2. ÜNİTE ZAYIF AKIM TESİSAT ŞEMALARI ÇİZİMİ

Transkript

1 2. ÜNİTE ZAYIF AKIM TESİSAT ŞEMALARI ÇİZİMİ KONULAR 1. Zil Tesisleri Şemaları 2. Numaratör Tesisleri Şemaları 3. Kapı Kilidi Tesisleri Şemaları 4. Işıklı Çağırma Tesisleri Şemaları 5. Röleli Bildirim Tesisleri Şemaları 6. Telefon Tesisleri Şemaları Çizimi

2 GİRİŞ Tüm iletkenlerin bağlantılarını gösteren tesisat şekline açık şema denir. Devre çizimi yapılırken kapalı ve açık şemaların aynı malzemeler olduğu düşünülerek büyüklüklerin ve uzaklıkların aynı olmasına (simetrik) ve sembollerin orijinalliğine özen gösterilmelidir (semboller çizilirken kapalı ve açık şekillerde gösterilmelidir). Şekil 1.2 deki hatalar yapılmamalıdır. Çizimler yapılırken simetri esaslarının dikkate alınmasının teknik elemana, mimari ve mühendislik vasıflarının gelişmesinde önemli bir rol oynadığının vurgulanması gerekmektedir. Şekil 2.1: Sembol çizim hataları Not: Yukarıdaki çizimlerin yanlışlığını sembol tablosundakiler ile karşılaştırarak bulunuz ve maddeler halinde yazınız. Sınıfta arkadaşlarınızla öğretmen gözetiminde tartışınız. Devre çiziminde bu hataları yapmayınız. 2.1 Zil Tesisleri Şemaları Bir Buton ile Bir Zilin Çalıştırılması Faz, öncelikle sigorta, trafo, buvat anahtar veya kontrol elemanına daha sonra kumanda edeceği alıcıya çizilir. 37

3 Şekil 2.2: Bir Buton ile Bir Zilin Çalıştırılması Şekil 2.3: Bir zilin ayrı yerden çalıştırılması devre şeması 38

4 2.1.2 iki Buton ile Bir Zilin Çalıştırılması Apartman girişi ile kattaki daire kapısı butonundan daire içindeki zili çalıştıran bağlantıdır. İki buton birbirine paralel bağlanır (Şekil 2.3) İki Katlı Dört Daireli Apartmanın Komple Çağırma-Bildirim Tesisatı Çizimi Apartmanların ana giriş kapısının, dairelerle zil aracı ile haberleşmesini ve dairelerden elektrikle açılmasını sağlayan tesisattır (Şekil 2.4 te açık Şekil 2.5 te kapalı şeması görülmektedir). Şekil 2.4: İki katlı dört daireli apartmanın komple çağırma ve bildirim tesisatı (Açık şema) 39

5 Şekil 2.5: İki katlı dört daireli apartmanın komple çağırma ve bildirim tesisatı (kapalı şema) 40

6 Şekil 2.6: 3 kat 6 daireli apartmanın zil ve kapı otomatiği (Açık şema) 41

7 Şekil 2.7: 3 kat 6 daireli apartmanın zil ve kapı otomatiği tek hat şeması 42

8 2.2 Numaratör Tesisleri Şemaları Kullanım alanı yok denecek kadar azalan numaratör tesisatı, apartmanlarda kapıcıyı, büro, okul, yurt vb. yerlerde hizmetliyi ve taksi duraklarında taksiciyi çağırmak amacıyla kullanılır. Numaratör tesisatında bir numaratör, bir zil ve çağırıcı sayısı kadar da buton bulunur. Resim 2.1: 5 Aboneli numaratör ve iç yapısı Piyasada üç ve beş aboneli olarak satılan numaratörlerin daha fazlasına ihtiyaç duyulduğunda, bu üçlü ve beşli gruplar yan yana getirilerek değişik sayıda yeni gruplar oluşturulur. Şekil 2.8: Numaratör tesisatı çalışma prensibi ve yapısı Butonlardan herhangi birine basıldığında numaratöre bağlı bulunan zil ça- 43

