Orman Amenajman Planlarının ETÇAPKlasik Programı İle Hazırlanması: Akseki-İbradı Planlama Birimi Örneği

Transkript

1 166 Orman Amenajman Planlarının ETÇAPKlasik Programı İle Hazırlanması: Akseki-İbradı Planlama Birimi Örneği Fatih SİVRİKAYA1*, Derya M. KÜÇÜKER2, Oktay DEMİR3 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Kahramanmaraş, fsivrikaya@ksu.edu.tr 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Trabzon, dmumcu@ktu.edu.tr 3 Antalya Orman Bölge Müdürlüğü, Denetim Kontrol Başmühendisi, Antalya ÖZET: Dinamik yapı arz eden ormanların günümüzde klasik araçlar yerine bilgi teknolojilerinin etkin şekilde kullanıldığı karar destek sistemleriyle planlanması ormanların sürdürülebilir planlanması ve işletilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Karar destek sistemleri, bilimsel ve aynı zamanda uygulanabilir amenajman planlarının daha az zaman ve emek kaybıyla güncel bir şekilde gerçekleştirilmesine, ormancılık sektörüne ve bilimsel çalışmalara katkı sağlamaktadır. Ülkemizdeki amenajman plan yapım süreci ve yapılan amenajman planları irdelendiğinde günümüzdeki anlamda bilişim teknolojilerinin entegre edildiği bir karar destek sisteminin geliştirilmediği görülmektedir. Bu sebeple belirlenen eksikliği gidermek amacıyla prototip ETÇAP (ekosistem tabanlı çok amaçlı planlama) Karar Destek Sisteminin bir modülü olan ETÇAPKlasik isimli amenajman plan yapım modeli geliştirilmiştir. Bu bildiride, karar destek sistemlerinin gerekliliği vurgulanmış ve mevcut yönetmelik esasları dikkate alınarak ulusal bazda geliştirilen CBS destekli ETÇAPKlasik planlama modeli tanıtılmıştır. ETÇAPKlasik, günümüzde amenajman planlarının yapımında kullanılan Orman İdaresi ve Planlama Dairesi yazılımı olan Amenajman Plan Programı(APP) ile karşılaştırılmış, üstünlükleri ortaya konulmuş, karşılaşılan sorunlar belirtilerek planlama süreci ve planlama felsefesi açısından kritiği yapılmıştır. Daha sonra, ETÇAPKlasik planlama model yazılımı İbradı planlama biriminde test edilmiş ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Orman Amenajmanı, ETÇAPKlasik, Karar Destek Sistemleri, CBS Developing Forest Management Plans by ETÇAPKlasik: The Case of Akseki-İbradı Forest Planning Unit ABSTRACT: It has become necessary to plan forest ecosystem based on its dynamic structure with decision support system and information technologies instead of classical method for planning and managing forest sustainable. Decision support system contributes forestry, scientific studies and realizing scientific and applicable forest management plan with less time and effort. Turkish forestry has not developed and effectively utilized the power of information technologies and decision support tools in forest management. ETÇAPKlasik, GIS based decision support system, was developed as a part of Ecosystem Based Multipurpose Planning (ETÇAP) tool. This paper documents necessity of decision support system and decision support systems developed by national scale. GIS-based decision support system called ETÇAPKlasik enabling to embrace the features of Ecosystem Based Multipurpose Planning approach and its guidelines and its advantages were introduced and compared with APP decision support system. ETÇAPKlasik was tested in İbradı planning unit and its results and contributions to the planning process were explicated. Keywords: Forest management, ETÇAPKlasik, Decision support