini isterler. İşte bu sırada, gizemli dostu Beşinci Murat kendisine Dostoyevski'nin romanlarını okumasını salık verir. Daha sonra, o güne kadar Robinson Crusoe dışında tek roman okumamış olan Yusuf Aksu'ya Dostoyevski'nin yalancılarla dolup taşan Budala'da, Cinler'de ve öteki romanlarında yalanı nasıl canevinden yakaladığını, başka birçok şeyler arasında, gerçeğin yolunu nasıl gösterdiğini anlatmaya çalışır. Böylece, denilebilir ki, Yalan'ın sonunda, yazının aydınlatıcı, kurtarıcı ışığı belirir. Yusuf Aksu'nun tüm yaşamını ansiklopedi ve sözlüklerle geçirmiş olduğu düşünülünce, en sonunda Dostoyevski'nin Budala'sına gelmesi, dolaylı biçimde bile olsa, bir tür bildiri niteliği kazanır. Aynı zamanda, özel olarak Dostoyevski'ye, genel olarak da yazın sanatına bir saygı sunuştur o sayfalar. Dostoyevski benim en sevdiğim romancılar arasındadır; bu arada, yazının da, hem okur, hem yazar için, kendine özgü bir bilgi alanı, bir görme, öğrenme, yaşamı tanıma yolu olduğunu düşünürüm. Yazının yalanı bile gerçeğe ulaşma yolunda bir çabadır. Ama ben daha şimdiden Yalan'dan uzaklaşmaya, ona bir yabancı gibi, dışarıdan bakmaya başladım. Öyle görünüyor. Yalan gibi çok yönlü ve çok katmanlı bir yapıtı yazınımıza kazandırdığınız için size teşekkür ediyorum. Bundan sonra neler hazırlıyorsunuz, sevgili Tahsin Yücel? Yine bir roman mı, yoksa öyküler mi?.. Ben teşekkür ederim. Övgü Cemil Kavukçu gibi usta bir yazardan gelince, ister istemez koltuklarını kabartıyor insanın. "Çok yönlü ve çok kapsamlı" sözü de bana Andre Gide'in roman anlayışını anımsattı birden. Öyle sanıyorum ki benim yazdıklarım içinde onun roman anlayışına en çok uyan romanım Yalan. Sanırım, ben de yaşam dilimlerini tek bir yönde değil, değişik yönlerde kestim. Bir de, Gide roman olarak nitelediği tek anlatısı Kalpazanlar'ı "Caloub'u çok merak ediyorum", diye bitirir; böylece romanın daha bitmediğini, hatta hiçbir zaman da bitemeyeceğini, kısacası bir "açık" roman karşısında bulunduğumuzu sezdirmek ister. Geçen gün, küçük kızım "Arkası ne zaman gelecek?" diye sorunca, Yalan'ın da bitmediğinin ayrımına vardım: romanın sonunda, birdenbire ortaya çıkan bir Bayram Sarı son noktayı geçersiz kılıyordu bir bakıma. Tasarılara gelince, hazırlanmakta olan roman ve öykülerden sözetmek benim yaşımda biraz aykırı geliyor insana. Ancak, alışmışız bir kez, işin içine yalnızca nicelik değil, nitelik de girdiğinden olacak, "Bu kadarı yeter bana!" diyemiyor, hep yeni bir şeyler üzerinde çalışıyoruz. Geçen yıl, yaz tatilinde, daha Yalan'ı bitirmeden, nerdeyse yarılamış olduğum bir roman var; yaşam izin verirse, onu bir bitireyim diyorum. Bir başka romanın kişileri ve -9-

10 oluntuları da şimdiden kafama üşüşmeye başladı, not alıp duruyorum. Bu arada, dosyalarımda, bir sürü öykü tasarısı var. Umarım, bir bölümünü yazarım; en güzeli de sonuncusu olur. Tahsin Yücel İle Söyleşi Kendi yarattığımız bir yalanın içinde yaşıyoruz Oylum Yılmaz Romanınızın bir tane gibi görünse de aslında iki tane baş karakteri var; romanda her şey Yusuf Aksu üzerine kuruluyor ama Yusuf Aksu'nun tüm hayatı da Yunus Aksu üzerine kurulu. Kendinize neden bir çift karakter seçtiniz? Bu durumun romanın yapısıyla açıklanabilecek bir ilgisi olduğunu sanıyorum. Kitaptaki baş karakterlere baktığımızda böyle bir ilişki ağı görürüz. Yusuf Aksu Yunus Aksu'nun, Bayram Beyaz da Yusuf Aksu'nun arkadaşı, hayranı ve çömezidir. Örneğin, Yusuf Aksu'nun bilinçli yaşamı