9 lar, hangi odadaki butona basıldığını gösteren numara, numaratörün önünde bulunan pencereye düşer. Devre çizimi Şekil 2.9 deki gibidir. Şekil 2.9: Numaratör tesisatı 2.3 Kapı Kilidi Tesisleri Şemaları Kapı Kilidi Otomatiği Tesisatı Çizimi Apartmanın giriş kapısına gelen kişi, girmek istediği daire ile ilgili butona basarak zili çalar. İlgili dairede bulunan kişi giriş kapısını açmaya yarayan butona basarak kapı otomatiğini çalıştırır ve ana giriş kapısını açar. Devre şeması Şekil 2.10 da gösterilmiştir. 44

10 Şekil 2.10: Kapı kilidi otomatiği tesisatı 2.4 Işıklı Çağırma Tesisleri Şemaları Refkontak, Numaratör Bakımı ve Onarımı Yapma günümüzde kullanım alanını kaybetmiş, çağırma ve bildirim elemanlarından olan refkontak ve numaratör tesislerininin yerini dijital sayıcılı sıramatikler, diyafon, dahili telefon ve bilgisayar sistemine bağlı hemşire çağırma sistemleri almıştır. Az da olsa kullanılan refkontak ve numaratör tesisatlarında nasıl bakım ve onarım yapılması gerektiğini kısaca açıklayalım: 45

11 Refkontak Tesisatı: Şekil 2.11: Refkontağı oluşturan elemanlar Şekil 2.12: Refkontak (Işıklı çağırma) tesisatı çalışma prensibi ve yapısı En basit refkontak tesisatı Şekil 2.12 de de görüldüğü gibi, röle, iki sinyal lambası, çağırma butonu ve söndürme butonundan oluşur. Trafo besleme gerilimi, zil ve kapı kilidine göre daha fazla olup 24 volttur. Bu tesisatın, hastane, kütüphane ve çocuk bakım evleri gibi sessizliğin önemli olduğu yerlerde çağırma ve bildirim amaçlı olarak kullanıldığını daha önce öğrenmiştiniz. Kullanıcı sayısına göre genellikle üç veya beş aboneli refkontak tesisatları vardır. 46

12 2.5 Röleli Bildirim Tesisatı Şemaları Apartman görüntülü haberleşme sistemi; gelen ziyaretçiyi görmek, içeri almadan karşılıklı konuşmak ve aynı anda resmini kaydetmek için kullanılan sistemlerdir Apartman Görüntülü Haberleşme Sistemi Bunun yanı sıra hafıza modülü ilavesiyle apartman sakini evde yokken eve gelen kişileri saat ve tarih ile birlikte kaydedebilme özelliğine sahip çeşitli modelleri de bulunmaktadır (Resim 2.3). Resim 2.2: Değişik tiplerdeki apartman görüntülü konuşma sistemleri Elemanları ve Yapıları Apartman sesli haberleşme sistemlerinden farklı olarak, görüntülü haberleşmenin sağlanabilmesi için bina içinde bulunan konuşma ünitesi monitörlü ve dış kapı konuşma paneli de kameralı olmalıdır. Bir apartman için kurulan görüntülü haberleşme tesisatı; dışka pıyı görmemize, dış kapı ve kapıcı ile konuşmamıza, dış kapı otomatiği ve merdiven otomatiğini de açma işlemlerini yapmamıza imkân sağlayan çeşitli tip ve modelleri vardır. Görüntülü diafon sistemlerinde kullanılan zil panellerinde 1 adet kamera bulunur ve kapı önündeki kişinin görüntüsünü, monitörlü kapı diyafonundan izlememizi sağlar. Kameraların yanında bulunan kızıl ötesi led diyotlar gece karanlığında da net bir görüntü almanızı sağlar. 47

13 Tüm zil panellerinde bulunan fotoseller, akşamları gelen misafirin etiket okuyabilmesi için aydınlatma sağlar. Resim 2.3: Diyafonlu görüntülü Resim 2.4: Kameralı konuşma ünitesi butoniyer Çalışma Esasları Apartmanlarda sesli haberleşme konusunda da belirtildiği gibi her sistemin çalışma özelliği birbirinden farklılık göstermektedir. Ancak genel çalışma esasları aynıdır. 48

