DEĞİŞİK ENDÜSTRİ BİRİMLERİNDE OLUŞAN GÜRÜLTÜLERİN ARAŞTIRILMASI VE İŞİTME SAĞLIĞI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 DEĞİŞİK ENDÜSTRİ BİRİMLERİNDE OLUŞAN GÜRÜLTÜLERİN ARAŞTIRILMASI VE İŞİTME SAĞLIĞI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ M. Talha GÖNÜLLÜ, Yaşar AVŞAR, Ertan ARSLANKAYA, İsmail TOSUN Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Beşiktaş / İstanbul gonul@yildiz.edu.tr Tel: (2347) Fax: avsar@yildiz.edu.tr akaya@yildiz.edu.tr tosun@yildiz.edu.tr ÖZET: Dünyamızda insanoğlunun daha rahat yaşama isteğinden kaynaklanarak teknolojiler geliştirilmekte, çeşitli sanayi yatırımları yapılmaktadır. Bu sanayileşme faaliyetleri sonucunda, insanın ardında bir atık bırakmadan ilerlemeye yönelik faaliyetleri adeta yok gibidir. Oluşan bu atık türlerinden biri de görünmemekle birlikte gürültü problemidir. Bu çalışmada, İstanbul da bulunan farklı sanayii kuruluşlarına ait proseslerin türüne göre gürültüye neden olan kaynakların tespiti yapılmış ve neden oldukları gürültü düzeyleri Leq, (dba) olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda elde edilen verilerin, ülkemizde bulunan Gürültü Kontrolü Yönetmeliği gereğince standartlardaki değerlerle mukayesesi yapılmıştır. Diğer yandan, gürültü araştırması yapılan tesislerde çalışan işçilerin, İş Güvenliği ve İşitme Sağlığı Korunması açısından da bir değerlendirmesi yapılarak, gerekli durumlarda koruyucu önlemlerin alınması amacıyla, gerek işveren ve gerekse de çalışan işçiler açısından çeşitli koruyucu önlemler hususunda tavsiyelerde bulunulmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Endüstri, Gürültü, İş güvenliği, İşitme koruması A NOISE DATABASE OCCURRING IN DIFFERENT INDUSTRIAL FACILITIES AND THEIR ADVERSE EFFECT POSSIBILITY TO WORKER HEARING HEALTH ABSTRACT: Technologies and industrial investments have been developed to parallel of increasing human life luxury in the world. Almost there is no any human activity that is not produce waste after the production. One of the waste sorts being invisible is noise. In this study, noise sources and values were determined as Leq, dba in many industrial plants in Istanbul. These results were compared with Noise Control Regulations standards in Turkey. In the meanwhile, evaluations for Occupational Safety and Hearing Health in the plants were realized. By this way, for the hearing protection in these plants, some advises were given to employees and employers. KEYWORDS: Industry, Noise, Occupational safety, Hearing protection ENDÜSTRİLERDE İÇ ORTAM GÜRÜLTÜLERİ Günlük hayatımızda gürültü probleminin, özellikle büyük şehirlerde trafikten sonra endüstrilerden kaynaklandığı görülmektedir. Gürültü problemi denildiğinde özellikle bazı endüstrilerin daha fazla ön plana çıktığı görülmektedir. Gürültü üreten belli başlı endüstriler; Tekstil, Metal, Dökümhaneler, Kimya ve Otomotiv yan sanayii şeklinde sıralanabilir[1].

