AVRUPA BİRLİĞİ TARİHÇESİ

Transkript

1 AVRUPA BİRLİĞİ TARİHÇESİ Bilindiği üzere; Belçika, Federal Almanya, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg tarafından, 1951 yılında Paris te imzalanan bir Antlaşma ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur. Böylece; AKÇT ile Devletler, tarihte ilk defa, kendi iradeleri ile ulusal egemenliklerinin bir kısmını uluslarüstü bir kuruma devretmiştir. Avrupa Ekonomik Topluluğu nu (AET) kuran Antlaşma; AKÇT üyesi altı (6) ülke tarafından 25 Mart 1957 tarihinde, Roma da imzalanmıştır. AET gibi Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) da 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren Roma Antlaşması ile kurulmuştur. Kurucu üyeler tarafından 1965 yılında Füzyon Antlaşması nın imzalanmasının ardından; AKÇT, AET ve EURATOM için tek bir Konsey, Komisyon ve Parlamento oluşturulmuş, bütçeleri birleştirilmiş ve Avrupa Toplulukları terimi kullanılmaya başlanmıştır yılında Gümrük Birliği nin tamamlanmasının ve yürürlüğe girmesinin ardından üye ülkelerin gümrük alanları, tek bir gümrük alanı haline getirilmiştir. Avrupa Birliği nin ilk genişlemesi; 1972 yılında Danimarka, İngiltere ve İrlanda nın Topluluğa üyelik antlaşmalarının imzalanması ile gerçekleştirilmiş, bunun ardından; 1981 yılında Yunanistan ve 1986 yılında ise İspanya ve Portekiz'in katılımı ile üye sayısı 12 ye yükselmiştir. 1 Temmuz 1987 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi ile Avrupa Topluluklarını kuran Antlaşmalar ilk kez kapsamlı bir şekilde tadil edilmiştir. Avrupa Tek Senedi ile yeni ortak politikalar belirlenmiş ve mevcut olanlar ise geliştirilmiştir. Avrupa Topluluğu nda tek para birimi ve ortak Merkez Bankası sistemine dayalı ekonomik ve parasal birlik ile ortak dış politika ve savunma politikası perspektifine dayalı siyasi birlik kurulmasını öngören Avrupa Birliği Antlaşması (Maastricht Antlaşması) ise 7 Şubat 1992 tarihinde imzalanmış ve 1 Kasım 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Antlaşma kapsamında; tek para sistemine geçilmesini sağlayacak ekonomik ve parasal birliğin kurulması, Avrupa Birliği vatandaşlarına yaşadıkları ülkenin belediyelerinde seçme ve seçilme hakkı veren Avrupa vatandaşlığının oluşturulması, Avrupa güvenliğini sağlayacak ve demokrasi ve insan hakları gibi ortak değerleri savunacak bir dış ve güvenlik politikası izlenmesi, Avrupa Birliği iç güvenliği için hukuk ve içişleri konusunda işbirliği yapılması ele alınmıştır. 1

2 Maastricht Antlaşması ile Avrupa Toplulukları (AKÇT, AET, EURATOM) Avrupa Birliği bünyesine dahil edilmiştir. Avrupa Birliği ni kuran bu Antlaşma ile Avrupa Birliği nin üç temel sütunu oluşturulmuştur. Birinci sütun; Roma Antlaşması ile oluşturulan Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ve Paris Antlaşması ile kurulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ndan meydana gelmektedir. Ekonomik ve parasal birlik ve daha önce belirtilen yetkiler de bu sütuna dahil edilmiştir. İkinci sütun; Ortak Dışişleri Güvenlik Politikasını (ODGP) içermektedir ve Avrupa çapında bir savunma politikasını başlatmayı hedeflemektedir. Üçüncü sütun ise, adalet ve içişlerini kapsamaktadır. 1 Ocak 1993 yılında Tek Pazar ın oluşmasının ardından 12 üye ülke arasında malların, sermayenin, hizmetlerin ve insanların serbest dolaşımı tam anlamı ile sağlanmıştır Yılı Haziran Ayında ise Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları tarafından Avrupa Birliği nin Merkez ve Doğu Avrupa Ülkelerini (MDAÜ) kapsayacak şekilde genişletilmesi yönünde kararın alındığı Kopenhag Zirvesi nde, Avrupa Birliği ne üyelik kıstasları belirlenmiştir. Kopenhag Kriterleri olarak bilinen bu koşullar, Avrupa Birliği üyelik başvurusu kabul edilen tüm aday ülkeler tarafından yerine getirilmesi gereken asgari koşulları ifade etmektedir. Siyasi ve ekonomik kriterler ile müktesebat uyumu olmak üzere üç (3) grupta toplanan bu koşullar şunlardır: Siyasi kriterler: Avrupa Birliği Anlaşması nın tam üyelik ile ilgili maddesine eklenen, demokrasinin güvence altına alındığı istikrarlı bir kurumsal yapı, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve azınlık haklarına saygı koşullarıdır. Ekonomik kriterler: İyi işleyen bir pazar ekonomisi ve Avrupa Birliği içindeki piyasa güçlerine ve rekabet baskısına karşı koyabilme kapasitesidir. Topluluk Müktesebatının kabulü: Avrupa Birliği nin çeşitli siyasi, ekonomik ve parasal hedeflerine bağlılıktır. Avrupa Birliği; 1 Ocak 1995 yılından itibaren Avusturya, Finlandiya ve İsveç in katılımı ile 15 üyeli hale gelmiştir. 2