Yunus Aksu'nun yatağında onunla tamamen özdeşim kurduğu noktada biter. Romanın ana izleklerinden biri karakterler arasındaki bu özdeşleşme duygusudur. Yusuf Aksu ve Bayram Beyaz'ı başka bir insanla birebir özdeşim kurmaya götüren, onları hayatlarını tamamen kaplayacak böyle bir ilişkiye sürükleyen şey nedir? Kendi kişiliğini bulamayan, gerçeğin tam anlamıyla farkına varamayan ama buna özlem duyan karakterler bunlar ve ikisi de bu durumlarının az çok farkındalar. İkisinin de sorunu kendi kendisi olamamamaktır diyebilirim kısaca. Romanımız bir önöykü ve üç bölümden oluşuyor. Önöyküde Yusuf Aksu'nun Uluslararası Dilbilim günlerine kadar olan hayatı ve Yunus'la kurduğu farklı dostluk var. Bu noktada Yusuf Aksu'nun karşısına bir rastlantı sonucu Bayram Beyaz çıkıyor ve hayatı değişiyor. Yusuf Aksu toplumsal yaşamdan hep kaçmış, hayattan herhangi beklentisi, bir tutkusu olmayan bir kişi. Ama nerdeyse hayatına girecek birini beklemeye başladığı dönemde Bayram Beyaz geliyor. Düşünce biçimi, yaşam deneyimi bakımından Bayram Beyaz Yusuf Aksu'ya hiç benzemeyen biri ve kültürel bakımdan da nerdeyse bir ebleh olduğu söylenebilir. Birden bire olmasa da kendisine hayran olan Bayram Beyaz'la topluma açılıyor Yusuf Aksu ve böylelikle uluslararası dilbilim günlerinde başlayan ünü, dil kuramı kendini devam ettiriyor. Hayatı da bu bağlamda değişiyor. Yusuf Aksu gelişmemiş bir kişilik yapısına sahip. Hayatını yönlendirme yetisinden mahrum. Ancak bir tek Yunus'a olan değişmez bağlılığı var. Bu bağlılığı nasıl açıklıyorsunuz? Yunus Aksu son derece çekici, güçlü bir kişilik ve bir karşıtlık ilişkisi içinde olsa da, sonradan Bayram Beyaz'ın yaptığı gibi, Yusuf Aksu'yu toplumsal hayata sokan ilk insan. Üstelik birtakım ortak yönleri de var. Örneğin Yusuf Aksu'nun hayatındaki en önemli ilgi alanı olan ansiklopedi tutkusu Yunus'ta da var. Bu ve buna benzer örnekler Yusuf'u Yunus'a hızla bağlıyor. Bütün bunlara sonradan ortaya çıkacak bir kan bağı da eklenince -10-

11 Yusuf Aksu'nun Yunus'a olan sonsuz bağlılığı meydana çıkıyor. Bir de Yunus'un insanların konuşmayla, dille anlaşamayacağını, insanlar arasındaki iletişimsizliğin dilin suçu olduğunu iddia eden dil kuramı, çevresiyle hatta annesiyle bile tam olarak anlaşamayan, kendini ifade edemeyen Yusuf Aksu'yu ister istemez etkiliyor. Roman boyunca Yusuf ile Yunus'un aslında tek bir kişi olduğu, Yunus karakterinin Yusuf'un öteki benliği olduğu sanısında gidip geliyoruz. Yusuf'la Yunus tek kişi mi? Temelde böyle düşünebiliriz. Ancak burada daha çok bir ikiz izleği sözkonusu diyebilirim. Romanın başlarında vurgulanmasa da aralarındaki karakter farklılıklarına karşın fiziksel olarak birbirlerine çok benziyorlar ve yıllar sonra ortak arkadaşlarının onları tamamen birbirine karıştırması da bunu gösteriyor. Üstelik Yusuf'un kurduğu özdeşimin ne kadar kuvvetli olduğu da bu nokta da ortaya çıkıyor diyebilirim. Yusuf Aksu hem kendine ait olmayan hem de bilimsel olarak geçerliliği kabul edilmeyen bir kuramla ünleniyor ve bir dahi olarak kabul ediliyor. Bu noktada modern zamanların idollerine de bir gönderme yapıyorsunuz. Evet, böyle bir gönderme sözkonusu. Diğer toplumlarda da görüldüğü gibi bizim toplumumuzda çok fazla olan idolleştirme eğilimi vurgulamak istedim burada. Yusuf Aksu bir kez ilgi çekip idolleşmeye başladığında onun tüm özellikleri bilgisinin ve dehasının bir ürünü gibi görülüyor. Zenginliği, apartmanının büyüklüğü ve