2 Gürültü, birçok makinalar ve üretim proseslerinde işletmenin istenmeyen ürünü olarak meydana gelmektedir. olarak endüstrilerden meydana gelen gürültü kaynaklarını, önemine göre dört ana grupta toplamak mümkündür[2]. Bunlar; Sürekli çalışan makinalardan meydana gelen gürültüler, Yüksek hızlarda aynı hareketleri tekrarlayan, periyodik hareketler yapan makinaların neden oldukları gürültüler, Bir yerden başka bir yere akış sağlayan sistemler (gaz türbinleri, yüksek basınçlı akışkan taşıyan sistemler vs.), Vurma-çakma gibi çeşitli mekanik faaliyetlerden meydana gelen gürültüler olarak tanımlanabilir. Gürültünün, bir fabrika içinde genellikle prosese göre kullanılan ekipmanlardan kaynaklandığı bilinen bir gerçektir. Özellikle; kullanılan makinaların fabrika içerisinde kullanılma sıklığı, makinaların fabrikaların yerleşik plandaki dağılımları, kullanılan makinaların türü, bakım ve onarım sıklığı, fabrika içerisinde gürültü dağılımını olumlu yada olumsuz olarak etkileyen önemli parametrelerin başında gelmektedir. Endüstriyel ortamlarda tipik bir gürültü kaynağı ve aynı zamanda vibrasyon da teşkil eden proseslerin başında; yanma proseslerinin gerçekleştiği fırınlar, motorlar, pres üniteleri, jeneratör ve diğer elektromekanik ekipmanlar, dengelenmemiş döner şaftlar, dişliler, pompalar ve kompresörler gibi ünite ve makinalar sıralanabilir. Bu makinalara ait ses güç seviye aralıkları A ağırlıklı olarak db cinsinden Tablo 1 de verilmiştir[3]. Tablo 1 Bazı endüstri birimlerinde kullanılan ekipmanlara ait ses güç seviyeleri Ekipman Ses Güç Seviyesi, dba Kompresörler (3,5-17 m 3 /dak) Pnömatik el aletleri Soğutma kuleleri Elektrikli testereler Endüstriyel titreşimli elekler Jeneratörler (1, kva) Santrifüj pompalar(>1600 d/dak) Pistonlu pompalar (>1600d/dak) Şahmerdanlar (6 ton) Santrifüj fanlar (0,05-50 m 3 /dak), 10mm H2O Her ne kadar makinalar, makineler için konulmuş sınır değerin altında bir gürültüye neden olsalar da, bu durum, işitme sağlığı koruması açısından yeterli olmayabilmektedir. İşçiler çalışma saatleri boyunca sadece belli düzeyde gürültülere maruz kalabilirler. Uluslararası OSHA (Occupational Safety and Health Agency) ve Ülkemizde mevcut bulunan Gürültü Kontrol Yönetmeliği ne göre bir işçinin bir günde maruz kalabileceği maksimum gürültü düzeyi değerleri çalışma saatlerine oranla belirlenmiş olup bu değerler, Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 de ifade edilmiş olan değerler, kişilerin normal fizyolojik yaşlanmalarından dolayı karşı karşıya kalabilecekleri doğal işitme kayıplarının, çalıştıkları iş ortamlarından dolayı daha yüksek işitme eşik seviyelerine ulaşmasını önlemek için önerilen değerlerdir. Yapılan araştırmalar neticesinde, çeşitli gürültü düzeylerine maruz kalarak kırk yıl boyunca haftada kırk saat çalışan işçilerde işitme kaybı görülenlerin oranı Şekil 1 deki gibi belirlenmiştir[2].

