YABANCI UYRUKLU İŞÇİLERİN ÇALIŞMA İZİNLERİ VE SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ

Transkript

1 YABANCI UYRUKLU İŞÇİLERİN ÇALIŞMA İZİNLERİ VE SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ Emin ATAŞ 65 * 1.GİRİŞ Ülkemizde uyruğuna bakılmaksızın herkes çalışma hakkına sahiptir. Anılan hak Anayasamızın 48 nci ve 49 uncu maddelerinde (T.C. Yasalar, 1982) özetle: Herkesin dilediği alanda çalışma özgürlüğüne sahip olduğu, çalışma hakkının herkese tanınan bir hak olduğu şeklinde açıklanmıştır. Çalışma hakkı anayasal bir hak olmakla birlikte yabancı uyruklu kişilerin çalışmalarına yönelik bir takım kriterler getirilmesinin bu hakkın ihlali olarak değerlendirilemeyeceği açıktır. Bu çalışmada yabancı uyruklu işçi çalıştıran işverenlerin çalışma izinleri ve sosyal güvenlik mevzuatı açısından yükümlülükleri ve bu yükümlülükleri yerine getirmedikleri takdirde ortaya çıkacak idari yaptırımlar açıklanacaktır. 2. ÇALIŞMA İZNİ VE UZATMA BAŞVURULARI Yabancı uyruklu kişilerin ülkemizde hizmet akdi ile çalıştırılması uluslararası sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe kural olarak izne tabidir. Anılan izin 1 şartı için bir takım muafiyet 66 2 ve istisnalar 67 getirilmiştir sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun un 4 üncü maddesinde çalışma izni şartı: (T.C. Yasalar, 2003) Türkiye nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, yabancıların Türkiye de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekir. Ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilir şeklinde açıklanmıştır. Yabancı uyruklu kişilerin ülke sınırları içerisinde istedikleri her alanda çalışması ülke menfaatleri açısından sıkıntılara yol açabilmektedir. Bu nedenle bazı alanlarda yabancı uyruklu kişilerin çalışması veya çalıştırılması yasaklanmıştır. Bu alanları Temir (2015, 20-21): Diş tabipliği, dişçilik, hastabakıcılık, eczacılık, veterinerlik, avukatlık, noterlik, güvenlik görevlisi, kara- 65 * Sosyal Güvenlik Denetmen Yrd Detaylı bilgi için bkz. (1 Mart 2015) 267 Detaylı bilgi için bkz. (1 Mart 2015) Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: OCAK - ŞUBAT

2 sularımız dahilinde balıkçılık, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık vb., gümrük müşavirliği, kooperatif yönetim kurulu üyeliği, devlet memurluğu, hakimlik ve savcılık olarak açıklamıştır. Anılan meslek ve görevler içerisinde yer almamak şartıyla ülkemizde ilk defa çalışmaya başlayacak yabancı uyruklu kişiler başvurularını uyruğunda bulundukları veya daimi ikamet ettikleri ülkedeki konsolosluklarımıza yapabilirler. Bu başvuru tarihinden itibaren on işgünü içerisinde işverenleri tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na elektronik başvurunun yapılması ve ilgili belgelerin kağıt ortamında ulaştırılması gerekmektedir. Ülkemizde en az altı ay süreli ikamet izni olan yabancı uyruklu kişiler veya işverenleri ikamet izni süresi içerisinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na direk başvuru yapabilirler. Başvuru ekranında belirtilen belgelerin altı iş günü içerisinde Bakanlığa ulaştırılması gerekmektedir. Suriye uyruklu kişilerin çalışma izinlerine yönelik değerlendirme işlemleri hızlandırılmış olmakla birlikte henüz basında yer alan çalışma izni almadan çalışabileceklerine yönelik yasal bir düzenleme yapılmamıştır. Dolayısıyla Suriye uyruklu kişilerin çalışma izni başvuru usulleri, diğer yabancı uyruklu kişilerin çalışma izni usulleri ile aynıdır. Ülkemizde çalışma izni alan yabancıların çalışma izinlerinin aynı zamanda ikamet tezkeresi yerine geçeceği, bu uygulamanın 11/04/2014 tarihinden itibaren başlayacağı 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 27 nci maddesinde (T.C. Yasalar, 2013) yer almaktadır. Çalışma izni süresinin uzatılması için öngörülen başvuru süresi; izin bitiş tarihinden iki ay önce başlamakta, izin bitiş tarihini tabip eden on beşinci gün sona ermektedir. Bu süre içerisinde uzatma talebinde bulunulmayan yabancılar için ülkemizde ilk defa çalışmaya başlayanlara uygulanan prosedür uygulanmaktadır. Uzatma başvurusunda bulunulmayan yabancı uyruklu kişi aynı işte ve işyerinde olmak şartıyla kırk beş gün daha çalışmaya devam edebilir. (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2003) 3. YABANCI UYRUKLU İŞÇİLERİN SİGORTALILIĞI Yabancı uyruklu kişi ülkemizde hizmet akdi ile çalıştığı takdirde 5510 sayılı Kanun un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak sigortalı olması gerekmektedir. İşverenlerin çalıştırdıkları yabancı uyruklu kişileri: (Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, 2013) 298 OCAK - ŞUBAT