system, GIS 1. GİRİŞ Doğal kaynakların giderek tükenmesi, orman ekosistemlerinin sağlık ve bütünlüğünün tehlikeye düşmesi, ekosisteme yapılacak müdahalelerin etkisinin uzun zaman boyutunda değerlendirilebilmesinin yanında toplum talebinin çeşitlenmesi ve buna bağlı olarak çelişen ve çakışan amaçların gerçekleştirilebilmesi, geleneksel bilişim araçları (desinatör, hesap makinesi ve daktilo vb.) yerine ancak coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ile uyumlu, bilimsel karar verme tekniklerinin entegre edildiği planlama model yazılımlarının geliştirilmesi ve kullanması ile mümkündür. *Sorumlu Yazar: Fatih SİVRİKAYA, fsivrikaya@ksu.edu.tr Gelişen ve değişen dünyamızda orman amenajman planları artık bilişim teknolojileri ve karar verme teknikleri ile düzenlenmektedir. İşletme amaçların ve koruma hedeflerin değiştiği ve çeşitlendiği, ilgi-çıkar gruplarının planlama sürecinde etkin katılımının sağlandığı, çok ölçütlü bir planlamanın hakim olduğu günümüzde faydalanmanın düzenlenmesi ve karar verme süreci ancak bilişim teknolojileri ve karar verme teknikleri ile mümkün olabilmektedir. Bu süreçte CBS ve yöneylem araştırması teknikleri yardımı ile çok sayıda alternatif oluşturulmakta ve bu alternatifler arasından en uygun olanın seçimi gerçekleştirilmektedir. Klasik planlama sürecinden bir hayli farklılık gösteren bu yaklaşımın ilk aşamasını oluşturan ve CBS nin etkin kullanımını içeren ETÇAPKlasik planlama model

2 167 yazılımı, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Amenajmanı Anabilim dalı tarafından geliştirilen prototip ETÇAP (ekosistem tabanlı çok amaçlı planlama) modelinin bir modülüdür. Bu çalışmada, karar destek sistemlerinin gerekliliği vurgulanmış ve mevcut yönetmelik esasları dikkate alınarak ulusal bazda geliştirilen CBS destekli ETÇAPKlasik planlama modeli tanıtılmıştır. ETÇAPKlasik planlama model yazılımı Antalya Orman Bölge Müdürlüğü, Akseki orman işletme müdürlüğüne bağlı İbradı planlama birimi için test edilmiş ve sonuçlar değerlendirilmiştir. 2. KARAR DESTEK SİSTEMİ Karar destek sistemleri (KDS), karar vermeye yardımcı olmak için verileri analiz etmek, analitik modeller geliştirmek ve sistemi daha kolay anlamak için bilgisayar destekli geliştirilen kullanıcı dostu model yazılımlardır (Laudon ve Laudon 2000). Özellikle, Kanada, Amerika, Finlandiya, Avustralya ve İsveç gibi ülkelerde orman amenajmanı planlamasına yönelik birçok KDS geliştirilmiştir. Geliştirilen KDS ler ormanların sunmuş olduğu pek çok değer ve hizmeti aynı anda dikkate almakta, zamanla değişen toplum ihtiyaçlarına cevap vermek üzere güncellenmekte ve karma optimizasyon (simülasyon ve optimizasyon modelleri karışımı) gibi yeni teknikleri de kullanmaktadır. Ayrıca işletme amacı olarak odun üretimine ilave olarak, ormanın topluma sunmuş olduğu yaban hayatı, biyolojik çeşitlilik, doğa koruma, estetik gibi değerler de dikkate alınmaktadır. Geliştirilen bu modellerin büyük bir bölümü, çağdaş bilgi sistemi teknolojileri ve özellikle de CBS tarafından desteklenmektedir. Günümüzde ülkemizde de gerek akademik çalışmalarda gerekse de ormancılık teşkilatında amenajman planlama sürecindeki uluslar arası gelişmeleri takip etmek ve bu süreçlerin gereklerini yerine getirmek için bilişim teknolojileri ve yöneylem araştırması teknikleri etkin şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Akademik kapsamda orman amenajman plan yapım sürecinde