içindeki sanat eserleri, bütün bunlara karşın alçakgönüllülüğü ve pejmurde giyimi insanların başını döndürüyor. Ona ait tüm özellikler bir dehanın yansıması olarak kabul ediliyor ve Yusuf Aksu neden sonra kuramının yanlış olduğunu anlayıp bunu açıkladığında hiç kimse ona inanmıyor. İnsanlar tam olarak bilmedikleri, anlamadıkları ama bağlandıkları bu kuramı ve yaratıcısını, yani yalanı, kendilerinden çok sahipleniyorlar. Romanın sonlarına doğru yazgılarımızı bizden öncekilerin yazgılarından soyutlayarak yaşamamızın bizi yalana sürüklediğini söylüyor Yusuf Aksu. Yalan, gerçeklikten kopma, süreklilikte bir kesinti olarak düşünülürse; gerçeğe ve içinde yaşadığımız topluma, bu topraklara bağlılık eğiliminin azalması, her şeyi yıkıp yeniden yapma hastalığı bizi bir tür toplumsal yalana sürüklemektedir. Geçmişe çok bağlı birisi değilim ancak bu kopuşla birlikte artık yapay bir dünyanın, kendi yarattığımız bir yalanın içinde yaşamaya çalıştığımızı söyleyebilirim. Tahsin Yücel İle Söyleşi Yalan her şeye karşın bilinçlenmenin öyküsü Kaan Özkan -11-

12 Son yapıtınız 'yalan' çok katmanlı bir roman olarak niteleniyor. Nedir çok katmanlılık? Sanırım, buna çok yönlülük de diyebiliriz. Kimi romanlar, örneğin, Steinbeck'in 'Fareler ve insanlar'ı, Camus'nün 'Yabancı'sı ya da benim 'Bıyık Söylencesi' gibi, belirli bir kişinin (ya da kişilerin) sınırlı edimlerinin izinde, tek bir yönde gelişir. Kimi romanlar da, örneğin Gide'in 'Kalpazanlar'ı ya da Dostoyevski'nin 'Cinler'i gibi, birkaç yönde birden gelişir, değişik kişiler, değişik oluntular, sorunlar, izlekler içerir. 'Yalan', benzetmek gibi olmasın, yapısı, kişileri, oluntuları, sorunları ve izlekleriyle daha çok ikincilerin türünden. Bu nedenle 'çok katmanlı' olarak niteleniyor. Ama sözünü ettiğimiz çok yönlülük bir değer, bir üstünlük ölçütü değildir. En azından benim için. apple Somut olarak romanın katmanlarından söz edecek olursak neler söyleyebilirsiniz? Önce, romanın başından sonuna, araya giren korkunç bir ölüme karşın, iki kişi arasında bir dostluğun gelişimi, hatta dönüşümleri, yaşayanın ölenle özdeşleşme çabası ve tam özdeşleştiğini sanırken, ona ait izleri silmesi, yani onu yok etmesi var. Sonra, yavaş yavaş, aynı dostluğun ışığında, temelsiz, düşsel, ama aynı zamanda şiirsel bir dil kuramının oluşum ve alımlanım serüveni var. Görünüşteki kuramcının, bu nitelikten çok uzak bir kişi olmakla birlikte, konuyla doğrudan ilgisi bulunmayan etkenler ve önyargılar nedeniyle, bir dahi düzeyine yükseltilişinin öyküsü var. Toplumun üst katmanını oluşturan çevrelerdeki insanların yaşama biçimlerinin, düşünsel düzeylerinin sergilenmesi var. Artık etkisini iyice duyurmaya başlayan yeni bir toplum, bu yeni toplumun yeni değerleri ve gittikçe kendi kendisi olmaktan çıkan bir İstanbul var. Bu arada, bir değerler ve ekinler karmaşası içinde, her şeye karşın bir bilinçlenmenin öyküsü var. Umarım, romanın yapısı da içeriğine ya da içeriklerine uygun oldu. Anlatı, büyük ölçüde, birbirini izleyen 'sahne' ya da 'tablo'lardan oluşuyor; büyüklü küçüklü kahramanların büyük çoğunluğu tüm yaşamları, tüm kişilikleriyle değil, bu 'sahne' ya da 'tablo'lardaki yerlerinin ve işlevlerinin sınırları içinde gösteriliyorlar. apple Ama roman, aynı zamanda, bir deha olarak değerlendirilen, ancak gerçekte dehayla ilgisi bulunmayan Yusuf Aksu'nun yaşamöyküsü üzerine kurulu. Olmak ve görünmek karşıtlığını da nerdeyse bir temel sorun olarak ele