3 Tablo 2 Bir işçinin çalışma süresine göre maruz kalacağı maksimum gürültü düzeyi, dba Çalışma süresi, saat Maksimum gürültü değeri, dba Maksimum gürültü değeri, dba (OSHA) (Gürültü Kontrol Yönetmeliği) 80-7, , ,5 0, , ,5 0, ,25 0,125 İşitme kaybına uğrayan işçi yüzdesi, % İşçinin maruz kaldığı gürültü düzeyi, dba Şekil 1 40 yıl çalışan işçilerin maruz kaldıkları işitme kayıpları Çalışma yıllarına göre sürekli 90 dba gürültü düzeyi değerine maruz kalan işçiler üzerinde yapılan bir araştırma sonrasında ise, bu derece yüksek gürültü düzeyine maruz kalan işçilerin işitme sağlığı açısından zarar görme yüzdeleri Şekil 2 de verilmiştir[2]. 100 İşitme Kaybı, % Yıl Şekil 2 Sürekli 90 dba'ya Maruz Kalan Çalışanlarda Görülen İşitme Kayıpları, %

4 MATERYAL VE YÖNTEM İstanbul da değişik endüstri tesislerinde (Tekstil, dökümhaneler, metal ve ilaç sanayii) gürültü düzeyi belirleme çalışmaları yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Endüstrilere ait elde edilmiş olan gürültü toplu sonuçları Tablo 3 ila 8 de verilmiştir. Tablo 3 Tekstil Endüstrisine ait gürültü düzeyi değerleri Firma Adı Mevkii Ölçüm tarihi Kazan dairesi Ring Dokuma Büküm Apre Çözgü ABEŞ İplik Kemerburgaz Ağus ,7 93,7 94,8 92,1 - - Ar-İş İplik San. İkitelli Nisan , ,8- - Bahariye Mensucat İkitelli Aralık ,2 101,6 97,8 83,0 76,8 Bahariye Mensucat İkitelli Aralık Broderi Narin Bağcılar Mayıs Cem Boy Tekstil Yenibosna Ocak Elpa Elastiki İplikler Avcılar Kasım ,2 - Emboy Yüntaş Tekstil B.Çekmece Tem ,3 92,1 83,1 87,7 Güven Boya Apre Sefaköy Eylül İpaş İplik Avcılar Kasım ,6 87,2 Jakarsan Tekstil K.Çekmece Mart Titbaş Tekstil Zeytinburnu Kasım ,2 Doruk Tekstil Zeytinburnu Şubat Ortalama 84, ,9 87,4 82,5 83,2 ortalama 85,7 Tablo 4 Dökümhane Endüstrisine ait gürültü düzeyi değerleri [4] Firma Adı Mevkii Ölçüm Diş Ergitme Kesim Pota Çapak Kalıp İnjeksiyon Maça tarihi Çekme Biat Alüminyum K.Çek. Ağust 01 82,2 93,7 Garanti Döküm Bayramp Nisan Gürpazar Metal Ümraniye Ağustos 99 79,4 82,6 82,1 Umde Tesisat G.O.Paşa Eylül 01 80,6 84,2 81,2 84,9 Tiryakioğlu Metal Bah. Evl. Ağustos 00 86,5 Vural musluk K. Çek. Haziran Özen Döküm Eyüp Eylül 99 91,4 Sinter Metal Ümraniye Mart Mikron Metal K.Çek. Mayıs Özhan Döküm K. Çek. Temmuz 99 89,4 Özdilek Döküm K. Çek. Temmuz Bozkurt Metal K. Çek. Temmuz Bayram Metal K. Çek. Temmuz 99 85,1 Özarin Metal K. Çek. Temmuz 99 84,9 Yılmaz Döküm K. Çek. Temmuz 99 89,9 Kılıç Metal K. Çek. Temmuz 99 84,9 Taşhan Mutf. Eşy. K. Çek. Temmuz 99 82,4 İskender Alüm. K. Çek. Temmuz 99 91,7 81,9 Güneş Metal K. Çek. Temmuz 99 84,5 Gün Metal K. Çek. Temmuz 99 86,6 Kardeşler Döküm K. Çek. Temmuz 99 75,8 Has Metal K. Çek. Temmuz Birlik Döküm K. Çek. Temmuz 99 94,5 83,1 Yıldız Metal K. Çek. Temmuz 99 85,1 Gün Metal K. Çek. Temmuz 01 82,6 İrgin Döküm K. Çek. Temmuz Yaman Döküm K. Çek. Temmuz 01 88,7 Alim Metal K. Çek. Temmuz 99 84,5 Güven Döküm K. Çek. Temmuz 99 78,1 86,1 Ortalama 84,5 90,3 83,3 86,6 81,6 81,8 84,1 87 ortalama 84,9