yöneylem araştırması tekniklerinden simülasyon yöntemi (Soykan 1979), amaç programlama (Köse 1986, Mısır 2001) ve doğrusal programlama tekniği (Keleş 2003, Karahalil 2003, Yolasığmaz 2004, Mumcu 2007) kullanılmıştır. Orman teşkilatında ise yöneylem araştırması tekniklerinin ilk kullanımı, Akdeniz orman kullanım projesi ve daha sonra 1998 yılında OGM ile Finlandiya nın EnsoForest Development Oy. Ltd. nin ortak çalışması olan Orman Kaynakları Bilgi Sistemi (FRIS) projesidir. Ancak bu projelerde kullanılan simülasyon modeli meşcere simülasyonu ağırlıklı olup gerçek anlamda bir orman simülasyonu modeli olmaktan uzaktır. Bu çalışmalar, karar verme sürecinde (gençleştirme alanları, bakım blokları ve bakım etası) etkin şekilde kullanılmaktadır. Ancak, bu KDS ler genelde envanter karnelerini değerlendiren ve amenajman planı yapım sürecinin tüm aşamalarını kapsayan model yazılımlar değildirler. Bu nedenle, geliştirilen bu model yazılımların ülkemizdeki planların düzenlenmesinde doğrudan kullanılması mümkün değildir. Sadece gerekli verilerin elde edilip düzenlenmesi sonucu karar verme aşamasında kullanılabileceklerdir. 3. ETÇAPKLASİK PLANLAMA MODEL YAZILIMI Ülkemizde ETÇAP adında ve ekosistem tabanlı çok amaçlı planlama anlayışına dayalı bir KDS geliştirilmiştir (Başkent ve ark. 2008, Keleş 2008, Kadıoğulları 2009, Sivrikaya 2008). ETÇAPKlasik planlama model yazılımı ETÇAP karar destek sisteminin bir modülüdür. ETÇAPKlasik, mevcut amenajman yönetmelik esaslarını dikkate alarak aynı yaşlı, değişik yaşlı ve baltalık işletme şekillerine göre işletilen ormanların planlanmasında kullanılmak üzere geliştirilmiştir (Sivrikaya 2008). Bu model yazılımı, Veri Girişi, Hesaplama ve Karar Verme, Plan Çıktıları ve CBS olmak üzere dört ana modül olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir (Şekil 1). Veri Girişi modülünde, öncelikle amenajman planı hazırlanacak planlama biriminin bağlı olduğu Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlüğü, İşletme Şefliği ve son olarak Plan Ünitesi seçilmektedir. Ardından planlama birimine ait sayısal meşcere haritası programa dahil edilmekte ve böylece planlama birimine ilişkin veri tabanı kurulmaktadır. Daha sonra envanter verileri, ağaç hacim ve artım tablosu, işletme sınıfı tanımlama tabloları planlamacı tarafından model yazılıma girilmektedir. Asli ağaç türlerimize ait Bonitet endeksive hasılat tabloları model yazılımın veri tabanında mevcuttur. Kullanıcı gerek duyduğu takdirde bu tablolara kolaylıkla ulaşabilmekte ve değişiklik yapabilmektedir. Hesaplama ve Karar Verme modülünde planlamacı, hesaplamalar bölümünden örnekleme alanındaki ağaçların çap sınıfı ve çap kademeleri hesaplayarak envanter karnesini değerlendirebilmektedir. Bu aşamada, her bir örnekleme alanı karnesinin servetartım değerleri, bu değerlerin çap kademelerine dağılışı, çap kademelerindeki ağaç sayısı hesaplanarak tek tek değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme sonucunda, hava fotoğrafı veya uydu görüntüsünden de yararlanarak arazi çalışması sırasında örnekleme alanında belirlenen taslak meşcere tipi kesinleştirilmektedir. Ayrıca bu aşamada, redüktif alan, çap kademesi ve çap sınıfı, aritmetik ve ağırlıklı ortalamaya göre meşcere servet ve artımı hesaplanmakta, bonitete bağlı meşcereler oluşturulmakta (Şekil 2) ve bu meşcerelerin servet ve artım değerleri aritmetik ve ağırlıklı ortalamaya göre belirlenmektedir.