alıyorsunuz. Elbette, çok katmanlı da olsa, romanın bir omurgası, bir temel direği bulunması gerekir. Bu temel direği de Yusuf Aksu'nun yaşamı, kuramı oluşturmakta. Olma ve görünmeye gelince, biraz yakından bakılacak olursa, bu karşıtlık insanların hem kendi kendileri, hem başkalarıyla ilişkilerinde temel sorunlarından birini oluşturur. Yalan ve gerçek, gerçek ve yanılgı bu ana karşıtlığın alt katmanı olarak düşünülebilir. Olduğumuz gibi göründüğümüz ölçüde gerçeğin, göründüğümüz gibi olmadığımız ölçüde yalanın içinde bulunduğumuzu, dolayısıyla çevremizdekileri şu ya da bu biçimde aldattığımızı söyleyebiliriz. Bu kadarı bile karşıtlığın önümüze çıkardığı sorunların bireysel ve toplumsal yaşamımızda ne denli önemli olabileceğini gösteriyor. Böyle bir karşıtlığın, bir romanın temel sorunlarından olması doğal. Sorunun bir yanı da doğru göstermek ya da yanlış göstermek; doğru görmek ya da yanlış görmek; doğru göstermek isterken yanlış göstermek; doğru, yani olduğu gibi görünmek isterken yanlış, yani olmadığı gibi görünmek olabilir. Yusuf Aksu sıradan bir kişidir, duyarlıdır, bir ölçüde bilgilidir de, ama biraz kalın kafalıdır. Çevresini yanıltmak, olduğundan daha üstün biri olarak görünmek gibi bir kaygısı yoktur, yani 'olma' -12-

13 (gerçek) düzleminde yer alır. Belirli çevrelerse, onu özgün bir kuramcı, bir dahi olarak görür, aldatmak gibi bir amaçları bulunmamakla birlikte, başkalarına da böyle gösterirler. Bir başka deyişle, hiçbir art düşünceleri olmadan, yanlışı doğru olarak değerlendirir, yanlışın doğru gibi algılanmasına aracılık ederler. Bu durumda, 'görünme' düzleminde yer alırlar, ama yalana başvurdukları için değil, yanıldıkları için. Yusuf Aksu'nun dahi düzeyine yükseltilmesi soyut düzlemde böyle açıklanır. Ama onu topluma bir dahi diye sunan tutum, özellikle bizim toplumumuzda, bayağı yaygın bir tutumdur. İnsanlar kimi zaman başkalarını yanıltarak, yani yalanla gerçekleştirirler bunu, kimi zaman da yalnızca yanıldıkları için. Bugüne değin, 'Yalan'ı okumuş olan birçok dostla konuşma olanağı buldum. Hiçbiri Yusuf Aksu'nun ünlenme öyküsünü aykırı ya da ender görülür bir durum olarak değerlendirmedi. Sizce, Yunus yaşasaydı, Yusuf annesinin etkisi kadar babasızlığın ve ansiklopedilerin de getirdiği bu içine kapanmışlığı aşabilir miydi? Yunus'un, Yusuf'un ortaokul sıralarında karşılaştığı bu büyük dostun, kekemeliğine karşın dışa dönük bir çocuk olduğunu, kendisi de ansiklopediler arasında yaşamakla birlikte, kuramsal kitaplar da okuduğunu, kısa bir süre, Yusuf'u da bir ölçüde bu kitaplara yönelttiğini, en azından ona bu kitaplardan söz ettiğini biliyoruz. Onun arkasından, çoğu kez bir karşıtlaşma biçiminde bile olsa, okul arkadaşlarıyla daha yakın bir ilişki kurduğunu da biliyoruz. Böyle sürmemesi için bir neden yoktu. Yunus'un ölümünün Yusuf'un yaşamında fazlasıyla belirleyici bir yeri bulunduğu da açık. Ama, korkarım, bu soru bizi ruhbilime doğru kaydırır. Ruhbilim benim alanım değil. Ayrıca, bir anlatı yazarı olarak, ruhbilimcilikten hiç hoşlanmam, kişilerime ruhbilimci gözüyle bakmam, gerekli donanımdan yoksun olduğuma göre, bakmak istesem de fazla uzağa gidemem. Bu nedenle kimi romancıların yaptığı ya da yaptığını sandığı gibi ruhbilimsel çözümlemelere girişmem hiçbir zaman. Gerçekte, başka türlü bir çözümlemeye de girişmem. Bence, yazar öncelikle göstermeli ve sezdirmelidir. Şimdi 'Yalan' ve kişileri üzerinde yorumlar yapıyorsam, romanın yazarından çok, ona dışarıdan bakan biri gibi yapıyorum bunu. Kuşların Oğlu Yunus'un bizim konuştuğumuz, yazdığımız dille gerçek bir iletişim kurulamayacağına ilişkin dil kuramını konuşalım biraz da. Konuşalım. 