3 Avrupa Birliği nin; tek para birimi sistemine geçişine ve genişlemesine ilişkin sürecin belirlenmesi amacıyla 1996 yılı Mart ayında başlatılan Hükümetlerarası Konferans, Haziran 1997 tarihlerinde düzenlenen Amsterdam Zirvesi ile tamamlanmıştır. Zirve toplantısında, Avrupa Birliği nin 5. genişleme sürecinin başlatılması ve 1 Ocak 1999 tarihinde tek para birimi olan Euro ya geçilmesi teyit edilmiştir. Ayrıca; Ortak Dışişleri ve Savunma Politikası, Adalet ve Güvenlik Politikası ve Maastricht Antlaşması üzerinde bazı değişiklikleri içeren Amsterdam Antlaşması imzalanmış ve Antlaşma 1999 yılı Mayıs ayında yürürlüğe girmiştir. Amsterdam Antlaşması nın en önemli sonuçlarından biri, adalet ve içişleri konularının büyük bir kısmının birinci sütun kapsamına alınması ve yeni öncelikler belirleyerek bir adalet, güvenlik ve özgürlük alanının oluşturulmasıdır Aralık 1997 tarihlerinde yapılan Lüksemburg Zirvesi nde ilk kez 11 aday ülke arasında bir sınıflandırma yapılmıştır. Kopenhag siyasi kriterlerini karşılayarak üyelik müzakerelerine başlayan ülkeler (Çek Cumhuriyeti, Estonya, GKRY, Macaristan, Polonya ve Slovenya) ilk dalga, siyasi kriterleri yerine getirmemiş ve henüz üyelik müzakerelerine hazır görünmeyen diğer ülkeler (Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovakya) ise ikinci dalga ülkeleri olarak adlandırılmıştır. Bu ülkelerin ulusal mevzuatının ana başlıklar itibarı ile Topluluk Müktesebatına uyumunu belirlemek amacıyla bir analitik inceleme süresi başlatılmıştır. 7-9 Aralık 2000 tarihlerinde yapılan Nice Zirvesi nde Avrupa Birliği üyesi ülkeler tarafından; genişleme süreci kapsamında gerçekleştirilmesi gereken kurumsal reformlar ile ilgili olarak 2000 yılı Şubat ayında oluşturulan Hükümetlerarası Konferans (HAK) çerçevesinde elde edilen sonuçların temelinde Kurucu Antlaşmalara değişiklik getiren bir Antlaşma üzerinde uzlaşmaya varılmıştır. 26 Şubat 2001 tarihinde imzalanan Nice Antlaşması, tüm üye ülkelerde onaylanmasının ardından 1 Şubat 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Başlıca amacı, Avrupa Birliği ni yeni üyeler alarak genişlemeye hazırlamak olan bu Antlaşma, 15 üye ülkenin ve 12 aday ülkenin (Türkiye hariç); Avrupa Birliği Komisyonu nda ve Avrupa Parlamentosu nda bulunan üye sayıları dağılımını ve Avrupa Birliği Konseyi nde karar almada oy ağırlığını belirlemiş ve Bakanlar Konseyi nde ağırlıklı oy oranını değiştirmiştir. 1 Mayıs 2004 tarihinde 10 ülkenin; Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya nın katılımı ile Avrupa Birliği tarafından, beşinci ve en büyük genişleme gerçekleştirilmiştir. 3