3 168 a b c d Şekil 1. ETÇAPKlasik planlama model yazılım modülleri a)veri Girişi, b) Hesaplama ve Karar Verme, c) Plan Çıktıları ve d) CBS Şekil 2. ETÇAPKlasik planlama model yazılımında bonitete bağlı meşcere tipi oluşturma, meşcere servet ve artım hesaplama Bu çalışma ile ülkemizde ilk defa meşcere tipi tanımlamasında değişikliğe gidilerek meşcere tipi servet ve artım hesabında yetişme ortamı farklılığı da dikkate alınmıştır. Mevcut yönetmeliğe göre meşcere tipi tanımlamada; ağaç türü, gelişim çağı ve kapalılık dikkate alınırken, geliştirilen yeni meşcere tipi tanımında bonitet, ağaç türü, gelişim çağı ve kapalılık dikkate alınmaktadır. Yeni oluşturulan bu tanımlamada 2Lcd3 meşcere tipi, 2. Bonitetteki Lcd3 meşcere tipini tanımlamaktadır. Klasik meşcere tipinin önüne bonitet değeri eklenmiştir. Bonitet değerinin 1973 yılında meşcere tipi sonuna eklenmesine rağmen, bu çalışmada meşcere tipinin önüne konulmasının nedeni, kapalılık ile bonitet değerinin ilk bakışta karıştırılabilecek olmasıdır. Bu karışıklılığın katlı meşcerelerde daha fazla olabilmesi muhtemeldir. Ayrıca, bölmecik tanımlamasındaki -1, -2, -3, -n rumuzlarla da karıştırılmaması için bu yola başvurulmuştur. Plan Çıktıları modülünde hesaplamalar tamamlanmış ve karar verme süreci başlamıştır. Bu

4 169 aşamada, bakım etasına (meşcere ve bölmecik bazında), gençleştirme alanlarına, ara hasılat kesim planına ve ağaçlandırma yapılacak alanlara CBS modülü yardımıyla karar verilmektedir. Raporlama modülü ile amanejman planına ilişkin tüm tablolar ve planlama birimine ilişkin genel bilgileri içeren (gelişim çağı-alan, kapalılık-alan, bonitet-alan, işletme sınıfı alan, yaş sınıfı-alan, vs.) grafikler üretilmektedir. CBS modülünde karar verme sürecinde (son hasılata konu alanların belirlenmesi)etkin şekilde faydalanılmakta ve ayrıca planlama birimine ilişkin CBS nin temel fonksiyonları (veri tabanı kurulumu, sorgulama, analiz, etiketlendirme, renklendirme) gerçekleştirilebilmektedir. 4. ALAN TANITIMI Çalışma alanıantalya Orman Bölge Müdürlüğü, Akseki Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı İbradı planlama birimidir (Şekil 3). Toplam hektarlık alanın (%79 ) hektarı ormanlık, ha. alan ise açıklık sahadır. Alanda Kızılçam, Göknar, Karaçam, Meşe, Sedir ve Ardıç ağaç türleri bulunmaktadır. Orman içindeki yapı sıkça değiştiğinden dolayı alanda saf ve karışık olmak üzere toplam 109 adet farklı meşcere tipi bulunmaktadır. Genellikle bir kapalı meşcerelerin hakim olduğu İbradı ormanları, genellikle 3, 4 ve 5. bonitete sahip olup, 5. Bonitette ki alan verimli ormanlık alanın % 60 ını oluşturmaktadır. Planlama birimi yaş sınıfları bakımından 4, 5 ve 6. yaş sınıflarına dağılmaktadır. Çalışma alanına ait orman envanteri 2009 yılında KTÜ Orman Fakültesi-OGM işbirliği ile gerçekleştirilmiştir. Şekil 3. Planlama biriminin coğrafi konumu 5. İBRADI UYGULANMASI PLANLAMA BİRİMİNDE ETÇAPKlasik modeli İbradı planlama biriminde uygulanmış ve sonuçlar Orman İdaresi ve Planlama Dairesi yazılımı olan Amenajman Plan Program (APP) sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Planlama birimine ait veriler (sayısal meşcere haritası, envanter karneleri ve plan bilgileri) Antalya Orman Bölge Müdürlüğündeki Orman Amenajman heyetinden temin edilmiştir. Öncelikle Veri Girişi modülünde amenajman planı yapılacak planlama biriminin veri tabanı oluşturulmuş ve sayısal meşcere haritası programa alınmıştır. Daha sonra, envanter çalışması sonucu elde edilen veriler ve ağaç hacim tabloları, Veri Girişi modülüne girilmiş, planlayıcı tarafından kontrol edilerek gerekli değerlendirme