'Önöykü' bölümünde ayrıntılı bir biçimde anlatıldığı gibi, Yunus bir rastlantı sonucu ve arkadaşlarının sürekli alaya aldığı kekemeleğine olumlu bir açıklama getirmek amacıyla girişir, kendince bir dil kuramı oluşturmaya. İlk savı, çoğunlukla ileri sürülenin tersine, bugün konuştuğumuz dillerin yazıdan sonra ortaya çıktığı ve yazıdan türediğidir. Tarih içinde, hem de çok yakın dönemlere kadar, bu görüşü savunanlar, savlarını temellendirmek için değişik kanıtlar sıralayanlar olmuştur. Yunus bunları bulup okudukça, sevinçten uçar. Ama yazılmışı yinelemekle yetinmez, kendisi de, yeni öğeler katar bu varsayıma. Örneğin, ona göre, yazının bulunmasından önce, insanların, tıpkı kuşlarınki gibi, evrensel ve eklemlenimsiz bir dilleri olmuştur. Yalana olanak vermeyen, kesin ve eksiksiz bir iletişim sağlayan ve tüm insanlarca konuşulan sınır tanımaz bir dildir bu. Yazı bulunduktan sonra, bu dil yavaş yavaş unutulmuş, sonuçta, birçok yerel ve eklemlenimli dil doğmuştur. Böylece, insan dili evrenselliğini yitirmiş, yalana olanak veren eklemlenimli diller de ilk dilin doğallığına ve anlaşılırlığına hiçbir zaman erişememiştir. Ama insan ilk dilin özlemini içinde hep duymuş, onun doğallığını ve tümlüğünü hep aramıştır. Özlemi en fazla duyan insanlar da kekemelerdir; eksik dili sevemedikleri, ona ayak uyduramadıkları için kekeleyip dururlar. Daha başka ayrıntıları da vardır. Yusuf da, her şeye karşın, kurama küçük katkılar getirir zamanla. Söylemek bile fazla, bilimsel bir kuram söz konusu -13-

14 değildir burada, hatta kuramdan çok bir söylen söz konusudur, ama kuramın şiirsel, dolayısıyla yüreğin derinliklerindeki bir gerçek özlemini yansıtan bir yanı da yok değildir. Yunus gibi Bayram Beyaz'ın da Yusuf Aksu'nun yaşamında yer almaması çok şeyi değiştirirdi herhalde? Çünkü yalanın daha geniş çevrelerce benimsenmesine yol açan başlıca kişi o. Evet, öyle. Ama Bayram Beyaz'ın başlıca özelliği sığ bir kişi olması, bu arada, hep bağlanılacak bir sağlam düşünce, izlenilecek bir dürüst düşünür aramasıdır. Patronunu, çevresini aldatıp duran, yalana batmış bir kişi olduğu için bırakmıştır. Yusuf Aksu'ya gelmesinin amacıysa, bir büyük ustanın izinde yaşamın gerçeğine erişmek, anlamını kavramaktır. Buradada yalandan çok yanılgı söz konusudur. Bir de kavramak istediği düşünceleri anlama yeteneksizliği. O da inanır yalnızca, yanlışla doğruyu birbirinden ayırmakta zorlanır. Yalanın ya da yanlışın oldukça geniş çevrelerce benimsenmesini sağlamasına gelince, evet, ama bunu yalanı değil, doğruyu yaymak amacıyla yapar. Yusuf Aksu'nun susması konuşmasından daha etkili oluyor yalanın yayılmasında. Bu da örneklerine oldukça sık rastladığımız bir durum. Kimi durumlarda sessizliğin derin anlamlar içerdiği düşünülür. Burada, sessizlik, susuş en azından bir alçakgönüllülük göstergesi olarak algılanır. "Adam çok büyük bir kuramcı, ama kuramını yayma, bu arada, üstünlüğünü kanıtlama yolunda hiçbir şey yapmıyor," diye düşünülür. Belki de kuramına öylesine dalmıştır ki başka şeylere zaman ayırmayı tümden saçma bulmaktadır. Suskunluğun etkisi, evet. Ama kişilerin Yusuf Aksu'yu bir kuramcı olarak yüceltme nedenleri, daha önce de söyledim, hep kuramla doğrudan ilişkisi bulunmayan özellikler. 