5 Tablo 5 Metal Sanayiine ait gürültü düzeyi değerleri Firma Adı Mevkii Ölçüm Hazırlama Ekstrüzyon Torna Fan Kesme tarihi Tezgahı Filkete Pres Taşlama Efesan Küçükköy Temmuz Sim Küçükköy Mart Nüve Topkapı Hazıran 01 82,2 96,7 82,9 Otomat G.O.Paşa Hazıran Torun K.Çekmece Temmuz Artek Kartal Ş ubat Kader Pendik Ş ubat Alarko Carrier Ümraniye Ş ubat Ortalama 86,4 91, , , ,3 Ortalama 89,1 Tablo 6 İlaç ve Kimya Sanayiine ait gürültü ölçüm sonuçları Firma Adı Mevkii Ölçüm tarihi Kazan dairesi Öğütücü Reaktör Pres Ambalaj Fan Santrifüj İnjeks Ali Raif K.Çek. Haziran 00 85,1 53,8 70,3 69,8 57,5 Ulugay Z.burnu Ocak Makro-Kim Tuzla Ekim 01 83,6 Serkim Boya Pendik Eylül Basaş Ambalaj G.O.Paşa Temmuz Ersan Ambalaj G.O.Paşa Ağustos Poliya Poliester K.Çek. Mayıs Arsan Kauçuk Ümraniye Şubat 02 70,1 72,2 90,2 Kasapoğlu Kimyevi Ümraniye Şubat Ortalama 85 85,1 67,8 76,1 78,9 57,5 83,5 88 Ortalama 77,7 Tablo 7 Otomotiv Yan Sektörü Sanayiine ait gürültü düzeyi değerleri İsim Mevkii Ölçüm tarihi Ekstrüzyon Torna Kesme Taşlama Montaj Pres ARGE Bayrampaşa Ocak Boronkay Kağıthane Temmuz ,4 89,1 84,8 Supsan K.Çekmece Ekim ,3 84,6 91,7 90,5 96,8 Yağmur Beylikdüzü Mayıs Ortalama 84,1 84,2 92,2 89,8 84,8 91,4 ortalama 87,7 Tablo 8 Asfalt Sanayiine ait gürültü düzeyi değerleri İsim Mevkii Ölçüm tarihi Marini plent Cedarapids plent Plent işçi kabin içi ortalama İSFALT S.Çiftliği Kasım İSFALT Aydınlı Kasım İSFALT Mahmutbey Kasım ,4 84,4 83 İSFALT Ümraniye Ekim ,7 89,6 Ortalama 87 90,2 72 Yukarıda verilen gürültü kaynakları ve neden oldukları gürültü düzeylerine bakıldığında bazı çalışma yapılan endüstri birimlerinin makul sınırlar içerisinde olduğu, bazı endüstri birimlerinde ise buralarda kullanılan bazı makinaların gürültülerinin sınır değerleri aştığı görülmektedir. Başta Metal sanayi olmak üzere (89.1 dba), sırası ile Otomotiv yan sanayii (87.7 dba), Tekstil (85.7 dba), Dökümhaneler (84.9 dba) ve Asfalt üretim tesisleri (83.0 dba) en çok gürültü oluşturan sektörler olarak belirlenmiştir. Bu sektörlerde çalışan işçilerin, İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı yönetmeliğinin belirlemiş olduğu işitme sağlığının korunması yönündeki gerekli şartları yerine getirmesi gerekmektedir. Yönetmeliğe göre bir işçi bu gibi ağır işlerin yapıldığı işyerinde çalışma süresi olan 8 saatlik bir iş zamanı diliminde en fazla 80 dba ya maruz kalabilir. Bu tür işlerde maksimum

6 gürültü düzeyi değeri ise yine bu yönetmeliğin belirlemiş olduğu standart değere göre 90 dba yı aşamaz. Bu gibi durumlarda, işçinin kulak koruması gibi tedbirler alınmadan çalıştırılması yasaklanmıştır. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmalarla elde edilen bulgular ışığında, ölçümü yapılan İlaç ve Kimya sanayileri hariç, çalışılan diğer sektörlerde yapılan işlerin gereği, çalışan işçilerin aşırı gürültü düzeylerine maruz kaldıkları ortaya çıkmaktadır. İşçilerin kendi yaşlanmalarından dolayı işitme eşiklerinde meydana gelebilecek yükselmelere ilaveten, burada çalışanların sahip olacakları işitme duyusu kayıpları, diğer ortamlarda (daha az gürültülü) çalışan işçilere göre daha kısa sürede ve yüksek oranlarda ortaya çıkacağı kesindir. Özellikle Otomotiv, Tekstil sanayii veya Dökümhanelerde yapılan işlerin türlerinin çok çeşitli olmalarından dolayı bu gibi yerlerde çok sayıda işçi çalıştırılmaktadır. Çoğu durumlarda gürültü düzeyi yüksek olan prosesler aynı mekan altında daha az gürültü oluşturan işlerle birlikte yapıldığından, arada herhangi bir ayırmanın (Aşırı gürültüye neden olan makinanın