ve düzenlemeler (örnekleme alanındaki meşcere tipi rumuzlandırması vs.) yapılmıştır. Envanter verileri ve meşcere haritası kullanılarak, Hesaplama ve Karar Verme modülündeki örnekleme alanları meşcere tiplerine ilişkin; yaş sınıfı, ağaç sayısı, göğüs yüzeyi, orta çap, silvikültüreleta, üst boy ve orta boy hesaplanmış ve sayısal meşcere haritasına ait veri tabanına aktarılmıştır. Bu aşamalardan sonra Plan Çıktıları modülündeki meşcere servet ve artımına ilişkin amenajman plan tabloları üretilmiştir. İbradı planlama birimine ilişkin işletme sınıfı bilgileri ve planlama birimindeki ağaç türlerine ilişkin bonitet endeks tabloları Veri Girişi modülüne girilmiştir. Bu veriler kullanılarak redüktif alan ve bonitet sınıfları hesaplanmış ve Plan Çıktıları modülündeki alansal bilgilere ilişkin tablolar üretilmiştir. Alansal ve servete dayalı tablolar üretildikten sonra karar verme aşamasında kullanılacak tabloların düzenlenmesi için hasılat tabloları Veri Girişi modülüne girilmiş, aktüel ve optimal kuruluş (ortaya konulmuştur. Gençleştirmeye konu alanlar, plan verilerinden elde edilerek programa girilmiş, ağaçlandırma sahaları ve bakım blokları CBS modülü kullanılarak belirlenmiştir. Daha sonra meşcere bazında etaya karar verilerek karar verme aşamasında kullanılan tüm tablolar üretilmiştir.

5 170 Aktüel Durumun Ortaya Konulması; Üretilen tablo, grafik ve haritalara göre elde edilen veriler aşağıda verilmiştir: İbradı planlama birimi toplam alanı ha dır. Orman İdaresi ve Planlama Dairesi tarafından kullanılmakta olan program kullanılarak elde edilen alansal sonuç ise ha olupiki model yazılım arasındaki alansal farkyaklaşık olarak 1.4 hektarlık bir fark ortaya çıkmıştır. Bu farklılığın ana nedeni, geliştirilen PMY de virgülden sonra kullanılan ondalık basamak sayısının iki olmasıdır. APP yazılımda ondalık basamak sayısı birdir ve yukarı doğru yapılan yuvarlamalar farkın oluşmasına neden olmuştur. Planlama biriminde verimli ormanlık alan ha, bozuk orman alanı ha, orman toprağı (OT) ha ve orman rejimi dışındaki alanların toplamı ise ha dır (Çizelge 1.). Planlama birimindeki bozuk orman alan miktarıverimli orman alanındançok fazladır. Planlama açısından bakıldığında; plan ünitesi; En Yüksek Miktarda Endüstriyel Odun Üretimi (Çz), En Yüksek Miktarda Endüstriyel Odun Üretimi (Çk), En Yüksek Miktarda Endüstriyel Odun Üretimi (G+S+Ar), İşletme Sınıfı A Çizelge 1. İbradı planlama birimi ormanlık alan yapısı Orman Durumu Alan (ha) Verimli Orman Bozuk Orman Orman Toprağı (OT) Orman Rejimi Dışındaki Alan Toplam Gen Koruma Ormanı (Çk+M), Milli Parklar (Çz), Yaban Hayatı Kor. ve Gel. Sahası(G+Çz+Ar),Yetişme Yeri Çok Kötü Alanlar (Ar+G+S), Tohum Bahçeleri (S), Özel Amaçlı Koruma Alanları (Geofit Bitki.) (S+G+Ar) ve Toprak Koruma(G+S+Ar)olmak üzere on adet işletme sınıfından oluşmaktadır. Planlama ünitesinin yaklaşık hektarının yetişme yeri çok kötü alanlar işletme sınıfına ayrılmış olması dikkat çekicidir (Çizelge 2.). Çizelge 2. Planlama birimi işletme sınıfları dağılışı tablosu İşletme Amacı Alan (ha) B (Çz) En Yüksek Mik. Endüs. Odun Üretimi (Çk) En Yüksek Mik. Endüs. Odun Üretimi C (G+S+Ar) En Yüksek Mik. Endüs. Odun Üretimi D (Çk+M) Gen Koruma Ormanı E (Çz) Milli Parklar F (G+Çz+Ar)Yaban Hayatı Kor. ve Gel. Sahası G (Ar+G+S)Yetişme Yeri Çok Kötü Alanlar H (S) Tohum Bahçeleri I (S+G+Ar)Özel Amaçlı Koruma Alanları(Geofit Bitki.) J (G+S+Ar)Toprak Koruma Optimal Durumun Ortaya Konulması; Faydalanmanın düzenlenmesinde; öncelikle yaş sınıfları yöntemine göre odun üretimine ayrılan A, B ve C işletme sınıfların optimal kuruluşları ortaya