'Yalan' yan karakterler bakımından da oldukça zengin bir roman. Sizin gözünüzde en dikkate değer kişilikler hangileri? Benim için hepsi eş değerdedir, çünkü her birinin kendine göre bir işlevi vardır. Bu yüzden, aralarında bir yeğleme yapmam zor. Genellikle, her biri kendi bireysel özellikleri yanında, bir görüşü, bir tutumu, bir sınıfı kişileştirir. Ancak, uzun boylu geliştirilmemiş olmakla birlikte, kimileriyle iki üç kez, kimileriyle yalnızca bir kez, bir yemek süresince karşılaştığımız kişiler, örneğin gazete patronu Mustafa Tahtakuşu, örneğin adı verilmeyen köyişleri bakanı, örneğin Yusuf Aksu'yu bankasının görkemli bahçesinde ağırlayan banka patronu ve adamları, örneğin ülkeye bir para müzesi kazandırmak için kesenin ağzını açmaya hazırlanan Kayserili büyük işadamı Şakir Bahçeli, örneğin su arıtma ve kanalizasyon uzmanı Prof. Dr. Barbaros Üzümcü, örneğin sürekli olarak "tek kibritle pozitif orman yakmak"tan söz eden ünlü ressam çarpıcı özellikleriyle bellekte daha çok kalırlar belki. Ama, söylemek bile fazla, tüm toplumu bu tür kişiler aracılığıyla yansıtmak gibi bir sav yok burada. Cemile Hanım'ın, hem davranışlarındaki, hem dilindeki yalınlıkla, dil aracılığıyla eksiksiz bir iletişimin olanaklı olduğunu kanıtlaması Yusuf Aksu'yu ister istemez bir çıkmaza sürüklemiyor mu? -14-

15 Bir yorum sorunu bu. Bir bakıma, bunca yıldır sürdüregeldiği yanlışla burun buruna getiriyor onu; bir bakımada gözlerindeki ya da kafasındaki perdeyi kaldırıp gerçeği seriyor önüne, dil konusunda gözlerini açıyor. Bir açıdan tatsızdır bu, yaşam boyu bir yanlışa bağlanmış olmanın acısını duyuruyor, ölümünü çabuklaştırdığı da söylenebilir. Ancak, acı da olsa gerçeğe ulaşmak yanılgıyı sürdürmekten daha iyidir. Ama bu konuda Cemile Hanım'ın getirdiği türkü kasetlerinin, yani, bir bakıma, yazının, Cemile Hanım'ın söyleminden daha etkili olduğunu da belirtmek gerekir. Ama yalan daha egemen durumda, ağırlığını daha çok duyuruyor. Kitabın sonundaki döngü de yalanın süreceğini vurgular gibi. Evet, öyle. Yusuf Aksu'nun cenazesinden sonra, Bayram Beyaz'ın karşısına çıkıp kendisine yardımcı olup olamayacağını soran Bayram Sarı, görünüşe göre, Bayram Beyaz'ın çömezi olmaya adaydır. Böylece, büyük bir olasılıkla, eski çömezi usta düzeyine yükseltirken, bir düşüşe ve yanılgının sürmesine aracılık edecektir, böylece bir roman daha başlayacaktır. Ama ben o yeni romanı yazmayacağım. Neden? Yineleme yalandan da kısır, yalandan da itici olduğundan. Öyle ya, Bayram Beyaz ve Bayram Sarı ikilisinin romanı Yusuf Aksu ve Bayram Beyaz ikilisinin romanının yoz bir yinelemesi olabilir ancak. YALAN BUDALA LIK MIDIR YOKSA BUDALA BİR YALAN MIDIR? Dostoyevski nin Budala Prens Mişkin in yalanıyla Yusuf Aksu nun dilbilimi yalanı arasında nasıl bir bağ vardır? Prens Mişkin neden yalancıdır ve nasıl bir yalancıdır? Yusuf Aksu yalancı mıdır ve yalanının farkında mıdır? Dostoyevski nin BUDALA sına geldi şimdi de sıra. Biraz Budala dan bahsedelim; Prens Mişkin eserin baş kahramanıdır. Ülke yönetimi Mişkin in elindedir ve en iyi şekilde yönetmek için akıllı-aptal rolünü üstlenmiştir. Akıllı-aptal rolü ne demek? Mişkin düşünmüştür ki, ülke de ki çarpıklıların kökü halktadır. Madem halkta saklı bu çarpıklıklar, neden kendisi de halkın arasında karışmasın ki? Mişkin halkın arasına bir prens gibi değil de, çarpıklıkları görebilmek için deli kılığında katılır. Halkı başta deli olup olmaması ilgilendirmez, çünkü halkın zaten yönetimde istediği iç içe olmaktır. Bunun günümüzde de istendiğini ve birçok siyasetçinin de izlediği politikanın bu olduğu gayet göze çarpmaktadır... Dikkat edelim ki izlediği politika sadece bir yoldur, ve olduğu gibi kalmaktadır. Demek ki 19. yüzyıl Rusya sıyla günümüz; 21. yüzyıl Türkiye si aynıdır. İyi yönleri, nedenleri, karşı düşünceler tartışılabilir Mişkin yönetimin başına geçtiğin de -15-