14 Bağlantı Prensip Şeması Şekil2.16 de gösterilmiştir. Bağlantı şekilleri firmalara göre değişiklik gösterebilmektedir Tesisatında Kullanılan Elemanlar Röleli bildirim tesisatlarında kullanılan elemanlar şu şekilde sıralanabilir: Daire sayısı kadar görüntülü konuşma ünitesi (şube) 1 Adet sistem santralı (Pano ile şube arasındaki irtibatı sağlar. Tüm fonksiyonları çalıştırır.) Daire sayısı kadar buton ihtiva eden hoparlörlü ve kameralı zil buton panosu (Daire sayısı kadar ve varsa kapıcı zil butonlarından oluşur) Güç kaynağı Tesisat ölçüsü kadar diyafon kablosu Gerektiği yerde kullanılmak üzere koaksiyel kablo İşlem Sırası: Bağlantı şeması incelenir. Kullanılacak kablo seçilir. iletkenler çekilir. Görüntülü haberleşme sistemi elemanları yerlerine montajı yapılır. 49

15 Şekil 2.13: Görüntülü haberleşme sisteminin bağlantı biçimi 50

16 Dikkat Edilecek Hususlar Bağlantıları yaparken kablo uçlarını gerektiğinden fazla sıyırmayınız. Montaj yaparken, kablo renkleri ile terminal renklerinin birbiriyle uyuşmasına dikkat ediniz. Bağlantı şemasında gösterilenden başka kablo bağlamayınız (şema üzerindeki uyarıları göz önüne alınız). Tesisatta kullanılan boruların çapı daire sayısı da göz önüne alınarak en az 14mm olmalıdır Diyafon Tesisatı İş Yeri Diyafonla Haberleşme Sistemi Diyafon tesisatı; iletişimi sesli olarak sağlayan, bas konuş, bırak dinle şubelerden oluşan, karşılıklı konuşularak çağırma yapılan dahili konuşma sistemidir Elemanları ve Yapıları İş yeri diyafonla haberleşme sisteminde bir merkez diyafon, şube diyafonlarla konuşur. 1-8 şube butonlu merkezler olduğu gibi 2,4,6 ve 8 şube butonlu merkezler de mevcuttur. şubeler merkezi ses ve ışık ikazı ile arar, isterse merkez şubeyi dinleyebilir. Her şube için merkeze iki tel çekilir. Resim 2.5: Büro tipi diyafon sistemi Çalışma Esasları Diyafon tesisatında konuşma tek hatlı telsiz konuşma sistemine benzer. Konuşma ünitesi üzerinde bulunan butona basıldığında konuşulur, buton bırakıldığın- 51

17 da ise dinleme durumuna geçilir. Konuşma bittikten kısa bir süre sonra da otomatik olarak kapanır. Paralel bağlantı da yapılarak şube sayısı artırılabilir Bağlantı Prensip Şeması Şekil 2.14:Bağlantı Prensip Şeması Montaj ve İletken Bağlantılarının Yapılması Tesisatında Kullanılan Elemanlar: Konuşma ünitesi (şube) 1 Adet merkez diyafon (merkez) Tesisat ölçüsü kadar diyafon kablosu İşlem Sırası: Bağlantı şeması incelenir. Kullanılacak kablo seçilir. İletkenler çekilir. İş yeri diyafon sistemi elemanları yerlerine montajı yapılır. Dikkat Edilecek Hususlar: Bağlantıları yaparken kablo uçlarını gerektiğinden fazla sıyırmayınız. Bağlantı şemasında gösterilenden başka kablo bağlamayınız (şema üzerindeki uyarıları göz önüne alınız.). 52

18 2.5.4 Hırsız Alarm Tesisatı Bir hırsız alarm sistemi üç ana bölümden oluşur, bunlar tablo 2.1 de gösterilmiştir. 1. Algılama (Giriş) üniteleri 2. Değerlendirme Ünitesi 3. Ç'ıkış Üniteleri Hareket Detektörleri Cam Kırılma Detektörleri Manyetik Kontaklar Darbe Detektörleri İnfrared Bariyerler Telefon Hattı Dedektörü Panik Butonu Duman Detektörleri Gaz Detektörleri Hırsız Alarm Paneli Siren ve Flaşör Telefon arama cihazı Kominikatör Tablo 2.1: Hırsız alarm sisteminin bölümleri Şekil 2.15: Hırsız alarm tesisatı elemanlarının kurulumu 53