konulmuş ve ardından aktüel ile optimal kuruluşlar karşılaştırılmıştır. Kızılçam işletme sınıfının ortalama boniteti II ve idare süresi de bonitete bağlı olarak 80 yıl olarak belirlenmiştir. Kızılçam işletme sınıfının optimal kuruluşu ortaya konulurken; periyot ortaları asli meşcere serveti toplamı 1019 m3, on yıllık ayrılan meşcere serveti toplamı 176 m3 ve 10 yıllık ve 10 hektarlık peryotlar için optimal toplam servet miktarı m3 olarak bulunmuştur. Bu değerler Kızılçam işletme sınıfı için hesaplandığında toplam asli meşcere serveti m3 olarak hesaplanmıştır. Ayrılan meşcere serveti 4924 m3 ve tüm optimal servet miktarı ise m3 tür. Aktüel ile optimal durumu servet bakımından karşılaştırdığımızda; aktüel servet m3 iken optimal servet m3 olarak hesaplanmıştır. A işletme sınıfında gerek alan, gerek servet yönünden aktüel kuruluşla optimal kuruluş arasında önemli farklar bulunmaktadır. Aynı yaşlı ormanlarda, faydalanmayı düzenlemede kullanılan yaş sınıfları metodunun esası, alan unsuruna dayanmaktadır. Alan yönünden aktüel ve optimal dengesi sağlanmadan servet yönünden optimal duruma ulaşmak mümkün değildir. Bu konuda yapılacak ilk iş gençleştirme çalışmalarının her plan döneminde mutlak tamamlanmasıdır. Gençleştirme çalışmalarındaki uzama ve aksamalar optimal kuruluşa ulaşma sürecini olumsuz yönde etkilemektedir. Aynı yaşlı ormanların planlanmasında kullanılan alan kontrolü, seçme ormanların planlanmasında kullanılan çap sınıfları dağılımın kontrolü, yalın haliyle kullanıldığı için artık

6 171 toplumun orman ekosistemlerinden beklentileri doğrudan karşılayamaz duruma gelmiştir. Kararlaştırılan üretim düzeneğinin rasyonelliği ve sürdürülebilirliği de tartışma konusudur. Artık günümüzde karar verme süreci ve planlama, bilişim teknolojilerinin ve yöneylem araştırma tekniklerinin etkin kullanımıyla gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Amaçların çeşitlendiği taleplerin farklılaştığı günümüz ormancılığında dinamik bir yapıya sahip orman ekosisteminin sürekliliğini ancak bu şekilde sağlayabiliriz. Planlama biriminde, gençleştirmeye tabi tutulacak meşcereler dışında kalan verimli alanlar bakıma tabidir. Bakım öngörülen her bir meşcerenin ara hasılat etası, envanter çalışmaları esnasında belirlenen silvikültüreletası, yetişme ortamı verim gücü, meşcere kapalılığı, hektardaki ağaç sayısı, serveti, meşcere yaşı, servetin yaş sınıflarına dağılışı, eğimi, işletme sınıfının ana ve yan idare amacı gibi faktörler her bir meşcere için belirlenen artım miktarıyla karşılaştırılması sonucunda yıllık etalar şeklinde kararlaştırılmaktadır. Yazılımın test edilmesinde; son hasılat etaları, ara hasılat etaları, bakım blokları ve ağaçlandırmaya konu meşcerelere karar verilirken, İbradı orman amenajman planını hazırlayan amenajman heyetinin belirlediği alanlarda herhangi bir değişiklik yapılmamış, aynen alınmıştır. 6. ETÇAPKLASİK PLANLAMA MODEL YAZILIMININ GENEL DEĞERLENDİRMESİ Amenajman planının başarısı plan yapım sürecinin başarısı ile doğru orantılıdır. Plan yapımında kullanılan verilerin doğru ve güncel olması bu başarıyı etkileyecek ana etmenlerdir. Bu bağlamda, model yazılım veri girişinde hatalı ve/veya eksik veri girişini önlemek için formlar mümkün olduğunca elle değil, fare kullanılarak bilgisayar ortamına girilecek şekilde düzenlenmiştir. Veri girişi yapılırken girilen veriler program tarafından doğruluk kontrolleri yapılmaktadır. Eğer girilen veriler hatalıysa (örneğin ağaç çapı< 8cm veya negatif değer ise veya rakam yazılması gereken alana metin yazılması gibi) program veri girişine imkan tanımamaktadır. Ayrıca, tablolar