16 gayet lider tavırlarıyla yönetimi aksatmaz Yalnız halk bu ya, yönetimde herhangi bir aksaklık olmayınca Prens Mİşkin in bu hareketi halk arasında budala olarak yayılmaya başlar. Mişkin şikayetçi değil ancak âşıktır. Sevdiği kadın topraklarımızın tarihi ataları Osmanlı kadınları gibi iktidar hırsıyla dolu bir kadındır. Budala olmak tahin ettiğiniz gibi kolay değildir, ya iktidar ya aşk ikilemlerini iktidar yener, ihtiraslı iktidar kadını Anastasya öldürülür İhtiraslı olması kadının sanırım parayla ölçülmesiyle oluşabilir. Tarihi vazolar satılıp küpler alınır ve yönetimde söz sahibi olmayı istemek sanırım karakter analizlerimizi destekliyor...ve Prens Mişkin bir Budala dır artık. Uydurduğu bir yalandır ve bu yalanla yaşar, toplumda Prens Mişkin in karakteristik özelliklerini Yusuf Aksu yla gayet kolay bağdaştırabiliriz. Dostoyevski nin; sert, sinirli alkolik cerrah bir baba, 16 yaşında kaybedilen anne, topraklarındaki köleler tarafından babanın öldürülmesi ve yaşadığı 60 yıl boyunca sürekli yoksul bir hayat sürdürmesi Prens Mişkin i yani Budala yı doğurmuştur. Dostoyevski nin bakış açısı budur. Yeraltından Notlar adlı otobiyografik özellikleri olan deneme yazsında Rusya nın yönetimindeki bir prensten değil de, memurun ağzından isyankâr haykırışlar duyulmadan geçilemez. Şikayetçi bir memurla budala bir prensin yolları nerede kesişir bilinmez Mişkin hep yalanının farkındadır, fakat Yusuf Aksu da giz dolu bir tavır içersindedir. Sanırım içimizdeki Yalan ve Budala karşılaştırmasında, bazı yalanlar toplumun farkında olmadan toplumun seviyesini ve yönetimini belirlerken başka bir toplumda da göz göre göre bir çok yaşam kendi elleriyle yalanlaştırılıyor ve en önemlisi uydurulan yalanlara inanılıp hâlâ içinde bulunduğumuz yaşam standartlarınca çoğaltılıp nesillere yalan öğretiliyor. Yeni nesiller yalanla geliyor KADIN TEZİ -16-

17 KADIN BAYRAM BEYAZ CEMİLE ANASTASYA KAPICI MÜSLÜM ZEYNEL YUSUF AKSU PRENS MİŞKİN REFİKA HANIM CANAN ENİS BEY BUDALA YALAN DOSTOYEVSKİ ERKEK NECLA YUNUS AKSU TAHSİN YÜCEL Kadın tezi Fark ettik ki; bu eserlerde kadın arka planda Yalan romanında; Yunus Aksu nun intiharı lise yıllarındaki bir kız yüzündendir. Yusuf Aksu bu ölümden etkilenir ve kendini yalnızlığa vurur... Yalnızlığının yamacından geçen irili ufaklı kadın objesinın yaşamı kısadır yalnız etkileri kalıcıdır. Yukardaki karışık karakter panelinde kadın karakterlerin altı çizilidir. Hiçbiri Yalan da ana karakter değildir; yalnız karakterlerin yapısında önemli yer taşırlar. Peki ya Budala; ihtiraslı kadın Anastasya dan bahsetmiştik. Fakat Prens Mişkin i önümüze süren ve bir budala olarak kalıp romanın son bulması nedeni kadındır. Ama asla kadın bir kurtarıcı değildir. Buradan da ironik birtakım noktalar bulup tartışabiliriz. Kadının bu kadar göz önünde bulunmaması bir yalan mı; yoksa toplumun yalanla oluşmuş yapısının tek nedeni kadın mı? Bu da öznel yorumlara kalmıştır tabii YALAN ve TAHSİN YÜCEL İN DİĞER ESERLERİ ARASINDA Kİ BAĞ Mutfak Çıkmazı ve Yalan... Tahsin