3 Çalışma izin belgesindeki izin başlangıç tarihinden itibaren 30 gün içinde, Çalışma izin belgesinin işverene gönderildiği tarih/tebliğ tarihi ile çalışma izin tarihinin farklı olması halinde çalışma izin belgesinin işverene gönderildiği tarihten/tebliğ tarihinden itibaren 30 günlük süre içinde sigortalı işe giriş bildirgesi düzenleyerek Sosyal Güvenlik Kurumu na vermeleri halinde bildirge yasal sürede verilmiş sayılacaktır. İşyeri bildirgesi ile aylık prim ve hizmet belgesi hakkında da aynı şekilde işlem yapılacaktır. İşverenlerin Sosyal Güvenlik Kurumu na yapacakları sigortalı bildirimlerinde çalışma izin belgelerinde yer alan çalışma başlangıç tarihine, kişiye ödenecek ücrete ve çalışma süresine dikkat etmeleri gerekmektedir. Zira alınacak çalışma izinlerinin bir nüshası ilgili birim tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu na gönderilmektedir. Çalışma izin belgesinde yer alan bilgiler ile yapmış olduğunuz sigortalı bildirimleri arasında farklılık bulunması durumunda idari para cezası uygulanacağı unutulmamalıdır. Sosyal Güvenlik Kurumu çalışma izni alınmadan çalıştırılan kişilerin durumunu (Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, 2013): İşverenler tarafından çalışma izni alınmadan çalıştırılarak Kuruma bildirimi yapılan sigortalılar ile kontrol ve denetim elemanlarınca çalışma izni olmadan çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklu kişilerin Kurumumuzca tescili yapılacaktır. Daha sonra sigortalının geçici görevli olarak gelip gelmediği ile çalışma izninden muaf olup olmadığı hususu araştırılarak sonucunun Kurumumuza bildirilmesi için tescili yapan SGİM/SGM lerce Çalışma Genel Müdürlüğüne, bunlardan yabancı kimlik numarası bulunmayanlar ise yabancı kimlik numarası alınmak üzere ayrıca nüfus idarelerine bildirilecektir şeklinde açıklamıştır. Bu hükümden hareketle Ülkemizde çalışma izni olmadan çalışan yabancı uyruklu kişilerin Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirilmeleri veya Kurum tarafından tespit edilmesi durumunda sigortalı olacakları, yasal süresi içerisinde bildirilmeleri durumunda Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından idari para cezası uygulanmayacağı, diğer idari işlemlerin ise Çalışma Genel Müdürlüğü ve nüfus idareleri tarafından yapılacağı açıktır sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun Sigortalı Sayılmayanlar başlıklı 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde (T.C. Yasalar 2006): Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri OCAK - ŞUBAT