tecridi) olmamasından dolayı, gürültü, çalışılan ortamın her yerine hakim olmaktadır. Dolayısıyla İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı açısından kulak koruyucu önlemlerin alınması gereken çalışan sayısı da bu durumda artmaktadır. Artan bu sayı işveren açısından bir maliyet olarak görülmekte ve bunun sonucunda hem işçinin işitme sağlığında bozulmalar ve iş kazaları meydana gelmekte ve hem de iş verimi ve ürün kalitesinde düşüşler yaşanmaktadır. Endüstri birimlerinden makine ve teçhizatlardan elde edilmiş olan gürültü düzeylerinin incelenmesi sonucunda, genelde tüm bu ekipmanların neden oldukları gürültü düzeylerinin standartlarda belirtilen sınır seviyelerin altında kaldıkları gözlemlenmiştir. Bu durum, makine ve teçhizatın mekanik olarak çalışmasında herhangi bir problem olmadığını ortaya koymak içindir. Fakat bu şartlar bile elbette ki çalışılan ortamı işitme koruması açısından olumlu kılmaya yetmemektedir. Burada önemli olan Tablo 2 de belirtildiği üzere, çalışma ortamında bulunan gürültü düzeyi ve bu gürültü düzeyine maruz kalma süresi önem arz etmektedir. Yani her ne kadar bir makine neden olduğu gürültü düzeyi yönetmelik sınır değerin altında kalsa da, işçinin çalışma süresi göz önünde tutulduğunda işitme sağlığı açısından tehlikeli olabilmektedir. İşitme sağlığı koruması önlemleri doğal olarak bir maliyet getirmektedir. Fakat çalışan işçilerin sağlığı dikkate alındığında, bu gibi kulak koruyucu önlemlerin alınmaması, nihayetinde çok daha ağır sonuçlara meydan vermektedir. Kulak koruyucu önlemler aslında diğer gürültü önleme teknikleri (Kaynağında gürültüyü azaltma veya gürültünün yayıldığı ortamda) göz önünde tutulduğunda daha pratik ve yaygın kullanım alanı olan bir korunma şeklidir. En yaygın olarak kullanılan kulak koruyucu önlemlerin başında Kulak Tıkaçları ve kulağı dışarıdan kavrayan Kulaklıkları gelmektedir. Kulak tıkaçları, işçinin maruz kaldığı gürültü düzeyini başlangıçta dba değerinde azaltabilmektedir. Kulaklıklar ise dba gibi daha yüksek değerlerde gürültüyü azaltabilmektedir. Gerek maliyetlerinin düşük ve gerekse de kullanım kolaylığı açısından gürültünün yüksek olduğu bu gibi endüstrilerde bu türden kulak koruyucu önlemlerin alınması gerekmektedir. Zaten gürültü araştırması yapılan ve yukarıda sözü edilen bir çok tesiste işveren tarafından işçilere tedarik edilmiş kulak tıkaçlarının mevcut olduğu saptanmış olup, işçinin kendi inisiyatifi doğrultusunda bunu kullanmadığı da diğer bulgular arasındadır. Dolayısıyla çalışılan ortamlarda özellikle endüstriler, toplam kalite anlayışını, problemlere konan çözüm önerilerini sadece ortaya çıkarmakla yetinmeyip, bizzat bu çözüm yollarının uygulayıcısı ve takipçisi oldukları sürece yakalayabilecek ve işletmelerinde oturtabileceklerdir.

7 KAYNAKLAR 1. Gönüllü, M.T. (1993), Gürültü Kontrolü Ders Notları, Yıldız Teknik Üniversitesi 2. Spon F.N&E. (1991) Noise Control in Industry, Norton M.P. (1989), Fundamentals of Noise and Vibration Analysis for Engineers, 277, 282, Avşar, Y,Gönüllü M.T.(1998), Dökümhanelerde Gürültü Kirliliğinin Araştırılması, Uluslararası Dökümcülük ve Çevre Sempozyumu