Yücel in iki ayrı romanı. İkisi için de söylenecek çok şey var. Bu kişisel bir görüş, ancak sanki Mutfak Çıkmazı ve Yalan aynı yazarlar tarafından yazılmamış gibi. Şimdi bu kitapları ayrı ayrı genel olarak ele almak istiyorum: MUTFAK ÇIKMAZI : Bir köyde büyüyen ancak köy halkının onu okutup büyük biri olmasını istemeleri üzerine köye gelen bir adamın hikayesidir bize Mutfak Çıkmazı nda anlatılan. Kahramanımız önceleri kendisine verilen bu sorumluluğa sıkıca bağlıdır ancak kendisinde yeni bir şey farkeder; yemek yapmaktan büyük bir zevk almaya başlamıştır. Çok geçmeden yemek yapmak ve yemek onda öyle büyük bir tutku haline gelmiştir ki, köylülerin kendisine okuması için -17-

18 gönderdiği parayı kaliteli tavalar tencereler ve yemek kitapları almak için harcamaya başlar. Tüm dünyası küçük mutfağıdır artık. Başka hiçbir şey onu ilgilendirmez hayatta... Mutfak Çıkmazı çok kısa bir roman. Aslında daha çok uzun bir hikaye gibi. Cümleler çok kısa. Yazar henüz kendi anlatımını bulamamış gibi, ya da Yalan romanında bilerek tarzını değiştirmiş olabilir, çünkü Mutfak Çıkmazı nda tamamen sadelik hakimken, Yalan da tam tersi uzun cümleler kaplıyor her bölümü. Kişiler yoğun olarak anlatılmıyor. Genelde hayal gücümüze bırakılıyor. Benzetmelere veya uzun anlatımlı paragraflara yer verilmiyor. Mutfak Çıkmazı nda sorumluluklarına ve ideallerine bağlı olan insanların bile tutkuları peşinde koşunca nasıl değişebileceklerini görüyoruz. YALAN Kahramanımız Yusuf Aksu dur. Benzerine az rastlanan bir adam. Yalnız, ezik ve beceriksizdir ancak şaşırtıcı derecede bilgilidir, bunu da sürekli okuduğu ansiklopedilere ve çok güçlü hafızasına borçludur. Bir aşk hikayesi yüzünden kendini öldüren arkadaşının anısı, Yusuf Aksu nun hayatına başka bir yön verir. Arkadaşının kuramını kendine mal edince çok geniş bir kitlenin gözdesi olur. Fakat mutsuz bir aşkın ardından, sadece yanıldığını görmekle kalmaz, başta kendi kimliği olmak üzere, her şeyin yalan üzerine kurulduğunu anlar... Yalan, oldukça uzun bir roman. Cümleler uzun tasarlanmış. Benzetmelere sık yer verilmiş. Kişi tanıtımlarına geniş yer verilmiş. Sanki yazar bu romanı belirli bir birikimden sonra kendini bularak yazmış gibi. Bence Yalan romanında günümüz toplumunda hepimizin hayatlarımızı nasıl da yalanlar üzerine kurduğumuz açığa çıkarılıyor, bu yaraya parmak basılıyor. BENZERLİKLER: Benzerlikten ayrı bir başlık altında bahsedelim. Her iki romanda da kadın karakterlere büyük yer verilmiyor. Ana karakterler daima erkek. Ancak yine de iki romanda da ana karakterlerin hayatlarını doğrudan etkileyen kadınlardan bahsediliyor. Örneğin, Yalan romanında Yusuf Aksu nun arkadaşı bir aşk uğruna kendini öldürüyor, aynı şekilde Mutfak Çıkmazı romanında ana karakterimiz bir kadın tarafından reddediliyor ve kendini yemek yapmaya veriyor. İki romanda da alt ve orta kesimlerin hayatlarına yer veriliyor. Zaten Tahsin Yücel in tüm romanlarında buna özen gösterdiği ve çoğunlukla alt ve orta sınıfların hayatlarından bahsettiği biliniyor. SONSÖZ: Mutfak Çıkmazı da Yalan da zevkle okunan değişik konulu romanlar. İkisi de rahatlıkla okunabilir. Tek rahatsız olduğum konu Yalan ın bana fazla uzun gelmesiydi. -18-

19 KAYNAKÇA: Radikal Kitap eki, sayı 136, Sayfa Tanzimat tan Cumhuriyet e Edebiyatçılar Ansiklopedisi, YKY, İstanbul, 1999, cilt 2 Parla Jale, Donkişot tan Günümüze Roman, İletişim Yayınları, İstanbul Cumhuriyet Kitap Eki, sayı 678, sayfa