19 Resim 2.7 deki tesisatta; 1. Alarm paneli 2. Harici tuş takımı 3. Manyetik kontak 4. Hareket dedektörü 5. Duman dedektörü 6. Gaz dedektörü 7. Su baskını dedektörü 8. İnfrared ışın dedektörü 9. Dahili siren 10. Harici siren dir. Algılama üniteleri: Çeşitli dedektörlerden oluşur. Değişik sinyal ve bilgileri algılayarak sistemi harekete geçirir. Değerlendirme ünitesi: Hırsız alarm panelinden oluşur. Bu panel sisteme ait tüm cihazların kontrolünü ve elektrik beslemesini sağlar. Bir çoğu gelişmiş özelliklere sahiptir. Sistemin elektrik kesintilerinden etkilenmemesi için panel içinde akü bulunur. Çıkış üniteleri: Tesisatın ses ve ışıkla alarm verdiği kısımlardır. Sesli uyarıları sirenler, ışıklı uyarıları flaşörler sağlar. Bu ünitedeki Telefon Arama Cihazı, alarm devreye girdiğinde, önceden programlanmış olan telefon numaralarını arayarak yine önceden kaydedilmiş olan sesli mesajı iletir. Bazı alarm panellerinde sesli mesaj yerine sadece siren sesi iletilir. Kominikatör ile merkezi alarm izleme istasyonuna abone olan sistemlerde panel, alarm durumunda telefon hatlarını kullanarak merkezi izleme istasyonuna sinyal gönderir. Bu sinyal sayesinde hangi bölgedenyada hangi sebepten dolayı alarmın devreye girdiği merkez istasyondan izlenip gereken işlem yapılır. 54

20 2.5.5 Yangın Bildirim Tesisatı Bir yangın alarm sistemi üç ana bölümden oluşur bunlar tablo 2.2 de gösterilmistir. 1. Algılama (Giriş) üniteleri 2. Değerlendirme Ünitesi 3. Çıkış Üniteleri Duman detektörleri Gaz Detektörleri Sıcaklık Detektörleri Alev Detektörleri Işın Tıpı Detektörler Yangın İhbar Butonları Yangın Alarm Paneli Siren ve komalar Flaşörler Telefon arama cihazı Söndürme Sistemleri Tekrarlayıcı Panel Tablo 2.2: Yangın alarm sisteminin bölümleri Şekil 2.16: Yangın alarm tesisatı elemanlarının kurulumu Şekil 2.16 daki tesisatta: 1. Alarm kontrol paneli 2. Duman dedektörü 3. Yangın ihbar butonu 55

21 4. Siren 5. Gaz dedektörü Alarm Kontrol Paneli: Sistemin kalbi ve beynidir. Detektörler ve diğer yardımcı cihazların tümü kontrol paneline bağlanır, panel, içinde bulunan akü sayesinde elektrik kesintilerinden etkilenmeden sistemin kesintisiz çalışmasını sağlar. Telefon arama cihazı bağlanabilir, böylelikle depo vs. maksatla kullanılan (insansız) yerlerde herhangi bir yangın durumunda sistem, telefon hattını kullanarak önceden programlanmış olan numaraları arayabilir. Duman Dedektörü: Korunmakta olan yerin yangın riskine göre bir çok modeli bulunmaktadır. Detektör tipleri hakkında detaylı bilgiyi, Genel Bilgi sayfasındaki Yangın İhbar Sisteminin Yapısı/ Giriş(algılama) Üniteleri sayfasından edinebilirsiniz. Yangın İhbar Butonu: Çıkış yollarında, özellikle merdiven sahanlıklarında ve açık havaya açılan kapıların yanlarına yerleştirilir. Genel olarak, sistem projelendirilirken bir yangın ihbar butonuna ulaşmak için katedilecek mesafe 30 metreyi geçmeyecek şekilde montaj gerçekleştirilir. Siren: Yangın durumunda binanın tüm bölümlerinde en az 65dB ses şiddetinde sesli uyarıverecek şekilde monte edilirler. Gaz Dedektörü: Mutfaklar ve kazan daireleri vb. alanlarda gaz kaçağına karşı uyarı amacıyla kullanılırlar. 56