üretilmeden önce program tarafından eksik ve hatalı verilerin olup olmadığını kontrol eden bir alt modül geliştirilmiştir. Bu kontrollerin yapılması, programın etkin çalışmasını sağlamakta, sonuçların hassasiyetini ve amenajman planının uygulanabilirliğini artırmaktadır. APP yazılımında program tarafından gerçekleştirilen böyle bir veri kontrolü mevcut değildir. ETÇAPKlasik model esnek bir amenajman planlama modelidir. Çünkü farklı veri standardı ve veri tablo desenine sahip veriler de program tarafından değerlendirilebilmektedir. PMY nesne tabanlı görsel programlama yazılımı olan Delphi de yazılmıştır. Yazılım modüler bir yapıda tasarlanmış ve belli özellikler veri tabanında kullanıcılar tarafından değiştirilerek güncellenebilecek şekilde gerçekleştirilmiştir. Veri tabanı tasarımı Microsoft ürünü olan Microsoft Office yazılımı içerisinde olan MS Access ortamında gerçekleştirilmiş olduğundan gerek PMY yi kullanarak gerekse doğrudan MS Access ortamındaki veri tabanına müdahale edilerek veri tabanının yapısı güncellenebilmektedir. Esnek bir yapı içeren yazılıma CBS fonksiyonlarının da eklenmesi ile geliştirilen ETÇAPKlasik modeli planlamada önemli bir açığı gidermiştir. CBS modülü sadece amenajman planını düzenleyen başmühendisler tarafından değil, aynı zamanda orman işletme şefleri tarafından da kullanılabilecektir. Planlama sürecinde ise özellikle son hasılat ve ara hasılata konu meşcerelere bu CBS modülü ile daha etkin, doğru ve kısa sürede karar verilebilecektir. APP yazılımında coğrafi bilgi sistemi kapsamında her hangi bir sorgulama, analiz, renklendirme gibi işlemleri gerçekleştirmek mümkün değilken, orman işletme şefleri PMY nin CBS modülünü kullanarak planlama birimi hakkında detaylı bilgiye sahip olabilecek ve meşcere haritası üzerinde gerekli sorgulamaları ve analizleri gerçekleştirebilecektir. Gençleştirme alanları ve bakım blokları grafik ve öznitelik veriyi bir arada değerlendiren CBS modülünde görsel olarak gerçekleştirilmektedir. Planlamacı karar verirken seçeceği meşcerelere ilişkin verileri (hektardaki servet ve artım, vs.) ve meşcerenin konumsal yapısını aynı anda görebilmektedir. Böylece planlamacı kararlarınıdaha etkin şekilde verebilmektedir. Bu model yazılımla meşcere tipi tanımlamada değişikliğe gidilmiştir.klasik planlama anlayışına göre planlama birimindeki aynı meşcere tipine sahip bölmecikler konumu, dağılımı ve yetişme ortamı koşulları farklı olsa da aynı servet ve artım değerine sahipmiş gibi değerlendirilmektedir. Ancak bu geliştirilen ETÇAPKlasik planlama model yazılımı sayesinde yeni meşcere tipi tanımında ağaç türü, gelişim çağı ve kapalılık yanında bonitetin de dikkate alınması belirlenen olumsuzluğu ortadan kaldırmaktadır. Bu sayede, aktüel kuruluş daha gerçekçi bir şekilde hesaplanabilmektedir. Buna bağlı olarak ara hasılat etaları daha doğru bir şekilde belirlenebilecek ve ormanların sürdürülebilirliğinin sağlanmasına ciddi katkı sağlanabilecektir. 7. SONUÇ VE ÖNERİLER ETÇAPKlasik planlama model yazılımı ETÇAP karar destek sisteminin bir modülüdür. ETÇAPKlasik, mevcut amenajman yönetmelik esaslarını dikkate alarak aynı yaşlı, değişik yaşlı ve baltalık işletme şekillerine göre işletilen ormanların planlanmasında kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Coğrafi bilgi sistemleriyle desteklenmesi, meşcere tipi tanımlamada yetişme ortamı faktörünü dikkate alması model yazılımın en önemli avantajları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu model yazılım uygulamada (amenajman planlarının düzenlenmesi), eğitim-öğretimde ve araştırmalarda kullanılabilecektir.