4 28 Şubat 2002 tarihinde Avrupa Birliği Anayasası taslağının oluşturulması için 105 üyeli Avrupa nın Geleceği Kurultayı toplanmıştır. Kurultay tarafından 16 aylık bir dönemin sonunda çalışmalar tamamlanmış ve taslak metni Hükümetlerarası Konferans ta görüşülmek üzere Avrupa Birliği Dönem Başkanlığı na sunulmuştur. Avrupa için bir Anayasa oluşturan Antlaşma Taslağı Haziran 2004 tarihlerinde, Belçika nın Brüksel kentinde düzenlenen Zirve nin sonunda kabul edilmiştir. Avrupa Birliği Anayasası, üye ve aday ülke liderleri tarafından İtalya nın Roma kentinde imzalanmış ve böylece 29 Ekim 2004 tarihinde son şeklini almıştır. Avrupa Parlamentosu tarafından 12 Ocak 2005 tarihinde kabul edilen Anayasa nın yürürlüğe gireceği tarih ise Anayasal Antlaşma da 1 Kasım 2006 olarak belirtilmiştir. Ancak; Anayasa nın yürürlüğe girebilmesi için tüm üye ülkeler tarafından onaylanması gerekmektedir ve özellikle, Fransa ve Hollanda da yapılan referandumlarda çıkan hayır kararı olumsuz etki oluşturmuştur. 1 Ocak 2007 tarihinde Bulgaristan ve Romanya Avrupa Birliği üyesi olmuştur. Böylece Avrupa Birliği nin üye sayısı 27 ye yükselmiştir. Avrupa Birliği nde kullanılan resmi dil sayısı ise 23 olmuştur. Anayasa nın Fransa da ve Hollanda da yapılan referandumların sonucunda reddedilmesinin ardından 2007 yılında başta kurumsal değişikliğin yapılması ve karar alma sürecinin basitleştirilmesi amacıyla Lizbon Antlaşması üzerinde çalışmalar başlatılmıştır Ekim 2007 tarihlerinde düzenlenen Zirvede; Avrupa Birliği nin kurumsal yapısına bazı değişiklikler getiren ve üzerinde siyasi mutabakat sağlanan Lizbon Antlaşması, 13 Aralık 2007 tarihinde, Avrupa Birliği Zirvesi marjında Lizbon da imzalanmıştır. Lizbon Antlaşması 27 üye ülkede onay sürecinin tamamlanmasının ardından 1 Aralık 2009 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir. Bu Antlaşma Avrupa Birliği nin kurumsal yapısında bazı önemli değişikliklere yol açmıştır. Lizbon Antlaşması uyarınca, Avrupa Birliği Konseyi ne bir başkanlık görevi eklenmesi ve Avrupa Birliği nin dış ve güvenlik politikasından sorumlu yüksek temsilcilerinin görev ve yetkilerinin genişletilmesi öngörülmüştür. Lizbon Antlaşması nda daimi bir Avrupa Birliği Konseyi Başkanı görevi ihdas edilmiştir. Bu kişi, nitelikli çoğunluk yöntemi ile bir kereye mahsus yenilenebilir olup 2,5 yıllık bir süre için Avrupa Birliği üyesi ülkeler tarafından seçilecektir. 4

5 Lizbon Antlaşması ile getirilen diğer önemli yenilik ise nitelikli çoğunluk oylama sisteminde değişiklik yapılmasıdır. Yeni sistem tarafından, nitelikli çoğunluk; sadece üye ülkenin sayısı ve sahip olduğu ağırlıklı oya göre tanımlanmamakta, ülkenin nüfusu da dikkate alınmaktadır. Ayrıca; Lizbon Antlaşması ile Avrupa Parlamentosu nda 786 olan üye sayısı 750 ye düşürülmekte, Avrupa Parlamentosu nda ülkelerin temsil edeceği üye sayısı en az 6, en fazla 96 olmaktadır. Parlamento üyeleri beş (5) yıl için seçilmekte, Avrupa Parlamentosu başkanı ise kendi üyeleri arasından seçilmektedir. Lizbon Antlaşması tarafından Avrupa Birliği Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi için de bir düzenleme getirilmektedir. Avrupa Birliği Konseyi tarafından; nitelikli çoğunluk şeklinde ve Komisyon Başkanı ile de anlaşılarak, Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi atanacaktır. Yüksek Temsilci, Avrupa Birliği nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikasını yürütmek ile görevlendirilmiştir. Lizbon Antlaşması nda yapılan bir atıf ile insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir. Lizbon Antlaşması nın ilgili maddelerinde; üye ülkeler tarafından oy birliği ile 2,5 yıllık bir süre için Avrupa Birliği Konseyi Başkanı nın atanmasının yanı sıra, altı (6) aylık Dönem Başkanlığı sisteminin, üç (3) üye ülkenin on sekiz (18) aylık bir başkanlık takımı oluşturması ile değiştirilmesi hükmü de yer almaktadır. Üçlü Dönem Başkanlığı nın kilit unsuru, on sekiz (18) aylık zaman zarfında görevi yürütecek ülkelerin bu süre için hazırlanan ortak bir gündeme sahip olmasıdır Ocak ayı ile 2011 Temmuz ayı arasında kalan on sekiz (18) aylık dönemde Üçlü Dönem Başkanlığı; İspanya, Belçika ve Macaristan tarafından yerine getirilecektir. Dönem Başkanlığı görevi 2010 Temmuz ayından itibaren Belçika tarafından yürütülmektedir. Macaristan tarafından ise 2011 Ocak Temmuz ayları arasında Dönem Başkanlığı görevi yürütülecektir. Avrupa Konseyi Başkanlığı, 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren Belçika lı Herman Van ROMPUY tarafından yürütülmektedir. Avrupa Birliği Dışişleri Yüksek Temsilciliği görevi ise İngiliz Catherine ASHTON tarafından yürütülmektedir. 5