22 Şekil 2.17: Yangın alarm tesisatı Şekil 2.18: Yangın Bildirim Tesisatı 57

23 2.6 Telefon Tesisleri Şemaları Haberleşme sistemleri içerisinde en çok yaygın olanı, kullanılanlar arasında doğrudan doğruya anlaşma imkânı sağlayan telefon olmuş ve bu yüzden de büyük önem kazanmıştır. Telefonun amacı, birbirinden uzakta olan kimseler arasında, sözlü haberleşmeyi sağlamaktadır Telefon Kablosu Abonelerin birbirleri ile haberleşmelerini sağlamak amacıyla kullanılan özel olarak tasarlanmış kablolardır Yapısı ve özellikleri Telefon kablosunun içinde birçok telefona hizmet verebilecek sayıda tel çifti (per) mevcuttur. Telefon kabloları 10, 20, 30, 50, 100 den 1800 pere kadar yükselebilen telefon kabloları mevcuttur. Telefon kabloları genellikle bakırdan yapılmaktadır. Bilindiği üzere bakır, fiyatına oranla en iyi iletkenlerden biridir. Bakır telin etrafı oksitlenmeye karşı kalayla kaplanır. Günümüzde kalaysız kablo zaten pek tercih edilmemektedir. Kalay kaplı bakır daha sonra PVC veya polietilen (PE) ile izole edilmektedir. Dahili tesisat için dahili tesisat telefon kablosu kullanılır. Harici kablolar ise yeraltına gömme kablolar ve askı telli havai hat kabloları olarak iki temel gruba ayrılır. Harici kablolarda ekstra izolasyon mevcuttur. Örneğin alüminyum folyo koruyucu kullanılabilir. Askı telli kabloda normal kabloya bitişik olarak bir çelik askı halatı mevcuttur. Havaî hat çekilirken kabloyu bu halat taşır. Kablo tipleri P,D, A, V gibi spesifikasyonlarla gruplandırılır. Resim 2.6: Dahili hat telefon kablosu 58

24 Per nedir? Her bir telefon hattı için bir çift tel kullanılır. İngilizce deki pair (çift) sözüne benzer şekilde her tel çiftine per denilmektedir. Per deki bir çift kablo birbirine sarılıdır. Bu sayede komşu kablolar arasındaki manyetik etkilenme en aza indirilir. Per iletken çapı nedir? Telefon telinin iletken kesitinin çapı demektir. Piyasada 0.4, 0.5, 0.6 ve 0.9mm gibi standart çaplar mevcuttur. Tesisat kurulurken 0.4mm veya 0.5mm tercih edilir. Kablo çapı arttıkça birim kablo uzunluğuna karşılık gelen direnç düşer. Buna karşın fiyatta bir artış söz konusudur. Dörtlü, grup ve paket nedir? Tesisat çekilmesini ve kablo takibini kolaylaştırmak amacıyla kablo içerisindeki perler alt gruplara ayrılmıştır. Her on perlik demet bir grup olarak, ya da her 50 veya 100 perlik demet bir paket olarak belirlenir. Bir kablonun içini açtığınızda, her biri ayrı renkte şeritlerle sarılmış grup veya paketleri görürsünüz. Per sayısı düşük olan bazı kablolarda dörtlü denen demetler kullanılır. Dörtlü iki perden oluşur. Not: Kablo renk kodu standardı 15 çift bir kablo örneği ile gösterilmiş olup bu kablolar 1600 çift e kadar gidebilmektedir. Resim 2.7: Harici hat telefon kablosunun yapısı 59