7 172 Uygulamacı yönetmelik gereği gerekli olan şartlarda planlama yazılımını kullanarak planda değişiklik yapabilmektedir. Örneğin, yangın görmüş bir alanda sayısal meşcere haritasında gerekli değişiklikler yapılarak amenajman planındaki tüm tablolar (özellikle alan döküm tablosu, planlama biriminin toplam servet ve artım değerleri, bakım blokları ve gençleştirme alanları) yeniden düzenlenebilmektedir. Geliştirilen yazılım hem planlamacılara hem de uygulayıcı konumundaki işletme şeflerine hizmet etmektedir. Genelde taktiksel plan kapsamındaki orman amenajman planlarının yapımında kullanılmak üzere CBS destekli bir planlama model yazılımının geliştirilmesi ülke ormancılığı açısından önemli bir açılımdır ve bu açılım geliştirilen planlama model yazılımı ile gerçekleştirilmiştir. Ancak, bu açılımın devam etmesi için, meşcerelerin üstlendiği fonksiyonu optimum şekilde gerçekleştirecek bakım etalarına karar vermek ve son hasılata ilişkin konumsal düzenlemeyi bilimsel kriterlere uygun şekilde planlayabilmek için yöneylem araştırma teknikleri planlama sürecine ve planlama yazılımlarına entegre edilmelidir. Bu kapsamda geliştirilen ETÇAPSimülasyon ve ETÇAPOptimizasyon modelleri karar verme sürecinde klasik yaklaşım yerine kullanılmalı ve hatta konumsal düzenlemeleri içeren modeller geliştirilmelidir. KAYNAKLAR Başkent, E.Z., Keleş, S., Kadıoğulları, A.İ Orman amenajman planlarının hazırlanmasına yönelik karar destek sisteminin geliştirilmesi, Tübitak Projesi, TOVAG 104O355. Kadıoğulları, A.İ Orman Amenajman Planlarının Hazırlanmasında Konumsal Yapının Kombine Optimizasyon Teknikleri İle Kontrolü: Konumsal Planlama. Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Karahalil, U Toprak Koruma ve Odun Üretimi Fonksiyonlarının Doğrusal Programlama ile Modellenmesi. Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Keleş, S Ormanların Su ve Odun Üretimi Fonksiyonlarının Doğrusal Programlama Tekniği ile Optimizasyonu (Karanlıkdere Planlama Birimi Örneği). Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Keleş, Orman Amenajman Planlarının Hazırlanmasına Yönelik Karar Destek Sisteminin Tasarımı ve Prototip Modelinin Geliştirilmesi. Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Köse, S Orman İşletmelerinin Planlanmasında Yöneylem Araştırması Yöntemlerinden Yararlanma Olanakları, Mart, Trabzon. Laudon, K. C. ve Laudon, J. P Management Information Systems: OrganizationandTechnology in thenetworked Enterprise. 6th ed. UpperSaddleRiver, NJ : PrenticeHall. Mısır, M Yöneylem Araştırması Teknikleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Orman Amenajman Planının Düzenlenmesi. Doktora Tezi, K.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Mumcu, D Yalnızçam Ormanlarının Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlanması ve Orman Dinamiğinin Ekonomik ve İdare Süreleri Açısından Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Sivrikaya, F Türkiye de Orman Amenajman Planlama Model Yazılımının Geliştirilmesi, Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Yolasığmaz, H. A Orman Ekosistem Amenajmanı Kavramı ve Türkiye de Uygulanması (Artvin Merkez Planlama Birimi Örneği). Doktora Tezi. K.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.