4 saklı kalmak kaydıyla; yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmayacaktır hükmü yer almaktadır. Yani uluslararası sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe ülkemizde, yabancı ülkede sigortalı veya emekli olduğunu belgeleyen kişiler çalışmaya başladıkları tarihten itibaren üçüncü ayın sonuna kadar sigortasız olarak çalışabilmekte, üçüncü ayın son gününü takip eden günden itibaren ise sigortalı olması gerekmektedir. Yabancı uyruklu kişilerin ülkemizde genel sağlık sigortası kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için kural olarak en az bir yıl süreyle yerleşik olma şartı aranmaktadır. Ancak yabancı uyruklu kişi 5510 sayılı Kanun un 4 üncü maddesi kapsamında sigortalı olur ise bir yıl süreyle yerleşik olma şartı aranmayacaktır. (Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, 2014) Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus yabancı uyruklu kişinin 5510 sayılı Kanun un 4 üncü maddesi kapsamında sigortalı olduğu takdirde bir yıllık süre şartının aranmayacağı, isteğe bağlı sigortalılık durumunda ise bir yıllık süre şartının aranacağıdır. Yabancı uyruklu işçinin sağlık hizmet sunucusuna başvurduğu tarihten geriye doğru bir yıllık süre içerisinde otuz gün genel sağlık sigortası prim gün sayısı var ise kendisi ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler sağlık hizmetlerinden yararlanabilecektir. 4. BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNE UYULMAMASI DURUMUNDA UYGULANACAK İDARİ PARA CEZALARI Çalışma izni olmadan yabancı uyruklu kişiyi çalıştıran işverenlere uygulanacak idari para cezalarının yasal dayanağını 4817 sayılı Kanun un 21 nci maddesi oluşturmaktadır. Anılan madde hükmüne istinaden çalışma izni olmadan çalıştırılan her bir yabancı için 8.382,00 TL, çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 836,00 TL idari para cezası uygulanmaktadır. (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2015c) İşverenler tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirilmeden çalıştırılan yabancı uyruklu kişiler için uygulanacak idari para cezalarının yasal dayanağını ise 5510 sayılı Kanunu nun 102 nci maddesi oluşturmaktadır. Anılan maddede özetle çalışma izni olsun veya olmasın Sosyal Güvenlik Kurumu na yasal süresi 300 OCAK - ŞUBAT

5 içerisinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile bildirilmeyen her bir çalışan için asgari ücret tutarında, bildirimin yapılmadığı mahkeme kararından, Kurumun denetim elemanlarınca yapılan tespitlerden veya diğer kamu kurumlarından alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması durumunda her bir çalışan için asgari ücretin iki katı tutarında, anılan tespitlerin bir yıl içerisinde tekrarlanması durumunda asgari ücretin beş katı tutarınca idari para cezası uygulanmaktadır. Çalışma izni bulunan yabancı uyruklu kişiye ait sigortalı işe giriş bildirgesi yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu na verilmediği takdirde, anılan belge ilgili birimce Kuruma gönderileceğinden dolayı bu durumda uygulanacak idari para cezası yasal süresi içerisinde bildirimi yapılmayan her bir çalışan için asgari ücretin iki katı olacaktır. Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından mevcut olaya göre işyeri bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgesi verilmemesi durumlarında ayrıca idari para cezası uygulanacaktır. 5. SONUÇ Ülkemize çalışmak için gelen yabancıların uluslararası sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, muafiyet ve istisnalar dışında izne tabi olmaları Devletler Hukuku nun temel ilkesi olan hakimiyet hakkının gereğidir. Uygulanmakta olan çalışma izni kriterleri ülkelerin gelişmişlik düzeyine paralel olarak zorlaştırılmakta veya kolaylaştırılmaktadır. Ülkemiz bu alanda çalışma izninin gelişmekte olan ülkelere nazaran zor alındığı ülkeler arasında yer almaktadır. Ülkemiz göç veren bir ülke durumunda iken özellikle son yıllarda göç alan bir ülke haline gelmiştir. Bu gelişmeler çalışma izinlerinde ve sosyal güvenlik mevzuatında bir takım değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada son yasal düzenlemeler dikkate alınarak yabancı uyruklu kişilerin, bu kişileri çalıştıran işverenlerin bildirim yükümlülükleri ve bu yükümlülükleri yerine getirmedikleri takdirde karşılaşacakları idari yaptırımlar incelenmiştir. OCAK - ŞUBAT

6 KAYNAKÇA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2015). Çalışma İzni Muafiyetleri, 1 Mart 2015 tarihinde veri tabanından erişildi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2015). Çalışma İzni Alması Gerekmeyenler, 1 Mart 2015 tarihinde veri tabanından erişildi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2015), Kaçak Yabancı Çalıştırmanın Cezası, 5 Mart 2015 tarihinde veri tabanından alındı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ( ). Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun un Uygulama Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (25214 sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). Genel Sağlık Sigortası Tescil, Prim ve Müstehaklık İşlemleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (28976 sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ), Sigortalılık işlemleri konulu 2013/11 sayılı Genelge. Ankara. T.C. Yasalar ( ) sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (28615 sayılı). T.C. Yasalar ( ) sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). T.C. Yasalar ( ) sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (25040 sayılı). T.C. Yasalar ( ) sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Ankara: Resmi Gazete (17863 sayılı). Temir, Arif (2015), Türkiye de Yabancıların Çalışma İzinleri. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık. 302 OCAK - ŞUBAT