25 Telefon Kablosu Çekilmesi Reglet nedir? Abone hatları, santralden direkt olarak abone telefonuna götürülmez. Santralden gelen hatlar ile abonelerden gelen hatlar yan yana iki ayrı reglete girilir (reglet abone hatlarının üzerlerine girildiği, duvara monte edilen bir kutudur). Daha sonra bu iki regletteki ilgili uçlar sarı-siyah jamper telleri ile birbirine irtibatlandırılır. iki ayrı reglet kullanarak, jamper ile bağlantı sağlamanın en büyük faydası, tesisat ile santral tarafının tamamen bağımsız hale gelmesi, herhangi bir değişikliğin hiçbir karışıklığa sebep olmamasıdır. Modüler ve kullanışlı bir tesisat için reglet kullanmak şarttır. Regletin kepkep, krone ve pouyet gibi çeşitleri vardır. Krone ve özellikle pouyet, diğer reglet çeşitlerine göre daha kalitelidir. Eski tip vidalı regletler ise pek kullanışlı değildir. Krone her bir yatay sırasına on adet perin girilebildiği bir montaj ve dağıtım birimidir. Bu yatay sıradan gerektiği kadar kullanılır. Örneğin 100 adet abone için on sıralı krone kullanmak gerekir. Perler özel bir aletle krone yuvalarına çakılır veya gerektiğinde sökülür. Resim 2.8: Reglet 60

26 Resim 2.9: Kablo kanalı Kanal nedir? Kabloları gruplar halinde ve dış ortamdan izole ederek döşeyebilmek için kanallar kullanılır. Kanallar tesisatı dış etkenlere karşı korumaları yanında, göz zevkine de hitap eder. Ek neden ve nasıl yapılır? Telefon tesisatında kablolar arası ekleme yapmak ihtiyacı doğabilir. Bu durumlarda kablo perlerinin hiçbir malzeme kullanılmadan birbirlerine tutturulması düşünülmez. Keza kabloların açık kısımları kolayca kopabilir, kısa devre olabilir, oksitlenebilir. Birbirlerine bu şekilde tutturulan kablolar hava, su, nem gibi çevresel faktörlerden etkilenir. Bunu önlemek için boncuk veya yakpir denen malzeme kullanılır. Boncuk, içine iki per sokulup sıkıştırıldığı zaman bu iki per arasında sağlıklı ve dayanıklı bir temas sağlar. Bonuğun içinde bulunan silikon bir yandan kontakları sağlamlaştırırken, diğer yandan tellerin sokulduğu yuvaları tıkayarak içeri hava ve su girişini engeller. İşlem Sırası: Bağlantı şeması incelenir. Kullanılacak kablo seçilir. Bağlantı şemasına göre kablo çekilir. Dikkat Edilecek Hususlar: Bina içi telefon tesisatı kuvvetli akım tesisatından etkilenmeyecek şekilde yapılmalıdır. Ayrıca bina içi telefon kablolarının geçtiği borulardan zil, merdiven otomatiği vb. hatlar geçirilmemelidir. Kullanılacak malzemeler TSE ye uygun olacaktır. 61

27 Telefon prizinden kat veya ara telefon terminaline kadar olan kablolar yekpare olarak çekilecek ve uçları terminale bağlanacaktır Telefon Prizi Telefon makinesinin bina içi telefon tesisatına irtibatlandırıldığı yere telefon prizi denir. Bina içine kadar gelen telefon tesisatının dağıtımına kolaylık ve güvenlik sağlamak amacıyla kullanılır Yapısı ve Özellikleri Telefon prizlerinin bina içi telefon kablo bağlantı uçları dışında kalan temas ve dış yüzeyleri yalıtkandır. Gövdesi üzerinde akım taşıyan iletken kısımları ve parçaları sert bakırdan veya bakır alaşımlı sert malzemelerden, gövdeleri ise porselenden veya bakalitten yapılmıştır (Resim 2.10). Resim 2.10: Telefon prizi 62

28 DEĞERLENDİRME SORULARI Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Genel olarak transformatörler bir elektrik devresinde voltaj veya akımı indirmek veya yükseltmek için kullanılır. 2. ( ) Çağırma ve bildirim tesisatlarında devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara diyafon denir. 3. ( ) Kapı otomatikleri, binaların ana giriş (cümle kapı) kapıları, ısı kaybı ve güvenlik açısından kapalı tutmaya yarar. 4. ( ) Binalarda sesli ve görüntülü iletişim kurmaya yarayan sistemlere anahtar denir. 5. ( ) Elektromekanik zillerin içerisinde elektromıknatıs bulunur 63